ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
742
QISQA MASOFAGA YUGURUVCHILARNING YILLIK TAYYORGARLIK
MASHGʻULOTLARIDA MAXSUS MASHQLAR MAJMUASINI
QO‘LLASH SAMARADORLIGI
Pedagogika fanlari doktori (DSc), professor:
D.X.Umarov
Katta oʻqituvchi:
A.E.Bobomurodov
Katta oʻqituvchi:
X.X.Qurbonov
Oʻqituvchi:
X.S.Arabov
Oʻqituvchi:
R.T.Kazoqov
Oʻzbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti
Chirchiq shahri, Oʻzbekiston.
E-mail:
https://doi.org/10.5281/zenodo.11002054
Annotatsiya. Mazkur tadqiqotning maqsadi yengil atletika sport turining qisqa
masofalarga yuguruvchilari yillik tayyorgarlik mashg‘ulotlarida jismoniy tayyorgarlikni
oshirishga qaratilgan maxsus mashqlar majmuasini bosqichli qo‘llash va uning amaliy
ahamiyatini ilmiy asoslash yuzasidan o‘tkazilgan tadqiqot natijalarini aniqlashga bag‘ishlangan.
Ushbu maqolada sport takomillashuvi bosqichidagi qisqa masofalarga yuguruvchilar yillik
tayyorgarlik mashg‘ulotlarida tezkor - kuch sifatini rivojlantirish va jismoniy tayyorgarligini
yaxshilash hisobiga final tezlanishini oshirish samaradorligi tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar: Yillik tayyorgarlik, musobaqa davri, jismoniy tayyorgarlik, komulyativ
samaradorlik, final tezlanishi, bosqichli takomillashtirish.
THE EFFECTIVENESS OF USING A SET OF SPECIAL EXERCISES IN ANNUAL
PREPARATION TRAINING OF SHORT-DISTANCE RUNNERS
Abstract. The purpose of this study is to determine the results of the research on the
stepwise application of a set of special exercises aimed at increasing the physical fitness of short-
distance runners of the athletics sport and the scientific justification of its practical importance.
This article analyzes the effectiveness of increasing the final acceleration due to the development
of quick-strength quality and improvement of physical fitness in the annual preparatory training
of short-distance runners in the stage of sports improvement.
Key words: Annual training, competition period, physical training, cumulative efficiency,
final acceleration, step-by-step improvement.
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ КОМПЛЕКСА СПЕЦИАЛЬНЫХ
УПРАЖНЕНИЙ В ЕЖЕГОДНОЙ ПОДГОТОВИТЕЛЬНОЙ ТРЕНИРОВКЕ
БЕГУНОВ НА КОРОТКИЕ ДИСТАНЦИИ
Аннотация. Целью настоящего исследования является определение результатов
исследования по поэтапному применению комплекса специальных упражнений,
направленных на повышение физической подготовленности бегунов на короткие
дистанции легкоатлетического спорта и научное обоснование его практической
значимости. В статье анализируется эффективность повышения конечного ускорения за
счет развития быстро-силовых качеств и улучшения физической подготовленности в ходе
ежегодной подготовительной тренировки бегунов на короткие дистанции на этапе
спортивного совершенствования.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
743
Ключевые слова: Годовая тренировка, соревновательный период, физическая
подготовка,
совокупная
эффективность,
финальный
ускорение,
поэтапное
совершенствование.
Tadqiqot ishining dolzarbligi.
Qisqa masofaga yuguruvchilar yillik tayyorgarlik
mashg‘ulotlari jarayonida tezkor - kuch tayyorgarligini rivojlantirish hamda jismoniy
tayyorgarlikni yaxshilash asosida final tezlanishini oshirishga qaratilgan maxsus mashqlarni
bosqichli qo‘llash orqali musobaqalar davrida barqaror sport formasiga erishish va uni yil bo‘yi
bo‘lib o‘tadigan musobaqalarda takomillashib borishi asosida, sport natijalarini o‘sib borishini
ta’minlash imkoniyatini yaratadi.
Yengil atletikachilar mashgʻulot mashqlarida kuch kelishini kamaytirish, asosan esa,
boshqa xil mashqlarga oʻtish lozim. Mashgʻulotning bir yillik rejasini tuzayotgandan davrlar va
bosqichlar muddati mahalliy sharoit va yengil atletikachilarning shaxsiy xususiyatlariga qarab
oʻzgarishi mumkin ekanini unutmaslik kerak.
Musobaqalashuv davridagi mashgʻulotda qoʻllaniladigan mashqlar bahordagichalik koʻp
turli emas. Endi yengil atletikaning oʻzigagina xos va tanlab olingan maxsus mashqlar koʻproq
boʻladi. Bu vaqtda hamma yengil atletikachilarga tanlangan yengil atletika turiga mos texnikani
va sifatlarni takomillashtiradigan maxsus tayyorlov mashqlari zarur boʻladi. Faol dam olish va
mashgʻulot koʻrganlikni saqlab qolish uchun ochiq joylarda turli mashqlar va krosslardan
foydalaniladi. Ochiq joylardagi mashqlar musobaqadan oldin va koʻp kuch keladigan
mashgʻulotdan keyingi kuni, ayniqsa foydalidir.
