ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
11
Н
.
Имомов
Ю
.
ф
.
н
.,
ТДЮИ
доценти
ЯНГИ
НАВ
ВА
ЗОТ
МУАЛЛИФИ
ҲУҚУҚЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МУАММОЛАРИ
Барча
интеллектуал
мулк
объектларининг
муаллифи
бўлгани
сингари
,
янги
нав
ва
зотнинг
ҳам
ўз
яратувчиси
-
муаллифи
бўлишлиги
табиий
ҳол
албатта
.
Одатда
,
ҳуқуқий
муҳофазанинг
шакллантирилганлиги
,
биологик
ва
зоологик
ютуққа
муаллифлик
масаласининг
қандай
ҳал
қилинганлигига
боғлиқ
бўлади
.
1
Бу
масалага
Ўзбекистон
Республикасининг
«
Селекция
ютуқлари
тўғрисида
»
ги
қонунининг
5-
моддасида
жавоб
берилган
.
Унга
кўра
,
ўзининг
ижодий
меҳнати
билан
ўсимлик
нави
ва
ҳайвон
зотини
яратган
(
аниқлаган
ёки
чиқарган
)
жисмоний
шахс
ўсимлик
ёки
ҳайвон
зотининг
селекция
ютуғи
муаллифи
деб
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
исталган
фуқароси
ёши
ва
муомала
лаёқатидан
қатъий
назар
селекция
ютуғининг
муаллифи
бўлиши
мумкин
.
Муаллифлик
ҳуқуқлари
вужудга
келишининг
асоси
муомалага
лаёқатлилиги
селекция
натижасида
ютуқнинг
объектив
фактлилиги
ҳисобланади
.
Яратилган
селекция
ютуғига
ҳуқуқий
муҳофаза
ҳужжати
берилгандан
сўнг
,
унинг
муаллифи
селекция
ютуғларига
нисбатан
ҳуқуқ
субъекти
сифатида
эътироф
этилади
.
Вояга
етмаган
ва
муомалага
лаёқатсиз
шахсларнинг
муаллифлик
ҳуқуқлари
уларнинг
қонуний
вакиллари
орқали
амалга
оширилади
.
Албатта
фуқаролик
ҳуқуқи
назарияси
ва
амалдаги
фуқаролик
қонунчилиги
нуқтаи
назардан
қараганда
янги
нав
ва
зотнинг
муаллифи
бўлиш
ҳуқуқи
фуқароларнинг
ёши
ва
муомала
лаёқатидан
келиб
чиқиб
чекланмаган
.
Бироқ
,
янги
нав
ва
зотни
яратиш
муаллифлик
ҳуқуқи
объекти
ҳисобланган
анъанавий
асарларни
яратишга
қараганда
анча
мураккаб
ва
чуқур
илмий
билимни
талаб
этади
.
Бундан
ташқари
,
мазкур
билим
муайян
соҳага
хос
бўлишлиги
лозимки
,
бу
эса
ўз
навбатида
узоқ
йиллик
билим
олиш
,
илмий
изланиш
ва
салоҳиятни
талаб
қилади
.
Шу
сабабли
амалий
жиҳатдан
селекция
ютуғи
муаллифлари
сифатида
ҳар
қандай
жисмоний
шахсни
эътироф
этиш
баҳсли
бўлар
эди
.
Шу
билан
бирга
янги
нав
ва
зотни
яратиш
ва
унга
нисбатан
муаллифликни
белгилаш
тўғрисидаги
қонунчиликка
селекция
ютуғи
муаллифи
“
муайян
билим
ва
ихтисосликка
эга
шахс
бўлиши
мумкинлиги
”
қоидасини
киритиш
тўғри
бўлмаслигини
таъкидлаб
ўтиш
лозим
.
Бинобарин
,
бундай
чеклаш
инсон
ижодий
фаолиятини
ва
унинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
чеклаш
бўлиб
қолар
эди
.
Чунки
ҳар
қандай
инсон
ўзига
хос
ноёб
қобилияти
туфайли
селекция
соҳасидаги
тажриба
,
билим
ва
мутахассислик
ҳужжатига
эга
бўлмасдан
ҳам
янги
нав
ва
зотни
яратиши
мумкин
бўлар
.
