Maqola Ikkinchi Jahon urushi davrida harbiy leksikadan professional foydalanishga, umumiy lug'atdagi o'ziga xos xususiyatlarni ifodalash bilan bog'liq barcha leksik va semantik jarayonlarga, shuningdek, harbiy voqelikni ifodalash uchun umumiy leksikadan foydalanishda harbiy leksikaning o'ziga xos xususiyatlariga bag'ishlangan.
Хар бир миллий тил тизимида узига хос хукукий терминлар ва хужжатлар мавжуд булиб, шубхасиз, булажак хукукшунослар, судьялар, конун химоячи-лари ва иш юритувчиларни ииглиз тилини самарали урганишлари учун замин яратади. Мустакил Узбскистонда юкори малакали хукукшунос мутахассислар тайсрлаб чикариш хамда республикамизда халкаро ва хорижий конуншунослик амалиётини хисобга олган холда миллий хукукий тизимни ривожлантириш борасида, турли сохалар буйича чет тилидан она тилига ёки она тилидан чет тилига таржима килишда ишлатиладиган укув терминологии лугатларни яра-тиш лозим. Юридик мазмундаги атамалар инсонларнинг хукукий муносабат-ларига оид масалаларни акс эттиради.
Ушбу узбскча-русча-инглизча юридик атамалар лугати олий таълим муассасалари талаба ва курсантлари хамда прфессор-укитувчилари учун юридик мавзулардаги адабиётларни укиш ва тушуниш хамда таржима килиш учун зарур булган атамаларни уз ичига олган.
Хозирги илгор технологиялар даврида юридик терминологиянинг мавзуси нихоятда кенг булиб, у кундалик турмушдан тортиб фан ва технологияларнинг энг илгор сохаларига кириб боради. Шундай экан, тилдаги юриспруденциям оид лексик катлам хам кулами жихатидан катта ва уни ташкил килувчи сузлар маъноси структурасининг мураккаб булиши табиий. Шу нуктаи назардан ушбу лугатга юридик соханинг асосий фаолиятини акс эттирадиган атамаларни киритишга харакат килинди. Лугатни тузишда фойдаланилган асосий манбалар жумласига F.Ахмедов ва X- Бектемировлар томонидан тайёрланган “Русча-узбекча юридик атамалар лугати” хамда инглизча изохли, инглизча - русча ва инглизча - узбекча умумий ва махсус лугатлар киради. Ушбу лугатда берилган купгина атамалар рус ва ииглиз тилларига таржима килинган.
Лугатга алифбо тартибида жойлаштирилган узбек тилидаги атамалар ва фразеологик бирикмалар берилди. Лугатда узбекча юридик атамаларнинг таржималари рус ва инглиз тилларида уз аксини топган.
Мазкур лугат Узбекистан Республикасининг Жиноят кодекси ва Жиноят-процессуал кодекслари асосида тузилган булиб, 3300 дан ортик атамаларни уз ичига олган. Лугат илмий ходимлар, таржимонлар, укитувчилар, академик лицей, олий укув юртлари талабалари, докторант ва мустакил изланувчилар хамда инглиз тилига кизикувчи мустакил урганувчилар ва кенг китобхонлар оммаси учун мулжалланган.
Maqolada harbiy terminologiyaning lingvistik xususiyatlarining xilma-xilligi AQSh armiyasining "Reynjer darsligi" jangovar nizomlari misolida ta'kidlangan. Harbiy hujjatlarning morfologik va sintaktik xususiyatlari tahlil qilindi. U Nizomning o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi. Harbiy terminologiya tushunchasi ham ko'rib chiqildi.
Мацал ад а Узбекистонда киберхавфсизлик ва ки-бержиноятчиликка царили кураишш соцасида амалга оилирилаёт-ган туб ислоцотларнинг ацамияти, киберхавфсизлик, кибержи-ноят, компьютер хавфсизлиги каби тушунчаларнинг моцияти ва мазмуни, уларнинг турлари, Узбекистан Республикасинииг ахбо-ротлаштириш ва киберхавфсизлик со^асидаги цонун уужжат-лари, Узбекистан Республикасининг Глобал киберхавфсизлик ин-дексидаги урни, шунингдек, ахборот маконида жавобгарлик маса-лаларини тартибга солит бил ан боглиц цонунчилик амалиётида мавжуд камчиликлар ва кибержиноятларга царши кураишш бу-йича таклифлар баён этилган.
Являясь частью общелитературного языка, терминология представляет собой влияние всех лексико-семантических процессов, затрагивающих лексику общелитературного языка. Одной из частых случаев терминологической номинации является метонимический. Эта статья посвящена функциональности метонимии в терминообразовании.