Musobaqalashuv davrining ikkinchi bosqichida ham mashgʻulotlar xuddi shunday tuziladi.
Lekin endi jismoniy tayyorgarligi yetarli boʻlgan yengil atletikachilar uchun maxsus
mashqlardagi kuch kelishni kamaytirish mumkin. Texnikani yaxshilash uchun tanlangan yengil
atletika turi koʻp marta takrorlanadi, musobaqadagi maksimal jadallikning 9/10 qismicha jadallik
bilan bajariladi. Bu esa sportchilarda sport formasini koʻproq ushlab turish imkonini beradi.
Sport formasi - bu faqat holatgina emas, balki jarayon hamdir sportda yutuqlarga erishishga
tayyor ekanlikni ko‘rsatuvchi barcha fazilat, malaka, mahoratlarni uzluksiz takomillashtirib
boruvchi jarayon hamdir.
Sportchi sport formasiga kirib olingandan keyin, uni butun mas’uliyatli musobaqalar
davomida saqlab turish va sport yutuqlariga erishishga aylantirish vazifasi paydo bo‘ladi. Yuqori
darajali mashqlangan xolatda (sport formasida) sportchi o‘z faoliyatida jismoniy, texnik va taktik
natijalarning ma’lumotlarini sifatlifoq ko‘rsata oladi.
Tadqiqot maqsadi.
Qisqa masofaga yuguruvchilar yillik tayyorgarlik mashg‘ulotlari
jarayonida tezkor - kuch tayyorgarligini rivojlantirish hamda jismoniy tayyorgarlikni yaxshilash
asosida final tezlanishini oshirish.
Tadqiqot usullar:
ilmiy-uslubiy adabiyotlar tahlili, pedagogik kuzatuv, tadqiqotni tashkil
qilish, pedagogik tajriba, matematik-statistik usullar va olingan natijalar tahlili.
Tadqiqot vazifalari:
- qisqa masofalarga yuguruvchilar yillik tayyorgarligida maxsus mashqlar majmualarini
qo‘llash bo‘yicha ilmiy - uslubiy adabiyotlarni o‘rganish asosida tahlil etish va umumlashtirish;
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
744
- qisqa masofaga yuguruvchilarning yillik tayyorgarlik mashg‘ulotlarida jismoniy
tayyorgarligini aniqlash;
- qisqa masofaga yuguruvchilar yillik tayyorgarlik mashg‘ulotlari jarayonida tezkor - kuch
tayyorgarligini rivojlantirish hamda jismoniy tayyorgarlikni yaxshilash asosida final tezlanishini
oshirish samaradorligini pedagogik tajribada asoslash.
Tadqiqot natijalari va uning muhokamasi.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, qisqa
masofaga yuguruvchilarning yillik tayyorgarlik siklida mashg‘ulot maqsad va vazifalari,
mashg‘ulot davrlari va mavsumga qarab mazmun hamda shakl jihatidan rang - barang bo‘lishi
lozim. Mashg‘ulot oldiga qo‘yilgan vazifalarni hal etishda turli vosita va usullardan foydalangan
holda ko‘zlangan natijalarga erishish yo‘lidan boriladi. Mashqlarning murakkabligi, hajm va
shiddati, soni, vaqt, mavsum va sportchilarning jismoniy tayyorgarligiga qarab o‘zgaradi.
Mashqlarni mashg‘ulotning tayyorgarlik va yakuniy qismdan keyin, tiklovchi yugurish va
qo‘shimcha mashqlar sifatida bajarilishi, mashg‘ulotning komulyativ samaradorligiga erishib,
sport formashining yuqori darajada shakllanishiga xizmat qiluvchi vositalardan biri hisoblanadi.
Qisqa masofaga yuguruvchilarning yillik tayyorgarlik siklida mashg‘ulot maqsad va
vazifalari, yillik musobaqalar o‘tkazish kalendari va unda sportchilarning ishtiroki kabi omillar
hisobga olinib, ushbu mashqlar majmuasi tayyorgarlik bosqichlari uchun alohida ishlab chiqildi
(1 - jadvalga qarang).
Qisqa masofaga yuguruvchilar I-tayyorgarlik bosqichida
maxsus mashqlar majmuasining qo‘llanilishi
Qisqa masofaga yuguruvchilarning yillik tayyorgarlik siklining I tayyorgarlik bosqichi
uchun ishlab chiqilgan mazkur mashqlar majmuasini 20 daqiqadan 30 daqiqagacha bajarish
tavsiya etiladi. Mashqlarning ijobiy samaradorligiga asosan teng hajmni va minimal dam olish
oralig‘ini qo‘llash orqali erishiladi. Haftalik sxemada seshanba - aylanma mashg‘ulot, shanba –
toshlar bilan maxsus ish). Asosiy mashg‘ulotdan oldin qo‘shimcha ravishda quyidagi mashqlar
bajariladi (1 - jadvalga qarang).