Гарчи
бу
ҳолат
ҳар
доим
ҳам
мавжуд
бўлмасада
,
бироқ
бу
воқеълик
инкор
этиб
бўлмайдиган
эҳтимолликдир
.
Шу
сабабли
янги
нав
ва
зот
муаллифи
сифатида
ўзининг
ижодий
меҳнати
билан
янги
нав
ва
зотни
яратган
шахс
тан
олиниши
қоидаси
ҳуқуқий
жиҳатдан
тўғридир
.
Қонунда
чет
эл
фуқаролари
селекция
ютуқларининг
муаллифи
бўлишлиги
ёки
улар
1
Левченко
В
.
И
.
Правовая
охрана
селекционных
достижения
.
М
.:
Наука
, 1983.
С
.51.
ҳуқуқларининг
муҳофазаси
ҳақида
сўз
юритилмаган
.
Лекин
, “
Селекция
ютуқларига
талабномалар
тузиш
ва
топширишнинг
вақтинчалик
қоидалари
”
да
хорижий
фуқаролар
ва
юридик
шахслар
талабномани
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномаларига
кўра
ёки
ўзаро
дўстлик
тамойили
асосида
берадилар
, -
деган
қоида
мустаҳкамланган
.
Ушбу
меъёр
чет
эл
фуқаролари
ва
юридик
шахсларининг
Ўзбекистон
Республикасида
селекция
ютуқларининг
тўла
-
қонли
субъекти
бўла
олмасаларда
,
улар
ҳам
халқаро
шартномалар
ва
дўстлик
тамойили
асосида
селекция
ютуғига
нисбатан
ҳуқуқлар
субъектлар
бўла
олишлари
мумкинлигини
кўрсатади
.
Бу
ўринда
Р
.
Ж
.
Маткурбановнинг
“
муаллиф
сифатида
ҳар
қандай
жисмоний
шахс
ёши
ва
муомала
лаёқатидан
қатъи
назар
эътироф
этилиши
мумкин
.
Шунингдек
,
махсус
билим
,
мутахассислик
бўйича
тажриба
,
фуқароликнинг
ёки
муаллифнинг
бошқа
сифатлари
мавжудлиги
ёки
мавжуд
эмаслиги
ҳуқуқий
аҳамиятга
эга
эмас
”
2
–
деган
фикрларида
муайян
асос
борлигини
эътироф
этиш
керак
.
Бир
неча
шахсларнинг
ижодий
фаолиятлари
натижасида
селекция
ютуқлари
яратилган
бўлса
,
унда
бундай
селекция
ютуғига
нисбатан
ҳаммуаллифлик
белгиланади
.
Селекция
ютуғини
яратишда
ўзининг
ижодий
меҳнати
билан
қатнашган
шахсларнинг
барчаси
селекция
ютуғи
муаллифи
деб
эътироф
этилади
.
Селекция
соҳасида
ҳаммуаллифлик
масаласи
жуда
долзарб
ҳисобланади
.
Чунки
,
биринчидан
,
янги
нав
ва
ҳайвон
зотларининг
катта
қисми
якка
селекция
ютуғи
муаллифи
томонидан
эмас
,
бутун
бир
ижодкорлар
томонидан
яратилмоқда
;
иккинчидан
,
селекция
инсон
фаолиятининг
махсус
соҳаси
бўлиб
,
ижодий
фаолиятнинг
бошқа
турларидан
ўзининг
бир
неча
хусусиятлари
билан
ажралиб
туради
.
Ҳозирги
вақтда
селекция
комплекс
фан
сифатида
турли
хил
мутахассислар
-
генетиклар
,
физиологлар
,
биохимиклар
,
фитопотологлар
,
цитологлар
ва
бошқаларнинг
саъй
-
ҳаракатлари
мажмуи
ҳисобланади
3
.
Дарҳақиқат
,
санаб
ўтилган
мутахассисларнинг
барчаси
нафақат
ўз
олдига
қўйилган
масалани
ечиши
,
яъни
янги
навни
у
ёки
бу
фойдали
томони
ва
сифатини
аниқлаши
лозим
.
Балки
,
селекция
натижасининг
ҳимояга
лаёқатлилик
мезонларининг
юзага
келтиришдаги
умумий
муаммони
ҳал
қилишга
ҳаракат
қилишлари
керак
.