Мазкур макрлада XIV-XVII асрларда француз ва итальян тиллари оркали инглиз тилига узлашиб кирган харбии терминларнинг ривожланиш масалалари куриб чицилди. Хусусан, инглиз тили х^арбий терминологиясининг ривожланшиига экстралингвистик омиллар сабаб булганлиги \амда куриб чикилаётган материаллар доирасида инглиз тили царбий терминологиясининг ривожланиш тарихи тах,лил цилинган.
Maqolada ingliz va o‘zbek tillaridagi harbiy atamalarning stilistik xususiyatlari haqida so‘z boradi. Dunyo tez sur'atlar bilan o'sib borayotgani sababli, butun sohaning texnologiyasi va terminologiyasi ham bir vaqtning o'zida o'sib bormoqda. Biz ushbu maqolada ingliz va o‘zbek tillarining harbiy terminologiyasiga kiritilgan ayrim o‘zgarishlar haqida to‘xtalib o‘tdik.
Maqolada ingliz va o‘zbek tillarida qo‘llaniladigan harbiy atamalarning tarkibiy xususiyatlari ko‘rib chiqiladi. Harbiy atamalar harbiy turlari, bosh shtab, umumiy taktik, harbiy topografik, harbiy unvonlari va harbiy tashkiliy faoliyatiga koʻra guruhlarga boʻlingan. To‘plangan tadqiqot materiallarini tahlil qilish natijasida ingliz va o‘zbek tilidagi harbiy atamalarni shakllantirishda affiksatsiya, o‘zgartirish va kompozitsiya usullari eng samarali ekanligi aniqlandi. Bundan tashqari, ingliz va o‘zbek tillaridagi harbiy atamalarning umumiy soni qaysi so‘z turkumlariga mansubligini aniqlash maqsadida atamalar lingvistik-statistik metod mezonlari bo‘yicha tasniflandi. Shu bilan birga, zamonaviy ingliz va o‘zbek harbiy terminologiyasidagi mavjud qisqartmalarning hosilaviy elementlari bilan bog‘liq strukturaviy modellar ko‘rib chiqildi.
Ушбу маколада инглиз ва узбек тилларида кулланиладиган харбий термииларнииг структур хусусиятлари борасида бахс юритилади. Харбий тсрминлар кушин турларини ифодаловчи, харбий штаб, умумтактик, харбий тоиографик, харбий саф ва харбий-ташкилий фаолиятга оид тсрминлар гурухларига ажратиб, таснифланди. Тадкикотга оид тупланган материаллар тахлилидан инглиз ва узбек тили харбий терминларини хосил килишда аффиксация, конверсия ва композицион усулларнинт сермахсул усуллардан эканлиги маълум булди. Бундам ташкари, инглиз ва узбек тиллари харбий терминларининг умумий микдорини кайси суз туркумларига мансублигини билиш максадида тсрминлар лингвостатистик усул мезонларига асосланиб таснифланди. Шу билан биргаликда, хозирги инглиз ва узбек тили харбий тсрминологиясида мавжуд кискартмаларнинг суз ясовчи элементлари билан боглик структур моделлари хам куриб чикилди.
Мақолада ҳарбий тсрминлар тизими, шунингдек, дунёда ксчаётган сиёсий вазият ва фаннииг ривожланиш жараёнини ўзида акс этгирувчи ҳарбий терминларнинг синхрония ва диахронияси билан боғлиқ масалалар ўрганилган. Умумистсъмолдаги сўзлар ва ҳарбий терминларнинг ўзаро бир-бирига таъсири натижасида терминлашиш ва терминлик хусусиятини йўқотиш каби масалалар ҳамда харбий терминларнинг кўлланилиши ва улардаги ўзгаришларда метафоранинг роли кўриб чиқилган.
Мазкур монография инглиз ва узбек тилларида диалогик риториканинг тилга оид хусусиятларини тадкик этишга багишланган. Ундан “Нутк маданияти асослари”, “Таржимашунослик”, “Чет тили (инглиз тили)” фанларидан маъруза ва семинарлар олиб боришда, магистрлик диссертациялари ва малакавин битирув ишлари ёзишда, укув кулланмалари ва дарсликларни тайёрлашда фойдаланиш мумкин. Шунингдек, монография сунггида илова тарзида уч тилда диалогик риторикада энг фаол мавзуларга оид сузлашгич келтирилган булиб, ундан инглиз ва рус тилини урганувчилар ифодали хайда таъсирчан сузлашишга оид амалий тавсияларни олишлари мумкин.
Ushbu o‘quv qo‘llanma O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Akademiyasi tinglovchi va kursantlari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, u bo‘lg‘usi kasb egalariga inglizcha detektiv matnlarni tanishtirish bilan birga, ingliz tilida berilgan matnlarni turli interfaol mashqlar bajarish orqali tezroq tushunish va og’zaki muloqot qilish ko’nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Qo‘llanmadan O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi o‘quv yurtlari tinglovchi va kursantlari, huquqni muhofaza qilish organlarining xodimlari va barcha ingliz tiliga qiziquvchilar foydalanishlari mumkin.
Mazkur o'quv qo'llanmaning asosiy maqsadi ingliz tili fonetikasi va grammatikasiga oid asosiy bilim va ko‘nikmalarga suyangan holda huquqni muhofaza qilish idoralari xodimlarining ingliz tilida muloqot qilish va fikr almashish ko'nikmalami rivojlantirishdan iborat. O'quv qo'llanina tahliliy o'qish uchun berilgan sohaviy mavzulardagi matnlar hamda matnlarning mazmuniga aloqador topshriqlarni o‘z ichiga olgan.
O'quv qo'llanma IIV tizimiga qarashli oily o'quv yurtlarining tinglovch va kursantlariga mo'ljallangan.
Maqola asosiy harbiy atamalarni, ingliz harbiy terminologiyasini tushunish muammolarini, zamonaviy matbuot nutqidagi harbiy to'qnashuvlarni, harbiy harakatlar va terrorizmga qarshi operatsiyalarni tavsiflashda ommaviy axborot vositalari tilining ayrim xususiyatlarini ko'rib chiqishga bag'ishlangan.
Maqola muhim harbiy voqealarga, ingliz harbiy terminologiyasini tushunish muammolariga, zamonaviy matbuot nutqida harbiy mojarolarni, terrorizmga qarshi operatsiyalarni va harbiy harakatlarni tasvirlashda ommaviy axborot vositalari tilining ba'zi xususiyatlariga bag'ishlangan.
Maqolada matnlardagi harbiy atamalarning lingvomadaniy va semantik xususiyatlari ko'rib chiqiladi. Dunyo jadal rivojlanar ekan, barcha sohalarning texnologiyasi va terminologiyasi ham bir vaqtning o'zida o'sib bormoqda. Ushbu maqolada biz ingliz tilining harbiy terminologik bazasidagi ba'zi o'zgarishlarni muhokama qildik.
Маколада инглиз ва узбек тилларидаги хуку кий терминларнинг тилшунос олимлар томонидан таклиф этилган хусусиятлари тахлил этилган. Шунингдек, юридик терминларнинг юристлар ва тилчилар тушунчаеидаги ухшаш мезонлар хам куриб чикилган.
Mamlakatimizda so‘nggi yillarda ta’lim sohasini yanada rivojlantirish va yangi bosqichga olib chiqish borasida ko'plab ijobiy ishlar amalga oshirildi. Jumladan, chet tillami o‘rganish va o‘qitishning kompleks tizimini shakllantirish maqsadida Yurtboshimiz tomonidan
2012-yil 10-dekabrda qabul qilingan “Chet tillami o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-1875-sonli qarori c'lon qilindi. Ushbu Qarordan kelib chiqib zamonaviy pcdagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o‘qitish-ning ilg“or uslublarini joriy ctish yo‘li bilan, o‘sib kclayotgan yosh avlodni chet tillarga o‘qitish, shu tillarda erkin so‘zlasha oladigan mutaxassislami tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish hamda boning ncgizida ulaming jahon sivilizatsiyasi yutuqlari hamda dunyo axborot resurslaridan keng koMamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni rivojlantirishlari uchun shart-sharoit va imkoniyatlar yaratish bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biriga aylandi.
Belgilangan dolzarb masalalar orasida rivojlangan xorijiy mam-lakatlar tajribasini o‘rganish va ulardan bizning sharoitga mos keladigan ijobiy jihatlarini o‘zlashtirish zaruriyati alohida ahamiyat kasb etadi. Shuni e’tiborga olgan holda huquqshunoslaming xorijiy tillami kasb talabi darajasida cgallashlari zaruriyati kelib chiqqanligini e’tiborga olib ushbu “English” nomli darslik tayyorlandi va keng kitobxonlar ommasiga taqdim qilinmoqda.
Ushbu darslik turli mazmundagi detektiv matnlarni o4z ichiga olgan bo‘lib, O'zbckiston Rcspublikasi HVga qarashli Oliy ta’lim muassa-salarida ta’lim olayotgan tinglovchi va kursantlar uchun mo‘ljallangan. Ushbu nashming maqsadi bo‘lg‘usi huquqshunoslarga turli interfaol mashqlami bajarish orqali matnlaming mazmun mohiyatini tezroq o‘zlashtirib olish hamda og‘zaki nutqni rivojlantirishga yaqindan yordam bcrishdan iboratdir.
