ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
831
EPIZOOTIK HOLATLAR, ULARNING OLDINI OLISH.
Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
“Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi”
kafedrasi stajyor-o‘qituvchisi
Qarshi, O‘zbekistan.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10876726
Annotatsiya.
Ushbu maqolada, epizootik holatlar, ularning oldini olish haqida muallifning
nazariy, ummumlashtiruvchi fikrlari keltirilgan. Maqola mehnat muhoazasi va texnika xavfsizligi
yunalishlari talablari, mehnat muhofazasi va xavfsizlik mutaxassislari hamda keng izlanuvchilar
uchun muljallangan.
Kalit so‘zlar va iboralar
: “Epidemiya, epizootika, epifitotika, vabo, sibir yarasi, botulism,
kuydurgi.”
EPISOTOTIC SITUATIONS, THEIR PREVENTION.
Abstract.
This article presents the author's theoretical, generalizing thoughts on epizootic
cases and their prevention. The article is intended for the requirements of labor protection and
technical safety directions, labor protection and safety specialists, and general readers.
Key words and phrases:
"Epidemic, epizootic, epiphytotic, cholera, anthrax, botulism,
anthrax."
ЭПИЗОТОТИЧЕСКИЕ СИТУАЦИИ, ИХ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ.
Аннотация.
В данной статье изложены теоретические и общие мысли автора об
эпизоотических случаях и их профилактике. Статья предназначена для требований
направлений охраны труда и технической безопасности, специалистов по охране труда и
технике безопасности, а также широкого круга читателей.
Ключевые слова и фразы:
«Эпидемия, эпизоотика, эпифитотия, холера, сибирская
язва, ботулизм, сибирская язва».
Kirish.
Hayvonlar yuqumli kasalliklarining tarqalishi epizootiya, panzootiya va enzootiya
shaklida yuz beradi.
Epizootiya
– aniq bir hududda bir yoki ko‘p turdagi qishloq xo‘jalik hayvonlari o‘rtasida
kasallikning odatda ushbu hududda qayd qilinadigan darajasidan anchagina katta bo‘lgan darajada
vaqt va fazoda bir vaqtda rivojlanadigan yuqumli kasallikning tarqalishi.
Epizootiyaning quyidagi turlari ajratiladi:
- tarqalish ko‘lamiga ko‘ra – xususiy, ob’ekt, mahalliy va regional;
- xavf darajasiga ko‘ra – engil, o‘rtacha og‘irlikdagi, og‘ir va o‘ta og‘ir;
- iqtisodiy zarariga ko‘ra – uncha katta bo‘lmagan, o‘rta va katta
Tadqiqot
metodlari.
Tadqiqot jarayonida ilmiy va o‘quv-uslubiy adabiyotlar tahlili,
pedagogik-tarixiy kuzatuv, umumlashtirish, metodlaridan foydalanildi.
Tadqiqot natijalari va muhokamalar. Cho‘chqalarning klassik vabosi
– virusli
kasallik. U bilan faqat uy va yovvoyi cho‘chqalar kasallanadi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
832
Infeksiya manbalari
– kasallangan va kasal bo‘lib o‘tgan cho‘chqalar.
Vabo yilning ixtiyoriy vaqtida, ko‘proq kuzda uchraydi. Davolash usullari ishlab
chiqilmagan. SHu sababli kasallangan hayvon zudlik bilan o‘ldirilib, yoqib yuboriladi.
Yuqumli gepatit
– it va boshqa go‘shtxo‘r (tulki, bo‘ri)larning virusli kasalligi. Bezgak,
shilliq pardalarning shamollashi va jigarning zararlanishi bilan tavsiflanadi.
Qora oqsoq (brutsellez)
– uy va ayrim yovvoyi hayvonlarning yuqumli kasalligi. Odam
uchun xavfli. It va mushuklar brutsella (melitenzis, abortus, ovis va boshq.)ning ixtiyoriy turidan
zararlanishi mumkin. Hayvonlar kasal sigir, qo‘y, cho‘chqalarning go‘shti va sutini iste’mol
qilganda yuz beradi.
Quturish
– inson va hayvonlar markaziy asab tizimini shikastlaydigan, neyrotrop virus
keltirib chiqaradigan o‘tkir yuqumli kasallik. Insonning zararlanishi o‘zida qutirish kasalligi
qo‘zg‘atuvchisini saqlaydigan hayvon tishlaganda yohud insonning terisiga yoki shilliq
pardasiga so‘lagi tushganda sodir bo‘ladi.
Quturishga qarshi kurash infeksiyani avvalo hayvonlar, birinchi navbatda – itlar orasida
yo‘qotishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Quturgan yoki noma’lum it tishlaganda quturishga qarshi
vaksina qo‘llaniladi.
Kuydirgi – kasalligi batsillasi keltirib chiqadigan hayvonlar va odamlarning o‘tkir yuqumli
kasalligi. Isitma, limfa apparatining shikastlanishi, zaharlanish bilan xarakterlanadi, teri, ayrim
hollarda ichaklar zaharlanishi bilan kechadi. Odamlarga yuqishi – kasal hayvonlardan, murdani
yorganda, go‘shtni nimtalaganda suv, tuproq, chorvachilik mahsulotlari orqali, hayvonlarga
yuqishi – ko‘proq yaylovda.
Epifitotiya –
Qishloq ho‘jalik ekinlari orasida infeksiya kasalligining keng tarqalishi yoki
o‘simlik zakrar kundalari ta’sirida qishloq ho‘jalik o‘simliklari ommaviy o‘lishi va
hosildorligining kamayib kelitishiga aytiladi.
Enfitotiya
–Biron- bir hududdagi qishloq ho‘jalik ekinlari orasida infeksiya kasalligining
keng tarqalishi ushbu hududning tabiiy, iqtisodiy – ho‘jalik sharoitidan kelib chiqib kasallik
boshqa hududlarga chiqib kelishiga imkoniyat yo‘qligiga aytiladi.
Panfitotiya
– bir necha davlatlar yoki mintaqadagi o‘simliklar orasida massaviy kasallik
va zarar kundalarning tarqalishi
Termitlar:
Butun jaxonda 2800 turi, SHundan 120 turi zarar kunanda hisoblanadi.
O‘zbekistoenda esa - 2 turi mavjud.
Termitlarning zara kunandaligi oqibatida, qurilish konsturksiyasini, qishloq ho‘jalik
darxitlari, er osti va er usti ommunikatsiyalarni kemirib ularning muddatidan oldin ishdan
chiqishga olib keladi. Termitlapr yog‘och metirallar, qog‘oz, paxta, sherst teri va jun
maxsulotlarini yoyishi mumkin bundan tashqari tupiroq, gipis oxok va boshqa kurish
materiallarini ishladan chiqarish mumkin.
Ko‘payish sabablari:
chul zonalarini uzlashtirish, termittlarning yashash joylarining
kamayishi, biologik imkoniyatlarning kenlig, termitlarga qarshi dori dormonlarning yo‘qligi,
termitlar mavjud joylardan kurilish uchun joy ajratilishi va boshqva sabablar ham mavjud
Termitlarga karshi kurash: tutun chiaruvchi shashka yoki Karbofos yoki Xlorofosdan
tayyorlangan granata Rossii, Tadjikistane, ishlab chiqariladi maxsulot. Navoiydagi kimyoviy
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
833
zavodda ishlab chiqiladi. Uy sharoitida 1 l issiq suvga 100gr oziq – ovqat sodasi
aralashtrib sochiladi.
Chumolilar:-
Mutaxassislar fikricha keyingi yillaprda er yuzida chumalilarning tarqalishi
keng tus olganligini ta’kidlamoqda. Bu xolatni er yuzida kunning glabol isishi bilan bog‘lamoqda
CHunki chumalilar uta yashovchan bo‘lib, suvda chukmaydi, yuqori temreraturada ham yashay
oladi, kimyoviy moddalar kam ta’sir etadi.
CHigitkalar:
-ikkita ekologik guruhga ajratilgan To‘da hosil qiluvchi chigirtkalar
rivojlanishi uchun qulay sharoit bo‘lgan yillari yirik to‘dalar hosil qiladi va juda katta zarar
keltiradi.
To‘da hosil qilmaydigan zararli chigirtkalar Marokash chigirtkasi bilan bir xil sharoitda
rivojlanadigan otbosar chigirtkasi.Bular kam zarar etkazaji.
Kurash choralari:
- biologik preparatlardan foydalanish va mikroorganizmlar asosida
biologik preparatlar ishlab chiqilgan. Mikroskopik zamburug‘ Metarrizium asosida tayyorlangan
preparat yaxshi samara bermoqda.Mikrosproidiya asosida «NOLOK» preparati yaratilgan.