Qisqa masofaga yuguruvchilar yillik tayyorgarlik bosqichida
maxsus mashqlar majmuasini qo‘llash tavsifi
№
Mashqlar mazmuni
Mashqlar
me’yori
Dam olish Tashkiliy-
uslubiy
ko‘rsatmalar
1-MASHQLAR MAJMUASI (SAKRASH MASHQLARI)
1
D.h. A.T. Bir oyoq oldinda, ikkinchisi -
orqada, sakrash paytida oyoqlarning
o‘zgartirish
30 marta
chap oyoq.
30 marta
o‘ng oyoq.
20 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
2
D.h. A.T. Tizzalarni ko‘krakga tortib
sakrash
10 martadan,
3 bor takrorlash
10 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
745
3
D.h. A.T. Tizzadan balandroq sakrash -
bir oyoqda
30 marta
chap oyoq.
30 marta
o‘ng oyoq.
10 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
4
D.h. A.T. Bir oyoqda tik turish, ikkinchi
oyoq oldinga to‘g‘ri tekislangan holda,
1 to‘liq o‘tirish, 2 yarim o‘tirish, 3 sakrab
turish
10 marta
chap oyoq.
10 marta
o‘ng oyoq.
10 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
5
D.h. A.T. Yarim cho‘qqaygan holda
o‘tirish, bir oyoq oldinga egilgan holda
joyida yengil yugurish harakati
10 marta
3 bor takrorlash
10 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
6
D.h. A.T. Tezlik bilan bir sakrashda
ko‘kragiga bir tizzasini tekkazish
(oyoqlarni almashtirib)
10 marta
3 bor takrorlash
10 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
7
D.h. Asosiy tik turishda tezlik bilan
yuqoriga sakrab, yarim cho‘qqaygan
holda o‘tirish
10 marta
3 bor takrorlash
10 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
8
D.h. Yarim cho‘qqaygan holda o‘tirish,
to‘liq cho‘zilgan holatdan sakrash
30 marta
Oraliqsiz
Mashqni standart
uzluksiz usulda
bajarish lozim
2-MASHQLAR MAJMUASI (EGILUVCHANLIK MASHQLARI)
1
D.h. Yarim egilgan oyoqda turib, gavda
polga parallel, qo‘llar yerga tegib turadi,
ikkinchi oyog‘i orqada erkin engashib,
gavdani to‘g‘rilamay turib, sakrab
turuvchi oyoqni ko‘kragiga tortadi
(qo‘llar muvozanat uchun bir-biridan
ajralib turadi) va D.h. (oyoqlarni
o‘zgartirmasdan bajariladi)
10 marta
Oraliqsiz
Mashqni standart
uzluksiz usulda
bajarish lozim
2
D.h. Yarim egilgan oyoqda turib, gavda
polga parallel, qo‘llar yerga tegib turadi,
ikkinchi oyog‘i orqada erkin engashib,
gavdani to‘g‘rilamay turib, sakrab
turuvchi oyoqni ko‘kragiga tortadi
(qo‘llar muvozanat uchun bir-biridan
ajralib
turadi)
va
D.h.
(oyoqlar
o‘zgartirilib bajariladi)
10 marta
chap oyoq.
10 marta
o‘ng oyoq.
20 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
3-MASHQLAR MAJMUASI (JOYIDA YUGURISH MASHQLARI)
1
D.h. Pastki startdan yuqori tezlikda
yugurish 200 m.
10 marta
Oraliqsiz
Mashqni standart
uzluksiz usulda
bajarish lozim
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
746
2
D.h. A.T. Cho‘zilish mashqlari
10 marta
30 soniya
davomida
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
3
D.h. A.T. Sakrash, bir oyoq bilan sonni
baland ko‘tarish, uni tezlik bilan yerga
tushirish
10 marta
chap oyoq.
10 marta
o‘ng oyoq.
10 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
4
D.h. Bir oyoqda tik turib, ikkinchi
oyoqni bukish orqali oldinga sakrash
10 marta
chap oyoq.
10 marta
o‘ng oyoq.
30 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
5
D.h. A.T. Xuddi shu mashq faqat
oyoqlarning almashtirib sakrash
10 marta
chap oyoq.
10 marta
o‘ng oyoq.
30 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
6
D.h. A.T. Sakrash bilan, bir yoki boshqa
tekis oyoqni tezda oldinga ko‘tarish
(gorizontalga)
10 marta
chap oyoq.
10 marta
o‘ng oyoq.
30 soniya
Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
7
D.h. Pastki startdan yuqori tezlik bilan
yugurish
3 marta
30 soniya Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
8
D.h. Maksimal tezlik 60 % tezlikda 200
m. yugurish bilan tugatish
3 marta
30 soniya Mashqni standart
intervalli usulda
bajarish lozim
Ushbu mashqlar majmuasini 400 m. masofaga yugurish bilan yakunlash lozim (tezlik yengil
yugurishdan biroz tezroq). Ushbu mashqlar son bo‘g‘imining harakatchanligini oshirish va oyoq
mushaklari mustahkamlashga qaratilgan.
Tajribga jalb etilgan sport takomillashuvi bosqichidagi qisqa masofaga yuguruvchilar yillik
tayyorgarligi jarayoni 3 bosqichli tizimi asosida, qisqa masofaga yuguruvchilar mashg‘ulotlarida
son va boldir antogonistik-sinergestik mushaklari ish faoliyatini muvofiqlashtiruvchi mashqlar
majmuasi qo‘llanildi hamda quyidagi natijalar o‘sishiga erishildi.
