57
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
1 (68) 2012
Бронхиал
астма
аҳоли
орасида
учрайдиган
ўпканинг
сурункали
носпецифик
касалликлари
ичида
ногиронликка
олиб
келувчи
энг
кўп
сабаблардан
саналади
.
Бу
касаллик
ўпканинг
су
-
рункали
касалликлари
оқибатида
ногиронликка
чалинган
болаларнинг
70%
ни
ташкил
қилади
.
(1, 4, 6, 7).
Олиб
борилган
тадқиқот
натижалари
шуни
кўрсатмоқдаки
,
бронхиал
астма
ҳозирги
кунда
меҳнат
қобилиятини
вақтинчалик
ва
турғун
йўқотишнинг
энг
кўп
учрайдиган
ҳолатларидан
биридир
.
АҚШ
Саломатлик
Миллий
Институтининг
1971
йилда
берган
маълумотларига
кўра
бронхиал
астма
натижасида
бир
йил
ичида
85
млн
иш
куни
йўқотилган
.
АҚШ
Саломатлик
Миллий
Институтининг
1971
йилда
берган
маълумотларига
кўра
бронхиал
астма
натижасида
бир
йил
ичида
85
млн
.
иш
куни
йўқотилган
(2, 3, 4, 5, 7, 8).
Ишнинг
мақсади
:
Бронхиал
астмададан
ногиронлик
ҳолатининг
Бухоро
вилояти
шаҳар
ва
туманлари
орасида
тарқалганлиги
,
ёш
-
жинс
таркиби
ва
ўзига
хос
хусусиятларини
таҳлил
қилиш
.
Материал
ва
методлар
:
2004-2008
йилларда
Бухоро
вилоятида
бронхиал
астмадан
ноги
-
ронликнинг
тарқалганлик
ҳолати
ёппасига
текширув
ёрдамида
ўрганилди
.
Бу
жараён
Бухоро
вилояти
ТМЭКи
статистик
ҳисобот
ҳужжатлари
ёрдамида
таҳлил
қилинди
.
Бухоро
вилояти
-
нинг
шаҳар
ва
туманларида
бронхиал
астмадан
бирламчи
ва
қайта
ногиронлик
,
унинг
ёш
-
жинс
таркиби
,
шаҳар
ва
қишлоқ
аҳолиси
орасида
ногиронликнинг
тарқалганлик
даражаси
,
ногиронликнинг
гуруҳларга
кўра
тақсимланиши
таҳлил
қилинди
.
Ногиронликни
таҳлил
қилишда
16-39
ёш
,
аёллар
учун
40-55
ёш
,
эркаклар
учун
40-60
ёш
интервалидан
фойдаланил
-
ди
.
Тадқиқотга
жами
70
нафар
ногирон
жалб
қилинди
(36
нафар
эркак
, 34
нафар
аёл
).
Натижалар
ва
таҳлил
:
Бухоро
вилояти
шаҳар
ва
туманларида
бронхиал
астмадан
ногирон
-
лик
кўрсаткичи
(2004-2008
йиллар
)
таҳлил
қилинганда
қуйидагиларга
эришдик
(1-
жадвал
).
Жадвалдан
кўриниб
турибдики
,
бронхиал
астма
касаллиги
билан
болаликдан
ногиронлик
шу
касаллик
билан
жами
ногиронликнинг
5.9%
ни
ташкил
қилади
.
Шунингдек
,
жинслараро
таҳлил
қилганимизда
аёллар
орасида
ногиронлик
эркакларга
нисбатан
14.7%
га
кўп
кузатил
-
ган
.
Ёшга
нисбатан
олинганда
40-55
ёшли
аёлларда
ногиронлик
16-39
ёшли
аёллар
орасидаги
ногиронликка
нисбатан
2
баробар
кўп
кузатилган
.
2004-2008
йиллар
мобайнида
бронхиал
астмадан
умумий
ногиронлик
сезиларли
равишда
камайиб
борган
.