Zararli chigirtkalarga qarshi qurashda hozirgi kunda nafaqat O‘zbekistonda, balki dunyo
miqyosida ham kimyoviy qurash usuli maqbul hisoblanadi. Keyingi yillar davomida
Respublikamizda bir qancha zamonaviy kimyoviy dorilar sinovdan o‘tkazilib, ishlab chiqarishga
tavsiya qilindi.
Piretroid va fosfororganik preparatlarning ta’sir etish muddati 3-5 kundan oshmasligi
sababli, ba’zi holatlarda takroriy ishlov berish zaruriyati yuzaga keladi. Ayniqsa voha
chigirtkasining tuxumdan chiqishi va keyingi rivojlanishi bir xil muddatda kechmasligini e’tiborga
oladigan bo‘lsak, unga qarshi uzoq muddat ta’sir qiluvchi preparatlarni qo‘llash maqsadga
muvofiqdir. Keyingi paytlarda sinovdan o‘tkazilgan Nomolt, Dimilin, Regent, Adonis preparatlari
shular jamlasidandir.
Parranda grippi -
bu odam va uy tovuqlari uchun juda xavfli, o‘limga olib kelishi
mumkin bo‘lgan yuqumli kasallikdir. Virusning tabiiy manbai-yovvoyi suvda suzuvchi
parrandalar. Virus tashuvchilari-yovvoyi qushlar va kalamushlar.
Parrandalar zararlanishining asosiy yo‘li-suv va ozuqa orqali, chunki qushlarda virus najas
bilan birga tashqariga chiqadi. Odamga virus u zararlangan qush bilan bevosita aloqa qilganda
o‘tishi, qushlarning go‘shti, ichak-chovog‘i, patlari, tuxumi, najasi, so‘ng iflos qo‘llar, ovqat, suv
yoki chang bilan birga og‘iz yoki burunga kirishi mumkin. YOvvoyi suvda suzuvchi qushlar
mavjud bo‘lgan ochiq suv havzasidagi suvdan foydalanish yoki unda cho‘milish vaqtida
zararlanish mumkin.
Virus najasning mayda zarrachalari aralashgan chang havo bilan nafas olgan (masalan,
qushxonalarni yig‘ishtirish paytida) organizmga kirib qolishi mumkin. Parranda grippi virusi past
haroratda yaxshi saqlanadi (yaxlatib qo‘yilgan mahsulotlar), lekin qaynatilganda, har qanday
dezinfeksiya moddalari va hatto kir yuvish vositalari va sovun ta’sirida tezda o‘ladi Muhofaza
tadbirlari: -parrandalarni yopiq sharoitda parvarish-lashga o‘tkazing (ular yovvoyi qushlar bilan
aloqa qilishlariga yo‘l qo‘ymang); *yovvoyi qushlar (qarg‘alar, maynalar, chumchuqlar)
qushxonalar ichiga kirib ketishi va ularning ozuqalariga yaqinlashishiga imkon bermaslik uchun
barcha mavjud yo‘llarni yopib tashlang; *kalamushlarni yo‘q qiling; *qushlar najasini er ostiga
kamida 0,5 metr chuqurlikga ko‘mish kerak;
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
834
Parranda grippi.
YAqin yillargacha parranda grippi uy parrandalari o‘rtasida kamdan-
kam hollarda uchragan. 1997 yilgacha parrandalar o‘rtasida bu kasallikning 17 ta kichik-kichik
epizootiyalari qayd etilganligi manbalarda keltirilgan. 1997 yildan boshlab esa parranda grippining
epizootiya ko‘lami borgan sari kengayib bormoqda. Odamlar o‘rtasida parranda grippining
birinchi ommaviy tusda qayd etilishi Gonkongda 1997 yilning mart-may oylarida kuzatilgan.
Bunda gripp virusi grippdan vafot etgan boladan ajratilgan. 2004 yilda parranda grippining
epizootiyasi o‘nlab davlatlar hududini qamrab oldi. Bu epizootiyani to‘xtatish va oldini olish
maqsadida dunyo bo‘yicha 140 millionga yaqin parrandalar yo‘qotildi, 100 dan ortiq odam bu
kasallikka chalinib, shulardan 45 nafari vafot etdi.
Parranda grippining geografiyasi yanada kengaydi va avgust oyida Qozog‘istonga etib
keldi. 2005 yilning sentyabr oyi holatiga ko‘ra parranda grippi qayd etilgan davlatlar soni 20 taga
etgan. Parranda grippining Markaziy Osiyo davlatlari, jumladan, respublikamiz hududiga ham
chetdan kirib kelish ehtimoli va xavfi yuzaga keldi.
Parranda grippi – yuquvchanligi yuqori bo‘lgan virusli infeksiya hisoblanib, issiq qonli
hayvonlarni, birinchi navbatda qushlarni zararlaydi.
Kasallik asosan parrrandalarda, shuningdek, odamda va ba’zi bir hayvonlarda uchraydigan,
odamda yuqori nafas yo‘llarining yallig‘lanishi, tana haroratining ko‘tarilishi, ayrim hollarda
diareya va organizmning umumiy zaharlanishi bilan kechadigan, juda yuqumli virusli kasallikdir.
Gripp nemischa «gripper» so‘zidan olingan bo‘lib, «yopishaman», «qurshab olaman», «hujum
qilaman» degan ma’nolarni bildiradi.
Gripp viruslari tashqi muhitga uncha chidamli emas, lekin past haroratga chidamli. Virus -
4
0
S da 2-3 haftagacha tirik saqlanadi, 50
0
-60
0
S isitilganda bir necha daqiqada faolligini yo‘qotadi,
dezinfeksiyalovchi moddalar ta’sirida bir zumda halok bo‘ladi.
Parranda grippi virusining parrandadan parrandaga, parrandadan odamga yuqishi
isbotlangan, lekin bu kasallikni odamdan odamga yuqishi o‘rganilmagan. Parranda grippi virusi
cho‘chqa, ot, sigir, it, mushuk, kit, tyulen, yovvoyi va uy hayvonlari hamda odamda ajratilgan.
Parranda grippi yovvoyi parrandalarda tarqoq hollarda, uy parrandalari orasida esa epizootiya
tariqasida uchraydi.
Bu kasallik bilan ko‘proq tovuq, kurka, o‘rdak va g‘ozlar kasallanadi. Barcha parranda
grippi virusi turlarining rezervuarlari suvda suzuvchi parrandalar hisoblanadi. Parranda grippi
kasalligiga chalingan parrandalarda o‘lim salkam 100% qayd etiladi, boshqa onlardagi o‘lim
ko‘rsatkichi ancha past, odamlarda esa bu ko‘rsatkich o‘rtacha 50% ni tashkil etadi. Odamga
kasallik qaynatilib yoki qovurilib pishirilgan parranda go‘shti va tuxumlaridan yuqmaydi, chunki
bu parranda mahsulotlari termik ishlov berilganida ulardagi virus to‘liq nobud bo‘ladi.
Parranda grippi parrandalarda juda og‘ir kechadi. Kasallik og‘ir, ya’ni yashin tezligida
kechganda, kasallik alomatlari ro‘yobga chiqmasdanoq, parrandalar nobud bo‘la boshlaydi va
kasallikning o‘lim darajasi deyarli 100% ni tashkil etadi. Uy parrandalariga kasallik yuqqanida
shilliq qavatlari, tojlarining ko‘kimtir tus olishi, kam harakatlik, hurpayish, nafas olishning
qiyinlashishi, xirillashlar, nafas yo‘llaridan shilliq oqishi, ko‘zining yoshlanishi ba’zan tremor
bilan kechadi. Bosh va bo‘yin sohasining teri osti yog‘ klechatkasini shishi kasallikning o‘ziga
xos, biroq doim kuzatilmaydigan belgisi bo‘lib hisoblanadi. Kasallik ba’zi holatlarda engil
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
835
kechganida – nafas yo‘llarining yallig‘lanish belgilarisiz, tuxum qo‘yishning kamayishi va tuxum
qobig‘ining sifati buzilishi bilan kechishi mumkin.
Odamda qayd etiladigan parranda grippining yashirin davri bir necha soatdan 2-4 kungacha
davom etadi. Kasallik tana haroratining ko‘tarilishi (38
0
S va yuqori), hansirash va yo‘tal bilan
kechadi. Parranda grippining klinik alomatlari odamda uchraydigan odatdagi gripp kasalligiga
o‘xshab ketadi. Parranda grippida o‘rtacha 50% bemorlarda diareya alomatlari qayd etiladi va
kasallikning bu alomati bilan odatdagi gripp kasalligidan farq qiladi. Kasallik ba’zan ko‘z shilliq
qavatining yallig‘lanishi - kon’yunktivit shaklida kechib, juda engil o‘tishi ham mumkin. Virus
odam organizmiga tushgandan so‘ng mutatsiyaga uchraydi va kasallikning og‘ir asoratlariga sabab
bo‘ladi, bemorlarning aksariyatida pnevmoniya, yana ba’zi birlarida yurak va buyrakda og‘ir
asoratlar qoldiradi. Parranda grippi qayd etilgan hududlarda, odamlarda qayd etilgan o‘lim
ko‘rsatkichi 33% dan 72% gachani tashkil etgan.
