ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1287
TÁRBIYALIQ TÁSIR KÓRSETIWDE ÓSPIRIM JASINDAǴI BALALARDIŃ
FIZIKALIQ RAWAJLANIW ÓZGESHELIKLERIN ESAPQA ALIW
Erjanova Zliyxa Ádilbay qızı.
NMPI Pedagogika fakulteti “Pedagogika” tálim baǵdarı 2-kurs talabası.
Saparbaev Tajibay (ilimiy basshı)
Ájiniyaz atindaǵi NMPI Pedagogika kafedrası docenti,
pedagogika ilimleri kandidatı.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10728271
Annotaciya.
Maqalada óspirim jası balalarınıń anatomo-fiziologiyalıq, pedagogikalıq,
psixikalıq ózgeshelikleri hám olarǵa pedagogikalıq tásir jasawda esapqa alınatuǵın hár túrli
shart-sharayatlar , múmkinshilikler keń sóz etilgen.
Tayanısh tusinikler:
Óspirim jası, fizikalıq rawajlanıw, anatomiya, medicina, fiziologiya,
psixologiya, gigiena, salamat turmıs tárizi.
TAKING INTO ACCOUNT THE CHARACTERISTICS OF PHYSICAL
DEVELOPMENT OF ADOLESCENT CHILDREN IN EDUCATIONAL INFLUENCE.
Abstract.
In the article, the anatomo-physiological, pedagogical, mental characteristics of
adolescent children and various conditions that are taken into account in pedagogical influence
on them are widely discussed.
Keywords:
Adolescence, physical development, anatomy, medicine, physiology,
psychology, hygiene, healthy lifestyle.
УЧЕТ ОСОБЕННОСТЕЙ ФИЗИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ ДЕТЕЙ
ПОДРОСТКОВОГО ВОЗРАСТА В ВОСПИТАТЕЛЬНОМ ВОЗДЕЙСТВИИ.
Аннотация.
В статье широко обсуждаются анатомо-физиологические,
педагогические, психические особенности детей-подростков и различные условия,
которые учитываются при педагогическом воздействии на них.
Ключевые слова:
Подростковый возраст, физическое развитие, анатомия,
медицина, физиология, психология, гигиена, здоровый образ жизни.
Óspirimlerdiń fizikalıq rawajlanıwı hám onıń den-sawlıǵın baqlap barıw, olardıń
salamatlıǵın meditsinalıq jaqtan qadaǵalap barıw áhmiyetli wazıypalardıń biri bolıp esaplanadı.
Fizikalıq rawajlanıw degende bala biologiyalıq rawajlanıw dárejesin belgilep beriwshi
morfologiyalıq, funktsionalıq belgiler jıyındısı túsiniledi. Sonıń menen birge fizikalıq rawajlanıw
hár bir shaxs rawajlanıwınıń bir tárepi bolıp, eń áhmiyetli hám genetikalıq faktorlar menen
baylanıslı biologiyalıq taraw boladı.
Hawa rayı túrlishe bolǵan geografiyalıq orınlarda hár qıylı sharayatlarda jasawshı
óspirimlerdiń fizikalıq rawajlanıwı bir-birinen parıqlanadı. Bul faktorlar: sırtqı ortalıq tásiri,
awqatlanıwındaǵı óziniń ózgeshelikleri hám onıń ádetleri, tárbiyalıq, genetikalıq hám basqa
faktorlar menen belgilenedi. Sol múnásebet penen usı jaǵdaydı úyreniw eń áhmiyetli ilimiy hám
ámeliy baqlawdı da arttıradı.
Óspirimlerdiń fizikalıq rawajlanıw ózgesheligi-izertlewler nátiyjelerinde den-sawlıǵındaǵı
alǵa ilgerilewlerdi salamatlastırıw shólkemleriniń áhmiyetliligin rawajlandırıw hám oǵan baha
beriw, ósiw kórsetkishleri bolıp ta esaplanıwı múmkin. «Fizikalıq rawajlanıw» túsinigi kóbinese
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1288
«Organizmdegi fizikalıq kúsh zapasların belgilep beretuǵın hám jas ózgesheliklerinen óspirim
organizminiń normal ósiwi hám rawajlanıw ólshemi bolıp xızmet etetuǵın organizm
ózgeshelikleriniń rawajlanıw dárejesi» dep belgilenedi.