Шу
билан
бирга
,
янги
нав
ёки
зот
яратилишининг
анча
узоқ
муддат
давом
этишини
,
баъзи
ҳолатларда
бу
ишда
инсонларнинг
бир
неча
авлодлари
алмашинишини
ҳисобга
олиш
лозим
бўлади
.
Ва
ниҳоят
,
селекция
ишида
бошқа
соҳалардан
фарқ
қилиб
селекция
ютуғи
муаллифиларга
дастлабки
материалларни
саралаш
,
уруғликни
кўпайтиришда
техник
операцияларни
бажарувчи
шахсларнинг
кўмаги
муҳим
аҳамият
касб
этишини
эътибордан
четда
қолдирмаслик
керак
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
,
ҳаммуаллиф
сифатида
селекция
ишида
ўзининг
ижодий
меҳнати
билан
қатнашган
жисмоний
шахслар
тан
олинишини
таъкидлаб
ўтиш
лозим
.
2
Маткурбанов
Р
.
Ж
.
Гражданская
дееспособность
граждан
:
пониятие
,
дифференция
,
ограничение
.-
Ташкент
:
ТДЮИ
,
2008.- 45
с
.
3
Сергеев
А
.
П
.
Право
интеллектуальной
собственности
в
РФ
.
–
М
.:
Проспект
. 2000. -708
с
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
12
А
.
П
.
Сергеевнинг
фикрича
,
ҳаммуаллифлик
жис
-
моний
шахснинг
биргаликда
ижод
жараёнининг
қайси
босқичи
ёки
қайси
вақтда
иштирок
этишидан
қатъий
назар
вужудга
келади
.
Масалан
,
ҳаммуаллиф
сифатида
янги
нав
яратилишининг
исталган
босқичида
ишга
жалб
қилинган
ҳар
қандай
мутахассис
тан
олиниши
лозим
,
агар
унинг
ижодий
меҳнати
билан
сўнгги
натижага
эриштирадиган
аниқ
масаланинг
ечими
топилса
1
.
Селекция
ютуғининг
ҳаммуаллифлиги
масаласидаги
А
.
П
.
Сергеевнинг
фикри
ўринли
.
Зеро
,
анча
узоқ
давом
этадиган
селекция
ютуқларини
яратиш
жараёни
унинг
исталган
босқичида
янгича
ечим
ва
янгича
ижодий
кучларни
талаб
этади
.
Шу
билан
бирга
амалдаги
қонунчилик
янги
нав
ва
зот
муаллифи
сифатида
эътироф
этилишига
нисбатан
“
муаллиф
презумпциясини
”
белгиламаганлигини
ҳам
эътибордан
четда
қолдирмаслик
керак
.
Масалан
,
ФКнинг
1046-
моддаси
2-
қисми
ва
Ўзбекистон
Республикасининг
2006
йил
20
июлдаги
“
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
10-
моддаси
2-
қисмида
“
асарга
нисбатан
муаллифлик
презумпцияси
”
белгиланган
бўлиб
,
унга
кўра
,
асарнинг
асл
нусхасида
ёки
нусхасида
муаллиф
сифатида
кўрсатилган
шахс
,
агар
бошқача
ҳол
исботланмаган
бўлса
,
асар
муаллифи
ҳисобланади
.
И
.
И
.
Насриевнинг
фикрича
,
бу
презумпцияга
асосан
,
агар
бошқача
далил
,
исботлар
бўлмаса
,
асар
аслида
ёки
унинг
нусхасида
муаллиф
деб
кўрсатилган
шахс
асар
муаллифи
деб
тан
олинади
.
Бинобарин
,
муаллиф
ўзининг
муаллифлигини
,
то
бошқа
шахслар
бунинг
аксини
исботламагунча
,
ҳеч
кимга
исботлаб
ўтиришга
мажбур
эмас
,
ваҳоланки
,
унинг
муаллифлилиги
сўзсиз
тан
олинмоғи
лозим
.
Бу
презумция
Наполеон
Бонопарт
Фуқаролик
Кодексида
оталикни
белгилаш
ҳақидаги
презумциядан
ўзига
хос
тарзда
ўзлаштириб
ҳосил
қилинган
.
Бундай
презумпциянинг
амал
қилиши
муаллифлик
факти
бошқалар
томонидан
эътироф
этилишининг
муҳим
ҳуқуқий
кафолатидир
2
.
Селекция
ютуғи
муаллифининг
“
муаллифлик
презумпцияси
”
ҳуқуқига
эга
эканлиги
Россия
Федерацияси
Гражданлик
кодексининг
1410-
моддасида
белгиланган
бўлиб
,
унга
мувофиқ
,
селекция
ютуғига
патент
бериш
ҳақидаги
талабномада
муаллиф
сифатида
кўрсатилган
шахс
,
агар
бошқача
ҳол
исботланмаган
бўлса
,
селекция
ютуғи
муаллифи
ҳисобланади
.
Мазкур
нормани
шарҳлар
экан
К
.
Всеволжский
қуйидаги
фикрларни
баён
қилади
:
-
селекция
ютуқларига
нисбатан
бу
қоидалар
биринчи
маротаба
киритилмоқда
.
Шу
билан
бирга
,
РФ
ГКнинг
1410-
моддасида
икки
турдаги
презумпция
“
яширинган
”
бўлиб
, “
талабномада
муаллиф
сифатида
кўрсатилган
шахс
,
муаллиф
ҳисобланади
”
қоидаси
мантиқий
жиҳатдан
иккита
тезисни
ҳосил
қилади
.
Биринчи
тезис
анча
тушунарли
ва
ошкора
кўриниб
туради
ҳамда
акси
исботланмагунича
талабномада
1
Сергеев
А
.
П
.
Право
интеллектуальной
собственности
в
РФ
.-
М
.:
Проспект
. 2000. -708
с
.
2
Насриев
И
.
И
.
Шахсий
номулкий
ҳуқуқларни
фуқаролик
-
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
айрим
масалалари
./
Фуқаролик
қонунчилигининг
ривожланиши
ва
долзарб
муаммола
-
ри
.
Халқаро
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
тўплами
.-
Т
.:
ТДЮИ
.2005.-131
б
.
кўрсатилган
шахс
томонидан
селекция
ютуғи
яратилганлигини
англатади
.
Иккинчи
тезис
эса
яширин
бўлиб
,
унга
кўра
,
мазкур
шахснинг
селекция
ютуғини
яратиш
бўйича
меҳнати
“
ижодий
”
характер
касб
этганлигини
билдиради
3
.
Фикримизча
,
“
муаллифлик
презумпцияси
”
қоидасини
селекция
ютуқларига
нисбатан
қўллаш
селекциячиларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишда
,
кейинчалик
ўзбошимчалик
селекциячини
муаллифлар
сафидан
чиқариб
ташлашга
ҳамда
уларнинг
муаллифлик
ҳуқуқини
поймол
қилишга
йўл
қўмаган
бўлар
эди
.
Шу
ўринда
селекция
ютуғин
яратишда
техникавий
топшириқни
бажарган
шахсларнинг
муаллиф
сифатида
эътироф
этилмаслиги
,
лабараторияларда
ёрдамчи
техник
вазифаларни
бажарга
,
уруғларни
саралашда
ёрдам
берган
ёки
уларни
териш
ва
қуритишдаги
одатдаги
,
кундалик
ишларни
бажарган
шахсларни
муаллиф
сифатида
эътироф
этилмаслиги
умумий
қоидадан
келиб
чиқади
4
.
Бироқ
амалдаги
қонунчиликда
бу
қоида
ўз
ифодасини
топмаган
.
Айрим
давлат
қонунчилигида
эса
мазкур
шарт
киритилган
ва
селекция
ютуқлари
,
қолаверса
,
бошқа
усулларда
яратилган
янги
нав
ва
зот
муаллифларини
аниқлашда
муҳим
ўрин
тутади
.
Масалан
,
Қозоғистон
Республикасининг
1999
йил
13
июлдаги
“
Селекция
ютуқларини
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
5
ги
Қонунининг
11-
моддаси
3-
қисмига
биноан
,
муаллифга
(
муаллифларга
)
фақат
техник
,
ташкилий
ва
нав
ва
зотга
нисбатан
ҳуқуқларни
расмийлаштиришда
ёрдам
кўрсатган
шахслар
муаллиф
сифатида
эътироф
этилмайди
.
Айнан
шундай
қоида
Қирғизистон
Республикасининг
1998
йил
26
майдаги
“
Селекция
ютуқларини
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
21-
моддаси
2-
қисмида
ҳам
кўрсатилган
ҳамда
навни
,
зотни
яратишда
ва
чиқришда
ўзининг
шахсий
улушини
қўшмаган
,
фақатгина
муаллифга
техник
ёрдам
кўрсатган
шахслар
селекция
ютуғи
муаллифи
ҳисобланмаслиги
белгиланган
.
Фикримизча
бу
қоида
ҳам
янги
нав
ва
зот
муаллифларини
аниқлашда
,
муаллифлик
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишда
ва
муаллифлар
доираси
асоссиз
равишда
кўпайиб
кетишига
барҳам
берар
эди
.
Шу
муносабат
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Селекция
ютуқлари
тўғрисида
”
ги
қонунининг
5-
моддаси
1-
қисмини
қуйидаги
таҳрирда
ифодалаш
мақсадга
мувофиқдир
:
-
селекция
ютуқларини
яратиш
жараёнининг
исталган
босқичида
ва
исталган
пайтида
ўзининг
ижодий
меҳнати
билан
якуний
натижага
эришишга
қаратилган
аниқ
биологик
масалани
ечишда
иштирок
этган
жисмоний
шахслар
селекция
ютуғининг
муалли
-
фи
,
деб
ҳисобланади
.
Селекция
ютуғига
патент
бериш
ҳақидаги
талабномада
муаллиф
сифатида
кўрсатилган
шахс
,
агар
бошқача
ҳол
исботланмаган
бўлса
,
селекция
ютуғи
муаллифи
ҳисобланади
.
Муаллифга
(
муаллифларга
)
фақат
техник
,
ташкилий
ва
нав
ва
3
Всеволожский
В
.
Охрана
и
использование
селекционных
достижений
(
комментарий
основных
положений
главы
73
ГК
РФ
)//
Хозяйство
и
право
.-
Москва
. 2008.-
№
2.-
С
.3-4.
4
Сергеев
А
.
П
.
Право
интеллектуальной
собственности
в
Рос
-
сийской
Федерации
.-
Т
.:
Проспект
.2001.-259-326
с
.;
Оқюлов
О
.
Интеллектуал
мулк
ҳуқуқининг
назарий
ва
амалий
муаммол
-
лари
.-
Т
.:
ТДЮИ
.2004.
5
Интеллектуальная
собственность
в
Республике
Казахстан
.-
Алматы
:
Юрист
, 2006.-61
с
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
13
зотга
нисбатан
ҳуқуқларни
расмийлаштиришда
ёрдам
кўрсатган
шахслар
муаллиф
сифатида
эътироф
этилмайди
.
Шунингдек
,
селекция
жараёнини
узоқ
давом
этишини
ҳисобга
олиб
,
селекция
жараёни
давомида
навнинг
бузилиб
кетмаслиги
ва
турли
касалликлар
орттирмаслиги
билан
иштирок
этган
шахс
ҳам
селекция
ютуғининг
муаллифи
ҳисобланиши
лозим
.
Янги
навни
яратишда
кўрсатилган
техник
ёрдам
қанчалик
муҳимлигидан
қатъий
назар
ҳаммуаллифликни
юзага
келтирмайди
.
Ижодий
фаолиятнинг
техник
ишдан
фарқланиши
,
муаллифлик
ва
патент
ҳуқуқи
мезонлари
орқали
амалга
оширилади
.
Ўсимликнинг
янги
навлари
ва
ҳайвонларнинг
янги
зотларини
яратишдаги
ижодий
фаолият
аниқ
биологик
масаланинг
илмий
ечимини
топиш
билан
тавсифланади
.
Бунда
селекция
ютуғи
муаллифи
умумий
,
илмий
қонун
-
қоидаларга
таяниб
,
ақлий
ва
ижодий
фаолияти
ҳисобига
тирик
борлиқ
объектларини
керакли
йўналишга
бура
олади
.
Ушбу
жараёнда
ҳаммуаллиф
селекция
ютуғи
муаллифининг
иштироки
даражаси
аҳамиятга
эга
эмас
.
Муҳими
у
ўз
ижодий
фаолияти
билан
яратилаётган
нав
ва
зотнинг
бирор
хусусияти
ҳамда
сифатини
рўёбга
чиқариши
ёки
шу
хусусият
ва
сифатнинг
ҳимояга
лаёқатлилик
мезонига
мувофиқлигини
аниқлай
олиши
лозим
.
Уларнинг
селекция
ютуқларига
бўлган
ҳуқуқлари
иштирок
этишлари
даражасига
ёки
улар
ўртасидаги
ўзаро
битимга
кўра
белгиланади
.
Қонун
шахсни
селекция
ютуғининг
муаллифи
сифатида
тан
олиш
ва
унинг
селекция
ютуғларига
нисбатан
муаллифлик
ҳуқуқларини
тасдиқлайдиган
бирор
бир
ҳужжат
мавжудлиги
ҳақида
сўз
юритмайди
.
Маълумки
,
нав
ва
зотнинг
янги
деб
ҳисобланиши
ва
ҳуқуқий
муҳофаза
этилиши
учун
тегишли
муҳофаза
ҳужжати
–
патент
берилиши
белгиланган
ва
бу
ҳужжат
яратилган
янги
нав
ва
зот
интеллектуал
мулк
объекти
эканлигини
,
унга
нисбатан
мутлақ
ҳуқуқлар
патентда
номи
кўрсатилган
шахс
(
шахслар
)
га
тегишли
эканлигини
ва
улар
ҳимояланганлиги
,
патентда
номи
кўрсатилган
шахс
мутлақ
ҳуқуқ
эгаси
сифатида
ўз
ҳуқуқларининг
объектини
ундан
рухсатсиз
ҳар
қандай
фойдаланишни
тақиқлаши
мумкинлигини
англатса
,
янги
нав
ва
зотга
нисбатан
муаллифлик
ҳуқуқини
,
яъни
янги
нав
ва
зотга
нисбатан
шахсий
номулкий
ҳуқуқларни
тасдиқловчи
ҳужжат
мавжуд
эмас
.
Бир
қатор
давлатларнинг
қонунчилигида
селекция
ютуғи
муаллифига
унинг
муаллифлик
ҳуқуқини
ва
яратилган
интеллектуал
мулк
объектига
нисбатан
шахсий
номулкий
ҳуқуқларини
тасдиқловчи
ҳужжат
берилиши
қайд
этилган
.
Масалан
,
Россия
Федерацияси
Гражданлик
кодексининг
1416-
моддасига
мувофиқ
,
селекция
ютуқларининг
муаллифи
ижро
ҳокимиятининг
селекция
ютуқлари
бўйича
федерал
органи
томонидан
бериладиган
ва
муаллифликни
тасдиқловчи
муаллифлик
гувоҳномаси
олиш
ҳуқуқига
эга
.
Қирғизистон
Республикасининг
1998
йил
26
майдаги
“
Селекция
ютуқларини
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
21-
моддаси
5-
қисмига
кўра
,
Ҳар
бир
муаллифга
Қирғизпатент
томонидан
муаллифлик
гувоҳномаси
берилади
.
Муаллифлик
гувоҳномаси
муаллифликни
,
шунингдек
,
муаллифнинг
патент
эгасидан
селекция
ютуқларидан
фойдаланганлик
учун
мукофот
олиш
ҳуқуқини
тасдиқлайди
.
Арманистоннинг
1999
йил
23
ноябрдаги
“
Селекция
ютуқларини
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
14-
моддаси
1-2-
қисмларига
биноан
,
ваколатли
орган
селекция
ютуғининг
патент
эгаси
бўлмаган
ҳар
бир
муаллифга
муаллифлик
гувоҳномаси
беради
.
Муаллифлик
гувоҳномаси
селекция
ютуғи
муаллифлигини
ва
агар
муаллиф
патент
эгаси
бўлмаса
,
селекция
ютуғидан
фойдаланганлик
учун
патент
эгасидан
мукофот
унидириш
ҳуқуқини
тасдиқлайди
.
К
.
Всеволжскийнинг
фикрича
,
селекция
ютуғининг
патенти
“
комплекс
”
ҳужжат
ҳисобланади
ва
нафақат
патент
эгасининг
мутлқ
ҳуқуқларини
,
балки
муаллифлик
(
гарчи
у
муаллифга
берилмаган
бўлсада
)
ва
устуворликни
ҳам
тасдиқлайди
.
Ҳар
бир
муаллиф
,
шу
жумладан
,
патент
эгаси
бўлган
муаллиф
ҳам
агар
истаса
унинг
муаллифлиги
патентда
кўрсатилган
бўлишига
қарамасдан
муаллифлик
гувоҳномаси
олиш
ҳуқуқига
эга
.