Parranda grippiga qarshi kurash. O‘zbekistonda ishlab chiqilgan strategiya quyidagilarga
yo‘naltirilgan:
1. Respublika hududiga boshqa mamlakatlardan parranda grippi virusining artefakt
(zararlangan tovarlar, transport, kasal odamlar orqali olib kirilishi) yo‘l bilan olib kirilishining
oldini olish.
2. Parranda grippi tabiiy o‘choqlarini o‘z vaqtida aniqlash uchun yovvoyi suvda suzuvchi
qushlarni kuzatish va laborator nazorat qilish tizimini tashkil etish.
3. Tabiiy o‘choqlarda epizootiya va epidemiyaga qarshi chora-tadbirlarni o‘tkazish hamda
aholi orasida kasallik tarqalishining oldini olish va o‘lim holatlarini kamaytirish uchun aholiga o‘z
vaqtida malakali tibbiy yordam ko‘rsatish.
4. Kasallikning odamlar va uy parrandalariga tarqalishining oldini olishga qaratilgan chora-
tadbirlar tizimini tashkish etish.
Aholiga tavsiyalar.
O‘zingizni va yaqinlaringizni kasallikdan saqlash uchun yovvoyi
parrandalar mavjud bo‘lgan ochiq suv havzalari atrofiga bormang (ayniqsa, karantin e’lon qilingan
joyga), ularni ov qilmang. Bunday joylarda baliq ham ovlamang. YOvvoyi suvda suzuvchi
parrandalar go‘shtini va tuxumini iste’mol qilmang.
O‘lik parrandalarni ko‘rib qolsangiz, darhol veterinariya va tibbiyot xodimlariga xabar
bering. Uy parrandasi go‘shti va tuxumi, shuningdek baliq mahsulotlaridan ovqat tayyorlaganda
barcha ishlatilgan oshxona anjomlarini uzoq muddat termik ishlovdan o‘tkazing va qo‘llaringizni
sovunlab yuving.
Uy parrandalari orasida parranda grippi aniqlanganda quyidagilar mumkin emas:
noaniq joylardagi xususiy tadbirkorlardan parrandalar, parranda go‘shti va tuxumlarni
sotib olish;
dudlangan parranda go‘shti, parranda kabobi, ko‘pirtirilgan tuxum oqidan tayyorlangan
qandolat mahsulotlarini iste’mol qilish;
yuvilmagan xo‘l meva, mabzavot va ko‘katlarni iste’mol qilish;
parranda grippi aniqlangan hududlarga borish.
Agar uyingizda parrandalar bo‘lsa, sizdan quyidagilar talab qilinadi:
parrandalarni yopiq holda saqlash va mumkin qadar yovvoyi qushlarning (qarg‘a, mayna,
to‘rg‘ay va boshq.), kalamushlarning tovuqxonalar va emxonalarga kirishini cheklash;
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
836
parrandalarni xavfsiz emlar bilan ta’minlash (parrandalar axlati bilan ifloslanmagan), ovqat
berishdan oldin em ustidan qaynoq suv quyish;
parrandalarni toza suv bilan ta’minlash (vodoprovod yoki qaynatilgan);
parrandalar boqiladigan joylar tozalanganda chang ko‘tarilishini kamaytirish uchun avval
suv sepish;
tozalash ishlarini dokali niqob yoki respirator, qo‘lqop, bosh kiyim, ish kiyimi va oyoq
kiyimidan foydalangan holda o‘tkazish va axlatni 0,5 metrdan kam bo‘lmagan chuqurlikda
ko‘mish;
tozalash ishlari tugagandan keyin, ish kiyimlari va oyoq kiyimni tozalab sovun bilan
yuvish, quyoshda quritish, qo‘l va yuzni tozalab yuvish yoki cho‘milish;
agar bularning barchasini bajarish imkoniyati bo‘lmasa, unda parrandani yo‘qotish zarur.
Esda tuting!
Uy parrandalari orasida parranda grippi holatlari paydo bo‘lganda, kasallik
tarqalishi va odamlar zararlanishining oldini olishning yagona yo‘li – bu o‘sha hududdagi
emlanmagan barcha uy parrandalarini qirib tashlashdir.
Oqsil kasalligi:-
Oqsil (o‘zbekcha), YAщur (ruscha). Oqsil - juft tuyoqli yovvoyi va uy
hayvonlarining xavfli va o‘tkir kechuvchi hamda yuqori kontagiozli virusli kasalligi hisoblanadi.
(Moyil hayvonlar – qoramol va cho‘chqalar. Qo‘y va echki hamda yovvoyi juft tuyoqli hayvonlar
esa kamroq moyil). Tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra oqsil kasalligi to‘g‘risida 1546 yilda italyan
olimi D.Fraskastro axborot bergan, bu filtrlanuvchi virus ekanligini 1898 yilda nemis olimlari
Leffler va Frosh aniqlagan. Virusning bir qancha serotiplari borligi haqida dastlab Vale va Karre
1922 yilda ma’lumot bergan. Hayvonlarning chegara bilmas kasalliklari orasida eng ko‘p
uchraydigan va katta iqtisodiy hamda ijtimoiy zararlar keltiradigan yuqumli kasallik hisoblanadi.
Kasallik geografik mintaqa va iqlimning har xil bo‘lishiga qaramay qisqa muddatda
chegara bilmay uzoq masofalarga tez tarqalish hususiyatlariga ega. Hayvonlarda kasallikni klinik
belgilari juda xarakterli, burun og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardalarida, tilda, tuyoq milki oralig‘ida va
elinda aftalar (pufakchalar) paydo bo‘lishi so‘ngra ular yorilib eroziyalarga aylanishi bilan kasallik
namoyon bo‘ladi. Oqsil kasalligi tarqalgan hududlarda mavjud yosh hayvonlar 60-80 %gacha
nobud bo‘ladi. Tashqi muhit ta’sirlariga chidamli, yoz oylarida 200S haroratda pichanda 7-9
kun davomida, tuproqda 5-7 kun davomida saqlanadi, 370S haroratda 20 soatda, 430S da 5-7
soatda, 70-800S da esa bir necha daqiqa o‘z hayotchanligini yo‘qotadi. Virus qish oylarida er
qatlamining 5 sm chuqurligida 50-60 kun, kuzda 35 kun saqlanadi, go‘ngda 40-60 kun, tuzlangan
hayvon terisida 10-150S haroratda 50 kun, 25-300S haroratda esa 10-15 kun, muzlatilgan go‘shtda
esa 320 kun saqlanadi.
Oqsil virusni tashqi muhitga ajralishi va muddatlari Qonda- 5, Spermada- 10, Siydikda- 7,
Sutda- 5, So‘lakda -11, Nafas orqali-5, Burun suyuqliklari orqali- 7,Axlatda – 5
Oqsil quyidagi holatlarda juda tez va keng tarqalishi mumkin:
- Kasal yoki kasallikdan tuzalgan lekin virus tashuvchi bo‘lib qolgan hayvonlar sog‘lom
mollar bilan birga boqilsa, sog‘lom manzillarga, go‘sht kombinatlariga, hayvon bozorlari va
ko‘rgazmalariga kiritilsa;
- Virus bilan zararlangan sut yoki yog‘sizlantirilgan sut yosh mollarga berilsa;
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
837
- Nosog‘lom hududdagi yaylovlarda sog‘lom mollar boqilsa yoki undagi suv manbalari va
binolaridan foydalanilsa;
- Nosog‘lom hududdan em-xashak va boshqa qishloq xo‘jalik maxsulotlari yoki kasallikka
moyil bo‘lmagan ot, eshak, daydi it, mushuklar va h.k. sog‘lom xududlarga kirib kelganda;
- Biologik xavfsizlik choralariga amal qilinmaganda, veterinariya mutaxassislari o‘z
kiyimlari va qurollari dezinfeksiya qilmaganda.
1996-2000 y. davomida oqsil kasalligi 88ta mamlakatda barcha 7-xil serotiplari tarqaldi,
ayrim mamlakatlarda (Keniya, CHad, Hindiston, Pokiston, Eron va Turkiya) virusning 2-5tagacha
serotiplari bir vaqtda qayd etildi.,
2001-2003 y. davomida 76 mamlakatda, jumladan 34ta Osiyo, 27ta Afrika, 8ta janubiy
Amerika va 7ta Evropa davlatlarida kasallikning barcha 7-xil serotiplari ham tarqaldi.
