SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2017,
№
3
84
ҚУРОНБЕКОВ
АҲМАДЖОН
Филология
фанлари
доктори
,
профессор
,
ТошДШИ
“
Ҳайрат
ул
-
аброр
”
достонида
“
гул
”
рамзи
Аннотация
.
Бу
мақолада
Алишер
Навоий
“
Хамса
”
нинг
биринчи
достони
“
Ҳай
-
рат
ул
-
аброр
”
да
қўлланган
“
гул
”
тимсолининг
шоир
кашф
қилган
мажозий
маъно
-
лари
таҳлил
қилинган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
“
Хамса
”,
достон
,
гул
,
рамз
,
луғавий
маъно
,
рамзий
маъ
-
но
,
мажозий
маъно
.
Аннотация
.
В
этой
статье
рассматриваются
метафорические
значения
сло
-
ва
-
символа
«
цветок
»
в
интерпретации
поэта
в
поэме
«
Смятение
праведных
»
в
произведении
«
Пятерица
»
Алишера
Навои
.
Опорные
слова
и
выражения
:
«
Пятерица
»,
поэма
,
цветок
,
символ
,
лексическое
значение
,
символическое
значение
,
метафорическое
значение
.
Abstract.
The article deals with the methaphoric meaning of the word- symbol “flo-
wer” in the poet’s interpretation of the poem “Wonders of the Good People” from
Alisher Navoi’s work “Khamsa”(Quintuple).
Keywords and expressions:
“Khamsa”(Quintuple), poem, flower, symbol, lexical mea-
ning, symbolic meaning, methaphoric meaning.
“
Гул
”
рамзи
классик
адабиётда
энг
кўп
ишлатиладиган
адабий
рамзлардан
биридир
. “
Ҳайрат
ул
-
аброр
”
достонида
“
гул
”
рамзи
132
марта
ишлатилган
.
Бу
асарда
“
гул
”
ўзининг
табиий
хоссалари
,
мажозий
ва
ирфоний
маъноларини
акс
эттирган
.
Одатда
,
классик
адабиётда
барча
табиат
ҳодисаларининг
атамалари
унинг
табиий
хоссаларини
илоҳий
ва
инсоний
ҳодисаларига
ўхшатиш
,
бадиий
санъатлар
воситасида
турли
мажозий
маънолар
яратиш
мақсадида
қўлланилади
.
Адабиётда
“
гул
”
рамзини
ишлатишдан
мақсад
унинг
табиий
борлиқ
билан
боғ
-
лиқ
маъноларини
баён
қилиш
эмас
,
балки
бадиий
гўзаллик
яратишдир
.
“
Ҳайрат
ул
-
аброр
”
да
“
гул
”
рамзи
биринчи
бор
қуйидаги
жумлада
келади
:
2/0 “...
ва
ҳар
кўнгул
ғунчасиға
бир
ҳусн
гули
сари
анинг
силсилаи
шавқи
-
дин
вобасталиқ
...”
Бу
жумлада
“
ҳусн
гули
”
бирикмасида
истиора
санъати
билан
“
Ҳақ
тао
-
ло
”
яратган
табиий
гўзаллик
”
маъноси
жилоланган
.
Бунинг
маъно
қаринаси
“
анинг
силсилаи
шавқидин
”
жумласидир
.
Бу
жумлада
гулнинг
“
гўзаллик
тимсоли
”
маъно
белгиси
намоён
бўлган
.
Кейингиси
:
2/4
Гулшани
ферузани
чеккан
баланд
,
Гулларидин
меҳрни
гулдаста
банд
.
Ҳар
сари
анжум
гулики
очилиб
,
Кўкка
бу
гулдастасидин
сочилиб
.
Биринчи
байтдаги
“
гуллар
” –
бу
“
юлдузлар
”
маъносини
ифодалаган
,
“
гулшани
феруза
”
бу
истиора
йўли
билан
тасвирланган
“
ферузаранг
осмон
”.
Бунинг
исботи
иккинчи
байтдаги
“
анжум
гули
”,
яъни
“
юлдузлар
гули
” “
Ан
-
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2017,
№
3
85
жум
”
сўзи
“
нажм
”
нинг
кўплиги
,
араб
тилида
“
юлдузлар
”
маъносини
билди
-
ради
.
Байт
мазмуни
“
Ферузаранг
осмонни
баландга
жойлаган
,
қуёшга
юл
-
дузларидан
гулдаста
ясаган
,
ҳамма
томонда
юлдуз
гуллари
очилган
.