Муаллифлик
ҳақини
олиши
ёки
мукофот
олиш
ҳуқуқ
муаллифлик
гувоҳномасининг
мавжуд
ёки
мавжуд
эмаслигига
боғлиқ
эмас
1
.
Албатта
айрим
давлат
қонунчилигида
селекция
ютуқлари
патенти
муаллифликни
ҳам
тасдиқлаши
белгиланган
.
Бироқ
,
аксарият
ҳолатларда
селекция
ютуқлари
давлат
маблағлари
ва
унинг
топшириғи
асосида
ҳамда
давлатга
қарашли
илмий
тадқиқот
муассасаларида
яратилаётганлигини
ҳисобга
олсак
,
селекция
ютуғига
нисбатан
патент
асосан
давлатга
тегишли
бўлиши
лозим
.
Лекин
амалдаги
“
Селекция
ютуқлари
тўғрисида
”
ги
Қонунидаги
патентга
бўлган
ҳуқуқнинг
тегишлилигини
белгиловчи
қоида
нотўғри
шакллантирилганлиги
боис
,
кўп
ҳолларда
патент
давлат
муассасаси
ва
ташкилотига
эмас
(
яъни
давлатнинг
ваколатли
органи
тасарруфига
эмас
),
балки
фақатгина
ўзининг
хизмат
вазифаларини
бажарган
шахслар
номига
расмийлаштириш
ҳолатлари
вужудга
келмоқда
.
Бу
эса
ўз
навбатида
патентнинг
ҳуқуқий
табиати
ва
унинг
вазифасини
нотўғри
талқин
қилиш
,
айрим
ўринларда
эса
,
давлатнинг
ўзига
мутлақ
ҳуқуқ
асосида
тегишли
бўлган
янги
нав
ва
зотдан
фойдаланишга
бўлган
ҳуқуқлари
чекланишига
олиб
келмоқда
.
“
Селекция
ютуқлари
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
15-
моддаси
1-
қисмига
биноан
,
патентга
бўлган
ҳуқуқ
муаллифга
(
ҳаммуаллифларга
)
ёки
унинг
(
уларнинг
)
меросхўрига
(
меросхўрларига
)
тегишлидир
.
Кўриниб
турибдики
,
патент
олиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
энг
асосий
шахслар
бу
муаллифлар
ва
уларнинг
меросхўрларидир
.
Албатта
бу
қоида
ҳуқуқий
ва
мантиқий
жиҳатдан
асосли
ва
тўғри
.
Шу
билан
бирга
мазкур
модданинг
3-
қисмида
хизмат
тартибида
яратилган
селекция
ютуғига
нисбатан
патент
олиш
ҳуқуқи
агар
шартномада
бошқа
қоида
белгиланмаган
бўлса
иш
берувчига
тегишлилиги
қайд
этилган
.
Лекин
кўпчилик
ҳолатларда
Давлат
патент
идорасига
топширилаётган
талабномаларда
талабномалар
селекция
ютуғини
яратган
муаллифларнинг
номларига
берилаётганлиги
,
бу
эса
қонун
ҳужжатларини
тўғри
тушунмаслик
эканлигини
англатади
.
Шу
билан
бирга
патентда
муаллифнинг
номини
ва
унинг
муаллифлигини
кўрсатиш
амалиётда
,
бир
вақтнинг
ўзида
патент
эгаси
сифатида
уни
эътироф
этишга
олиб
келиши
мумкин
.
Шу
сабабли
биз
бу
ўринда
Россия
Федерацияси
Гражданлик
кодексининг
1415-
моддаси
ва
Қозоғистон
Республикасининг
1999
йил
13
июлдаги
“
Селекция
1
Всеволожский
В
.
Охрана
и
использование
селекционных
достижений
(
комментарий
основных
положений
главы
73
ГК
РФ
) //
Хозяйство
и
право
.-
Москва
. 2008.-
№
2.-
С
.11.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
14
ютуқларини
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
1
ги
Қонунининг
3-
моддасидаги
ҳамда
К
.