2006 yilda Eron, Pokiston, Saudiya Arabiston, Turkiya va Iordaniya mamlakatlarida “A”-
serotipi keng tarqaldi.
Oqsil kasallikni oldini olish:
- uchun hayvonlarni ommaviy va majburiy emlash,
veterinariya-sanitariya tadbirlarini o‘z vaqtida o‘tkazish, biologik xavfsizlik choralariga amal
qilish, chorva mollari va mahsulotlarining harakati ustidan doimiy nazorat yuritish kabi kompleks
tadbirlarni amalga oshirish talab etiladi.
Manqa kasalligi – sap.
Ushbu zoonoz kasallikni manqa tayoqchasi qo‘g‘atadi. Manqaning
o‘tkir va surunkali xillari bor. U eshak, tuya, zebra va yirtqich hayvonlarda uchraydi.
Manqa qo‘zg‘atuvchisini 1881 yilda rumin olimi Babesh manqa bilan og‘rigan odamda
topgan. 1882 yilda Lefler va SHyuts manqa tayoqchasini olishga muvaffaq bo‘lishgan. Kasallik
bir vaqtlar Rossiyaning janubiy rayonlarida otlar orasida keng tarqalgan bo‘lib, odamlarda ham bir
qadar uchrab turgan.
Manqani qo‘zg‘atuvchi mikrob, uzunligi 2-5 mkm keladigan aerob tayoqcha bo‘lib, spora
hosil qilmaydi. U glitserin, bulon va kartoshka qo‘shilgan oziq muhitda tez ko‘payadi. Manqa
tayoqchasi tashqi muhitga chidamsiz, 55 darajagacha qizdirilganda 10 daqiqa ichida halok bo‘ladi.
Yiringda 10-15 kun saqlanadi. Dezinfeksiyalovchi moddalar uni tez o‘ldiradi.
Infeksiya manbai – kasal otlardir. Kasallik asosan, kasal otni parvarish qilish vaqtida, kasal
ot yiringi bilan ifloslangan buyumlar orqali kontakt yo‘l bilan odamga yuqadi. Ko‘pincha
veterinariya xodimlari, otboqarlar kasallanadi. Kasal hayvonning go‘shti ham xavfli hisoblanadi.
Manqaga qarshi chora-tadbirlar veterinariya xizmati xodimlari bilan hamkorlikda amalga
oshiriladi. Manqa bilan og‘rigan otlar o‘ldiriladi va o‘sha xo‘jalikda karantin e’lon qilinadi.
Otxona va molxonalar yaxshilab dezinfeksiya qilinadi.
Bemorga yaqin yurgan kishilar 15 kun davomida shifokor nazoratida bo‘ladi.
Quturish
– hayvonlarning ko‘plab turlari, ayniqsa it, tulki va boshqalarning o‘tkir virusli
kasalligi. Markaziy nerv tizimining og‘ir zararlanishi bilan tavsiflanadi va inson uchun o‘ta xavfli
hisoblanadi. Hayvon tishlab olganda, shuningdek hayvon so‘lagining boshqa hayvonlar va odam
organizmiga tushishidan yuqadi. Odamlarda quturish kasalligi itlarning tishlashi natijasida kelib
chiqishini birinchi marta Aristotel aniqlagan.
Quturishni qo‘zg‘atuvchi virus quturgan hayvonning so‘lagida mavjud bo‘lib, u tashqi
muhitda uzoq saqlana olmaydi. 1887 yilda Babesh va 1903 yilda quturib o‘lgan hayvonlar bosh
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
838
miyasining ammon shoxi deb ataluvchi qismida dog‘ga o‘xshash yumaloq tuzilmalar borligini
aniqlaganlar. Keyinchalik o‘sha dog‘lar quturish virusi ta’sirida paydo bo‘lishini isbotladilar.
Virus dezinfeksiyalovchi moddalar ta’sirida 5-10 daqiqa, qaynatilganida 2 daqiqa
davomida halok bo‘ladi. Quritilganda va past haroratda uzoq vaqt tirik saqlanadi.
Infeksiya manbai quturgan itlar, mushuklar, bo‘rilar, tulkilar, bo‘rsiqlar va boshqa
hayvonlardir. Kamdan-kam ћollarda kasallik quyonlardan, kalamush va boshqa hayvonlardan
yuqishi mumkin. Itning so‘lagida virus quturish belgilari ma’lum bo‘lishidan 7-10 kun ilgari paydo
bo‘la boshlaydi. Itdan quturish kasalligi yuqishi uchun odamni tishlashi shart emas, uning so‘lagi
odam terisidagi kichkina shilingan yoki tirnalgan joyga tushsa ham yuqadi. Quturish kasalligining
rivojlanishida tishlangan joy ham katta ahamiyatga ega bo‘lib, odam boshi va yuzining tishlanishi
oyoq-qo‘llar tishlanishiga qaraganda ancha xavfli hisoblanadi, chunki virus tananing yuz qismidan
bosh miyaga tezroq etib boradi.
Quturishga qarshi kurash infeksiyani avvalo hayvonlar, birinchi navbatda – itlar orasida
yo‘ќotishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Quturgan yoki noma’lum it tishlaganda quturishga qarshi
vaksina qo‘llaniladi.
Bizda Fermi vaksinasi qo‘llaniladi. Vaksinaning miqdori, emlash muddati jarohatning
katta-kichikligi, chuqurligi va qaerga joylashganligiga bog‘liq. Vaksina bilan bir qatorda antirabik
gammaglobulin ham yuboriladi.
Bunday holatlarning oldini olish uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
1996 yil 18 yanvardagi 32-sonli qarori Bilan tasdiqlangan «Aholi yashash joylarida it, mushuk va
boshqa hayvonlarni saqlash qoidalari»ga rioya qilish shart.
Tulyaremiya
harorat ko‘tarilishi, limfa tugunlarining shishishi, intoksikatsiya va turli
a’zolar zararlanishi bilan ta’riflanadigan zoonoz kasallikdir.
Sinonimlari: tounsimon kasallik, quyon isitmasi, sichqonlar kasalligi, Parino
kon’yunktiviti, kiyik, pashsha isitmasi, kemiruvchilar kasalligi va h.k.
Yumronqoziqsimonlarda uchraydigan ushbu kasallikni qo‘zg‘atadigan bakteriya birinchi
bo‘lib 1911 yilda Mak-koy va CHepin tomonidan aniqlanib, kasallik aniqlangan joy Kaliforniya
shtatining Tulyare okrugi nomi bilan «tulyaremiya» deb nomlangan.
Markaziy Osiyo davlatlarida tulyaremiya daryo sohillarida va tog‘ bag‘ri mintaqalarida,
O‘zbekiston Respublikasida, Qoraqalpog‘iston va Xorazm viloyatlarida, Amudaryo sohillarida
topilgan.
Kasallik qo‘zg‘atuvchisi dumaloq yoki tayoqcha shaklidagi mayda, harakatsiz, maxsus
qobiq (spora) hosil qilmaydigan, yupqa kapsulaga ega bo‘lgan mikrob bo‘lib, o‘zidan zaharli
modda – toksin chiqaradi. 36-37
0
haroratda ko‘payadi. Tulyaremiya bilan suv kalamushlari, dalada
yashaydigan kalamushlar, quyonlar, sichqonlar va boshqa kemiruvchi hayvonlar tez kasallanadi
va tulyaremiya kasalligi manbaiga aylanadi. Bu bakteriya past haroratda uzoq vaqtlargacha tirik
saqlanadi. Masalan, 4 daraja sovuq suvda nam joyda 4 oygacha halok bo‘lmaydi, 1 darajada esa
9 oygacha tirik saqlanadi. Don, somonda, 0 darajada va tulyaremiyada o‘lgan va muzlab qolgan
hayvon o‘liklarida 6 oygacha tirik saqlanadi. Quyosh nurlari ta’sirida 20-30 darajada, ultrabinafsha
nurlari ta’sirida o‘sha zahoti o‘ladi. Oddiy dezinfeksiyalovchi moddalar – krezol, formalin, spirt
va 2-3% li lizol eritmalari bir necha daqiqa ichida halok qiladi. Antibiotiklar va sulfanamid
preparatlariga sezuvchan.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
839
Odamlar tulyare mikrobiga 100% sezuvchan bo‘lib, kasallik bemordan sog‘lom odamga
bevosita yuqmaydi. Tulyaremiyaning asosiy manbai kemiruvchi hayvonlar va qonso‘rar
hasharotlar hisoblanib, tulyaremiya infeksiyasini kanalar tuxumlari orqali o‘z avlodiga o‘tkazadi.
Tulyaremiya mikrobi odam organizmiga teri, ko‘z, havo yo‘llari, me’da ichak yo‘llari
orqali kirib oladi.
Kasallikning epizootologik va epidemiologik holatiga ko‘ra, har bir hududda tegishli
profilaktika choralari ko‘riladi. Asosiy chora-tadbirlar kemiruvchi hayvonlar va kanalarni qirishga
qaratiladi. Qishloq xo‘jalik hayvonlari va o‘lgan kemiruvchilarning jasadi, chiqindilari maxsus
chuqur o‘ralarga (kamida 2 m chuqurlikda) ohak moddalari aralashtirilgan (bir chelak suvga 102
kg ohak solinadi) eritmalar bilan birga qo‘yiladi, ustiga tuproq sepib ko‘mib tashlanadi. Kasal
hayvonlardan tayyorlangan jun va teri mahsulotlarini maxsus xonalarda dezinfeksiya choralari
ko‘rilgan holda 60 kun saqlanadi va veterinarlar ruxsat berishgandan so‘nggina qayta ishlab
chiqarish uchun korxonalarga yuboriladi.
Tayyorlangan don va don mahsulotlarini maxsus don quritadigan moslamalarda 70
0
S da
10-30 daqiqa mobaynida yuqumsizlantiriladi. Urug‘lik don esa formalin eritmasi bilan 1:90 yoki
1:150 nisbatli konsentratsiyada brezent bilan yopilgan holda bir kun saqlanadi, keyin ochiq havoda
saqlashga ruxsat beriladi.
Kasallik yuqish xavfi bor odamlar emlanadi. Aholi o‘rtasida tushuntirish ishlari olib
boriladi. Epizootiya vaqtida infeksiya o‘chog‘ida yashovchi aholi tirik tulyaremiya vaksinasi bilan
emlanadi.
Ovqat mahsulotlarini kemiruvchilardan saqlash maqsadida turar joy va xo‘jalik xonalarini
ozoda saqlash, chiqindilarni o‘z vaqtida yuqumsizlantirish o‘rinlidir. Oziq-ovqatlarni etarli
darajada termik ishlovdan o‘tkazish, suv va go‘sht mahsulotlarini maxsus sovitgichlarda saqlash,
yaxshilab qaynatilgan, pishirilgan holda iste’mol qilish, sifatli ichimlik suvidan foydalanish, tabiiy
o‘choqlarda esa qor va turib qolgan suvni ishlatmasdik, quduq suvidan foydalanilganda uni oldin
tekshirib ko‘rish, xlorli ohak bilan zararsizlantirish tavsiya etiladi.
Kuydirgi
kasalligi qadim zamonlardan keng tarqalgan bo‘lib, ko‘p asrlar davomida
odamzod boshiga ko‘plab talafotlar keltirgan. Adabiyotlardan ma’lum bo‘lishicha, Abu Ali ibn
Sino, Gippokrat, Gomer, Ovidiy, Tit-Lvoiya, Seneki, Selz uni hayvonlardan odamlarga yuqadigan
kasallik deb ta’riflashgan.
O‘rta asrda kuydirgi chorvachilikka katta zarar keltirgan va undan ko‘plab odamlar
kasallangan. Masalan, 1598-1599 yillarda Italiyada hayvonlar va odamlar orasida kuydirgi
epizootiyasi va epidemiyasi avj olib, talaygina iqtisodiy va ijtimoiy zarar keltirgan.
XVIII asrning ikkinchi yarmida Fransiyada, XIX asrda Evropa va Amerika qit’asida
kasallik qishloq xo‘jaligida va aholi o‘rtasida keng tarqalgan.
Kuydirgidan har yili millionlab uy hayvonlari halok bo‘lgan, ko‘plab odamlar kasallangan.
Qadim zamonlarda kuydirgini «Muqaddas olov», «Fors olovi» nomlari bilan ham
atashgan. Rus olimi S.S.Andreevskiy 1788 yili Sibirdagi epizootiya vaqtida bu kasallikni
tekshirish maqsadida hayvondan o‘ziga yuqtirib, odamlar bilan hayvonlarda uchraydigan kasallik
bir xil ekanligini isbotlagan va bu kasallikni «Sibirskaya yazva» deb atashni taklif etgan. U
kuydirgining patologik anatomiyasini, klinik xillarini tasvirlab bergan, davo va profilaktik
usullarini ishlab chiqqan.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
840
Kuydirgini qo‘zg‘atuvchi mikrobni birinchi marta 1855 yilda shu kasallikdan nobud
bo‘lgan ot organizmiidan rus olimi Braueler topgan. 1876 yilda R. Kox uning toza kulturasini
olishga muvaffaq bo‘lgan. 1881 yilda L.Paster va 1883 yilda L.S.Senkovskiy quydirgiga qarshi
vaksinani ixtiro qilishgan. Kuydirgi mikrobi uzunligi 5-8 mkm, yo‘g‘onligi 1-1,5 mkm keladigan
tayoqcha tuzilishida bo‘lib, yuqori harorat va turli dezinfeksiyalovchi moddalar ta’sirida bir necha
daqiqa ichida halok bo‘ladi. Sporalari esa tashqi muhitga juda chidamli, 70 daraja issiqda sporalar
bir necha soat saqlanadi. Qaynatilganda 30 daqiqadan keyin parchalanadi. Tuzlangan go‘shtlarda
uzoq vaqt saqlanadi.
Quydirgi kasalligining manbai uy hayvonlari, asosan mayda va yirik shoxli hayvonlar
hamda otlar hisoblanadi. Kasallangan hayvonlar mikroblarni peshob va axlatlari bilan tashqariga
chiqaradi. Hayvon o‘lganidan so‘ng uning terisi, juni, ichki organlari va qoni uzoq muddat
yuqumli bo‘lib turadi. Odamlarga kasallik tirik va o‘lgan hayvonlar orqali ularga yaqin yurish,
parvarish qilish natijasida yuqadi. Kuydirgini asosan cho‘pon, veterinar, qushxona xodimlari, teri
zavodi ishchilari, mo‘ynado‘zlar va eski-tuski qabul qiladiganlarda uchrashi mumkin.
Profilaktik chora-tadbirlar veterinariya va tibbiyot xodimlarining hamkorligida olib
boriladi. Infeksiya manbalarini tugatish ishlari veterinariya xodimlari tomonidan tibbiyot
xodimlari nazorati ostida olib boriladi. Tadbir davomida zootexniklar va veterinariya xizmati
xodimlari hamda hayvon mahsulotlari bilan ishlaydigan kishilar maxsus vaksina bilan emlanadi.
Kasallik nuqtai nazaridan noxush bo‘lgan punktlarda hayvonlar yiliga 2 marta (aprel-may
va noyabr-dekabr) quturishga qarshi emlanadi. Bemor kasalxonada alohida xonaga joylashtiriladi.
Bemorga yaqin yurgan kishilar 8 kun davomida nazorat ostiga olinadi va ularga nisbatan
shoshilinch profilaktik chora-tadbirlar ko‘riladi. Kuydirgidan halok bo‘lgan hayvon va odam
jasadi kuydiriladi yoki maxsus tobutga solinib, 2 metr chuqurlikka ko‘miladi. Infeksiya o‘chog‘ida
bo‘lganlarga shoshilinch profilaktik chora-tadbir sifatida 7-10 kun davomida kuydirgi
gammaglobulini va penitsillin ukol qilinadi.
Kasallik qayd qilingan xo‘jaliklarda karantin e’lon qilinadi. Xo‘jalikda oxirgi kuydirgi
kasalligi hisobga olingan kundan boshlab 15 kun o‘tgandan so‘ng bekor qilinadi. Bunda
yakunlovchi dezinfeksiya tadbirlari o‘tkaziladi. Karantin paytida xo‘jaliklarga boshqa joylardan
mol keltirish, bir xo‘jalikdan boshqa xo‘jalikka mol yuborish yoki almashtirish, karantin bo‘lgan
xo‘jaliklardan em-xashak, sut va sut mahsulotlarini olib chiqish, mollarni so‘yish man qilinadi.
Karantinli xo‘jaliklarda tayyorlangan sut va sut mahsulotlarini odamlarga tarqatish
mutlaqo mumkin emas. Bu mahsulotlar yaxshilab dezinfeksiyalovchi moddalar bilan
yuqumsizlantiriladi. Bunda xlorli ohakdan (25% faol xlordan) foydalaniladi, buning uchun 1 kg
xlorli ohak 20 litr suvga qo‘shiladi va 6 soat ekspozitsiyada saqlab turiladi, so‘ngra maxsus
qazilgan chuqurlarga yoki xo‘jaliklardagi hayvonlar chiqindilari saqlanadigan chuqurlarga
tashlanadi.