Óspirimlerdiń fizikalıq rawajlanıwın úyreniw metodları hám maǵlıwmatlardı statistikalıq
jaqtan qayta islew printsiplerin ańsatlastırıwǵa kóplegen meditsinalıq shólkemler ózleriniń úlesin
qostı. Bir qansha ilimiy jumıslar Oraylıq Aziya mámleketleri hám basqa da mámleketlerde
óspirimlerdiń fizikalıq rawajlanıwın úyreniwge qaratılǵan.
Óspirimlerdiń fizikalıq rawajlanıwı hám den-sawlıǵın úyreniw waqtında belgilengen
tapsırmalarǵa tiykarlanıp, olardıń ústinde bir qatar izertlewler ótkergen. Barlıq waqıtta
ótkeriletuǵın baqlawlar organizmdegi ol yamasa bul buzılıwlardı erteden anıqlaw hám olardı joq
etiw sharaların kóriw imkaniyatın beredi.
Ayırım óspirimlerdiń fizikalıq rawajlanıwın úzliksiz baqlaw – individual izertlew usılı dep
aytıladı. Bul usıl shaxstıń turmısı, kún tártibi, awqatlanıw tártibi, basının keshirgen kesellikleri
hám taǵı basqalar menen baylanıslı ósiwi hám rawajlanıwınıń ózine tán ózgeshelik-lerin anıqlaw,
sonıń menen birge barlıq ósiw dáwiri tiykarında fizikalıq rawajlanıw tezleniwin úyreniw imkanın
beredi.
Fizikalıq rawajlanıwdıń individual úyreniw usılınan tısqarı, ulıwmalastırıwshı usılı da
qollanıladı. Bul usıl járdeminde qısqa waqıt ishinde óspirimlerdiń úlken bir toparı solayınsha
tekseriledi. Alınǵan maǵlıwmatlardı statistika járdeminde islep shıǵıw hár bir jas hám jınıslıq
óspirimler toparınıń ortasha fizikalıq rawajlanıwın anıqlawǵa imkaniyat beredi.
Ortasha kórsetkishler fizikalıq rawajlanıwınıń jasına qaray belgilenetuǵın boladı. Hár qıylı
hawa rayı bolǵan úlkelerde, hár qıylı qala hám awıllarda, túrli máhállelerde meditsinalıq oraylar
shólkemlestirilgen.Bul usılda shaxstıń fizikalıq rawajlanıwı, ol aǵza bolǵan topardaǵı balalardıń
fizikalıq rawajlanıwı menen salıstırıladı.
Fizikalıq rawajlanıwdan tısqarı, profil` járdeminde rawajlanıw sáykesligi anıqlanadı.
Sigmal aǵıwlardı anıqlaw jolı menen fizikalıq rawajlanıwǵa baha beriw usılındaǵı úlken
kemshilik sonnan kelip shıǵadı. Fizikalıq rawajlandırıwdıń hár túrli belgisi óz aldına basqa belgiler
menen baylanıspaǵan halda bahalanadı. Fizikalıq rawajlanıwdıń tiykarǵı kórsetkishleri ortasında
payda bolǵan qarım-qatnas penen olardı sonday tarawdan islep shıǵılǵan usılınan paydalanıp
ámelge asıradı.
Sol maqsette boydıń tik turǵan halındaǵı dene awırlıǵı hám boyınıń tik turǵan halındaǵı
kókirek aynalası menen baylanıslılıǵın belgilew ushın baylanıslıq shınjırı dúziledi, baylanıslılıq
arqaǵa qaytıw sigması bolıp esaplanadı. Keyingi waqıtlarda fizikalıq rawajlanıwdıń individual
bahalaw usılın paydalanıw da múmkin.
Dene awırlıǵınan jasına qaramay paydalanıw, payda bolǵan jańa pikirlerge tiykarlanıp,
balalarda tuwılǵanınan tap 14 jasqa deyin neshe jasta bolıwınan tısqarı ortasha dene awırlıǵı
anıqlanıp alınadı. Házirgi zaman iliminiń toplaǵan ontogenezdiń túrli basqıshlarında túrli organlar
hám sistemalardıń dúzilisi hám aktivliginiń ózine tán ózgeshelikleri haqqındaǵı maǵlıwmatlar
biologiyalıq jasın anıqlawǵa sharayat jaratıp beredi.