Бу
гул
-
дастадан
кўкка
сочилган
”.
Кейингиси
:
2/12
Чун
очибон
субҳ
узори
гулин
,
Зулф
этиб
ул
юз
уза
тун
сунбулин
.
Бу
байтда
ташбиҳ
санъати
билан
“
субҳ
узори
”,
яъни
“
тонг
чеҳраси
”,
“
гул
”
га
ўхшатилган
.
Шунга
кўра
“
гул
” “
юз
,
чеҳра
”
маъносини
ифодалаган
.
Тонг
отиши
гулнинг
очилишига
ўхшатилган
.
Байт
мазмуни
: “
Тонг
чеҳраси
гули
очилгач
,
тун
сунбулини
ул
юзга
зулф
айлади
”.
2/24
Дема
қуёш
равзаи
ризвон
дегил
,
Равза
ичинда
гули
хандон
дегил
.
Бу
байтда
“
қуёш
” – “
гули
хандон
”,
яъни
“
хандон
очилган
гул
”
га
ташбиҳ
қилинган
.
Демак
, “
гули
хандон
” – “
чарақлаган
қуёш
”
маъносини
ифодала
-
ган
.
Байт
мазмуни
: “
Қуёш
дема
,
жаннат
боғи
дегил
,
Боғ
ичида
ханда
отган
гул
дегил
”.
Кейингиси
:
3/10
Жилваи
ноз
айламайин
гул
ҳануз
,
Замзама
чекмай
анға
булбул
ҳануз
.
Бу
байтда
“
гул
”
тимсоли
эйҳом
санъати
билан
иккита
маънони
,
яъни
“
гул
” – “
ўсимлик
”
ка
яқин
маъноси
ва
унинг
яширин
маъноси
“
маъшуқа
”
ни
ифодалаган
.
Бу
маънога
далил
иккинчи
мисрадаги
“
булбул
”,
яъни
“
ошиқ
”
тимсолидир
.
Байт
мазмуни
: “
Маъшуқа
(
гул
)
ҳам
ноз
жилва
қилмай
,
унга
ошиқ
(
булбул
)
хиргойи
қилмай
”.
3/23
Очти
бу
гулшанники
рангин
эрур
,
Ҳар
гул
анга
ойинайи
чин
эрур
.
Бу
байтдаги
“
гулшандан
”
кузатилган
мақсад
“
олам
,
жаҳон
”
бўлиб
, “
гул
”
эса
“
ойинайи
чин
”
га
ташбиҳ
қилинган
. “
Ойинайи
чин
”
эса
бу
ўринда
“
олам
-
ни
акс
эттирувчи
”
маъносини
ифодалаб
, “
Гул
”
шунга
кўра
“
олам
инъикоси
”
маъносини
англатмоқда
.
Байт
мазмуни
: “
Бу
рангин
оламни
(
гулшанни
)
ярат
-
ди
,
унинг
ҳар
гули
ойинайи
жаҳоннамо
”
эди
.
Кейингиси
:
6/7
Чун
санам
айлади
эл
кинидин
,
Гулни
ниҳон
сунбули
мушкинидин
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
кундуз
,
ёруғлик
”
ни
ифодалаган
.
Бунинг
маъно
белги
-
си
“
сунбули
мушкин
”
бўлиб
, “
тун
”
ни
истиора
йўли
билан
ифодалаган
.
Байт
мазмуни
: “
санам
элга
кин
қилиб
,
тун
зулмати
(
сунбули
мушкин
)
билан
ёруғ
кун
(
гул
)
ни
яширди
”.
7/23
Бўлди
рисолат
дурининг
махзани
,
Балки
нубувват
гулининг
гулшани
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2017,
№
3
86
Бу
байтдаги
“
нубувват
гули
” – “
пайғамбар
”
маъносини
ифодалаб
келган
.
Бунинг
ишораси
“
Бир
аноким
йўқ
эди
андоқ
яна
”
жумласида
келган
.
Бу
яна
“
рисолат
дурига
маҳзан
бўлди
”
деганда
“
пайғамбарга
юкли
бўлди
”
маъноси
яширин
.
Байт
мазмуни
“(
Бу
она
)
рисолат
дурига
(
расуллик
)
махзан
,
нубувват
гулига
(
набийлик
)
гулшан
бўлди
”.
12/36
Кўп
киши
ҳам
қилди
татаббу
ҳавас
,
Сарву
гул
ўтрусида
келтурди
хас
.
Бу
байтда
гап
“
Хамса
”
га
татаббуъ
(
устида
изланиш
)
қилганлар
ҳақида
кетган
.
Шунга
кўра
“
сарву
гул
” – “
гўзаллик
тимсоли
”, “
хас
”
эса
“
омадсиз
-
лик
,
беўхшовлик
,
бемаънилик
”
тимсоли
.
Байт
мазмуни
:
кўп
киши
(
Хамсага
)
ҳавас
қилди
,
лекин
гўзаллик
яратаман
деб
,
бемаъни
нарса
яратди
.
13/22
Қуш
кўп
ўлур
боғ
ҳаримига
хос
,
Булбул
ила
гулга
бўлур
ихтисос
.
Бу
байтда
“
булбул
ила
гул
”
истиора
йўли
билан
“
хос
кишилар
,
атоқли
одамлар
”
маъносини
ифодалаган
.
Бу
ўринда
шоир
ўзи
билан
Жомийни
на
-
зарда
тутган
.
Байт
мазмуни
: “
Боғ
ичида
қушлар
кўп
бўлади
,
аммо
боғда
“
булбул
билан
гул
”
алоҳида
ўринга
эга
.
Кейингиси
:
13/25
Гулбун
уза
ҳар
не
гул
очти
чаман
,
Аввал
унинг
ҳамдами
бўлди
тикан
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
истеъдод
соҳиби
”, “
тикан
”
эса
унга
бутунлай
тескари
– “
истеъдодсиз
киши
”.
Байт
мазмуни
аниқ
-
равшан
.
Кейингиси
:
13/59
Сарву
гулу
лола
харидори
бор
,
Лек
ўтуннинг
доғи
бозори
бор
.
Бу
байтдаги
“
сарву
гулу
лола
”
истиора
йўли
билан
“
нодираи
замон
”
маъ
-
носини
ифодалаган
.
Бу
маънога
ишора
“
ўтиннинг
ҳам
бозори
бор
”
жумласи
,
яъни
“
арзимас
нарса
”. “
Гул
”
га
нисбатан
“
ўтин
”
қадрсиз
нарса
.
Ана
шу
бе
-
қадр
нарсанинг
ҳам
талабгори
бор
.
17/4
Эрмас
эди
анда
ғараз
ҳеч
гул
,
Ғайри
кўнгулким
,
ғараз
эрди
кўнгул
.
Бу
байтда
инсонни
гулшанга
ва
унинг
аъзоларини
“
гул
”
га
ташбиҳ
қилин
-
ган
.
Шунга
кўра
“
гул
”
бу
ўринда
“
тана
аъзолари
”
маъносини
касб
қилган
.
Байт
мазмуни
:
Бу
гулшандан
(
инсон
)
мақсад
ҳеч
бир
тана
аъзоси
эмас
,
балки
мақсад
кўнгил
эди
.
18/70
Ким
бу
гулистонким
эрур
бир
жаҳон
,
Балки
жаҳоне
гул
ичинда
ниҳон
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
жаҳон
”
га
ташбиҳ
қилинган
.
Шунга
кўра
“
гул
” – “
бир
жаҳон
сир
-
асрор
манбаи
”
деган
маъно
касб
қилади
.
Байт
мазмуни
: “
Бу
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2017,
№
3
87
гулистон
бир
жаҳон
эрур
,
балки
жаҳон
(
сир
-
асрори
)
гул
ичида
яшириндир
”.
Кейингиси
:
20/18
Суйи
латофатда
зулоли
биҳишт
,
Туфроғи
гул
,
нафҳаси
анбарсиришт
.
Бу
байтда
инсон
вужудининг
яратилиши
ҳақида
гап
кетмоқда
. “
Туфроғи
гул
”
бирикмаси
“
бадани
гулдай
гўзал
”
маъносини
англатмоқда
. “
Туфроқ
”
сўзи
одамнинг
тупроқдан
ясалганига
ишора
.
Бу
ўринда
истиора
санъати
билан
“
гул
”
– “
гўзаллик
”
маъносини
ифодалаган
.
Байт
мазмуни
: “
Суви
латофатда
жаннат
-
нинг
зилол
сувларидай
,
бадани
гулдай
,
нафаси
мушки
анбардай
”.
20/49
Бирига
гулу
хор
муассир
бўлуб
,
Совуғ
исиғдин
мутаассир
бўлуб
.
