Интерпретация, перевод и лингвопоэтика поэтического текста.

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
Отрасль знаний
CC BY f
82-86
36
13
Поделиться
Буматова, А. (2016). Интерпретация, перевод и лингвопоэтика поэтического текста. Иностранная филология: язык, литература, образование, 1(4), 82–86. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/foreign_philology/article/view/383
Аидахон Буматова, Национальный университет Узбекистана

Преподаватель

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В статье рассматривается интерпретация, анализ и особенности перевода поэтического образа.

Похожие статьи


background image

Хорижий филология.  

№4, 2016 йил

 

 

82 

 

ШЕЪРИЙ МАТН ТАЛҚИНИ, ТАРЖИМАСИ ВА ЛИНГВОПОЭТИКА 

 

Буматова Аидахон, 

 Ўзбекистон миллий университети ўқитувчиси 

 

Калит сўзлар:

 шеърий таржима, образ талқини, лингвопоэтика. 

 

 

Байроннинг  нисбатан  кичик ҳажмга 

эга  шеърлари  орасида  энг  машҳурларидан 
бири бу унинг ―Lines written in an album, at 
Malta‖  шеъридир.  Мазкур  шеър  рус  ва 
ўзбек  тилларига  ўгирилган  бўлиб,  куйида 
аслият 

матни 

ва 

унинг 

таржима 

матнларининг  лингвопоэтик  таҳлилини 
қиламиз.  Шеър саккиз мисрадан иборат.  
Byron  - ―Lines written in an album, at Malta: 

As o'er cold sepulchral stone 
Some name arrests the passer-by: 
Thus,  when  thou  view'st  this  page 

alone,  

May mine attract the pensive eye! 
And when by thee that name is read,  
Perchance in some succeeding year,  
Reflect on me as on the dead, 
And think my heart is burned here. 

 

Мазкур  шеър  тасвир,  қиѐс  ва 

ўхшатишлар  асосига  қурилган  ва  хитоб 
кўринишида  битилган.  Шоир  совуқ  қабр 
тошлари  узра  ўйиб  ѐзилган  баъзи  бир 
исмлар, 

йўловчиларнинг 

эътиборини 

тортиб  қолгани  каби,  сен  ҳам  шу  варақни 
ѐлғиз  варақлаганингда,  сенинг  ўйчан 
кўзингни  менинг  исмим  ҳам  шундай 
тортсин  дея  хитоб  қилмоқда.  Келажакда 
тўсатдан 

менинг 

исмимни 

ўқиган 

чоғингда, мени ўтган одамни эслагандек ѐд 
эт ва менинг юрагим шу ерга дафн этилган 
дея  бил  демоқда.  Шу  ўринда,  шоир  ўзини 
вафот 

этган 

одам 

сифатида 

қайд 

этмаѐтганига эътибор қилишимиз зарур. У 
шунчаки,  ўзини  вафот  этган  одамни 
эслаган  каби  эсланишини  хоҳлаяпди.  Бу 
образ,  биринчидан,  биринчи  мисрадаги 
қабр  тоши  ва  гўристон  мавзусининг 
мантиқий  давоми  бўлса,  иккинчидан, 
дунѐдан  ўтган  одам,  йиллар  ўтгани  сари, 
ҳар  куни  эмас,  ҳар-ҳар  замонда  бир 
эсланиб  қўйилади.  Аммо,  шу  эсланишда 

уни фақат яхши гап ва илиқ ҳислар билан 
хотирлайдилар.  Шоир  мазкур  шеърда 
худди мана шу ҳолатга ишора қилмоқда.  
Ф.И. Тютчев таржимаси [3]: 

Как медлит путника вниманье 
На хладных камнях гробовых,  
Так привлечет друзей моих  
Руки знакомой начертанье!. 
Чрез много, много лет оно  
Напомнит им о прежнем друге:  
―Его уж нету в вашем круге; 
Но сердце здесь погребено!..‖ 

 

Таҳлилни 

Ф.И.Тютчев 

таржимасидан  бошлаймиз.  Аслиятдаги 
―cold 

sepulchral 

stone‖ 

бирикмаси 

таржимада  ―хладных  камнях  гробовых‖ 
кўринишида 

берилмоқда. 

Таржимада 

―Some 

name‖ 

бирикмаси 

тушириб 

қолдирилган,  унинг  ўрнига  тўртинчи 
мисранинг охирида ―May mine‖ бирикмаси 
билан  умумийлаштирилган  ҳолда  ―Руки 
знакомой 

начертанье‖ 

бирикмаси 

киритилган.―Thou‖  сўзи  эски  инглиз 
тилига  мансуб  бўлиб,  грамматик  нуқтаи 
назардан 

иккинчи 

шахс 

бирликни 

англатадиган 

кишилик 

олмошидир.  