Kuydirgi bor deb shubha qilingan hayvonlar darhol ajratib qo‘yiladi va profilaktika
choralari ko‘riladi. Xo‘jalikdagi hamma hayvonlar veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladi va harorati
o‘lchab turiladi. Kuydirgiga shubha qilingan yoki kuydirgi kasalligi qayd qilingan yirik
xo‘jaliklarda mutaxassislarning 4 ta guruhi tuzilib, veterinariya va sanitariya choralari amalga
oshiriladi;
1. Hayvon (ferma) larni tekshiradigan guruh.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
841
2. Davolash guruhi.
3. Hayvonlarni kuydirgiga qarshi emlash guruhi.
4. Dezinfeksiyalash guruhi.
Har bir guruh o‘z zimmasiga yuklangan vazifalarni bajarishi bilan birga umumiy epizootik
holatni ham baholaydi, xo‘jalikda kasallikning tarqalmasligi bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘radi
(maxsus yo‘riqnomaga asoslanib).
Kuydirgidan o‘lgan hayvonlar jasadi patolo-anatomik tekshirish uchun yorilmaydi va
maxsus transportda shunga ajratilgan joylarga olib boriladi. CHuqur o‘ralar tagiga beton
yotqiziladi, ustiga xlorli ohak sepiladi va o‘lgan hayvonlar ko‘mib tashlanadi (maxsus
instruksiyaga qat’iy amal qilish shart). Kuydirgidan o‘lgan hayvonlar jasadini kuydirsa ham
bo‘ladi, buning uchun maxsus pechlardan foydalaniladi. Kasal hayvon yotgan va o‘lgan hayvonlar
sinchiklab dezinfeksiya qilinadi, bunda tuproqni dezinfeksiya qilishga alohida e’tibor beriladi.
Xulosa
. Hayvonlar yuqumli kasalliklarining tarqalishi epizootiya, panzootiya va enzootiya
shaklida yuz beradi.
Epizootiya
– aniq bir hududda bir yoki ko‘p turdagi qishloq xo‘jalik hayvonlari o‘rtasida
kasallikning odatda ushbu hududda qayd qilinadigan darajasidan anchagina katta bo‘lgan darajada
vaqt va fazoda bir vaqtda rivojlanadigan yuqumli kasallikning tarqalishi.
Epizootiyaning quyidagi turlari ajratiladi:
- tarqalish ko‘lamiga ko‘ra – xususiy, ob’ekt, mahalliy va regional;
- xavf darajasiga ko‘ra – engil, o‘rtacha og‘irlikdagi, og‘ir va o‘ta og‘ir;
- iqtisodiy zarariga ko‘ra – uncha katta bo‘lmagan, o‘rta va katta.
Cho‘chqalarning klassik vabosi
– virusli kasallik. U bilan faqat uy va yovvoyi
cho‘chqalar kasallanadi.
Infeksiya manbalari
– kasallangan va kasal bo‘lib o‘tgan cho‘chqalar.
Vabo yilning ixtiyoriy vaqtida, ko‘proq kuzda uchraydi. Davolash usullari ishlab
chiqilmagan. SHu sababli kasallangan hayvon zudlik bilan o‘ldirilib, yoqib yuboriladi.
Yuqumli gepatit
– it va boshqa go‘shtxo‘r (tulki, bo‘ri)larning virusli kasalligi. Bezgak,
shilliq pardalarning shamollashi va jigarning zararlanishi bilan tavsiflanadi.
Qora oqsoq (brutsellez)
– uy va ayrim yovvoyi hayvonlarning yuqumli kasalligi. Odam
uchun xavfli. It va mushuklar brutsella (melitenzis, abortus, ovis va boshq.)ning ixtiyoriy turidan
zararlanishi mumkin. Hayvonlar kasal sigir, qo‘y, cho‘chqalarning go‘shti va sutini iste’mol
qilganda yuz beradi.
Quturish
– inson va hayvonlar markaziy asab tizimini shikastlaydigan, neyrotrop virus
keltirib chiqaradigan o‘tkir yuqumli kasallik. Insonning zararlanishi o‘zida qutirish kasalligi
qo‘zg‘atuvchisini saqlaydigan hayvon tishlaganda yohud insonning terisiga yoki shilliq pardasiga
so‘lagi tushganda sodir bo‘ladi.
Quturishga qarshi kurash infeksiyani avvalo hayvonlar, birinchi navbatda – itlar orasida
yo‘qotishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Quturgan yoki noma’lum it tishlaganda quturishga qarshi
vaksina qo‘llaniladi.
Kuydirgi – kasalligi batsillasi keltirib chiqadigan hayvonlar va odamlarning o‘tkir yuqumli
kasalligi. Isitma, limfa apparatining shikastlanishi, zaharlanish bilan xarakterlanadi, teri, ayrim
hollarda ichaklar zaharlanishi bilan kechadi. Odamlarga yuqishi – kasal hayvonlardan, murdani
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
842
yorganda, go‘shtni nimtalaganda suv, tuproq, chorvachilik mahsulotlari orqali, hayvonlarga
yuqishi – ko‘proq yaylovda.
REFERENCES
1.
Xidirova Dildora, Muradov Sirojiddin. O‘zbekiston respublikasi hududida seysmoaktiv
hududlar va zilzilaning xavfliligi//Innovative Development in Educational Activities. 2024.
167-172
2.
Muradov S. ЭCONOMIC ANALYSIS OF PROFITS IN THE FIELD OF LABOR
PROTECTION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 1239-1245.
3.
Мурадов, С. (2024). PRINCIPLES OF ENSURING THE SAFETY OF USING LIFTING
CRANES IN CONSTRUCTION-ASSEMBLY WORKS. MODERN SCIENCE AND
RESEARCH, 3(2), 933–939.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684936
4.
МУРАДОВ
СИРОЖИДДИН
учитель-стажер.
Каршинский
инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан. (2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684166
5.
Muradov Sirojiddin. Mehanatni muhofaza qilishning tashkiliy-psixologik asoslaridagi
mavjud muammolar//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi
kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari”. 2023. 133-137.
6.
Muradov Sirojiddin. Mehnat sharoitlari va muhitini “kaizen” usuli yordamida
takomillashtirishning innovatsion yechimlari//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat
muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari”.2023. 249-253.
7.
Muradov Sirojiddin. Mehnatni muhofaza qilish sohasida yuk ortish va tushirish ishlaridagi
yukchilar uchun ishlarning xavfsizligi kategori va qoidalari tahlili//“Ekologiya, aholi
xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari”.
2023. 232-242
8.
Muradov Sirojiddin. Mehnatni muhofaza qilishning rivojlanish tarixiy bosqichlarini
o‘rganish//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb
masalalari va istiqbollari”. 2023. 243-248
9.
Muradov Sirojiddin. Sanoat korxonalari rahbar va mutaxassislarining mehnat muhofazasi
bo‘yicha bilimlarini tekshirishni raqamli texnalogiyalar asosida tashkil etishning
ahamiyati//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb
masalalari va istiqbollari”. 2023. 146-150
10.
Muradov Sirojiddin. Xavfli sanoat korxonalarida ishchilarni xavfli gaz va zaxarli moddalar
ta’siridan himoya qilishga qaratilgan inovatsion yechimlar//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va
mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari”. 2023. 402-405
11.
Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li. Sanoat korxonalari rahbar va mutaxassislarining mehnat
muhofazasi bo‘yicha bilimlarini tekshirishni raqamli texnalogiyalar asosida tashkil etishning
ahamiyati// Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirishning dolzarb
masalalari. 2023/10/26. 180-183
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
843
12.
Мурадов Сирожиддин. Определение отдыха и отпусков на основании нового
трудового кодекса// Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirishning
dolzarb masalalari. 2023/10/26. 17-21
13.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O‘G‘LI. Mehnatni muhofaza qilishning rivojlanish
tarixiy bosqichlarini o‘rganish// Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga
oshirishning dolzarb masalalari. 2023/10/26. 8-16
14.
Muradov, S. (2023). ISHLAB CHIQARISHDAGI AVARIYALARNI O‘RGANISH VA
TAHLIL QILISH. Educational Research in Universal Sciences, 2(16), 474–477. Retrieved
from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/5015
15.
Muradov Sirojiddin. Ishlab chiqarishdagi avariyalarni o‘rganish va tahlil qilish// Educational
Research in Universal Sciences, 2(16), 474–477.
16.
Muradov S. ISHLAB CHIQARISHDAGI AVARIYALARNI O‘RGANISH VA TAHLIL
QILISH //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16. – С. 474-
477.