Házirgi waqıtta fizikalıq rawajlanıwǵa baha beriwge boladı. Mektep oqıwshılarınıń
biologiyalıq jasın anıqlawda dene uzınlıǵın, jıllıq ósiwin, tisleriniń rawajlanıwı hám jınıslıq
jetilisiw dárejesin esapqa alıw kerek boladı. Bul jas rawajlanıwınıń túrli tarawlarında bir-birine
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1289
baylanıslı boladı. Organizmniń ayırım bólimleri hám organizmniń ósiwi eń aldın menen sol
tarawdıń tezligi menen xarakterlenedi. Dene uzınlıǵı ómiriniń sońına kelip ózgerip baratuǵın
integral kórgizbe bolıp, ondaǵı ayırım súyeklerdiń ósiwi hám rawajlanıwı ózine baylanıslı boladı.
Dene awırlıǵı. Óspirimlerdiń fizikalıq rawajlanıwın bahalaw dene awırlıǵınıń tiykarǵı
baqlawlarınan biliwge boladı. Dene uzınlıǵı hám kókirek aynalasınan parıq qılıp, dene awırlıǵı
tez-tez ózgeriwsheń baqlaw bolıp, ol túrli ishki hám sırtqı faktorlar tásirinde tez ózgerip turadı.
Kókirek quwıslıǵı. Kókirek quwıslıǵınıń ólshemi de fizikalıq rawajlanıwdı bahalawda
paydalanılatuǵın tiykarǵı kórsetpe bolıp esaplanadı. Kókirek quwıslıǵınıń ólshemi hám de onıń
rawajlanıw dáwirinde bir qansha dárejede ózgeredi. Bul bolsa ishki aǵzalardıń úlkeyiwi hám de
topografiyasınıń ózgeriwine, jelke hám beldegi bulshıq etleriniń fizikalıq awırlıq tásirine hám de
onıń ózine say bolıwına, sonıń menen birge kishkene denesiniń vertikal jaǵdayına baylanıslı
boladı.
Óspirimlerde kókirek quwıslıǵı hár qıylı boladı. kóp waqıt aralıǵında natuwrı otırıw
yamasa jazıwdan óspirim parta yamasa stanokta qáte otırıwdan kókirek quwıslıǵı ózgeriwi hám
de qáte rawajlanıwı múmkin.
Tós súyeginiń rawajlanıwı ushın gigienalıq tarawı áhmiyetli orın tutadı. Óspirimlerde tós
súyegi bir-birine birigip ketip, erkin úsh súyekten turadı. Boljap qarasaq 7 jastan baslap súyekler
bir-biri menen baylanısıp turadı hám bul protsess 20-21 jasqa jetkende tamamlanadı. Bunı ásirese
qızlarda esapqa alınıw kerek. Tós súyeginiń rawajlanıwı óspirim qızlardıń biyik óksheli tufli
kiyiwi nátiyjesinde ózgerip keledi. Ayaq normada, tegis, jalpaq bolıwı múmkin. Solay etip óspirim
gewdesiniń júdá erte yamasa ol basınan keshirip atırǵan barlıq tosıqlar, otırıwı, turıwı, júriwi hám
barlıǵı rawajlanıp baradı.
Jınıslıq garmonlar skeletiniń ósiwi hám de súyekleniwine, ekilemshi jınıslıq belgileriniń
payda bolıwına, bulshıq etlerdiń rawajlanıwı hám de bulshıq etleriniń kúshleriniń kóbeyiwine,
zatlar almasıwına, ulıwma organizmniń aktivliginiń asıwına járdemlesedi.
Bulshıq etler kúshi qandaǵı jınıslıq garmonlar sanınıń kóbeyiwine baylanıslı boladı. Anıq
bir waqıtta jınısqa say bolǵan garmonlardıń ayqın ajıralıwı menen kishi jastaǵı óspirimlerde skelet,
bulshıq etler, teri astı may bóliminiń rawajlanıwında jınıslıq ayırmashılıqlar kórinip turadı.
Óspirimlik dáwirinde dene hám sırtqı kórinisindegi ózine tán ózgeshelikler tolıq rawajlanadı.
Deneniń ósiwi hám ózgeriwindegi ózgesheliklerdi biliw óspirimlerdi sport túrlerine (baǵdarlaw)
iytermelew hám tańlaw ushın úlken áhmiyetke iye boladı.
Salamatlıqtı úyreniw ólshemleri insannıń den-sawlıǵın, onıń ómiri, qartayǵansha jumıs
uqıplılıǵın saqlap qalıwı kóp ásirlerden beri izertlewshilerdiń dıqqat orayında bolıp kiyatır.
Házirgi waqıtta mámleketimizde hám sırt ellerde shıǵarılıp atırǵan ádebiyatlarda
«Salamatlıq» túsinigi túrlishe kórsetilip berilmekte.
Medicinada bir qanshama «Salamatlıq basqıshları» parıqlanadı. Kórinip atırǵan adam
ulıwma saw, den-sawlıǵı jaqsı dep alınıwı múmkin. Barlıq organlar hám sistemalar sırtqı ortalıqta
oǵan sáykeslenip hesh qanday kesellik belgileri bolmaǵan adam ulıwma saw-salamat insan boladı.
Ulıwma den-sawlıǵı jaqsı adamlar kóp ushıramaydı.
Anıqlap ótkerilgen fiziologiyalıq, meditsinalıq kóriklerden hám basqa izertlewshiler arqalı
ulıwma den-sawlıǵı zor dep tán alınǵan, kóbinese onshelli úlken bolmaǵan, ayırım jaǵdaylarda
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1290
awırlaw kesellikler anıqlanadı. Bunday kesellikler ádettegi jaǵdayda sub`ektiv seziniwlerde
bilinbeydi.
Ayırım organlardıń funktsionallıq jaǵdayın hám ásirese insannıń jumıs uqıplılıqların
baqlawda insanlardıń ǵana emes, sol menen birge funktsiyalardıń normada islewi haqqında
boljawlarǵa da ámel etiw kerek. Házirgi waqıtta ulıwma insanlardıń hám óspirimler organizminiń
tiykarǵı funktsiyaları, sistemaları jumıs uqıplılıǵınıń eń anıq dárejesi belgilenbegen, tiyisli
normativler joq. Sol sebepli insannıń dinamikalıq salamatlıǵı hám jumıs uqıplılıǵınıń eń ayqın
normativlerin islep shıǵıw profilaktikalıq-meditsinanıń eń áhmiyetli wazıypalarınıń biri bolıp
esaplanadı.
Salamatlıqtı belgilep beriwshi faktorlar hám jaǵdaylardı baqlap barıw da adamlardıń
meditsinalıq jaǵdayın úyreniwge kiredi. Bunda tábiyiy hám sotsiallıq faktorlardıń: tábiyiy
jaǵdaylar, sotsiallıq turmıs jaǵdayları hám basqa da faktorlardıń quramalasqan jıyındısı boladı.
Ósip kiyatırǵan organizimniń hám biologiyalıq, hám sotsiallıq funktsiyaları qanday
rawajlanıp atırǵanın kórsetip beriwshi kópten-kóp baqlawlar óspirimlerdiń salamatlıqların
úyreniwde shıpakerler júdá áhmiyetli orındı iyelegen.
Óspirimlerdiń salamatlıqların úyreniwde qáwipli keselliklerdi anıqlaw áhmiyetli orın
tutadı. Adamzat jer júzinde qanshadan beri jasap atırǵan bolsa, kóp waqıtlardan beri uzaq jasaw
jolın izlep kelmekte. Tek ǵana jasawdı emes, ómiriniń aqırına shekem jaqsı háreketsheńlikti,
salamat aqıl hám kúsh qúdiretti de saqlap qalıwdı árman etpekte.
Házirgi waqıtta salamat turmıs tárizine ámel qılmaw erte qartayıwǵa hám ólimge sebepshi
bolıwı dálillengen. Salamat turmıs tárizi bul – tárbiyalawda zıyanlı ádetler: spirtli ishimliklerden,
nikotin hám de basqalardan uzaq júriwdi tárbiyalaw boladı. Óz nervin basqarıwdı úyreniw –
autogen shınıǵıwlardı orınlaw júdá áhmiyetli orın tutadı.
Bul ózin-ózi isendiriw, boysınıw sistemalı ráwishte boladı. Bul orında jaqsı pazıyletlerdi
sanalı kóriniste kóbeytiriw hám jaman sezimlerdi kemeytiriw yamasa óz sanasın haqıyqatqa
iytermelew kerek boladı. Biraq dálilsiz ózin-ózi isendiriwge berilip ketpew kerek.
Bul zıyanlı ádet bolıp qalıwı múmkin. Islep shıǵılıp atırǵan máseleniń aktuallıǵın esapqa
alıw, Jer júzlik den-sawlıqtı saqlaw shólkemi Evropa regionallıq byurosı den-sawlıqtı saqlaw
sistemasındaǵı bir qansha wazıypalar arasınan tómendegishe wazıypalardı kórsetip beredi: «1995-
jılǵa barıp Jer júzlik den-sawlıqtı saqlaw shólkemine aǵza bolǵan barlıq mámleketler salamat
turmıs tárizin bekkemlew sharaları ádewir dárejede keńeytirilgen bolıwı kerek. Bul bolsa normada
awqatlanıw, shegiwden ózin saqlaw, fizikalıq mádeniyatın rawajlandırıw, sonıń menen birge
adamlarda nerv kesellikleri jaǵdayınan shıǵıw jolların da tárbiyalaw menen baylanıslı».
Házirgi dáwirde sonı aytıp ótiwimiz kerek, barlıq kórsetip ótilgen óspirimlerdiń
salamalıǵın saqlawǵa, keselliklerdiń bar ekenligine yamasa joq ekenligine emes, al sonıń menen
jáne olardıń qalay rawajlanıwına, funktsiyalarınıń normal dárejesine de baylanıslı boladı.
Medecina xizmetkerleri tárepinen salamatlıqtı baqlap barıwdıń tómendegishe ólshemleri
islep shıǵılǵan:
1. Tekseriwden ótiw waqtında juqpalı keselliklerdiń barlıǵı yamasa joqlıǵı;
2. Organizmniń tiykarǵı sistemalarınıń funktsionallıq jaǵdayınıń dárejesi;
3. Organizmniń jaman tásirlerge qarsılıq kórsetiw dárejesi;
4. Erisilgen rawajlanıw dárejesi hám de onıń salamatlıǵı.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1291
Salamatlıqtı baqlap barıwda sırtqı ortalıqtıń bala organizminiń ósiwi hám rawajlanıwına
qolaysız tásirin kórsetiwshi jaqsı hám jaman isenim ólshemi bolıp, onnan óspirimler salamatlıǵın
qadaǵalap barıw, bekkemlew barısında profilaktika jumısların islep shıǵıw hám olardı
shólkemlestiriw ushın paydalanıladı. Dawalawdıń salamatlastırıw ústinde sáwbetlesiwler ótkeriw
paydalı boladı, olardı shólkemlestiriw ushın óspirimler salamatlıǵındaǵı ózgerislerdi erteden
anıqlaw, olardıń den-sawlıǵın saqlawdıń áhmiyetli buwınlarınıń biri bolıp esaplanadı.
Meditsinalıq kóriklerdiń áhmiyetliligin asırıwda, óspirimlerdiń rawajlanıw hám
salamatlıǵındaǵı túrli ózgerislerdi anıqlawdı jaqsı jolǵa qoyıwda, óspirimler salamatlıqların
úyreniw tájiriybelerine diagnostika skrining-testler qoyıw áhmiyetli orın tutadı. Óspirimler
salamatlıǵın baqlap barıwda olardı 5 toparǵa bólemiz:
Birinshi topar
– bular juqpalı keselliklerge shalınbaǵan, tekseriw dáwirinde kesel
bolmaǵan yamasa kesel bolǵan hám óz jasına qaray fizikalıq jaqtan jaqsı rawajlanǵan insanlardan
ibarat.
Ekinshi topardı
– juqpalı kesellikler menen awırmaytuǵın, biraq funktsionallıq hám
ayırım kemshilikler bolǵan, sonıń menen birge tez-tez (bir jılda 4 ret hám onnan kóbirek) yamyasa
kóp waqıt (bir kesellik boyınsha 25 kúnnen kóp jatqan) awırıw túsip qalatuǵın óspirimler.
Úshinshi topar
– juqpalı kesellikler awırıwı tutqanda onshelli awır bolmaytuǵın jaǵdayda
ózin normadaǵı shaxslarday sezedi.
Tórtinshi toparǵa
– juqpalı kesellikleri bolǵan, tuwma rawajlanǵan kesellik tutqannan
keyin ózin jaman seziniwshi shaxslar kiredi.
Besinshi topar
– awır keselliklerde funktsionallıq shınıǵıwları ádewir kemeytirilgen.
Bundaylar kópshiliktiń ishinde júrmeydi, óspirimlerdiń salamatlıq tárepin anıqlawda
salamatlıqları haqqındaǵı barlıq maǵlıwmatlardı esapqa alıw kerek boladı. Túrli, hár qıylı
toparlarǵa kiriwshi óspirimler dawalawdıń profilaktika jıynalıs túrin shólkemlestiriwge zárúrlik
sezedi.
Óspirimlerdiń salamatlıǵın anıqlawshı ulıwma anıq kórsetpeler payda bolǵan:
- jınayat arqalı arttırılǵan kesellik hár 100 bala hám de óspirim esabınan bir jılda neshe ret
keselleniw jaǵdayların esapqa alıw jolı anıqlanǵan,
- salamatlıq indeksi – barlıq tekseriwler arasında bir jıl ishinde ulıwma kesellenbegen insan
awırlıǵı payız esabına tez-tez kesellenip turıwshı payızı barlıq tekseriwshiler sanına qaray bir jıl
dawamında anıqlanadı. Óspirimler rawajlanıwınıń ózine tán ayırım ózgeshelikleri.
Kóbinese boyına ósken óspirimlerde jınıslıq jetiklik jeterli dárejede bolmay, olar ádette
awırlıǵı jaǵınan arqada qaladı. Olardıń kókirekleri tar, kúshsiz hám shıdamsız boladı, sol sebepten
bunday óspirimlerde organizmniń funktsional ilajları ortasha rawajlanıwındaǵı teńqorlarına
qaraǵanda ádewir kem boladı.
Bir tárepleme akseleratsiya rawajlanıwında bolǵan óspirimler hátteki shıpaker
qadaǵalawında bolıwı kerek. Óspirimlerdiń salamatlıǵı fizikalıq hám ruwxıy rawajlanıw
jaǵdayındaǵı waqıtları, olardıń fizikalıq tárbiyası, ásirese jınıslıq jetiklik dáwirindegi
rawajlanıwında meditsinalıq qorǵaw áhmiyetli orın tutadı.
Óspirimler organizminiń ózine say ózgesheliklerin, ruwxıy hám aqılıy rawajlanıwın
biliwleri, pedagogikalıq hám tárbiyalıq jumısın ilimiylik tiykarda shólkemlestirilgen normada
rawajlanıw waqtında hár qanday shaxs tómendegi túrlerdiń birewine durıs keliwi múmkin. Bunda:
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1292
1. Gewde uzınlıǵı anıq jas ushın normadan úlken. Jınıslıq jetiliw dárejesi anıq jasqa durıs
keletuǵın dárejede pás boladı.
2. Jınıslıq jetiliw dárejesi tiyisli jastan joqarı. Dene uzınlıǵı da usı jas normasınan azıraq.
3. Dene uzınlıǵı hám de jınıslıq jetiliw dárejesi hám anıq jasqa tiyisli bolǵan dárejede
joqarı. Áne sol sońǵı sáykeslengen organizmniń funktsional sharaların paydalanıwı múmkin.
Aldınǵı ekewi ádette bunday sharalardıń kemewine alıp keledi. Jumıs penen bolıp qalǵanın
normada keltiriwde fizikalıq jaqtan itibarǵa alıw kerek.
RE FE RENCES
1.
Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik Uzbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz. –T.. “Uzbekiston”, 2016 y.
2.
Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy taqlil, qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar
faoliyatini kundalik qoidasi bulishi kerak. - T.: “Uzbekiston”, 2017 y.
3.
Hasanboev J.I. Uzliksiz talim tizimida tahsil oluvchilarning óquv imkoniyatlarini aniqlash.
T. “Fan”. 2005 y
4.
Onalarga psixolog maslahati. T. 2002 y.
5.
Pedagogika (A. Munavvar tahriri ostida) T. 1991 y.
6.
Saparbaev
T.,
Allaberdiyev
D.
ENVIRONMENTAL
EDUCATION
OF
SCHOOLCHILDREN USE OF FOLK PEDAGOGY RESOURCES IN TEACHING
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 776-780.
7.
Saparbaev T. PEDAGOGICAL SHARIATS OF THE EXAMPLE OF PARENTS IN
SHAŃARAQ //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 7. – С. 226-229.
8.
Saparbaev T. SHAŃARAQTA ATA-ANALAR ÚLGISINIŃ PEDAGOGIKALIQ
SHARAYATLARI. – 2023.
Internet saytları:
9.
www. tdpu. Uz
10.
www. pedagog. Uz
11.
www. Ziyonet. uz