Таржимада  эса  унинг  ―друзей  моих‖,  ва 
―их‖ 

кўринишига 

келтирилганини 

кўришимиз  мумкин.  ―Some  succeeding 
year‖ 

бирикмаси 

Ф.И. 

Тютчев 

таржимасида  ―Чрез  много  много  лет‖ 
кўринишида  гиперболани  қўллаган  ҳолда 
таржима қилинган. Аслиятдаги ―view'st this 
page  alone‖  бирикмаси,  таржимада  тушиб 
қолган.  Умуман  олганда,  таржимада  шоир 
исмининг  айнан  қаерга  ѐзилгани  ҳусусида 
ҳеч  бир  сўз  айтилмаган.  Бу  нарса  албатта 
аслият 

маъносидан 

таржиманинг 

маъносини  узоқлаштиради.  Ўқувчида  нега 
айнан  шеърнинг  номи  ―К  альбому‖деб 
аталган  экан,  альбомнинг  шеърга  нима 


background image

Хорижий филология.  

№4, 2016 йил

 

 

83 

 

алоқаси  бор  экан  деган  таассурот 
уйғониши мумкин. Энг муҳими таржимада 
шоирнинг  аслият  матнида  ―дунѐдан 
ўтгандек‖ 

деган 

маъноли 

мисраси, 

таржимада  ―дунѐдан  ўтган‖  кўринишига 
келмоқда. 

Ва 

ниҳоят, 

юқорида 

таъкидлаганимиздек 

шеър 

Байрон 

томонидан 

тингловчига 

нисбатан 

тўғридан-тўғри 

хитоб 

кўринишида 

ѐзилган.  Таржимада  эса,  унинг  хитоби 
кўчирма  гап  кўринишига  келтирилган, 
ҳамда  хитоб  маъноси  оддий  дарак 
кўринишига келтирилган.  
М.Ю. Лермонтов таржимаси [3]: 

Как одинокая гробница  
Вниманье путника зовет, 
Так эта бледная страница  
Пусть милый взор твой привлечет. 
И если после многих лет  
Прочтешь ты, как мечтал поэт, 
И вспомнишь, как тебя любил он, 
То думай, что его уж нет, 
Что сердце здесь похоронил он. 

 

Навбатдаги 

таржима 

М.Ю.Лермонтовга 

тегишлидир. 

Таржиманинг  биринчи  банди  аслият 
матнининг  маъносини  жуда  яхши  акс 
этган.  Стилистик  нуқтаи  назардан  таҳлил 
қилсак,  шоир  томонидан  ―cold  sepulchral 
stone‖  бирикмасининг  айнан  ―одинокая 
гробница‖  сифатида  берилиши,  қабрнинг 
тасвирига  жуда  мос  келади.  Шоир  ―Some 
name‖ 

бирикмасини 

генерализация 

усулида  таржима  қилиб,  уни  юқоридаги 
―гробница‖  сўзининг  маъносига  қўшиб 
юборган. 

Аслиятдаги 

―pensive 

eye‖ 

ибораси,  Ф.И.Тютчевнинг  таржимасида 
синекдоха  усулидан  фойдаланилган  ҳолда 
–  ―друзей‖  деб  берилган  бўлса,  мазкур 
таржимада бу ибора ―милый взор‖ ибораси 
билан  ўгирилган.  Шу  ўринда,  шоир 
томонидан кўзга нисбатан айнан ―pensive‖ 
сифатининг 

ишлатгани 

ҳусусида 

тўхталсак.  ―Pensive‖  сўзининг  луғавий 
маъноси  –  ―ўйчан‖,  ―хаѐлчан‖,  ―бирор 
нарсага  жиддийлик,  чуқур  мушоҳада  ва 
бироз  ғамгинлик  билан  назар  солиш‖дир. 
Рус  тилининг  стилистик  ҳусусиятларидан 
келиб  чиққан  ҳолда,  М.Ю.Лермонтовнинг 

қўллаган  ―милый‖  сўзи,    ―pensive‖нинг 
деннотатив  синоними  бўлмаса  ҳам,  жуда 
ҳам чиройли коннотатив синонимия ҳосил 
қилмоқда.  Таржиманинг  иккинчи  бандида 
М.Ю. 

