ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
41
4.
Конституция
Республики
Болгария
//
Държавен
вестник
,
бр
. 56
от
13
июль
1991
г
. (
перевод
с
болгар
-
ского
канд
.
юрид
.
наук
Е
.
Н
.
Жичева
).
5.
Рассмотрение
жалоб
граждан
на
действия
ор
-
ганов
управления
и
должностных
лиц
по
законода
-
тельству
зарубежных
стран
//
Обзорная
информация
законодательства
зарубежных
стран
. –
№
2 (75). –
С
.
45.
6.
Акт
об
административных
процедурах
Финлян
-
дии
2003
года
.
7.
Кодекс
административных
процедур
Чехии
от
24
июня
2004
года
.
8.
Рассмотрение
жалоб
граждан
на
действия
ор
-
ганов
управления
и
должностных
лиц
по
законода
-
тельству
зарубежных
стран
//
Обзорная
информация
законодательства
зарубежных
стран
. –
№
2 (75). –
С
.
36.
9.
Хаманева
Н
.
Ю
.
Право
жалобы
граждан
в
евро
-
пейских
социалистических
странах
. –
Казань
, 1984. –
С
. 23;
Ведерникова
О
.
Н
.
Административная
юстиция
(
опыт
зарубежных
стран
) //
Судебная
реформа
:
итоги
,
приоритеты
,
перспективы
:
Материалы
конференции
.
Серия
"
Научные
доклады
". –
М
.:
МОНФ
, 1997. –
№
47.
–
С
. 52–60;
Демин
А
.
А
.
Административный
процесс
в
развивающихся
странах
. –
С
. 9;
Чечот
Д
.
М
.
Админи
-
стративная
юстиция
. –
С
. 36–37.
10.
Ведерникова
О
.
Н
.
Указ
.
соч
. –
С
. 52.
11.
Покровский
С
.
П
.
Государственный
Совет
во
Франции
как
орган
административной
юстиции
. –
Яро
-
славль
, 1913.
12.
Хаманева
Н
.
Ю
.
Защита
прав
граждан
в
сфере
исполнительной
власти
. –
М
.:
Ин
-
т
государства
и
пра
-
ва
Российской
академии
наук
, 1997. –
С
. 115–116;
Ве
-
дерникова
О
.
Н
.
Указ
.
соч
. –
С
. 52.
13.
Чечот
Д
.
М
.
Административная
юстиция
:
Теоре
-
тические
проблемы
. –
Л
.:
Изд
-
во
ЛГУ
, 1973. –
С
. 31.
14.
Бойцова
В
.
В
.,
Бойцова
В
.
Е
.
Административная
юстиция
:
к
продолжению
дискуссии
о
содержании
и
значении
//
Государство
и
право
. – 1994. –
№
5.
15.
Хаманева
Н
.
Ю
.
Защита
прав
граждан
в
сфере
исполнительной
власти
. –
М
.:
Ин
-
т
государства
и
пра
-
ва
Российской
академии
наук
, 1997. –
С
. 115–130.
16.
Иванова
Л
.
В
.
Административное
обжалование
нарушений
прав
и
свобод
граждан
,
юридических
лиц
и
индивидуальных
предпринимателей
:
Автореф
.
дис
. ...
к
.
ю
.
н
. –
Омск
, 2005. –
С
. 16.
17.
Рассмотрение
жалоб
граждан
на
действия
ор
-
ганов
управления
и
должностных
лиц
по
законода
-
тельству
зарубежных
стран
//
Обзорная
информация
законодательства
зарубежных
стран
.
№
2(75). –
С
. 58.
18.
Морозова
О
.
В
.
Административные
процедуры
в
РФ
,
США
,
ФРГ
:
Автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2010. –
С
. 18.
Н
.
Имомов
,
ТДЮУ
кафедра
мудири
,
юридик
фанлари
доктори
ЮРИДИК
ШАХСНИНГ
АЛОҲИДА
МОЛ
-
МУЛККА
ЭГА
БЎЛИШИ
БЕЛГИСИНИНГ
ТАВСИФИ
Аннотация
:
мақолада
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
белгисининг
ҳуқуқий
моҳияти
таҳлил
этилади
.
Муаллиф
ҳуқуқшунос
олимлар
ҳамда
бир
қатор
хорижий
мамлакатлар
қонунчилигини
ўрганиш
асосида
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлишнинг
юридик
шахснинг
ҳуқуқий
белгилари
тизимидаги
ўрнини
аниқлашга
ҳаракат
қилади
.