17.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
18.
Sultonova , D. N., & Siddiqova , M. A. qizi. (2023). COLOR SCHEME IN THE
FORMATION OF THE ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN
EDUCATIONAL CENTERS. Educational Research in Universal Sciences, 2(14), 109–115.
Retrieved from
https://erus.uz/index.php/er/article/view/4394
19.
Sultonova D. N., qizi Siddiqova M. A. COLOR SCHEME IN THE FORMATION OF THE
ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN EDUCATIONAL
CENTERS //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 109-
115.
20.
Muradov Sirojiddin Husan o`g`li, Xakimov Xurshid Hamidulla o‘g‘li, & Siddiqova
Madinabonu Asatilla qizi. (2021). NEW INNOVATIVE ENGINEERING SOLUTIONS TO
THE PROBLEMS OF SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS. European Journal
of
Life
Safety
and
Stability
(2660-9630),
2,
28-30.
Retrieved
from
http://www.ejlss.indexedresearch.org/index.php/ejlss/article/view/13
21.
Muradov , S. H. o‘g‘li, & Zayniyev , U. U. o‘g‘li. (2023). PRINCIPLES OF PASSING AND
DOCUMENTING INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES. Educational Research
in
Universal
Sciences,
2(14),
116–119.
Retrieved
from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/4395
22.
Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li, Zayniyev Ulfat Utkir o‘g‘li. PRINCIPLES OF PASSING
AND DOCUMENTING INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES. Educational
Research in Universal Sciences. 2023-11
23.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
844
24.
Muradov Sirojiddin; Egamberdiyev Umurzoq. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR
IMPROVEMENT OF WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH
THE KAIZEN METHOD//International journal of advanced research in education,
technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
25.
Husan o‘g‘li M. S., Hamidulla o‘g‘li X. X. Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi. NEW
INNOVATIVE
ENGINEERING
SOLUTIONS
TO
THE
PROBLEMS
OF
SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS //European Journal of Life Safety and
Stability (2660-9630). – 2021. – Т. 2. – С. 28-30.
26.
Husan o‘g‘li M. S., Shavkat o‘g‘li E. D. INNOVATIVE SOLUTIONS TO PROTEC T
WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN HAZARDOUS
INDUSTRY ENTERPRISES //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – С.
11-17.
27.
Muradov , S. H. o‘g‘li, & Egamov , D. S. o‘g‘li. (2023). INNOVATIVE SOLUTIONS TO
PROTEC T WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN
HAZARDOUS INDUSTRY ENTERPRISES. Educational Research in Universal Sciences,
2(14), 340–342. Retrieved from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/4443
28.
O‘G E. L. A. A. et al. PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR
ACTIVITY //International journal of advanced research in education, technology and
management. – 2023. – Т. 2. – №. 11.
29.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O‘G‘LI; ESHPO‘LATOV AZIZBEK ADHAM
O‘G‘LI. PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR ACTIVITY//
International
journal
of
advanced
research
in
education,
technology
and
management.2023.266-273.
30.
Rakhimov, O. D., and S. H. Muradov. "Digitalization of Instructions on Labor Protection
and Safety Techniques." European journal of life safety and stability (EJLSS) 24 (2022): 80-
86.
31.
O.D. Rakhimov, Muradov S.H. Digitalization of Instructions on Labor Protection and Safety
Techniques. // European journal of life safety and stability (EJLSS). 2022. №24. Р.80-86.
32.
O‘G‘LI M. S. H. ANALYSIS OF “MEASURES TO ENSURE OCCUPATIONAL
SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION AND LOADING.”
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 9.
33.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O‘G‘LI. ANALYSIS OF “MEASURES TO ENSURE
OCCUPATIONAL SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION AND
LOADING.”// INTERNATIONAL JOURNAL OF ADVANCED RESEARCH IN
EDUCATION, TECHNOLOGY AND MANAGEMENT. Vol. 2 No. 9 (2023). 127-133
34.
ЎҒЛИ Р. Х. Ф., СИРОЖИДДИН М. ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В КОМПАНИИ
ЕВРОПЫ. МУРАДОВ СИРОЖИДДИН //International journal of advanced research in
education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 10.
35.
ЎҒЛИ, РАЖАБОВ ХУРШИД ФАХРИДДИН, and МУРАДОВ СИРОЖИДДИН.
"ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В КОМПАНИИ ЕВРОПЫ. МУРАДОВ
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
845
СИРОЖИДДИН." International journal of advanced research in education, technology and
management 2.10 (2023).
36.
ЎҒЛИ, Р. Х. Ф., & СИРОЖИДДИН, М. (2023). ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В
КОМПАНИИ ЕВРОПЫ. МУРАДОВ СИРОЖИДДИН. International journal of advanced
research in education, technology and management, 2(10).
37.
Rayimkulov A., Murodov S. Some Issues of Safety in the Use of Tower Cranes Used in
Construction Projects //JournalNX. – С. 301-308.
38.
Rayimkulov A., Murodov S. Some Issues of Safety in the Use of Tower Cranes Used in
Construction Projects //JournalNX. – С. 301-308.
39.
Мурадов, Сирожиддин. "ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ." International journal of advanced
research in education, technology and management 2.5 (2023).
40.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 5.
41.
Мурадов, С. (2023). ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ. International journal of advanced
research in education, technology and management, 2(5).
42.
Raximov
O.D,
Muradov
S.H.
SANOAT
KORXONALARI
RAHBARI
VA
MUTAXASSISLARINI MEHNAT MUHOFAZASI BO‘YICHA O‘QITISH VA
BILIMLARINI
SINOVDAN
O‘TKAZISHNI
RAQAMLASHTIRISH.
MONOGRAFIYA.2023.1-96
43.
Raximov
O.D,
Muradov
S.H.
SANOAT
KORXONALARI
RAHBARI
VA
MUTAXASSISLARINI MEHNAT MUHOFAZASI BO‘YICHA O‘QITISH VA
BILIMLARINI SINOVDAN O‘TKAZISHNI RAQAMLASHTIRISH// INTELLEKT.
MONOGRAFIYA.2023
44.
Dustkabilovich, R. O. ., & o`g`li, M. S. H. . (2021). Innovative Technologies in
Teachingdirectors and Specialists of Industrial Enterprises on "Labor Protection". European
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 80-85. Retrieved from
http://ejlss.indexedresearch.org/index.php/ejlss/article/view/3
45.
Rakhimov Oktyabr Dustkabilovich; Muradov Sirojiddin Husan o`g`li. Innovative
Technologies in Teachingdirectors and Specialists of Industrial Enterprises on "Labor
Protection"// European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 2021/12/29. 80-85.
46.
Muradov S.H; Safarov Sh. O‘. MEHNAT SHAROITLARI VA MUHITINI “KAIZEN”
USULI YORDAMIDA TAKOMILLASHTIRISHNING INNOVATSION YECHIMLARI//
PAXTA TOZALASH, TO‘QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT SOHALARINING
TEXNOLOGIYASINI TAKOMILLASHTIRISH. 2023. 90-92
47.
СИРОЖИДДИН МУРАДОВ. ИЗУЧЕНИЯ ОХРАНА ТРУДЫ НА ПРОИЗВОДСТВЕ
КОРЕИ// ХӨДӨЛМӨР, НИЙГМИЙН ХАРИЛЦАА СУДЛАЛ. 2023. 242-247
48.
Muradov Sirojiddin Husan ugli; Odilov Muzaffar. MAIN INDICATORS OF LABOR
PROTECTION MEASURES EFFICIENCY// INTERNATIONAL JOURNAL OF
SCIENTIFIC RESEARCHERS0 2023. 201-206
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
846
49.
Sultonova D. N., qizi Siddiqova M. A. COLOR SCHEME IN THE FORMATION OF THE
ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN EDUCATIONAL
CENTERS //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 109-
115.
50.
Muradov, S., & Usmonov , H. (2024). MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING
RIVOJLANISH TARIXIY BOSQICHLARINI O‘RGANISH.
Interpretation
and
Researches
.
извлечено
от
https://interpretationandresearches.uz/index.php/iar/article/view/1915
51.
МУРАДОВ
СИРОЖИДДИН
учитель-стажер.
Каршинский
инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан. (2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684166
52.
СИРОЖИДДИН М. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 167-177.
53.
Muradov
S.
CONSTRUCTION-INSTALLATION
ISHLARIDA
KUTARAMA
KRANLARDAN USE FUNDAMENTAL SECURITY OF SUPPLY //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 786-792.
54.