Лермонтов 

нисбатан 

эркин 

таржимани амалга ошириб, шеърдаги ―And 
when  by  thee  that  name  is  read‖  мисрасини 
рус тилига ―Прочтешь ты, как мечтал поэт, 
И  вспомнишь,  как  тебя  любил  он‖ 
кўринишида  таржима  қилади.  Аммо 
иккинчи  банднинг  охирги  икки  мисраси 
аслият  матни  маъносини  жуда  яхши 
қамарб олган.  
Я. Фельдман таржимаси [3]: 

Заброшенных 

могил 

холодный 

камень.  
Идет прохожий, видит имена. 
А ты сидел над этими листами  
И наконец добрался до меня. 
Ты их листал так много лет  
Но лишь сегодня пригляделся. 
Увы, Поэта больше нет, 
Но здесь его осталось Сердце! 

 

Энди  Я.  Фельдман  таржимасини 

кўриб  чиқсак.  Таржимон  ўқувчининг 
олдига  кириши  гапини  қўллаган  ҳолда 
маълум бир саҳна гавдалантирмоқда. Унда 
гўристондаги қаровсиз қолган қабрларнинг 
совуқ  тоши  тасвирланган.  Кейин  эса 
йўловчининг  ўша  тошдаги  исмларни 
кўриши тасвирланган. Учинчи мисрада эса 
бирданига  эътиборимиз  тингловчининг 
ниманидир  варақлаб  ўтилгани  тасвирига 
тортилмоқда. 

Мисралар 

ўртасида 

мантиқий  боғланиш  бузилган.  Аслиятда 
шоир 

йўловчининг 

нигоҳини 

қабр 

тошидаги ѐзувнинг тортишини ўхшатишга 
мисол  қилиб  бермоқда.  Аслиятда  бу  иш-
ҳаракат содир этилмаган. Бундан ташқари, 
Байрон  мурожаат  этаѐтган  киши,  аслида 
варақларни  атайлаб  шоирнинг  исмини 
топиш  учун  кўриб  чиқмаѐтган  эди. 
Оригинал  матнда  иш-ҳаракат  тўсатдан 
содир  бўлган  бўлса,  таржимада  бу  маъно 
бутунлай  ўзгариб  кетган.  Кейинги  банд 
ҳам  биринчи  банднинг  мантиқий  давоми 
сифатида,  бир  неча  йиллар  давомида 
айнан,  шоирнинг  ѐзувларини  ахтариб, 
фақатгина 

унинг 

ўлимидан 

кейин 


background image

Хорижий филология.  

№4, 2016 йил

 

 

84 

 

излаганини  топган  кишининг  тасвирини 
бермоқда. 

Авваламбор, 

шоир 

кутилмаганда кўзга тушиб қолган ҳолатни 
тасвирлаган,  иккинчидан  эса,  у  вафот 
этмаган  эди.  Бу  таржимани  шеърнинг 
эркин  интерпретацияси  сифатида  қабул 
қилиш мумкин.  
И.И. Козлов таржимаси [3]: 

Когда над сонною рекой  
В тумане месяц красный всходит  
И путник робкою стопой  
По сельскому кладбищу бродит, 
И если там случайно он  
Знакомца камень повстречает,  
- То, в думу тихо погружен, 
Бывалое воспоминает. 
Ах! так и ты, друг милый мой, 
В тот час, как грусть тебя коснется  
И взору, полному тоской, 
Мое здесь имя попадется, 
Ты мертвым уж считай меня. 
Чем жизнь цветет, мне миновалось; 
Лишь верь тому, что у тебя  
Мое здесь сердце всѐ осталось. 

 

Мазкур  таржима  ҳам  шакл,  ҳам 

маъно  жиҳатидан  аслият  матнидан  тубдан 
фарқ  қилаѐтганини  кузатишимиз  мумкин. 
Таржимон  оригинал  матнини  эркин 
таржима  қилиб,  унга  пейзаж  қилиб  сокин 
дарѐ, туман ортидан чарақлаб турган тўлин 
ой, ҳамда шу вақтда қишлоқ қабристонида 
кезиб 

юрган 

йўловчи 

образларини 

киритмоқда.  Агар  у  бирор  танишининг 
қабрини  кўриб  қолса,  ўтириб,  ўтган 
кунларни  эслай  бошлайди.  И.И.Козлов 
таржиманинг  охирига  ҳам  яна  баъзи 
бадиий  тўқималарни  киритади.  Аммо  у 
ҳам  шоирни  тириклар  сафидан  чиқариб 
юборган.  
П.А.Вяземский таржимаси [3]: 

Как  надпись  хладная  на  камне 
гробовом  
Вниманье 

путника 

невольно 

пробуждает,  
Пускай  в  твоих  листах  об  имени 
моѐм  
Мой 

сетующий 

стих 

тебе 

напоминает; 

Пусть  скажет:  брошенный  на 
произвол судьбе, 
Под дальним небом зрит он чуждое 
светило,  
Но всѐ, что жизнью сер 

дца 

было, 
И сердце самое оставил при тебе. 

