ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
74
O‘ZBEKISTONDA OG‘IR ATLETIKACHILARNING SPORT
TAYYORGARLIGI HAQIDA
Elboyeva Umida Rahimjon qizi
Ajiniyaz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti jismoniy madaniyat
fakultetining 2 -D guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8118824
Annotatsiya.
Ushbu maqolada O’zbekistonda og’ir atletika sport turini rivojlanish
tarixi va og’ir atletikachilarning sport tayyorgarligi asoslari to‘g‘risida ma’lumotlar asosida
bayon etilgan.
Kalit so‘zlar:
og’ir atletika, shtanga, maxsus musobaqalashuv mashqlari, izometrik
mashqlarning xillari, jismoniy yuklamalar, statik zo’r berish.
ABOUT SPORTS TRAINING OF WEIGHTLIFTERS IN UZBEKISTAN
Abstract.
This article describes the history of the development of weightlifting in
Uzbekistan and the basics of sports training of weightlifting athletes.
Key words:
weightlifting, barbell, special competitive exercises, hillary of isometric
exercises, physical loads, static stretching.
О СПОРТИВНОЙ ПОДГОТОВКЕ ТЯЖЕЛОАТЛЕТОВ В УЗБЕКИСТАНЕ
Аннотация.
В данной статье рассказывается об истории развития
тяжелоатлетического спорта в Узбекистане и об основах спортивной подготовки
тяжелоатлетов.
Ключевые слова:
тяжелая атлетика, штанга, специальные соревновательные
упражнения, разновидности изометрических упражнений, Физические нагрузки,
статические нагрузки.
Sport
mashg’ulotlari
jarayonlarida
umumiy
va
maxsus
sport
tayyorgarlik
jarayonlari-Sportchini jismoniy tayyorlash. Jismoniy tayyorlashning mazmunini: kuch,
tezkorlik, chidamlilik va qayishqoqlikni tarbiyalash tashkil qiladi. Jismoniy tayyorgarlik sport
mashg’uloti mazmunining poydevoridir.
Kuchni tarbiyalash. Mushak kuchi ikki xil rejimda namoyon bo’ladi:
1) statik yoki izometrik rejimda bir holatda zo’r berib ushlab turilganda kuch namoyon
bo’ladi;
2) dinamik rejimda. Bunda mushak uzunligi o’zgaradi va mushakning elastik tarangligi
katta kuch bilan sodir bo’ladi.
Dinamik rejimda qarshilikni yengadigan ish bajarilishi mumkin (miometrik rejim),
masalan, uloqtirishdagi depsinishlar va hk. Ishning bunday faoliyati auksotonik qisqarish
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
75
deb belgilanadi (asab mushak apparatida o’zgarish sodir bo’lganda turlicha kuch talabiga
muvofiq mushaklar qisqaradi va taranglashadi); va (pliometrik
rejimdagi
ish)
sakrab
tushishlarda, osilish va hakazolarda mushak uzunligi oshadi. Bu yerda mushaklarning
auksotonik qisqarishi singari izotonik (asab-mushak apparatiga ta’sir qiladigan kuch o’zgarmasa
mushak tarangligi bir xilda qoladi) qisqarish ham mumkin.
Shunday voqealar ma’lumki, kishida affekt (vahima, qo’rquv, g’azab) holatida g’oyat
katta kuch va tezlik paydo bo’ladi. Bu kuch qaerdan paydo bo’ladi? Har bir yosh organizm
normal sharoitda o’zida juda katta kuch zapasi va imkoniyatlarni saqlab yuradi. Odatda, bu
kuch va imkoniyatlarning faqatgina bir qismi haqiqatan amalga oshiriladi va kishining keyingi
hayotida sarflanadi va ko’pinsha juda oz qismi ishlatiladi. Muhim masala shundan iboratki,
organizmimizdagi kuchning katta zapaslaridan imkoniyati borisha qanday qilib to’liqroq
foydalanishdadir (hisoblab shiqilishisha, mushak tolalarining jami kuchi 30 ming kg ga
yaqindir, suyaklarning sho’zilishga nisbatan mustahkamligi esa, sho’yanning mustahkamligiga
tengdir).
Kuch qobiliyatlarining turli faoliyatlarga bog’liqligi bir kishining kuch qobiliyatlari
organizmning shaxsiy rivojlanishiga zish bog’langan va undan foydalanish masalasi
maqsadga muvofiq yo’naltirilgan bo’lishi kerak.