Бу
байтда
инсоннинг
бешта
ҳиссиёти
ҳақида
баён
қилинган
.
Шунга
кўра
“
гулу
хор
” “
нозиклик
ва
дағаллик
”
маъноларини
касб
қилган
.
Байт
мазмуни
:
Бирига
гулу
тикан
таъсир
кўрсатиб
,
совуқ
иссиқдан
таъсирланади
”.
27/40
Соқийи
гулчеҳра
кетур
жоми
адл
,
Кўрки
не
гуллар
очар
анжоми
адл
.
Бу
байтда
“
гуллар
” – “
эзгулик
”, “
бахт
-
саодат
”
маъноларини
ифодалаган
.
Бунинг
далили
“
Адолат
юргизиш
не
“
гуллар
”
очишини
кўр
”
жумласи
.
Байт
мазмуни
: “
Гулчеҳра
соқий
адолат
жомини
келтир
,
адолат
қандай
бахт
-
саодат
келтиришини
кўр
”.
30/32
Лолаву
гулким
совурур
девбод
,
Қўйса
бўлурму
анинг
отин
жавод
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
бесаботлик
”, “
ўткинчилик
”
тимсоли
.
Бунга
ишора
“
жавод
” – “
абадийлик
бўлиб
, “
гул
”
нинг
“
бебақолигини
”
ифодаламоқда
.
Байт
мазмуни
: “
Кучли
шамол
совурадиган
гулнинг
отини
“
жавод
” (
абадийлик
)
деб
қўйса
бўладими
?”.
32/96
Гул
кўринур
ёнида
юз
хори
бор
,
Бор
эса
бир
айш
минг
озори
бор
.
Бу
байтда
“
гул
”
истиора
йўли
билан
“
роҳат
-
фароғат
”
маъносини
ифода
-
лаган
,
иккинчи
мисра
айнан
шу
маънони
очиб
берган
.
Байт
мазмуни
: “
Гул
кўринса
ёнида
юз
тикани
бор
,
бир
айш
бўлса
минг
озори
бор
”.
36/20
Гул
не
билурким
,
негадир
зеби
боғ
,
Невчун
этар
атри
муъаттар
димоғ
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
гўзаллик
ва
хушбўй
ҳид
манбаи
”.
Бунинг
белгилари
“
зеби
боғ
” (
боғ
зийнати
)
ва
“
атри
” (
хушбўйлиги
)
сўзларидир
.
Байт
мазмуни
:
“
Гул
боғнинг
безаги
ва
унинг
хушбўй
ҳиди
димоғларга
хуш
ёқишини
қаёқ
-
дан
билсин
?”.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2017,
№
3
88
36/38
Кимга
биров
тутса
гули
тозарўй
,
Гулшани
ризвонча
анга
рангу
-
бўй
.
Бу
байтда
“
гули
тозарўй
”
бирикмаси
“
самимий
меҳр
”
маъносини
ифода
-
лаб
келган
.
Бу
маъно
байтнинг
умумий
мазмунидан
келиб
чиқади
. “
Бир
ки
-
ши
бирон
кимсага
янги
униб
чиққан
гул
тутса
,
унинг
рангу
бўйи
жаннатнинг
гулшаничадир
”.
36/94
Лола
дебон
кўксума
кўрдум
туган
,
Гул
тилабон
кўнглума
топтим
тикан
.
Бу
байтда
“
гул
”
афтидан
,
истиора
йўли
билан
“
раҳм
-
шафқат
”
ни
ифодала
-
моқда
.
Бунинг
ишораси
“
тикан
” – “
жавру
-
жафо
”
тимсолидир
.
Байт
мазмуни
:
“
Лола
истаб
кўксумда
тугун
кўрдим
,
гул
(
раҳм
-
шафқат
)
тилаб
,
кўнглимда
жавру
-
жафо
топтим
”.
38/5
Саҳни
фалак
боғидек
ораста
,
Ҳар
гули
анинг
моҳи
навкоста
.
Бу
байтда
“
гул
”
ташбиҳ
санъати
билан
“
моҳи
навкоста
” (
ўн
беш
кунлик
ой
)
га
ўхшатилган
.
Шунга
кўра
“
гул
” – “
ўн
беш
кунлик
чароғон
ой
”
маъноси
-
ни
ифодаламоқда
.
Байт
мазмуни
: “(
бадан
)
саҳни
фалак
боғидек
безалган
,
ҳар
гули
янги
камая
бошлаган
ойдек
”.
38/6
Орази
гулранги
гули
тозаси
,
Гул
уза
гулгунлуқ
анинг
ғозаси
.
Бу
байтда
“
гул
”
истиора
санъати
билан
“
инсон
чеҳраси
”
маъносини
анг
-
латмоқда
.
Бунинг
далили
байтнинг
умумий
мазмуни
.
Байт
мазмуни
: “
Гул
-
ранг
юзи
янги
очилган
гул
,
унинг
упа
-
элиги
гул
узра
гулгунлик
”.
38/15
Чун
назари
гулга
тушуб
зор
ўлуб
,
Шавқ
ўтидин
жони
хабардор
ўлуб
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
маъшуқа
”
маъносини
ифодалаган
.
Бу
маънонинг
да
-
лили
“
зор
ўлуб
”
бирикмаси
.
Ошиқ
назари
маъшуқага
тушгач
,
унинг
висо
-
лига
зор
бўлади
.
Байтнинг
мазмуни
шундай
.
38/32
Хирқаи
тақвини
қилиб
итга
жул
,
Руқъалари
ҳар
сари
жул
узра
гул
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
нақш
”
маъносини
ифодалаган
.
Байт
мазмуни
:
Тақво
хирқасини
итга
ёпинчиқ
қилди
,
хат
парчаларини
ёпинчиққа
нақш
қилди
.
38/37
Руҳ
бу
гул
хориға
побаст
ўлуб
,
Жондағи
бу
мул
исидин
маст
ўлуб
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
ишқ
”
маъносини
ифодалаган
.
Бунга
ишора
“
руҳ
бу
гул
хориға
побаст
бўлуб
”
мисраси
, “
гул
хори
”,
яъни
“
ишқ
савдоси
”. “
Руҳ
бу
ишқ
савдосига
мубтало
бўлиб
,
жон
ҳам
бу
май
исидан
маст
бўлиб
”.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2017,
№
3
89
38/96
Юз
гул
очиб
май
ўти
рухсоридин
,
Зоҳир
алардин
бири
дасторидин
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
юздаги
қизиллик
”
маъносини
ифодалаган
.
Бунинг
аломати
“
рухсор
”
ва
“
май
ўти
”
бирикмаси
.
Инсон
май
ичганда
икки
юзи
қи
-
заради
.
Байт
мазмуни
: “
Май
ўти
юзларидан
юз
гул
очиб
,
улардан
бири
салласидан
пайдо
бўлиб
”.
38/11
Ҳуллаи
гулранг
била
қомати
,
Сарвки
гул
ўлғай
анинг
хилъати
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
қизил
кўйлак
”
маъносини
ифодалаган
.
Шоир
“
ҳуллаи
гулранг
” – “
қизил
рангли
либос
”
билан
“
қомат
”
ни
“
сарв
”
билан
унинг
ли
-
босини
“
гул
”
га
ташбиҳ
қилган
.
Байт
мазмуни
: “
қизил
ранг
либос
билан
қо
-
мати
,
гулдан
хилъат
(
кўйлак
)
кийган
сарв
каби
”.
42/7
Яхшиға
андин
ғаму
озор
эрур
,
Боғда
гул
ҳамнафаси
хор
эрур
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
хор
”
га
зид
равишда
қўлланилган
.
Истиора
санъати
билан
“
гул
” – “
яхшилик
”
га
, “
хор
”
тикан
эса
ёмонга
ўхшатилган
.
Байт
мазму
-
ни
: “
Ундан
яхши
(
одам
)
га
ғам
-
озор
эрур
,
боғда
гул
(
яхшилик
рамзи
)
хор
(
ти
-
кан
–
ёмонлик
рамзи
)
билан
ҳамнафасдир
”.
42/13
Ўтки
аён
қилди
гули
оташин
,
Кул
узадур
хоки
мазаллатнишин
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
гули
оташин
”
бирикмасида
келиб
, “
аланга
”
маъноси
-
ни
ифодалаган
.
Байт
мазмуни
: “
Алангаси
ўрлаган
ўтнинг
хоки
кулдаги
ту
-
бан
ҳолатда
”.
42/106
Эгнида
гар
хирқаси
юз
чок
эрур
,
Гулга
тўни
йиртуғи
не
бок
эрур
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
етук
инсон
”
маъносини
ифодалаган
.