 

П.А.Вяземскийнинг 

таржимасига 

ҳам  аслият  матнида  кузатилмаган  янги 
образлар 

киритилган. 

 

Ҳусусан, 

―сетующий 

стих‖ 

ва 

унинг 

персонификацияси:  

-  ―Пусть  скажет:  брошенный  на 
произвол судьбе, 
Под дальним небом зрит он чуждое 
светило‖ 
Бундан  ташқари  шеърнинг  охирги 

икки  мисраси  ҳам  чиройли  чиққан  бўлса-
да, 

аслиятдаги 

маънонинг 

эркин 

интерпретациясига айланган ҳолос.  
А. Бистром таржимаси [3]: 

Подражание Лорду Байрону 
Как  имя  на  доске  холодной, 
гробовой  
Вниманье 

путника 

невольно 

привлекает, 
Так  остановится  задумчивый  взор 
твой, 
Коль  на  пустынной  сей  странице 
повстречает  
Мое, забытое тобой! 
Прочтешь, 

и 

мысленно 

меня 

вспомянешь ты, 
Как вспоминают тех, которых уж не 
стало!  
Так,  здесь  я  схоронил  заветные 
мечты. 

 

Таржимоннинг 

ўзи 

мазкур 

таржимани  Байронга  тақлид  сифатида 
баҳолаган. 

Унинг 

маъноси 

умуман 

олганда,  Байроннинг  шеърига  жуда  яқин 
чиққан  десак  бўлади.  Энг  асосийси,  бу 
таржимада 

юқорида 

айтиб 

ўтилган 

―pensive  eye‖  иборасининг  таржимаси 
сифатида  ―задумчивый  взор‖  бирикмаси 
келтирилган.  Анча  вақтдан  бери  қўлга 
олинмаганлик  маъносини  таъкидлаш  учун 
киритилган  ―пустынной  сей  странице‖ 
бирикмаси,  ―забытое  тобой!‖  бирикмаси 


background image

Хорижий филология.  

№4, 2016 йил

 

 

85 

 

билан  қўшилиб,  шеърга  жуда  катта 
таъсирчанлик  бермоқда.  Унутилганлик  ва 
қаровсизлик  сўзлари  бирлашиб,  шоирнинг 
кўнглидан 

ўтган 

ҳисларни 

сезиш 

имконини бермоқда. 
Шукрулло таржимаси[1;13]: 

Альбомга 
Йўловчилар эътиборини 
Якка қабр тортгандек бир дам, 
Шу бир парча қоғоз бетлари 
Кошки тортса нигоҳингни ҳам. 
Узоқ йиллар ўтгач, бир замон, 
Шу варақни ўқиганинг он, 
Шоир нени орзу қилганин 
Ва эсларсан қандай севганин. 
Билки, шунда топгайсан уни, 
Шу қоғозга кўмган қалбини. 

 

Шукруллонинг 

таржимаси 

рус 

тилига  қилинган  М.Ю.  Лермонтовнинг 
таржимаси 

воситасида 

қилингани 

шеърнинг 

маъносидан 

ҳам 

кўриниб 

турибди.  Рус  тилига  ―бледная  страница‖ 
деб  ўгирилган  ―page  alone‖  бирикмаси 
ўзбек  тилига  ―бир  парча  қоғоз  бетлари‖ 
сифатида  ўгирилган.  Бир  парча  қоғоз 
деганда  одатда  қоғознинг  кичикроқ  бир 
бўлаги  тушунилади.  Яни,  бир  парча 
қоғознинг ҳажми ўзи кичкина бўлади. Шу 
сабабли ҳам, ўзи кичкина бўлган бир парча 
қоғознинг  бетларини  тасаввур  этишда 
ўқувчи  маълум  бир  маънодаги  когнитив 
диссонансни 

ҳис 

этиши 

мумкин. 

Шукрулло 

ҳам 

М.Ю. 