Mazkur darslik ilk marotaba tayyorlanganligi bois unda muayyan kamchiliklar uchrashi tabiiy. Shu bois muallif ushbu darslik yuzasidan bildirilgan tanqidiy fikr-mulohazalar va takliflami mamnuniyat bilan qabul qiladi va kclgusi ishlarida ulardan foydalanadi.
Ушбу маколада х,арбий техника лутатининг лингвомаданий ва семантик хусусиятлари урганилган. Дунё жадал суратда узгаришлар ичида усиб бормокда ва у билан бир пайтда барча сохалардаги технологиялар хамда уларга тааллукли терминлар хам узгармокда. Мазкур маколада инглиз тилининг харбий терминлар базасида содир булаётган ана шу узгаришлар куриб чикилди.
Ушбу лугат харбий ва харбийлаштирилган мактаб ва олий таълим муассасалари укувчи ва курсантлари хамда прфессор-укитувчилари учун харбий мутахассисликларга оид мавзулардаги адабиётларни укиш ва тушуниш хамда таржима килиш учун зарур булган атамаларни уз ичига олган.
Лугатдан Узбекистан Республикаси Ички ишлар вазирлиги ва Мудофаа вазирлигига тсгишли олий укув юртлари тингловчи ва курсантлари, харбий хизматчилар ва барча инглиз тилига кизикувчилар фойдала-нишлари мумкин.
Таъкидлаш жоизки, семантик узгаришлар жараёнида нарса-буюм, холат, харакат, сифатларнинг кандайдир белгилари билан ухшашлиги асосида номнинг бирор сузга утиши узига хос ахамият касб этади. Баъзан сузнинг янги маъноси асос бошлангич маънога ухшамайди, бу эса, уз навбатида, янги суз хосил булганидан далолат беради, яъни омонимлик хусусиятига эга саналади, масалан: cavalry термини замонавий талкинда “кушиннинг юкори харакатчан тури” {танк кушиилари, аэромобиль кушинлар, кавалерия) [1, 228.]. Ушбу холатда бу каби талкиннинг инглизча кулланилиши атайлаб килинган ташвикотга ухшайди, яъни “кавалерияга хос” анъаналарнинг кушиннинг янги турига (кавалсриянинг “классик” вазифаларини амалга оширувчи - разведка, куриклаш, рейд кабилар) мсрос булиб колганига ишора килинади.
Бугунги кунда сохага оид адабиёт, хужжат ва кодсксларда ёхуд лугатлардагина эмас, балки аждодларимиз томонидан ёзилган илмий, тарихий ва бадиий асарларнинг чет тиллар, хусусан, инглиз тилига угирилган нусхаларида хам харбий тсрминларни учратиш мумкин. Уз даврида хакикий солнома хисобланган, хозирги кунга келиб хам узининг илмий-адабий кимматини йукотмаган Захириддин Мухаммад Бобурнинг “Бобурнома” комусий асари бир катор таржимонлар томонидан инглиз тилига таржима килинган. Жумладан, Жон Лейдн (1826), Ф.Г. Талбот (1909), Уилям Эрскин, Аннетта Сюзанна Бсвридж (1921)лар шулар жумласидан. Ушбу маколада “Бобурнома” асарини Уилер Тэкстон ва Салман Ружди томонидан инглиз тилига килинган таржимасида кулланилган харбий тсрминларни асл тилда берилган терминларга мувофиклигини киёслаб куриб чикилган.
Маколада харбий тсрминлар тизими, шунингдек, дунёда ксчаётган сиёсий вазият ва фаннинг ривожланиш жараёнини узида акс этгирувчи харбий терминларнинг синхрония ва диахронияси билан боглик масалалар урганилган. Умумистеъмолдаги сузлар ва харбий терминларнинг узаро бир-бирига таъсири натижасида терминлашиш ва терминлик хусусиятини йукотиш каби масалалар хамда харбий терминларнинг кулланилиши ва улардаги узгаришларда метафоранинг роли куриб чикилган.
Мақолада норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар матнида инглиз тилидаги юридик терминологиядан фойдаланиш муаммоси кўтарилади. Муаллиф юридик терминлар тасиифини ҳамда уларга қўйиладиган талабларни, шунингдек ҳуқуқий тушунчаларии аиглатувчи терминларнинг асосий хусусиятлариии ўрганади.
Уз даврида хаки кий солнома хисобланган, хозирги кунга келиб хам узининг илмий-адабий кимматини йукотмаган Захириддин Мухаммад Бобурнинг “Бобурнома” комусий асари бир катор таржимонлар томонидан инглиз тилига таржима килинган. Ушбу тсзисда “Бобурнома” асарини Уилер Тэкстон ва Салман Ружди томонидан инглиз тилига килинган таржимасида кулланилган харбий тсрминларни асл тилда бсрилган тсрминларга мувофиклиги киёслаб урганилган.