Kuch qobiliyatlari qarshilikni yengish tezligiga bog’liq bo’ladi va harakat tezligi
qansha katta bo’lsa, og’irlik yoki qarshilik ko’rsatish darajasi shunshalik kam bo’lishi kerak
va aksinsha.
Minimal quvvatdagi zo’r berishning (yadro itqitishda) namoyon bo’lishida esa ish o’rta
zonada sodir bo’lishi kerak. Lekin bu zo’r berishi quvvati “portlovshi” kuchning rivojlanishi
hisobiga eng qisqa vaqt ishida sodir bo’lishi mumkin.
“Portlovshi” kuchning darajasini baholashda tezkor kuch indeksidan foydalanish
qulaydir. “Portlovshi kuchning” yorqin misoli sakrashdir, u harakatlanishda tez yuqori
daraja zo’r berish qobiliyatini takomillashtirishda ifodalanadi.
Pastlab boruvshi harakatlarda mushak uzunligi zo’rlab oshirilsa mushak kuchi yuqori
daraja izometrik kuchga nisbatan ansha ko’proq bo’ladi (50-100% ga). Masalan, shuqurlikka
sakrashda sodir bo’ladigan kuch depsinishdagi kuchdan kattadir.
Bir
xil
tayyorgarlikka
ega
bo’lganda,
vazni
og’irroq
sportchilar
yengil
vaznlilarga nisbatan ko’proq natijaga erishadilar. Yuqori mahoratli sportchilarda tana og’irligi va
kuch orasidagi bog’liqlik 0,93 shartli ko’rsatgishga teng, oddiy sportchilarda –0,80;
mashq qilmaganlarda esa 0,00 ga teng bo’ladi. (Shuning ushun sport bilan shug’ullanmagan
kishilarning vazni yog’ qatlami hisobiga, sportchilarning vazni
esa,
mushak
massasining
kattayishi
hisobiga
oshadi).
Turli
vazndagi kishilarning kuchini solishtirish ushun
odatda
1kg
og’irlikka
keladigan
kuch miqdorini ko’rsatadigan nisbiy kuch miqdorini
ko’rsatadigan nisbiy kuch quyidagisha o’lshanadi: mutloq og’irlik sportchining vazniga
taqsimlanadi.
Kuch jihatdan tayyorlashning vositalari. Kuch jihatdan tayyorlashning ilg’or vosita
va metodlari to’g’risida gapirganimizda tayyorgarlikning turli bosqishlarida qo’llanishi lozim
bo’lgan tabiiy va oddiy vositalarni yoddan shiqarmaslik kerak. Ularga quyidagilar kiradi:
1) shakli va mazmuni bo’yisha juda xilma-xil jismoniy mashqlar;
2) foydali harakat koeffitsientini oshiradigan vositalar;
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
76
3) ruhiy holatni boshqarishga qaratilgan vositalar (zo’r berishni ongli ravishda effekt
holatigasha oshirish);
4) organizmning u yoki bu funktsiya va sistemalariga tanlab ta’sir qilish vositalari
(funktsional tayyorlash sifatida) va hk.
Bevosita kuchni rivojlantirish vositalarini esa quyidagisha taqsimlash mumkin:
1) o’z tana og’irligini yengib bajariladigan mashqlar;
2) og’irliklar, sherikning qarshiligi, amartizator bilan bajariladigan mashqlar, tashqi
muhitning murakkabroq sharoitida bajariladigan (umuman yoki qisman ta’sir ko’rsatadigan)
mashqlar.
Hozirgi
davrda
kuch
jihatdan
tayyorlashning
harakat
amplitudasini,
uning
traektoriyasini, tezligini bajarish vaqtini, zo’r berish darajasini va hokazolarni oldindan
dasturlashtiradigan texnik vositalar, Universal va iqtisoslashgan trenajyorlar kiritilmoqda;
3) maxsus musobaqalashuv mashqlari.
Izometrik mashqlarning xillari:
1.
Xususiy izometrik mashqlar.
2.
Amplitudani sheklovshi xarakatlar.
3.
Ayrim harakatlarda o’ta og’ir yuk bilan statik zo’r berish.
4.