Лермонтовга 

эргашиб,  таржима  матнига  аслиятда 
мавжуд  бўлмаган  ―Шоир  нени  орзу 
қилганин,  Ва  эсларсан  қандай  севганин‖ 
мисраларини  киритади.  Аммо  шеърнинг 
охирги 

мисраларида 

Шукруллонинг 

шоирлик  маҳорати  жўш  уриб,  рус  тилига 
қилинган  таржимада  берилган  ―То  думай, 
что  его  уж  нет‖,  -  мисрасини  ―Билки, 
шунда  топгайсан  уни‖  мисраси  билан 
ўгиради. 

Албатта 

Шукруллонинг 

таржимаси бевосита эмас, рус тили орқали 
қилинган  билвосита  таржима  бўлгани 

сабабли,  аслият  матнидан  чекинишлар 
мавжуд. Аммо, аслият матнини кўрмасдан 
туриб,  М.Ю.  Лермонтовнинг  таржимасига 
қўшилган  ўзгартиришларни  у  аниқлай 
билиши мумкин ҳам эмасди, албатта.  
 

Биз юқорида битта шеърнинг еттита 

таржимон  томонидан  амалга  оширилган, 
етти  хил  таржималарининг  таҳлилини 
кўриб  чиқдик.  Таҳлилнинг  энг  муҳим  ва 
эътиборга  молик  жиҳати  шундаки,  ягона 
матнни  битта  тилга  қилинган  олтита 
таржимаси умуман бир-бирига ўхшамаган. 
Ҳар  бир  таржимон  ўзи  қилган  таржимада 
ўзининг  шоирлик  изини  қолдирган.  Бу 
нарса  таржиманинг  стилистик,  маъновий 
ва  шаклий  томонларида  яққол  намойиш 
бўлмоқда. Шундай қилиб, айниқса шеърий 
таржима  билан  шуғулланаѐтган  таржимон 
учун, 

шеърнинг 

маъносини 

тўғри 

интерпретация  қилиб  олиш  жуда  муҳим 
экан. 

Оригинал 

матнда 

ишлатилган 

стилистик 

бирликлар 

ва 

шаклий 

ҳусусиятларни  таржима  матнига  кўчириб 
ўтказиш,  тўғри  талқин  қилинган  маъно 
билан  бирлашиб,  таржима  тилида  жуда 
ҳам  чиройли  ва  аниқ  таржима  матни 
композицияси 

яратилишининг 

асосий 

шарти  экан.  Таржимани  бевосита  амалга 
ошириш  эса,  унинг  аниқ  ва  аслият 
маъносини  тўлиқ  қамраб  оладиган  бўлиб 
чиқиши  учун  зарурдир.  Мустақиллик 
йилларида 

чет 

тилларини 

ўқитишга 

берилаѐтган  ниҳоятда  катта  эътиборнинг 
самараси  сифатида,  бугунги  кунда  бизда 
адабиѐтлараро  бевосита  таржималарни 
амалга  ошириш  имкони  яратилган[2;  46]. 
Шу  имкониятдан  тўғри  ва  унумли 
фойдаланган  ҳолда,  миллатимизни  жаҳон 
адабиѐти дурдоналари билан таништириш, 
ҳамда  миллий  адабиѐтимизни  жаҳонга 
олиб  чиқиш  каби  муҳим  вазифалар 
бугунги 

кун 

таржимонлари 

амалга 

ошираѐтган  энг  долзарб  ва  шарафли 
вазифадир.  

 

Адабиѐтлар: 

1.

 

Байрон, Жорж Гордон. ―Ушалмаган орзулар‖,  - Тошкент, ―Ўзбекистон‖, 2011. 

– 152 б. (Жаҳон шеърияти дурдоналари); 


background image

Хорижий филология.  

№4, 2016 йил

 

 

86 

 

2.

 

Мусаев,  Қудрат.  Таржима назарияси асослари. –Тошкент, 2005,  177б. 

3.

 

http://ruthenia.ru/byron/html 

 

Bumatova A. The interpretation, translation of a poetic text and linguopoetics.

 The article 

discusses a poetic image interpretation, analysis and translation characteristics. 

Буматова  А.

 

Интерпретация,  перевод  и  лингвопоэтика  поэтического  текста. 

В 

статье  рассматривается  интерпретация,  анализ  и  особенности  перевода  поэтического 
образа. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Библиографические ссылки

Байрон, Жорж Гордон. “Ушалмаган орзулар”, - Тошкент, “Узбекистон”, 2011.- 152 б. (Жах.он шеърияти дурдоналари);

Мусаев, Кудрат. Таржима пазарияси асослари.-Тошкент, 2005, 1776.

http://ruthenia.ru/byron/html

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов