11
ОРГАНИЗАЦИЯ, ЭПИДЕМИОЛОГИЯ И ИСТОРИЯ
рургические манипуляции, активно участвует в качестве
ассистента во всех срочных и экстренных оперативных
вмешательствах, принимает участие во вправлении вы-
вихов.
Список литературы
1. Еричев В.В., Арутюнов А.В., Лапина Н.В. и др. Про-
цесс формирования мануальных навыков студентов
стоматологического факультета на кафедре ор-
топедической стоматологии ГБОУ ВПО КубГМУ
Минздрава России // Междунар. журн. экспер. обра-
зования. – 2014. – №10. – С. 129-131.
2. Убайдуллаев М.Б., Мирсаева Ф.З., Файзуллина Г.А.,
Сулейманов А.М. Ночные дежурства студентов-ме-
диков как один из методов приобретения практи-
ческих навыков // Традиции и новации в подготовке
кадров в медицинском вузе: посвящается 85-летне-
му юбилею БГМУ: Материалы межвуз. учеб.-метод.
конф. с междунар. участием. – Уфа, 2017. – С. 346.
УДК: 616.314-002:615.454.1-612.292.69] -084
http://dx.doi.org/10.26739/2091-5845-2019-12
ТИШ ПАСТАЛАРИ
ТАРКИБИДАГИ ЭРКИН
ФТОР ИОНЛАРИ
КОНЦЕНТРАЦИЯСИНИНГ
КАРИЕС ПРОФИЛАКТИК
САМАРАДОРЛИГИ
Худанов Б.О., Халилов И.Х.,
Мухамедова М.С., Тўраев К.И.,
Абдурахимова Ф.А., Ахмедов А.А.
Тошкент давлат стоматология институти
Хулоса
Ўзбекистон ҳудудида сотилаётган тиш пасталари-
ни ишлаб чиқарувчи корхоналар ишлатадиган фтор
бирикмаларини Германия мамлакатининг корхона-
лари деярли ишлатишмайди. Натрий фторид тутувчи
тиш пасталарида эркин фтор ионлари Германия кор-
хоналарида ишлатиладиган, уларнинг аналогларини-
кидан пастроқдир.
Олинган маълумотларга асосланиб кариес профи-
лактикаси мақсадида абразив модда сифатида каль-
цийсиз, силикат тутувчи, таркибида 1000 промилле-
дан юқори концентрацияда фтор иони сақловчи тиш
ювиш пасталаридан фойдаланиш мақсадга мувофиқ
деб ҳисоблаймиз ва тавсия қиламиз.
Калит сўзлар:
тиш пастаси, фтор иони, абразив
модда, натрий фторид, натрий монофторфосфат.
Annotation
Our study showed that many manufacturers of
toothpastes sold in Uzbekistan use fluoride salt, which
is almost never used in Germany. It is confirmed by
the fact that the concentration of free fluoride ion in
NaMFP containing toothpastes is less than that in NaF
containing toothpastes. In addition, the concentration of
free fluoride ions in NaF containing toothpastes is high,
but slightly less than their counterparts from Germany.
Thus, it is recommended to use toothpastes containing
not less than 1000 ppm in free fluoride ions and with an
abrasive material of silicate nature (without calcium),
since they have a sufficiently high caries preventive
effect.
Аннотация
Как показал проведенный авторами анализ, мно-
гие производители зубных паст, продаваемых в Уз-
бекистане, используют фтористую соль, которая в
Германии почти не применяется. Подтверждается
тот факт, что концентрация свободного иона фтора
в НМФФ содержащих зубных пастах меньше, чем в
ФН содержащих зубных пастах. Кроме того, концен-
трация свободного ионов фтора в ФН содержащих
зубных пастах высока, но чуть меньше, чем у их ана-
логов, произведенных в Германии. Авторы рекомен-
дуют использование зубных паст, содержащие в сво-
ем составе свободные ионы фтора не менее 1000‰
и с абразивным материалом силикатного характера
(без кальция), так как они обладают достаточно вы-
соким кариеспрофилактическим эффектом.
Ключевые слова:
зубные пасты, ион фтора, абра-
зивное вещество, натрия фторид, натрия монофтор-
фосфат.
Охирги 10-15 йилда кўпгина ривожланган мам-
лакатларда кариеснинг тарқалиши ва жадаллик кўр-
саткичлари сезиларли даражада пасайганлиги экс-
пертлар томонидан эътироф этилмоқда [6,7]. Жаҳон
соғлиқни сақлаш ташкилоти ва қатор изланувчилар
бундай кўрсаткичларга эришиш учун сувни ва тузни
фторлаш, фтор сақловчи тиш пасталаридан фойдала-
ниш, айниқса болалар ёшида бундай чора-тадбирлар
яхши самара беришини таъкидлашмоқда [2-5,8,9].
Таркибида фтор сақловчи тиш ювиш пасталари-
нинг самарадорлигини исботлашда клиник текши-
риш усули кўп кишилик тажрибада олиб борилса,
олинган натижалар статистик жиҳатдан ишонарли
12
STOMATOLOGIYA
бўлади. Лекин, бундай кўп кишилик, икки йил да-
вомида олиб бориладиган клиник текширувлар жуда
қимматга тушиши билан биргаликда ишочли самара
беради. Шуларни инобатга олиб тиш пасталари тар-
кибида фтор миқдорининг концентрацияси даража-
сидан келиб чиқиб уларнинг самарадорлик кўрсатки-
чини аниқлаш формуласи олиб борилаётган клиник
текширишларни анча енгиллаштириш билан бирга-
ликда изланишларни арзонлаштирши мумкин экан-
лиги тавсия қилинди [1]. Тавсия қилинган усулда
тиш пасталари таркибидаги фтор бирикмасининг ки-
мёвий формуласи олдин тадбиқ қилинган тиш паста-
лари таркибидаги фторли бирикмага яқин бўлиши
керак. Шунда тиш пасталари таркибидаги фтор би-
рикмасининг миқдори солиштирилиб уларнинг са-
марадорлик даражасини аниқлаш осонлашади. Тиш
пастаси самарадор бўлиши учун унда кўрсатилган
фтор миқдори тиш ювиш пайтида ҳосил бўлган эр-
кин ион миқдорига тенг бўлиши шарт.
Мақсад
Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги савдо
расталарида сотилаётган тиш ювиш пасталарининг
профилактик самарадорлигини улар таркибидаги эр-
кин фтор ионлари концентрациясини аниқлаш йўли
билан баҳолашдан иборат.
Материал ва усуллар
Республикамиз савдо расталаридан сотиб олинган 23
хил, таркибида фторидлар бўлган тиш ювиш пастала-
рида эркин фтор ионлари концентрацияси лаборатория
усулида Хайдельберг университетининг (Германия)
Консерватив стоматология кафедрасида аниқланди ва
даволаш профилактика хусусиятлари баҳоланди. Қи-
ёслаш учн Германия савдо расталарида сотиладиган 8
хил ўхшаш маркали тиш ювиш пасталаридан фойда-
ланилди. Мазкур тиш ювиш пасталари этикеткасида
фтор бирикмалари борлиги маълум қилинган эди. Ла-
боратория текширишлари ўтказилганда мазкур паста-
лар таркибида ишлаб чиқарувчиларнинг фтор бирик-
малари борлиги тўғрисидаги маълумотномаси борлиги
инобатга олинди. Фтор ионлари концентрацияси эрит-
ма таркибида фтор сезувчи, рақамли ион анализатори-
га уланган электродлар ёрдамида промилледа (ppm)
аниқланди (Mettler Toledo, Грайфенси, Швецария, МА
235 pH/Ion analyzer). Олинган маълумотларни таҳлил
қилиб баҳолаш мақсадида IBM SPSS Statistics V.20. да-
стуридан фойдаландик.
Натижа ва муҳокама
Маълумки, тиш ювиш пасталари таркибида ҳар
хил фтор бирикмалари бўлиб, улар даволаш-профи-
лактик хусусиятга эгадирлар. Изланишлар натижаси
шуни кўрсатдики асосий тажрибадаги тиш пастала-
ри таркибидаги фтор концентрацияси паста этикет-
касида кўрсатилган фторнинг реал миқдоридан анча-
гина фарқ қилар экан. Тиш пасталари этикетларида
фтор ионлари миқдори. Colgate Max White with strips
of whiteness (crystal mint), Colgate total professional
clean, Colgate max fresh with cooling crystals (cool
mint), Colgate maxfresh with cooling crystals (clean
mint), Colgate total professional whitening, Colgate
Total clean mint 1450 промилле (ppm) қилиб кўрсатил-
ган. Бизнинг текширишларимизда бу кўрсаткичлар
мос равишда 913,3±18,1; 1385,8±17,0; 962,5±6,6;
996,7±16,3; 1369,2±32,6; 1385,8±32,1; га тенг бўлиб,
декларация қилинган кўрсаткичдан пастроқ эканли-
гини кўрсатди. Лекин орадаги фарқ жуда оз. Мазкур
тиш ювиш пасталарини таркибида монофторфосфат
сақловчи пасталарга нисбатан икки марта қиммат со-
тишмоқда.
Мазкур компаниянинг қуйида келтирилган ва биз
томонимиздан тадқиқ қилинган Colgate maximum
cavity protection (Freshmint), Colgate gentle whitening,
Colgate propolis Fresh mint, Colgate Strong teeth fresh
breath, Colgate triple action тиш пасталари таркиби-
да абразив модда сифатида кальций карбонат, фтор
бирикмаси сифатида натрий монофторфосфат каби
фтор тузлари ишлатилган. Ишлаб чиқарувчининг
декларацияси бўйича мазкур тиш пасталари этикет-
касида фтор иони концентрацияси 1450 промилле
(ppm) миқдорида кўрсатилган. Лекин, тадқиқотлари-
миз шуни кўрсатдики бу тиш пасталарининг дистил-
ланган сувдаги эркин фтор миқдори концентрация-
си 142,7±10,7 дан 249,3±3,7 промиллегача эканлиги
аниқланди. Мазкур тиш пасталари ўз таркибидаги
фтор ионларининг бу миқдори билан кариесга қар-
ши профилактик самараси жуда ҳам пастлиги маъ-
лумдир.
Буларни қуйидагича изоҳлаш мумкин: ишлаб
чиқарувчи тиш паста таркибида абразив модда си-
фатида кальций карбонат, фтор сақловчи бирикма
сифатида натрий монофторфасфатни ишлатган. Бу
бирикмалар сувда диссоциацияга учраши натижаси-
да кальций элементи қисман фтор ионларини ўзига
бириктириб кальций фторид тузини ҳосил қилиб
чўкмага тушади ва натижада сувдаги эркин фтор
ионлари концентрацияси қисман камаяди. Болалар
стоматологияси бўйича Европа академиясининг кўр-
сатмасига кўра таркибида 1000 промилледан ошиқ
фтор концентрацияси мавжуд тиш пасталари ёши 2-6
дан ошган болаларда кариес профилактикаси учун
тавсия қилинади [8].
Blend-a-Med with active fluoride (ОАО Свобода,
Россия – Procter&Gamble) ва Aquafresh 3 Fresh&Minty
(Smith Kline Beecham Consumer Health care, Буюк
Британия) тиш пасталарини ишлаб чиқарувчилар
мазкур пасталар таркибида эркин фтор миқдори 1450
промилле деб белгиланган. Бизнинг лаборатория
текширишларимиз шуни кўрсатдики, Blend-a-Med
with active fluoride тиш пастаси таркибида фтор кон-
центрацияси 1429,2±10,4; Aquafresh 3 Fresh&Minty
тиш пастасида эса – 1342,5±13,2 промиллени ташкил
13
ОРГАНИЗАЦИЯ, ЭПИДЕМИОЛОГИЯ И ИСТОРИЯ
қилар экан. Декларацияда кўрсатилган фтор ионла-
рининг миқдори бу икки хил пастада текширишлар
натижасига жуда яқин эканлигини кўрсатди.
Россиянинг “ОАО Калина” концерни ишлаб
чиққан “Лесной бальзам”, “Бионорма”, “Дракоша”
тиш ювиш пасталари таркибидаги фтор концентра-
цияси сувдаги эритмасида мос равишда 89,8±1,5;
183,4±3,3; 12,3±0,1промиллени ташкил қилди. Ле-
кин “Лесной бальзам”, “Бионорма” тиш пасталари-
нинг этикеткасида улардаги фтор миқдори кўрсатил-
маган. “Дракоша” тиш пастасининг этикеткасида эса
фтор миқдорини 39,5 промиллелиги кўрсатилган.
Хитойда ишалаб чиқилган Дентал Doctor (QC
Cosmetic Co. L.T.D фирмаси) тиш ювиш пастаси тар-
кибига кирувчи абразив модда тури, фтор концен-
трацияси этикеткада кўрсатилмаган. Текширишлар
шуни кўрсатдики мазкур паста ўз таркибида абразив
модда сифатида кальций карбонат, фторли бирик-
ма сифатида натрий монофторфосфат сақлар экан.
Сувдаги эритмасида фтор концентрацияси 39,3±0,3
промиллега тенг.
Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган (ООО Nigoh-
servis,) Mega Med Propolis пастаси таркибида абра-
зив модда кальций карбонат, гидратланган кремний
икки оксиди ва натрий монофторфосфат борлиги
таъкидланган. Бизнинг текширишлримиз мазкур
паста таркибида бор йўғи фтор концентрацияси
4,1±0,1 промилле эканлигини тасдиқлади.
Витаминли Дента Мед тиш ювиш пастаси (“Клин
Косметика”, Ўзбекистон) таркибида кальций карбо-
нат ва натрий монофторфосфат сақлаши билдирил-
ган. Этикеткасида фтор миқдори 92 промилле экан-
лиги кўрсатилган. Лекин изланишлар мазкур тиш
пастасидаги эркин фтор концентрацияси бор йўғи
3,9±0,1 промилле эканлигини тасдиқлади.
Ўзбекистондаги “Диттас” фирмаси томонидан
(ООО “Delvita Trade” учун) ишлаб чиқарилаётган
“Delvic Детская” тиш пастаси таркибида абразив
модда сифатида кальций карбонат ва гидрадланган
кремний икки оксиди, фтор тузи сифатида натрий
монофторфосфат сақлаши этикеткасида кўрсатил-
ган. Лаборатория текширувлари сувдаги эркин ион-
лар концентрацияси 171,6±6,1 промилле эканлигини
кўрсатди.
Германия савдосида сотилаётган назорат гуруҳи
тиш пасталарида абразив модда сифатида гидрат-
лаштирилган кремний икки оксиди, натрий бикар-
бонат ёки гидратлаштирилган кремний икки окси-
ди+диметил силикат кремнийдан фойдаланилган.
Фторли бирикма сифатида натрий фторид ёки амино-
фторид ишлатилган. Мазкур тиш ювиш пасталарни
лаборатория текширувлари улар таркибидаги эркин
фтор миқдорининг концентрацияси упаковкаларда
кўрсатилган миқдорга тенглиги аниқланди.
Ўзбекистон савдо расталаридан олиниб текши-
рилган 15 хил тиш пасталари таркибида фтор кон-
центрацияси 500 мг/л ни, 3 хилида эса 500 мг/л дан
ошиқроқ лекин 1000 мг/л дан озроқ фтор ионлари
мавжудлиги аниқланди. Шуни таъкидлаш лозимки,
биз қўллаган лаборатория усули бир мунча чегара-
ланганлиги сабабли in vitro усулида олинган натижа-
лар муҳокамасида, уларнинг интерпретацияси бир
мунча эҳтиёткорликни талаб қилади.
Адабиётлар
1. FDI Commission Work Project (8-95): Guidance on
the assessment of the efficacy of toothpastes // Int.
Dent. J. 1999. – Vol. 49. – Р. 311-316.
2. Frencken J.E., Holmgren C.J., Helderman W.H.
Basic Package of Oral Health. – Nijmegen, WHO
Collaborating Centre, 2002.
3. Marinho V.C., Higgins J.P., Sheiham A., Logan
S. Combinations of topical fluoride (toothpastes,
mouthrinses, gels, varnishes) versus single topical
fluoride for preventing dental caries in children and
adolescents // Cochrane Datab. Syst. Rev. – 2004. –
Vol. 1.
4. Panagidis D., Schulte A.G. Caries prevalence in
12-year-old Cypriot children // Comm. Dent. Health.
– 2012. – Vol. 29, №4. – Р. 297-301.
5. Pieper K., Lange J., Jablonski-Momeni A., Schulte
A.G. Caries prevalence in 12-year-old children
from Germany: results of the 2009 national survey
// Comm. Dent. Health. – 2013. – Vol. 30, №3. – Р.
138-142.
6. Schneider S., Jerusalem M., Mente J., De Bock F.
Sweets consumption of preschool children--extent,
context, and consumption patterns // Clin. Oral.
Invest. – 2013. – Vol. 17, №5. – Р. 1301-1309.
7. Skrīvele S., Care R., Bērziņa S. et al. Caries and
its risk factors in young children in five different
countries // Stomatologija: Baltic Dental and
Maxillofacial Journal. – 2013. – Vol. 15, №2. – Р.
39-46.
8. Toumba J., Lygidakis N., Oulis C. et al. Guidelines
on the use of fluoride in children: an EAPD policy
document // Europ. Arch. Paediatr. Dent. – 2009. –
Vol. 10, №3. – Р. 129-135.
9. World Health Organization, FDI World Dental
Federation, International Association for Dental
Research, Chinese Stomatological Association.
Beijing Declaration. Achieving Dental Health
through Fluoride in China and South East Asia.
Conference on Dental Health through Fluoride in
China and South East Asia. 2007. Available from
http://tiny.cc/22x6dw. Accessed 23 May 2012.