Жумладан
2008
йилга
келиб
,
бу
кўрсаткич
2004
йилга
нисбатан
14.8%
га
ка
-
майган
. 16-39
ёшдаги
эркаклар
орасида
ногиронлик
кўрсаткичи
қарийб
2
мартага
камайган
бўлса
, 40-60
ёшдаги
эркаклар
орасида
бу
ҳолат
деярли
ўзгаришсиз
қолган
.
2004-2008
йилларда
бронхиал
астмадан
1-
марта
ногирон
деб
топилган
беморлар
сони
518
нафарни
ташкил
этган
.
Статистик
маълумотлар
Бухоро
вилоятида
бронхиал
астмадан
бирлам
-
чи
ногиронликнинг
2007
йилда
2004
йилга
нисбатан
1.7
мартага
ошганлигини
кўрсатмоқда
. 40
-60
ёшдаги
беморлар
орасида
эса
ногиронлик
даражаси
16-39
ёшдагиларга
нисбатан
2
баробар
кўп
.
Жинс
таркибига
кўра
таҳлил
қилганимизда
40
ёшгача
бўлган
меҳнатга
лаёқатли
беморлар
орасида
ногиронлик
даражаси
аёлларда
эркакларга
нисбатан
2
марта
кўп
учрамоқда
. 40
ёшдан
кейин
эса
кўрсаткичлар
орасидаги
фарқ
аёлларда
1.5
мартага
кўп
учрашини
кўрсатмоқда
.
(59.6%).
Динамикада
бронхиал
астмадан
бирламчи
ногиронлик
2007
йилда
2004
йилга
нисбатан
40%
га
ошган
. 2008
йилга
келиб
эса
кескин
камайиш
кузатилган
.
Аёллар
орасида
бу
ҳолат
ди
-
намикада
деярли
ўзгаришсиз
қолган
бўлсада
,
эркаклар
орасида
мазкур
кўрсаткич
8.7%
га
ош
-
ган
.
Айниқса
бу
ҳолат
40-60
ёшдаги
эркакларда
сезиларли
равишда
ошган
. 16-39
ёшдаги
аёл
-
лар
орасида
бирламчи
ногиронлик
2008
йилда
2006
йилга
нисбатан
қарийб
2
баробар
камай
-
ган
. 40-55
ёшдагилар
орасида
эса
ногиронлик
кўрсаткичи
динамикада
деярли
ўзгаришсиз
қолган
.
Шундай
қилиб
, 1-
жадвалда
келтирилганидек
,
бронхиал
астмадан
ногиронлик
40-60
ёшдагилар
орасида
16-39
ёшдагиларга
нисбатан
2
марта
кўп
учрайди
.
Бронхиал
астмадан
ёш
ва
жинслар
билан
боғлиқ
бўлган
ногиронлик
структурасига
алоҳида
эътибор
қаратиш
керак
бўлади
.
Бунинг
учун
Бухоро
вилояти
шаҳар
ва
туманлараро
тиббий
Жумаева
А
.
А
.,
Ражабова
Д
.
Б
.,
Шарипова
Н
.
С
.
Қобилова
Г
.
А
.,
Юлдашова
Ш
.
Т
.
БУХОРО
ВИЛОЯТИДА
БРОНХИАЛ
АСТМАДАН
НОГИРОНЛИКНИНГ
ЎЗИГА
ХОС
ХУСУСИЯТЛАРИ
Бухоро
давлат
тиббиёт
институти
58
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
1 (68) 2012
меҳнат
эксперт
комиссияси
(
ТМЭК
)
мажлиси
баённомалари
ёппасига
текшириш
усули
билан
ўрганилди
. (
Кейинги
5
йил
ичида
бронхиал
астма
билан
касалланган
беморларда
).
Таҳлил
натижалари
шуни
кўрсатмоқдаки
, 16
ёшгача
бўлган
болалар
орасида
бронхиал
аст
-
мадан
ногиронлик
шаҳарда
истиқомат
қиладиган
шу
ёшдаги
болалар
орасида
юқори
катталик
-
ни
ташкил
қилади
(0.74±0.3).
Катта
ёшдагилар
орасида
эса
бу
кўрсаткич
3.92±0.16
га
тенг
.