Tajriba guruhi qisqa masofaga yuguruvchilarining jismoniy tayyorgarlik bo‘yicha
ko‘rsatkichlari tadqiqot boshida 100 m. masofaga yugurishda 12,8±0.2 soniya, tadqiqot oxirida
12,4±0.3 soniya o‘sish 0.4 soniya 3,3% ga yaxshilandi P˂0,001 ga teng, nazorat guruhida tadqiqot
boshida 12,9±0.2 soniya, tadqiqot oxirida 12,6±0.4 o‘sish 2,4% ga o‘zgardi P˂0,2 ga teng bo‘ldi.
200 m. masofaga yugurishda tajriba guruhi natijalari tadqiqot boshida 26,1±0,8 soniya, tadqiqot
oxirida 24,8±1,7 o‘sish 5,2% ga yaxshilandi P˂0,001 ga teng, nazorat guruhida tadqiqot boshida
26,4±1,5 soniya, tadqiqot oxirida 25,6±1,1 o‘sish 3,1% ni tashkil etib P˂0,05 ga teng bo‘ldi.
Tajriba guruhida 400 m. masofaga yugurishda tadqiqot boshida 54,9±1,2 soniya, tadqiqot oxirida
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
747
52,8±1,4 o‘sish 4 % ga yaxshilanib P˂0,001 ga teng bo‘ldi, nazorat guruhida tadqiqot boshida
55,1±1,6 soniya, tadqiqot oxirida 53,4±1,6 o‘sish 3,2% ga o‘sib P˂0,05 ni tashkil etdi. 600 m.
masofaga yugurishda tajriba guruhida tadqiqot boshida 91,2±1,3 soniya, tadqiqot oxirida 89,1±1,3.
o‘sish 2,3% ni tashkil etib P˂0,001 ga teng bo‘ldi, nazorat guruhida tadqiqot boshida 91,4±1,1
soniya, tadqiqot oxirida 90,1±1,4 o‘sish 1,4% ga yaxshilanib P˂0,05 ga teng bo‘ldi. 800 m.
masofaga yugurishda tajriba guruhida tadqiqot boshida 122,1±1,5 soniya, tadqiqot oxirida
118,9±2,2 o‘sish 2,7% ga yaxshilandi va P˂0,001 ga teng, nazorat guruhida tadqiqot boshida
122,2±1,8 soniya, tadqiqot oxirida 120,1±1,8 o‘sish 1,7% ga yetdi va P˂0,01 ni tashkil etdi. 1000
m. masofaga yugurishda tajriba guruhida tadqiqot boshida 172,3±1,8 soniya, tadqiqot oxirida
168,1±2,3 o‘sish 2,5% ga yaxshilandi va P˂0,001 ga teng bo‘ldi, nazorat guruhida tadqiqot
boshida 171,6±1,8 soniya, tadqiqot oxirida 169,9±2,3 o‘sish 1,1% soniyaga o‘sdi hamda P˂0,1 ga
teng bo‘ldi. 1500 m. masofaga yugurishda tajriba guruhida tadqiqot boshida 255,2±2,8 soniya,
tadqiqot oxirida 249,8±2,9 o‘sish 2,2% ga o‘sdi va P˂0,001 ga teng, nazorat guruhida tadqiqot
boshida 254,7±2,6 soniya, tadqiqot oxirida 253,5±2,8 o‘sish 0,5% ga yaxshilanib P˂0,3 ni tashkil
etdi. Turgan joyidan uzunlikka sakrash testi bo‘yicha tajriba guruhida tadqiqot boshida 227±4,49
sm., tadqiqot oxirida 237±5,25 sm. o‘sish 4,2% ga yaxshilandi hamda P˂0,001 ga teng bo‘ldi,
nazorat guruhida tadqiqot boshida 229±5,24 sm., tadqiqot oxirida 236±5,19 sm. o‘sish 2,5% ga
yaxshilanib P˂0,01 ga teng bo‘ldi. Turgan joyidan uzunlikka uch hatlab sakrash testi bo‘yicha
tajriba guruhida tadqiqot boshida 717±17,1 sm., tadqiqot oxirida 742±16,94 sm. o‘sish 3,3% ga
yaxshilanib P˂0,05 ga teng, nazorat guruhida tadqiqot boshida 715±24,02 sm., tadqiqot oxirida
734±21,52 sm. o‘sish 2,6% ga yetib P˂0,01 ga teng ekanligi olingan natijalar orqali o‘z isbotini
topdi (2-jadvalga qarang).
Qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarining tadqiqot boshi va oxirida
jismoniy tayyorgarlik ko‘rsatkichlari tahlili (n=24)
№
Nazorat testlari
Tajriba
guruhi
(n=12)
V %
t
P
Nazorat
guruhi
(n=12)
V %
t
P
X
±σ
X
±σ
1
100 m.
yugurish
(s.)
T-B
12,9±0.2
1,72
4,33
˂0,001
12,8±0.3
2,27
1,48
˂0,01
T-O
12,5±0.3
2,28
12,6±0.4
2,92
2
200 m.
yugurish
(s.)
T-B
26,4±0,7
2,78
5,03
˂0,001
26,1±1,5
2,96
2,17
˂0,05
T-O
25,1±0,5
2,04
25,4±1,1
3,12
3
400 m.
yugurish
(s.)
T-B
55,1±1,1
2,13
3,90
˂0,001
54,9±1,2
2,12
3,08
˂0,05
T-O
53,0±1,2
2,31
53,2±1,5
2,88
4
600 m.
yugurish
(s.)
T-B
91,4±1,1
1,23
4,87
˂0,001
91,2±0,9
1,01
2,21
˂0,05
T-O
89,3±0,9
1,09
90,1±1,1
1,60
5
T-B
122,4±1,5
1,22
5,30
˂0,001 122,2±1,7 1,44 2,86 ˂0,01
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
748
800 m.
yugurish
(s.)
T-O
119,2±1,4
1,21
120,1±1,8
1,51
6
1000 m.
yugurish
(s.)
T-B
172,3±1,3
0,74
6,34
˂0,001
171,6±1,9
1,10
1,99
˂0,01
T-O
168,1±1,9
1,13
169,9±2,3
1,33
7
1500 m.
yugurish
(s.)
T-B
255,2±2,8
1,09
4,65
˂0,001
254,7±2,6
1,03
1,13
˂0,05
T-O
249,8±2,9
1,17
253,5±2,3
1,10
8
Turgan
joyidan
uzunlikka
sakrash
(sm.)
T-B
227±4,49
1,98
4,97
˂0,001
229±5,24
2,29
3,16
˂0,01
T-O
237±5,25
2,22
235±4,97
2,11
9
Turgan
joyidan
uzunlikka
uch hatlab
sakrash
(sm.)
T-B
717±17,1
2,37
3,61
˂0,05
719±24,02 3,36
1,98
˂0,01
T
-O
74
2±16,94
2
,28
73
4±21,52
2
,93
100 m.
yugurish
(s.)
200 m.
yugurish
(s.)
400 m.
yugurish
(s.)
600 m.
yugurish
(s.)
800 m.
yugurish
(s.)
1000 m.
yugurish
(s.)
1500 m.
yugurish
(s.)
Turgan
joydan
uzunlikka
sakrash
(sm.)
Turgan
joydan
uzunlikka
uch
hadlab
sakrash
(sm.)
1-rasm. Qisqa masofaga yuguruvchi tajriba va nazorat guruhi sportchilarining tadqiqotdan oldingi va keyingi
jismoniy tayyorgarlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha o‘sish dinamikasi (n=24).
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
749
Qisqa masofaga yuguruvchilar jismoniy tayyorgarligini aniqlash bo‘yicha o‘tkazilgan
tadqiqotda tajriba va nazorat guruhi sinaluvchilarining jismoniy tayyorgarlik darajasi
ko‘rsatkichlari bo‘yicha qisqadagi katta farq kuzatilmadi. Ammo bu tadqiqot boshida olingan
natijalarni o‘rganib qiyosiy tahlil etganimizda tajriba va nazorat guruhi sportchilarining sport
formasi yetarlicha shakllanmaganligini ko‘rishimiz mumkin. Tadqiqotdan oxiridagi natijalar
tahlilida esa tajriba guruhi sportchilarining sport formasi nazorat guruhi sportchilarining sport
formasiga nisbatan barqaror ekanligi va o‘sganligini ko‘rsatdi.
Xulosa.
Ilmiy-uslubiy adabiyotlarni o‘rganish va tahlil qilish davomida ma’lum bo‘ldiki,
qisqa masofaga yuguruvchilar yillik tayyorgarlik mashg‘ulotlarida sport formasini
takomillashtirish bo‘yicha, olimlar tomonidan yetarlicha tadqiqot ishlari olib borilmaganligi
aniqlandi.
Tadqiqotga jalb etilgan tajriba va nazorat guruhi qisqa masofaga yuguruvchilarining
jismoniy tayyorgarlik bo‘yicha ko‘rsatkichlari tadqiqot boshida tajriba guruhida 100 m. masofada
0,4 soniyaga yaxshilanganligini, nazorat guruhida esa 0,3 soniyaga o‘zgarganini, 200 m. masofaga
esa tajriba guruhida 1,3 soniyaga nazorat guruhi sinaluvchilari esa 0.8 soniyaga, 400 m. masofaga
esa tajriba guruhi yuguruvchilari 2,1 soniyaga yaxshilangan bo‘lsa, nazorat guruhida 1,7 soniyaga
o‘sganligi ko‘rishimiz mumkin. 600 m. masofaga yugurish bo‘yicha tajriba guruhi sinaluvchilari
ko‘rsatgan natija 2,1 soniyaga yaxshilangan bo‘lsa, nazorat guruhi sportchilarida 1,3 soniyaga
o‘sdi. 800 m. masofaga yugurish bo‘yicha tajriba guruhining natijasi 3,2 soniyaga yaxshilangan
bo‘lsa, nazorat guruhi natijasi 2,1 soniyaga yetganligini ko‘ramiz. 1000 m. masofaga yugurish
bo‘yicha tajriba guruhi natijasi 4,2 soniyaga yaxshilangan bo‘lsa, nazorat guruhi sportchilarida 1,7
soniyaga yetganligini ko‘ramiz. 1500 m. masofaga yugurish bo‘yicha tajriba guruhi sinaluvchilari
natijasi 5,4 soniyaga oshgan bo‘lsa, nazorat guruhi natijasi esa 1,2 soniyani qayd etgan. Turgan
joyidan uzunlikka sakrash testi bo‘yicha tajriba guruhida 10 sm. natijaga yaxshilangan bo‘lsa,
nazorat guruhida esa 6 sm.ga o‘sdi. Turgan joyidan uzunlikka uch hatlab sakrash bo‘yicha tajriba
guruhi 25 sm. o‘sishiga erishilgan bo‘lsa, nazorat guruhida 19 sm. ga yaxshilanishiga erishildi.
Qisqa masofaga yuguruvchilar yillik tayyorgarligida sport formasini takomillashtirish
bo‘yicha biz tomonimizdan ishlab chiqilgan maxsus mashqlar majmuasini pedagogik tajribada
qo‘llash, olingan natijalar va musobaqalardagi barqaror ko‘rsatkichlar orqali samarador yondashuv
ekanligi asoslandi.
REFERENCES
1.
Bobomurodov A.E. The specific features of agility in preschool children // Mental
Enlightenment scientific-methodological. Jizzakh, 2021. - P.101-111 [13.00.00.№22].
2.
Bobomurodov A.E. Maktabgacha yoshdagi bolalarda chaqqonlik qobiliyatini oʻziga xos
xususiyatlari // “Fan sportga” ilmiy – nazariy jurnali. №3. Ch.: 2021. – B. 36-38.
[13.00.00.№16].
3.
Bobomurodov A.E. Maktabgacha yoshdagi bolalarda chaqqonlik qobiliyati yoshga oid
rivojlanishini oʻziga xos xususiyatlari // “Fan sportga” ilmiy – nazariy jurnali. Ch.: 2021. –
B. 4-5. [13.00.00.№16].
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
750
4.
Bobomurodov A.E. The specific features of age – related of agility skill in preschool children
International conference on research identity, value and ethics // Hosted from USA, 2022. –
P.72-77.
5.
Bobomurodov A.E. Maktabgacha yoshdagi bolalar funksional tizimlarni shakllantirish va
harakatlanish qobiliyatlarini rivojlantirish xususiyatlari// “Jismoniy tarbiya, sport
mashgʻulotlari nazariyasi va uslubiyatining nazariy-amaliy muammolari” Xalqaro ilmiy-
amaliy anjumani. Ch.:2022. - B.340-343.
6.
Bobomurodov A.E. Maktabgacha yoshdagi bolalar chaqqonlik qobiliyatining tuzilishi va
yoshga oid xususiyatlari tahlili // “Jismoniy tarbiya, sport sohasidagi muammolar, yechimlar
va istiqbollar” Respublika ilmiy – amaliy anjumani. Ch.: B.138-139
7.
Khurshid Kurbonov. “The analysis of sustaining the sport form of middledistance runners
during competitions”. Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal Volume
2022/Issue 5. ISSN 2181-6131. P. 173-186. [13.00.00№22].
8.
Khurshid Kurbonov. “The effectiveness of the phased application of a set of special exercises
aimed at improving athletic fitness during the annual training of middle-distance runners”.
Eurasian Journal of Sport Science 2024; 1(1): 38-43 https://eajss.uz.
9.
Qurbonov X.X. “Yillik tayyorgarlik siklida uzoq masofalarga yuguruvchilarning sport
formasini takomillashtirish”. “Fan sportga” ilmiy-nazariy jurnal. 2020/3. -B. 28-31.
[13.00.00№16].
10.
Qurbonov X.X. “O‘rta masofaga yuguruvchilarning sport formasiga tasir etuvchi omillar
tahlili”. “Fan sportga” ilmiy-nazariy jurnal. 2022/2. ISSN 2181-7804. -B. 19-21.
[13.00.00№16].
11.
Qurbonov X.X. “O‘rta masofaga yuguruvchilarning sport formasiga tasir etuvchi omillarni
aniqlash va jismoniy tayyorgarligini takomillashtirish samaradorligi”. “Fan sportga” ilmiy-
nazariy jurnal. 2022/8. ISSN 2181-7804. -B. 28-32. [13.00.00№16].
12.
Qurbonov X.X. “O‘rta masofaga yuguruvchilar jismoniy tayyorgarligini oshirish va sport
formasini takomillashtirish samaradorligi”. “Fan sportga” ilmiy-nazariy jurnal. 2023/6.
ISSN 2181-7804. -B. 63-70. [13.00.00№16].
13.
Курбанов X.X. “Cтруктура тренировочных микроциклов, обеспечивающая
стабильность спортивной формы в годовом тренировочном цикле”. Сборник научных
трудов по материалам Х международной научно-практической конфренции. 1 июля
2020 гoд. -С. 66-69.