Muradov, S. (2024). CONSTRUCTION-INSTALLATION ISHLARIDA KUTARAMA
KRANLARDAN USE FUNDAMENTAL SECURITY OF SUPPLY. Modern Science and
Research,
3(2),
786–792.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
55.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING KTZM. MODERN SCIENCE AND RESEARCH,
3(2), 1142–1152.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10701651
56.
СИРОЖИДДИН, МУРАДОВ. "РАЖАБОВ ХУРШИД ФАХРИДДИН ЎҒЛИ.
ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В КОМПАНИИ ЕВРОПЫ. МУРАДОВ
СИРОЖИДДИН."
International journal of advanced research in education, technology
and management
10 (2023): 27.
57.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
58.
Muradov S. PRINCIPLES OF ENSURING THE SAFETY OF USING LIFTING CRANES
IN CONSTRUCTION-ASSEMBLY WORKS //Modern Science and Research. – 2024. – Т.
3. – №. 2. – С. 933-939.
59.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING KTZM //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
1142-1152.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
847
60.
Muradov S., Usmonov H. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING RIVOJLANISH
TARIXIY BOSQICHLARINI O ‘RGANISH //Interpretation and researches. – 2024.
61.
СИРОЖИДДИН М. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 167-177.
62.
Muzaffar O. MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY Muradov Sirojiddin Husan ugli.
63.
Muradov Sirojiddin Husan ugli; Odilov Muzaffar. MAIN INDICATORS OF LABOR
PROTECTION MEASURES EFFICIENCY//
International journal of scientific researchers
2023. 201-206
64.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 5.
65.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
66.
Muradov
S.
CONSTRUCTION-INSTALLATION
ISHLARIDA
KUTARAMA
KRANLARDAN USE FUNDAMENTAL SECURITY OF SUPPLY //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 786-792.
67.
ФОЙДАЛАНИШ Қ. М. И. К. К., АСОСЛАРИ Х. Т. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
68.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING KTZM //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
1142-1152.
69.
KIMYOVIY K. Q. O. L. O. A., BAHOLASH H. MODERN SCIENCE АND RESEARCH
//MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
70.
KIMYOVIY K. Q. O. L. O. A., BAHOLASH H. MODERN SCIENCE АND RESEARCH
//MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
71.
ФОЙДАЛАНИШ Қ. М. И. К. К., АСОСЛАРИ Х. Т. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
72.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING KTZM //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
1142-1152.
73.
KIMYOVIY K. Q. O. L. O. A., BAHOLASH H. MODERN SCIENCE АND RESEARCH
//MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
74.
KIMYOVIY K. Q. O. L. O. A., BAHOLASH H. MODERN SCIENCE АND RESEARCH
//MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
75.
ФОЙДАЛАНИШ Қ. М. И. К. К., АСОСЛАРИ Х. Т. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
848
76.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING STRONG TOXIC SUBSTANCES (KTZM).
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(3),
464–472.
https://doi.org/10.5281/zenodo.1082809
77.
Muradov, S. (2024). CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS. MODERN
SCIENCE AND RESEARCH, 3(3), 455–463.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828083
78.
Muradov, S. (2024). STUDY AND ANALYSIS OF WORKING ACCIDENTS. MODERN
SCIENCE AND RESEARCH, 3(3), 444–454.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828055
79.
Muradov, S. (2024). MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY.
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(3),
473–484.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828837
80.
Muradov, S. (2024). INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF WORKING
CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD. MODERN
SCIENCE AND RESEARCH, 3(3), 485–492.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828873
81.
Muradov, S. (2024). ENSURING SAFETY OF WORKERS IN CONSTRUCTION.
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(3),
493–501.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828960
82.
1MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O'G'LI Intern-teacher of the Department of "Labor
Protection and Technical Safety" of the Karshi Institute of Engineering and Economics, &
ESHPO'LATOV AZIZBEK ADHAM O'G'LI 4 nd year student of the Karshi Institute of
Engineering and Economics, "Labor Protection and Technical Safety" Karshi, Uzbekistan.
(2023). PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR ACTIVITY.
Zenodo.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10148671
83.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 5.
84.
Мурадов Сирожиддин. (2023). ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е
ЛИЧНЫМ СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ. International Journal of
Advanced Research in Education, Technology and Management, 2(5), 260–270.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7976908
85.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
86.
Muradov Sirojiddin Intern-teacher of the Department of "Labor Protection and Technical
Safety" of the Institute of Engineering Economy of Karshi, & Egamberdiyev Umurzoq 4 nd
year student of the Karshi Institute of Engineering and Economics, "Labor Protection and
Technical Safety Karshi city, Uzbekistan. (2023). INNOVATIVE SOLUTIONS FOR
IMPROVEMENT OF WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH
THE KAIZEN METHOD. Zenodo.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
849
87.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O'G'LI. (2023). ANALYSIS OF "MEASURES TO
ENSURE OCCUPATIONAL SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION
AND LOADING.".
https://doi.org/10.5281/zenodo.8434940
88.
Muradov S. H. Safarov Sh. O ‘. MEHNAT SHAROITLARI VA MUHITINI “KAIZEN”
USULI YORDAMIDA TAKOMILLASHTIRISHNING INNOVATSION YECHIMLARI
//PAXTA TOZALASH, TO ‘QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT SOHALARINING
TEXNOLOGIYASINI TAKOMILLASHTIRISH. – 2023. – С. 90-92.
89.
Muradov S. H. o ‘g ‘li, & Zayniyev, UU o ‘g ‘li.(2023). PRINCIPLES OF PASSING AND
DOCUMENTING INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES //Educational Research
in Universal Sciences. – Т. 2. – №. 14. – С. 116-119.
90.
Husan o‘g‘li M. S., Shavkat o‘g‘li E. D. INNOVATIVE SOLUTIONS TO PROTEC T
WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN HAZARDOUS
INDUSTRY ENTERPRISES //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – С.
11-17.
91.
Muradov , S. H. o‘g‘li, & Egamov , D. S. o‘g‘li. (2023). INNOVATIVE SOLUTIONS TO
PROTEC T WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN
HAZARDOUS INDUSTRY ENTERPRISES. Educational Research in Universal Sciences,
2(14 SPECIAL), 340–342. Retrieved from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/4443
92.
O‘G E. L. A. A. et al. PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR
ACTIVITY //International journal of advanced research in education, technology and
management. – 2023. – Т. 2. – №. 11.
93.
Muradov, S. (2024). ENSURING SAFETY OF WORKERS IN CONSTRUCTION. Modern
Science and Research, 3(2), 493–501. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
94.
Muradov S. ENSURING SAFETY OF WORKERS IN CONSTRUCTION //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 493-501.
95.
МУРАДОВ
СИРОЖИДДИН
учитель-стажер.
Каршинский
инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан. (2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684166
96.
Muradov, S. . (2024). CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS. Modern
Science and Research, 3(2), 455–463. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
97.
Muradov S. CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 455-463.
98.
Muradov, S. (2024). INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF WORKING
CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD. Modern
Science and Research, 3(2), 485–492. Retrieved from
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
850
99.
Muradov S. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF WORKING
CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 485-492.
100.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
101.
Muradov, S. (2024). MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY. Modern Science and Research, 3(2), 473–484. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30191
102.
Muradov S. MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 473-484.
103.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING STRONG TOXIC SUBSTANCES (KTZM) //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 464-472.
104.
Muradov S. CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 455-463.
105.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING STRONG TOXIC SUBSTANCES (KTZM). Modern
Science and Research, 3(2), 464–472. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
106.
Muradov, S. (2024). STUDY AND ANALYSIS OF WORKING ACCIDENTS. Modern
Science and Research, 3(2), 444–454. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
107.
Muradov S. STUDY AND ANALYSIS OF WORKING ACCIDENTS //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 444-454.
108.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING KTZM. MODERN SCIENCE AND RESEARCH,
3(2), 1142–1152.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10701651
109.
Sirojiddin M. KTZM QO ‘LLANILADIGAN OBYEKTLARDAGI AVARIYADA
KIMYOVIY HOLATNI BAHOLASH. – 2024.
110.
Sirojiddin, Muradov. "KTZM QO ‘LLANILADIGAN OBYEKTLARDAGI AVARIYADA
KIMYOVIY HOLATNI BAHOLASH." (2024).
111.
Muzaffar O. MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY Muradov Sirojiddin Husan ugli.
112.
СИРОЖИДДИН учитель-стажер, М. У. Р. А. Д. О. В. "Каршинский инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан. (2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo."
НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
.
113.
СИРОЖИДДИН учитель-стажер, М. У. Р. А. Д. О. В. Каршинский инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
851
Узбекистан. (2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo.
НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
.
114.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING KTZM. MODERN SCIENCE AND RESEARCH,
3(2), 1142–1152.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10701651