(10 000
аҳолига
)
Жумладан
аёллар
орасида
бронхиал
астмадан
ногиронлик
кўрсаткичи
эркак
-
ларга
нисбатан
13%
га
кўп
(4.21±0.22).
Таҳлил
натижаларига
кўра
16-39
ёшдагилар
орасида
умумий
ногиронлик
10 000
аҳолига
0.97
ни
ташкил
қилади
(2-
жадвал
).
Статистик
таҳлил
хулосаларига
кўра
шаҳар
аҳолиси
орасида
бронхиал
астмадан
ногирон
-
лик
кўрсаткичи
ўртача
3.70±0.15
ни
ташкил
қилади
(10 000
аҳолига
),
қайсики
,
қишлоқ
аҳолиси
орасида
бу
кўрсаткич
3.31±0.15
га
тенг
(11%
га
кўп
).
Шаҳарда
истиқомат
қиладиган
аёллар
орасида
мазкур
касалликдан
ногиронлик
кўрсаткичи
эркакларга
нисбатан
2
марта
,
қишлоқда
истиқомат
қиладиган
аёлларган
нисбатан
эса
1.6
марта
кўп
.
Қишлоқда
яшовчи
бронхиал
астма
билан
касалланган
эркаклар
ва
аёллар
орасидаги
ноги
-
ронлик
ўртасида
деярли
фарқ
йўқ
,
яъни
бир
хилда
тарқалган
.
Ёшга
нисбатан
таҳлил
қилганимизда
шаҳарда
яшовчи
16-39
ёшдагилар
орасида
ногиронлик
эркак
ва
аёллар
орасида
бир
хил
тарқалган
бўлса
, 40
ёшдан
кейин
бу
кўрсаткич
аёллар
орасида
сезиларли
ошиб
бор
-
ган
,
яъни
аёлларда
бу
кўрсаткич
18.4±2.2
бўлса
,
эркакларда
3.8±1.0
ни
ташкил
қилган
.
Қишлоқда
истиқомат
қиладиган
16-39
ёшдаги
аёлларда
ногиронлик
кўрсаткичи
эркакларга
нисбатан
кам
бўлса
-
да
(
аёлларда
5.85±0.6,
эркакларда
6.09±0.6) 40-60
ёшдаги
аёлларда
бу
кўрсаткич
шу
ёшдаги
эркакларга
нисбатан
14%
га
ошган
(
аёлларда
11.7±0.3,
эркакларда
10.1±0.3).
Ногиронликнинг
кечиш
оғирлиги
касалликнинг
кучли
ифодаланиши
,
кечиши
,
йўлдош
касалликларнинг
мавжудлиги
ва
бошқа
бир
қанча
омилларга
боғлиқ
.
Шунга
кўра
но
-
гиронлик
3
гуруҳга
бўлиб
ўрганилди
.
Таъкидлаш
жоизки
,
ногиронликнинг
асосий
қисми
II
гуруҳ
ногиронлигига
тўғри
келди
. (81.1
Ногиронлик
гуруҳларини
жинслар
ҳамда
шаҳар
ва
қишлоқ
аҳолиси
орасида
тарқалганлигини
таҳлил
қилганимизда
қуйидаги
натижаларга
эриш
-
дик
.
I
гуруҳ
ногиронлиги
0.06±0.06 (10 000
аҳолига
)
ташкил
қилиб
,
бу
гуруҳ
шаҳарда
истиқомат
қиладиган
аёлларда
кўпроқ
кузатилган
. (0.19±0.01). II
гуруҳ
ногиронлиги
шаҳарда
истиқомат
қиладиган
аёлларда
қишлоқда
яшовчи
аёлларга
нисбатан
2
баробар
кўп
учраган
.
Эркакларда
эса
бу
ҳолат
аксинча
,
қишлоқда
яшовчи
эркакларда
бу
кўрсаткич
шаҳарда
яшовчи
эркакларга
нисбатан
2
баробар
юқори
.
III
гуруҳ
ногиронлиги
эса
қишлоқ
аҳолисида
устунлик
қилган
(2, 3
марта
кўп
).
Яъни
ўртача
0.54±0.06
ни
ташкил
қилади
(10 000
аҳолига
).