Всеволжскийнинг
“
патентнинг
“
комплекс
”
ҳужжат
сифатида
муаллифликни
ҳам
тасдиқлаши
”
ҳақидаги
фикрни
амалий
жиҳатдан
нотўғри
деб
ҳисоблаймиз
ва
яратилган
ҳар
қандай
янги
нав
ва
зотга
берилган
патент
фақат
патент
берилган
шахснинг
мутлақ
ҳуқуқлари
ва
устуворлик
ҳуқуқини
белгилаши
,
муаллифлик
эса
алоҳида
ҳужжат
“
муаллифлик
гувоҳномаси
”
орқали
расмийлаштирилиши
лозимлигини
таъкидлаймиз
.
Бундай
амалиёт
биринчи
навбатда
амалиётда
патентни
тўғри
ва
фақат
ўз
мақсадида
фойдаланишни
тасдиқлайди
.
Мазкур
таҳлиллар
эса
,
РФ
ва
Қозоғистон
қонунчилигидан
фарқли
равишда
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Селекция
ютуқлари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
14-
моддаси
2-
қисмидаги
“
селекция
ютуғининг
патенти
(
бундан
буён
матнда
патент
деб
юритилади
)
селекция
ютуғининг
янгилик
эканлигини
,
фарқланишини
,
турдошлиги
ва
барқарорлигини
,
шунингдек
патент
эгасининг
селекция
ютуғи
номига
,
унга
эгалик
қилишга
,
ундан
фойдаланиш
ва
уни
тасарруф
этишга
бўлган
ҳуқуқини
тасдиқлаши
”
қоидаси
ҳуқуқий
ва
амалий
жиҳатдан
тўғри
ҳамда
асосли
белгиланганлигини
кўрсатади
.
Мазкур
ҳолатларни
бартараф
этиш
ва
селекция
ютуғи
патентини
амалда
қўллаш
билан
боғлиқ
низоларни
олдини
олиш
мақсадида
“
Селекция
ютуқлари
тўғрисида
”
ги
Қонун
5-
моддасининг
3-
қисми
сифатида
қуйидаги
нормани
киритиш
лозим
:
-
Давлат
патент
идораси
томонидан
селекция
ютуғининг
патент
эгаси
бўлмаган
ҳар
бир
муаллифга
муаллифлик
гувоҳномаси
берилади
.
Муаллифлик
гувоҳномаси
селекция
ютуғи
муаллифлигини
ва
агар
муаллиф
патент
эгаси
бўлмаса
,
селекция
ютуғидан
фойдаланганлик
учун
патент
эгасидан
мукофот
унидириш
ҳуқуқини
тасдиқлайди
.
Селекция
ютуғи
муаллифига
бундай
ҳужжатни
берилиши
муаллифнинг
мулкий
ва
шахсий
ҳуқуқларини
мустаҳкамлашга
хизмат
қилади
.
Шу
билан
бирга
муаллифлик
гувоҳномаси
патент
эгасидан
селе
-
кция
ютуғидан
фойдаланганлик
учун
ҳақ
талаб
қилиш
ҳуқуқини
ҳам
беради
.
Фикримизча
,
селекция
ютуғининг
муаллифига
шахсий
ва
мутлақ
ҳуқуқларни
кафолатло
-
вчи
ҳужжат
“
муаллифлик
гувоҳномаси
”,
берилиши
лозим
.
Чунки
, “
Муаллифлик
гувоҳномаси
”,
жисмоний
шахснинг
бирон
-
бир
интеллектуал
мулк
объектига
ни
-
сбатан
муаллиф
эканлигини
ҳамда
шу
ижод
маҳсули
айнан
унинг
меҳнати
натижасида
яратилганлигини
тасдиқлайди
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
по
-
нятие
новых
сорт
и
пород
по
гражданскому
праву
.
В
основной
части
рассматриваются
вопросы
со
-
вершенствования
прав
авторов
на
новые
сорта
и
по
-
род
.
В
заключении
автор
вносит
свои
предложения
по
совершенствованию
норм
регулирующих
права
авторов
на
новые
сорта
и
породы
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
characterizes concept of a new grade and breeds in civil
law.
In the basic part questions of perfection of the rights
of authors on new grades and breeds are considered.
1
Интеллектуальная
собственность
в
Республике
Казахстан
.-
Алматы
:
Юрист
, 2006.-61
с
.
In the conclusion the author makes the offers on
perfection of norms of authors regulating the right to new
grades and breeds.