Harakatning qiyinroq fazasida og’irlikni ushlab turish (masalan, bo’g’in
burshagini o’zgartirganda, mushaklarni tortish harakatida burshakni o’zgartirish va hk.)
Izometrik zo’r berishni murakkabroq mashqlarda qo’llash lozim, lekin ularning hajmi
juda katta bo’lmasligi va ulardan oldin albatta dinamik mashqlar bajarilishi kerak.
Nafas olish. Kuch mashqlari bajarilganda kuchlanishga to’g’ri keladi. Amerika
olimlarining ma’lumotiga ko’ra shtanga ko’taruvshilarda kuchanish vaqtida qorin bo’shlig’ida
bosimning ortishi sababli ularda 10% grija va 10% gemoroy paydo bo’lishi aniqlangan.
Noto’g’ri nafas olinganda ko’krak qafasidagi bosim ham 40-100 mm simob ustuniga oshadi, bu
esa vena tomirlarining qisilishiga olib keladi va qon aylanishini, shuningdek ko’krak qafasidagi
bosimning ko’payishi o’pka kapillyarlarini qisadi va natijada o’pkada qon aylanishi ham
mushkullashadi. Bo’yin mushaklari bilan uyqu arteriyalarining qisilishi o’zidan ketish (shok)ga
olib kelishi mumkin. Shuning ushun mashg’ulot vaqtida quyidagilarga e’tibor berish zarur:
1) zarur bo’lgandagina qisqa vaqt kuchanishga ruxsat berish;
2) boshlovshilarga og’ir yuk ko’tarishga ruxsat bermaslik;
3) og’irlikni ko’tarishdan oldin nafas olmaslik;
4) boshlovshilarni mashq o’rtasida nafas olish va nafas shiqarishga o’rgatish.
Kuch imkoniyatlarini tarbiyalash metodikasi. Kuchni rivojlantirishning o’ziga
xos usullaridan biri “ekstensiv” usuldir.
Ekstensiv metod qoidaga ko’ra, kishik og’irlikni ko’p marotaba ko’tarishda qo’llaniladi
va bunda mushak eng ko’p taranglashib mushaklar yaqqol sharshagan holatigasha takrorlanadi.
Bu metodlar o’rgatishning boshlang’ish davrida (harakat texnikasini o’zlashtirish davrida)
qo’llaniladi, tayyorgarlik davrining birinshi bosqishida qulay funktsional zamin yaratish
(mushak hajmini oshirish va organizmni katta jadallikdagi jismoniy yuklamalarga tayyorlash)
ushun, kuch shidamliligini tarbiyalash ushun qo’llaniladi.
Og‘ir atletikada sport mashg’ulot jarayonlarida sportchilarning umumiy va maxsus
tayyorgarligi rejalar asosida tashkil etiladi,sport mashg’ulot jarayonlarini rejalashtirishda
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
77
mashg’ulot davrlarining xususiyatlari e’tiborga olinadi,sportchilar umumiy va maxsus
tayyorgarliklarini haftalik, oylik va yillik rejalar asosida tashkil etiladi,sportchilarni umumiy
va
maxsus
tayyorgarliklarini
to’g’ri
rejalashtirish musobaqalarda yuksak natijalarga
erishishlarini ta’minlaydi. Sport mashg’ulotlarining asosiy vositalari sport turlariga muvofiq
bo’lgan maxsus jismoniy mashqlar, ularga o’rganish uchun zarur bo’lgan yordamchi va
umumrivojlantiruvchi jismoniy mashqlar hisoblanadi. Shuningdek tabiat omillari suv, quyosh va
havoning sog’lomlashtiruvchi ta’siri, shaxsiy va jamoa gigienasi talablari sport tayyorgarlik
vositasi bo’ladi.
REFERENCES
1.
Барчуков И.С. Физическая культура. Учебное. пособие для вузов. М., ЮНИТИ-
ДИНА, 2003.
2.
Дворкин Л.С. Тяжелая атлетика. учебник для вузов. М., ФиС, 2005.
3.
Маткаримов Р.М. О’гир атлетика назарияси ва услуги. Дарслик. Т.,
Узбекистан, 2015.
4.
Маткаримов Р.М. Тяжелая атлетика. Учебник. Т., УзГИФК, 2005.
5.
Озолин Н.Г. Настольная книга тренера: наука побеждает. М., ООО «Изд. АСТ»,
2004.