Эркакларда
бу
кўрсаткич
шаҳарда
яговчи
ноги
-
ронликка
чалинган
эркакларда
6
баробар
,
аёлларда
эса
қарийб
2
баробар
юқори
катталикни
ташкил
қилмоқда
.
Бронхиал
астмадан
ногиронликни
таҳлил
қилиш
70
нафар
мазкур
касалликдан
ногиронлик
-
ка
чалинган
беморларнинг
0.88
ҳ
.
ш
.
билан
танишдик
.
Таҳлил
натижаларига
кўра
тадқиқотга
жалб
қилинган
контингентлардан
қишлоқ
аҳолиси
орасида
эркаклар
55.0%
ни
,
шаҳар
аҳолиси
орасида
эса
46.7%
ни
ташкил
қилади
.
Респондентларнинг
асосий
қисмини
ўрта
-
махсус
маълу
-
мотга
эга
бўлган
шахслар
(55.7±5.9)
ташкил
қилди
.
Шунингдек
, 18.6±4.6
олий
, 25.7±5.2
ўрта
маълумотлилардан
иборат
.
Ногиронликка
чалинганлар
ичида
ишчиларнинг
асосий
қисмини
ишчи
-
хизматчи
ходимлар
ташкил
қилади
.
Шунингдек
,
шаҳар
аҳолиси
ишчилари
орасида
эркакларнинг
кўпчилик
қисмини
раҳбар
ходимлар
ташкил
қилса
,
аёлларнинг
аксарияти
уй
бекалари
ҳисобланадилар
.
Қишлоқ
аҳолиси
орасида
эса
ишловчи
эркаклар
ва
аёлларнинг
асосий
қисмини
қишлоқ
хўжалиги
ходимлари
ташкил
қилди
.
Ногиронларнинг
иш
стажини
таҳлил
қилганимизда
,
улар
-
нинг
41.4±5.9% 200
ва
ундан
кўп
иш
стажига
эга
эканлиги
аниқланди
. 15.7±4.3% 17-20
йилга
-
ча
, 22.8±5.0% 11-16
йилгача
,
қолганлари
эса
10
йилгача
бўлган
иш
стажига
эга
шахслар
.
Ногиронларнинг
асосий
қисми
(72.8±5.3%)
да
ногиронлик
кейинги
5
йил
ичида
аниқланган
.4.3±2.4%
контингентда
ногиронликнинг
аниқланганлигига
15
йил
бўлган
.
Қолган
қисмида
эса
кейинги
5-14
йил
ичида
ногиронлик
аниқланган
.
Хулоса
:
Бухоро
вилоятида
бронхиал
астма
касаллигидан
умумий
ногиронлик
3.92±0.16 (10 000
аҳолига
)
ни
ташкил
қилади
. 2008
йилга
келибногиронлик
даражаси
2004
йилга
нисбатан
14.8%
59
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
1 (68) 2012
1-
жад
вал
.
Бу
хоро
вилоят
ида
бронхиал
астм
адан
ногиронлик
динамикаси
(10 0
00
аҳоли
га
)
Йиллар
Жами
16-39
ёш
40-55(
аёл
),40-60(
эр
)
Жами
Эркаклар
Аёллар
болалик
дан
Жами
Эркаклар
Аёллар
Жами
Эркаклар
Аёллар
2004
4.62±
0.1
7
3.96±
0.2
3
5.23±
0.2
6
0.54±
0.1
0
6.53±
0.4
1
6.02±
0.5
6
6.91±
0.5
8
12.4
2±
0.59
8.43±
0.7
1
14.6±
0.9
1
2005
4.32±
0.1
7
4.05±
0.2
5
4.82±
0.2
5
0.77±
0.1
2
5.64±
0.3
7
5.12±
0.5
1
6.12±
0.5
4
12.5
1±
0.59
11.3±
0.8
1
13.6±
0.8
7
2006
3.93±
0.1
6
3.50±
0.2
2
4.33±
0.2
3
0.66±
0.1
0
5.33±
0.3
6
5.15±
0.5
1
5.51±
0.5
1
10.6
4±
0.54
8.91±
0.7
1
12.3±
0.8
1
2007
3.46±
0.1
5
4.02±
0.2
3
2.94±
0.1
9
0.64±
0.1
1
4.87±
0.3
4
4.69±
0.4
9
5.03±
0.4
8
8.28±
0.4
9
6.79±
0.6
2
9.69±
0.7
2
2008
3.29±
0.1
4
2.81±
0.1
9
3.73±
0.2
1
0.62±
0.1
0
4.07±
0.3
0
3.65±
0.4
1
4.46±
0.4
4
9.06±
0.4
9
7.95±
0.6
4
10.1
0±
0.71
ўртача
3.92±
0.1
6
3.67±
0.2
3
4.21±
0.2
2
0.65±
0.1
1
5.29±
0.3
5
4.93±
0.5
0
5.61±
0.5
2
10.5
7±
0.54
8.68±
0.7
3
12.0
6±
0.85
2-
жад
вал
.