14.
Qurbonov X.X. “Oʻrta masofaga yuguruvchilar sport formasini baholash mezonlarini yillik
tayyorgarlik mashgʻulotlarida qoʻllash samardorligi”. “Jismoniy tarbiya va sport sohasini
muammolar, yechimlar va istiqbollar”. Respublika ilmiy-amaliy anjumani. 2023 yil 12 aprel.
-B. 88-95.
15.
Xasanov, D. (2023). Oʻrta sinf oʻquvchilarining chidamlilik qobiliyatini nafas olish
mashqlaridan foydalanib rivojlantirish. Sportda Ilmiy tadqiqotlar.
16.
Khasanov, D. (2022). Efficiency of using national movement and action games at primary
school. Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal, 2022(1), 185-193.
17.
Khasanov, D. (2023). Methodology of developing strength endurance of secondary school
children. Журнал иностранных языков и лингвистики, 6 (2).
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
751
18.
Dilmurod, K. (2023). Development of endurance ability of 6th class pupils through track and
field exercises as an after-school activity. Educational Research in Universal Sciences, 2(1),
305-313.
19.
Xasanov, D. (2023). Jismoniy tarbiya darslarida oʻrta sinf oʻquvchilarining kuch
chidamliligini tarbiyalash. Scienceweb academic papers collection.
20.
Xasanov,
D.
(2023).
Chidamlilik
qobiliyatini
tarbiyalashning
oʻziga
xos
xususiyatlari. “Jismoniy tarbiya va sport sohasidagi muammolar, yechimlar va istiqbollar”
Respublika ilmiy-amaliy anjumani to‘plami.
21.
Xasanov, D. (2022). Oʻrta sinf oʻquvchilarini chidamlilik qobiliyatini rivojlantirishning
ahamiyati. “Jismoniy tarbiya, sport sohasidagi muammolar, yechimlar va istiqbollar”.
22.
Хасанов, Д. Х. (2022). Жисмоний тaрбия дaрслaридa 5-6 синф ўқувчилaрининг
чидaмлилик қобилиятини ривожлaнтириш. Fan-Sportga, (5), 79-82.
23.
Arabov X.S. Yosh futbolchilar tezkorlik jismoniy sifatini maxsus mashqlar orqali
rivojlantirsh samaradorligi. Fan-sportga ilmiy-nazariy jurnali. Toshkent-2021.
24.
Arabov X.S. Futbolchilarning tezkorlik jismoniy sifatini rivojlantirish. “Jismoniy tarbiya va
sport sohasida innovatsion yondashuvlar” Xalqaro ilimiy-amaliy onlayn anjumani.
Toshkent-2021.
25.
Arabov X.S. Koʻzi ojiz va zaif koʻruvchi futbolchilarning tayyorgarlik jarayonini olib borish
uslubiyati. “Jismoniy tarbiya va sport sohasida innovatsion yondashuvlar” Xalqaro ilimiy-
amaliy onlayn anjumani. Toshkent-2023.
26.
Arabov X.S. Koʻzi ojiz va zaif koʻruvchi futbolchilarning mashgʻulot yuklamalarini
rejalashtirish. “Jismoniy tarbiya va sport sohasida innovatsion yondashuvlar”. Xalqaro
ilimiy-amaliy onlayn anjumani. Toshkent-2023.
27.
Shoyimardanov S. A., Bobomurodov A. E., Kazaqov R. T. FORMATION OF
PEDAGOGICAL SKILLS AND SKILLS IN STUDENTS //Modern Science and Research.
– 2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 425-434.
28.
Umarov D. X. et al. USE OF MODERN INFORMATION TECHNOLOGIES IN
IMPROVING PHYSICAL FITNESS OF FOOTBALL PLAYERS //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 1313-1321.
29.
Казоқов Р. Т. и др. КАСБИЙ ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШДА ИЛҒОР ПЕДАГОГИК
ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ ВА ЗАРУРАТИ //GOLDEN
BRAIN. – 2024. – Т. 2. – №. 8. – С. 69-77.
30.
Умаров Д. Х. Дастлабки тайёргарлик боскичида ёш гимнастикачиларнинг жисмоний
сифатларини ривожлантириш технологияси //Фан спортга. – 2007.
31.
Умаров Д. X., Холмуродов Л. З., Қурбонов Х. Х. СПОРТНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
БОСҚИЧИДА
ГИМНАСТИКАЧИЛАРНИНГ
ПСИХОЛОГИК
НАЗОРАТ
САМАРАДОРЛИГИНИ АСОСЛАШ //Central Asian Research Journal for
Interdisciplinary Studies (CARJIS). – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 354-362.
32.
Умаров Д. Particularities of movement skills manifestation by young gymnasts at initial
training stage //Общество и инновации. – 2021. – Т. 2. – №. 5. – С. 162-167.
33.
Умаров Д. Х. АНАЛИЗ ПАРАМЕТРОВ ТРЕНИРОВОЧНОЙ НАГРУЗКИ ЮНЫХ
ГИМНАСТОВ //Fan-Sportga. – 2021. – №. 6. – С. 22-24.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
752
34.