Бу
маъно
байт
-
нинг
умумий
мазмунидан
келиб
чиққан
.
Байт
мазмуни
: “
Агар
эгнидаги
хир
-
қаси
юз
чок
бўлса
, “
гул
”
га
тўни
йиртиғидан
нима
қўрқинчи
бор
”.
44/86
Сатрлар
анда
гулу
сарву
суман
,
Ҳар
ики
сатр
ўртаси
дилкаш
чаман
.
Бу
байтдаги
“
гул
”
нинг
маъноси
“
чиройли
ёзув
”
ни
мужассам
этган
.
Бу
маъно
кейинги
байтда
ҳам
такрорланган
:
44/87
Лафзлар
анда
гули
насрин
бўлиб
,
Маъни
анға
ливои
ширин
бўлиб
.
Бу
байтда
“
сўзлар
” – “
гули
насрин
”,
яъни
настарин
гулига
ўхшатилган
.
46/60
Гулшани
давронға
бериб
зебу
фар
,
Ҳар
гулини
айлади
тобанда
хар
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2017,
№
3
90
Бу
байтда
“
тобанда
хар
(
хуршид
)” – “
ёрқин
қуёш
”
бўлиб
, “
гул
”
эса
“
ёрқин
қуёш
”
га
ташбиҳ
этилган
.
Шунга
кўра
“
гул
” – “
қуёш
”
маъносини
ифодалаган
.
Байт
мазмуни
: “
Даврон
гулшанини
безаб
,
нур
сочиб
,
ҳар
гулини
чарақлаган
қуёш
қилди
”.
46/61
Бу
чаман
ўлмоғида
мавжуд
анға
,
Бор
эди
инсон
гули
мақсуд
анға
.
Бу
байтда
ташбиҳ
санъати
билан
инсон
гулга
ўхшатилган
.
Шунга
кўра
“
гул
” – “
инсон
”
маъносини
ифодалаб
келган
.
Байт
мазмуни
: “
Бу
чаманни
бунёд
этишдан
мақсад
инсон
гули
эди
”.
54/12
Шоҳиди
гул
ҳуснида
юз
обу
тоб
,
Шабнам
уруб
орази
узра
гулоб
.
Бу
байтда
“
гул
” – “
шоҳид
”,
яъни
“
маҳбуба
”
га
ўхшатилган
.
Байт
мазмуни
:
“
Гўзал
маҳбуба
юзида
юз
ранг
,
юзига
шабнам
гулоб
сепган
”.
54/15
Боғда
гул
тифллари
ҳар
тараф
,
Икки
чамандинки
чекиб
икки
саф
.
Бу
байтда
“
гул
” –“
безанган
масъум
бола
”
га
ўхшатилган
. “
Тифл
”
арабча
бола
демакдир
.
Байтнинг
мазмуни
тушунарли
.
56/0 ...
ва
ҳар
дамким
умр
гулидин
шомилдир
шукрин
қилмоқ
...
Бу
жумлада
“
умр
”
қисқалиги
ва
ўткинчилиги
юзасидан
“
гул
”
га
ўхшатил
-
ган
.
Бу
маъно
қуйидаги
байтда
таъкидланади
:
56/13
Чунки
жаҳон
боғи
вафосиз
эрур
,
Умр
гули
анда
бақосиз
эрур
.
“
Гул
”
нинг
маъноси
“
қисқа
умр
”
ни
ифодалаган
.
Бу
тадқиқотда
гулнинг
ижтимоий
ҳаётда
ва
воқеий
борлиқда
ифодалаган
турли
маънолари
талқин
этилди
. “
Ҳайрат
ул
-
аброр
”
достонида
қолган
байт
-
ларда
“
гул
”
бу
ерда
келтирилган
маъноларини
такрорлаган
ёки
ўсимлик
ту
-
ри
сифатида
қўлланилган
.
Шоирнинг
юксак
даҳоси
шундаки
,
у
ҳар
байтда
гулнинг
янгидан
-
янги
мажозий
маъноларини
кашф
қилган
ва
бир
асар
доирасида
гулнинг
мисли
кўрилмаган
ноёб
маъноларини
топиб
,
ўзбек
тилининг
маънолар
оламини
бойитган
.
Бу
туркий
тилидаги
гўзалликнинг
ҳайратли
ҳис
этиш
туйғуси
ва
инсон
ақлини
ҳайрон
қолдирадиган
даражадаги
ифодасидир
.