Бухоро
вилоят
ининг
шаҳар
ва
қишлоқ
аҳолиси
орасида
ногиронликнинг
тар
қалганлиги
(10 0
00
аҳоли
га
)
Йил
Жами
Шаҳар
аҳолиси
Қишлоқ
аҳолиси
Жами
Эркаклар
Аёллар
Жами
Эркаклар
Аёллар
2004
4.61±
0.1
7
4.51±
0.3
9
2.17±
0.3
9
6.92±
0.6
8
4.20±
0.1
8
4.04±
0.2
6
4.34±
0.2
6
2005
4.32±
0.1
7
4.0±
0.36
2.18±
0.3
6
6.01±
0.6
3
3.92±
0.1
8
3.94±
0.2
6
3.86±
0.2
4
2006
3.93±
0.1
6
3.72±
0.3
5
2.02±
0.3
7
5.17±
0.5
7
3.37±
0.1
6
3.45±
0.2
4
3.30±
0.2
2
2007
3.46±
0.1
5
2.89±
0.3
1
1.93±
0.3
6
3.77±
0.4
8
2.45±
0.1
4
2.28±
0.1
9
2.61±
0.2
0
2008
3.29±
0.1
4
3.39±
0.3
2
1.76±
0.3
3
4.97±
0.5
4
2.65±
0.1
4
2.54±
0.2
0
2.76±
0.2
0
ўртача
3.92±
0.1
6
3.70±
0.3
5
2.01±
0.3
7
5.37±
0.5
9
3.31±
0.1
5
3.25±
0.2
3
3.37±
0.2
3
3-
жад
вал
.
Ногиронларнинг
касбиг
а
кўра
тақсимланиши
(%
ҳисобида
)
Касби
Шаҳар
аҳолиси
Қишлоқ
аҳолиси
Жами
аҳоли
эркаклар
аёллар
эркаклар
аёллар
эркаклар
аёллар
Қу
рилиш
хо
димлари
21.4±
7.5
6.2±
4.4
22.7±
6.6
0.0±
0.0
22.2±
4.9
2.9±
2.0
Авто
-
транспорт
0.0±
0.0
0.0±
0.0
9.1±
4.5
0.0±
0.0
5.6±
2.7
0.0±
0.0
Қишлоқ
хўжалиги
0.0±
0.0
12.5±
6.0
27.3±
7.0
33.3±
7.4
16.7±
4.4
23.0±
5.1
Раҳбар
28.6±
8.2
12.5±
6.0
18.2±
6.1
16.7±
5.9
22.2±
4.9
14.7±
4.2
Ишчи
42.9±
9.0
37.5±
8.8
18.2±
6.1
33.3±
7.4
27.7±
5.3
35.9±
5.8
Ум
ум
ий
овқатланиш
7.1±
4.7
0.0±
0.0
4.5±
3.3
5.6±
3.6
5.6±
2.7
2.9±
2.0
Уй
бекалари
0.0±
0.0
31.3±
8.4
0.0±
0.0
11.1±
4.9
0.0±
0.0
20.6±
4.8
Жами
100.
0
100.
0
100.
0
100.
0
100.
0
100.
0
60
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
1 (68) 2012
га
камайган
.