Умаров Д. Х. ГИМНАСТИКАЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИ
РЕЖАЛАШТИРИШНИНГ ТАБАҚАЛАШТИРИЛГАН НАЗОРАТ АЛГОРИТМИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ АСОСЛАРИ: Умаров Джамшид Хасанович, педагогика
фанлари номзоди, профессор, жисмоний тарбия, спорт назарияси ва услубияти
кафедраси мудири, Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия университети //Образование
и инновационные исследования международный научно-методический журнал. –
2021. – №. 5.
35.
Умаров Д. Особенности проявления двигательных навыков молодыми гимнастками
на начальном этапе подготовки //Общество и инновации. – 2021. – Т. 2. – №. 5. – С.
162-167.
36.
Умаров Д. Х., Киенко А. Г. ВОСПИТАНИЕ КОНДИЦИОННЫХ КАЧЕСТВ ЮНЫХ
БАСКЕТБОЛИСТОВ НА ЭТАПЕ НАЧАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ //Актуальные
проблемы физической культуры и спорта в современных социально-экономических
условиях. – 2020. – С. 338-342.
37.
Умаров Д. Х., Киенко А. Г. Основы тренировки кондиционных (физических) качеств
юных баскетболистов на этапе начальной подготовки //Проблемы педагогики. – 2020.
– №. 1 (46). – С. 79-81.
38.
Керимов Ф. А. и др. Информационная модель всесторонней оценки факторов риска
состояния здоровья и спортивной формы высококвалифицированных спортсменов
//Fan-Sportga. – 2020. – №. 4. – С. 19-28.
39.
Умаров Д. Х., Бадалова Б. У. СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ ОРГАНИЗАЦИИ
НАЧАЛЬНОГО
ОБУЧЕНИЯ
БАДМИНТОНУ
ПО
НЕТРАДИЦИОННЫМ
СРЕДСТВАМ //Актуальные проблемы физической культуры и спорта. – 2019. – С. 88-
91.
40.
Умаров Д. Х., Бадалова Б. У. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕТОДИКИ РАЗВИТИЯ
СИЛОВЫХ СПОСОБНОСТЕЙ У КВАЛИФИЦИРОВАННЫХ СПОРТСМЕНОВ
IMPROVEMENT OF POWER ABILITY DEVELOPMENT METHODS AT QUALIFIED
ATHLETES //ББК 75.1 А-437. – 2019. – С. 254.
41.
Умаров Д. Х. ЁШ ГИМНАСТИКАЧИЛАРНИ МУРАККАБ МАШКЛАРГА
УРГАТИШДА ХАРАКАТ ТАЙЁРГАРЛИГИ //Fan-Sportga. – 2018. – №. 4. – С. 16-21.
42.
Умаров Д. Х., Бадалова Б. У., Низамов М. М. Методика развития скоростных
способностей у юных бадминтонистов //Актуальные проблемы физической культуры
и спорта. – 2017. – С. 392-395.
43.
Умаров Д. Х., Холмуродов Л. З. Укрепление здоровья учащихся младших классов при
помощи физических упражнений //Актуальные проблемы физической культуры и
спорта. – 2017. – С. 775-777.
44.
Усманходжаев Т. С., Умаров Д. Х., Ташназаров Д. Ю. Формирование здорового образа
жизни молодежи средствами народных игр с выходом на массовый спорт //Человек,
здоровье, физическая культура и спорт в изменяющемся мире. – 2016. – С. 569-571.
45.
Хуррамов Ж. К., Умаров Д. Х., Саламов Р. С. ОСОБЕННОСТИ СОВРЕМЕННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ РАЗВИТИЯ ФИЗИЧЕСКИХ КАЧЕСТВ У ЮНЫХ СПОРТСМЕНОВ
//Современные проблемы и перспективы развития системы подготовки спортивного
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 /
MODERNSCIENCE.UZ
753
резерва в преддверии XXXI Олимпийских игр в Рио-Де-Жанейро. – 2015. – С. 324-
326.
46.
Умаров Д. Х., Умаров М. Н. Сравнительный анализ профессионально-прикладной
физической подготовленности учащихся колледжа //Наука и спорт: современные
тенденции. – 2015. – Т. 8. – №. 3. – С. 24-27.
47.
Umarov D. BRIGHT MANIFESTATIONS OF UZBEK PROSE OF THE SECOND HALF
OF THE 20TH CENTURY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 6. – С.
842-847..
48.
Tojimatova Z., Umarov D. THE HISTORY AND DEVELOPMENT OF" WOMEN'S
LITERATURE" IN LITERARY STUDIES //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2.
– №. 6. – С. 1099-1103.
49.
Умаров Д. Х., Мусаев Б. Б. Сравнительный анализ структуры нагрузки перспективных
юных гимнастов в соревновательном макроцикле //Наука и спорт: современные
тенденции. – 2015. – Т. 8. – №. 3. – С. 28-31.
50.
Kerimov F. et al. Possible associations of 25 (OH) vitamin D status with upper respiratory
tract infections morbidity and overtraining syndrome among elite wrestlers //Journal of
Physical Education and Sport. – 2019. – Т. 19. – С. 2177-2184.