Бирламчи
ногиронлик
эса
динамикада
ошиб
борган
, 2007
йилда
у
максимал
кўрсаткичга
эришган
(1.92±0.16).
Ёшга
кўра
тақсимлаганимизда
40-60
ёшлилар
орасида
ногиронлик
16-39
ёшдагилар
ораси
-
да
учрайдиган
ногиронлик
кўрсаткичидан
2
баробар
кўп
учраган
.
Жумладан
,
шаҳар
аҳолиси
орасида
ногиронлик
қишлоқ
аҳолиси
ўртасидаги
ногиронликдан
11%
юқори
катталикка
эга
.
Жинсга
нисбатан
таҳлил
қилганимизда
аёллар
орасида
бу
кўрсаткич
эркакларга
нисбатан
14.7%
га
кўп
.
Жумладан
, 40-55
ёшли
аёллар
орасида
ногиронлик
даражаси
16-39
ёшдаги
аёл
-
ларга
нисбатан
2
баробар
кўп
тарқалган
.
Шаҳарда
яшовчи
аёллар
орасида
бронхиал
астмалдан
ногиронлик
кўрсаткичи
эркакларга
нисбатан
2
баробар
,
қишлоқда
яшовчи
аёлларга
нисбатан
эса
1.6
баробар
кўп
.
Шунингдек
, 40
ёшдан
ошган
аёллар
орасида
ногиронлик
шу
ёшдаги
эр
-
каклардан
салкам
6
баробар
кўп
кузатилган
.
Бронхиал
астмадан
ногиронликнинг
гуруҳларга
нисбатан
тарқалганлигини
таҳлил
қилганимизда
ногиронликнинг
асосий
қисми
(81.1%) II
гуруҳ
ногиронлигига
тўғри
келади
. II
гуруҳ
ногиронлиги
шаҳар
аҳолиси
орасида
аёлларда
,
қишлоқ
аҳолиси
орасида
эса
эркакларда
2
баробар
кўп
тарқалган
.
Фойдаланилган
адабиётлар
:
1.
Волков
С
.
С
.
Статистика
здоровья
населения
.
Показатели
заболеваемости
,
инвалидности
и
физиче
-
ского
развития
населения
//
Главная
мед
.
сестра
.—2006.-
№
2.—
С
. 59-69.
2.
Джураева
Д
.
Х
.
Первичная
инвалидность
в
Навоинской
области
Республики
Узбекистан
//
Медико
-
социальная
экспертиза
и
реабилитация
.-2007.-
№
2—
С
. 28-29.
3.
Иванов
В
.
П
.,
Захарьян
А
.
Г
.
Динамика
первичной
инвалидизации
и
реабилитации
инвалидов
//
Ме
-
дико
-
социальная
экспертиза
и
реабилитация
.-1997.-
№
4.—
С
. 23-25.
4.
Исаева
Х
.
А
.
Первичная
инвалидность
при
хронических
неспецифических
заболеваниях
легких
.//
Медицинский
журнал
Узбекистана
.-1991.-
№
4.–
С
. 43-45.
5.
Киселев
А
.
А
.,
Иванов
А
.
Е
.,
Ермаков
С
.
П
.
Особенности
инвалидизации
населения
России
.//
Здравоохранение
Российской
Федерации
.—
М
., 1996.—
№
1.
С
. 26-29.
6.
Мухаммеджанов
Н
.
З
.
Основные
вопросы
медико
-
социальной
реабилитации
инвалидов
в
Узбекиста
-
не
на
современном
этапе
//
Медико
-
социальная
экспертиза
и
реабилитация
.—2004.—
№
2.—
С
.40-42.
7.
Мухаммеджанов
Н
.
З
.,
Султанкариева
Н
.
Д
.
Анализ
особых
показателей
инвалидности
и
её
причин
-
ных
факторов
по
Республике
Узбекистан
//
Медико
-
социальная
экспертиза
и
реабилитация
.—2004.-
№
2.
С
. 42-44.
8.
Убайдуллаев
А
.
М
.,
Узакова
Г
.
Т
.
Распространённость
бронхиальной
астмы
в
Узбекистане
//
Пульмонология
.—2002. -
№
2.—
С
. 7-10.