Амалга
оширилган
таҳлиллар
натижасида
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
39-
моддасига
ўзгартириш
киритиш
таклифи
илгари
сурилади
.
Калит
сўзлар
:
фуқаролик
ҳуқуқи
,
фуқаролик
ҳуқуқи
субъекти
,
юридик
шахс
,
ҳуқуқий
белги
,
алоҳида
мол
-
мулк
,
мажбурият
,
ҳуқуқ
,
жавобгарлик
.
Аннотация
:
в
статье
определяется
значение
правового
владения
юридического
лица
отдельным
имуществом
.
Автор
попытался
разъяснить
систему
правовых
признаков
владения
юридического
лица
отдельным
имуществом
,
а
также
изучил
мнения
ученых
правоведов
и
некоторых
зарубежных
ученых
.
В
результате
исследований
автор
дает
предложение
внести
изменение
в
статью
39
Гражданского
кодекса
.
Ключевые
слова
:
гражданское
право
,
субъект
гражданского
права
,
юридическое
лицо
,
правовой
признак
,
отдельное
имущество
,
обязательство
,
право
,
ответственность
.
Annotation:
the article defines the importance of legal
ownership of a legal entity with separate property. The
author tried to explain the system of legal signs of posses-
sion of a legal entity by separate property and also studied
the opinions of scholars of jurisprudence and various for-
eign scientists. As a result of the research, the author of-
fers to amend Article 39 of the Civil Code.
Keywords:
civil law, subject of civil law, legal entity,
legal status, separate property, obligation, rights, respon-
sibility.
Муайян
ташкилот
юридик
шахс
мақомига
эга
бўлиши
учун
у
қонунда
белгиланган
белгиларга
эга
бўлиши
талаб
этилади
.
Ана
шундай
белгилардан
бири
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиши
ҳисобланади
.
Рус
тилида
ушбу
атама
“
обособленное
имущество
”
тарзида
қўлланилган
бўлиб
,
айрим
муаллифлар
уни
“
мулкий
мустақиллик
” [1, 167-
бет
]
деб
ҳам
юритишади
.
ФКнинг
39-
моддаси
ўзбек
тилидаги
вариантида
бу
белги
“
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлган
”
деб
юритилади
.
Академик
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқулов
юридик
шахснинг
мазкур
белгисини
“
ўз
мулкига
ва
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлишлик
” [2, 67-
бет
]
деб
юритади
.
Фикримизча
,
бу
ўринда
“
ўз
мулки
”
сўзи
ортиқча
бўлиб
,
қонун
чиқарувчи
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
деганда
юридик
шахс
ташкил
этиш
учун
ажратилган
ва
кейинчалик
ҳам
фақат
унга
тегишли
бўладиган
мол
-
мулкларни
назарда
тутади
ва
айни
пайтда
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлишнинг
учта
усулини
белгилайди
:
ўз
мулкида
,
хўжалик
юритишида
ёки
оператив
бошқарувида
.
Шу
сабабли
ўзбек
тилида
юридик
шахснинг
мазкур
белгиси
“
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
42
бўлиш
”
деб
юритилса
,
ФКнинг
39-
моддаси
ҳамда
фуқаролик
ҳуқуқи
назарияси
жиҳатидан
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
.
Мутахассислар
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлишлик
категорияси
фуқаролик
ҳуқуқининг
бошқа
институтларида
ҳам
қўлланилишини
қайд
этишади
.
Е
.
И
.
Захарованинг
фикрича
,
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эгалиги
фуқаролик
ҳуқуқида
мол
-
мулк
алоҳидалигининг
бир
кўринишидир
.
Масалан
,
мол
-
мулк
ишончли
бошқарувга
берилганда
ишончли
бошқарувчининг
мол
-
мулки
ва
ишончли
бошқарувга
берилган
мол
-
мулк
бир
-
биридан
ажратилади
ва
алоҳида
ҳисоби
юритилади
[3].
Ушбу
масалага
эътибор
қаратар
экан
Б
.
Р
.
Топилдиев
ишончли
бошқарувга
берилган
мол
-
мулкнинг
алоҳида
балансга
ўтказилиши
ва
у
бўйича
ҳисоб
-
китоблар
учун
алоҳида
банк
ҳисобварағи
очилиши
биринчи
навбатда
ишончли
бошқарувчига
тегишли
мол
-
мулкнинг
ишончли
бошқарувдаги
мол
-
мулк
билан
аралашиб
кетиши
ва
келгусида
бу
ҳолат
бошқарув
муассиси
ва
фойда
олувчининг
манфаатларига
путур
етказмаслиги
учун
қилинади
[4, 112-
бет
].
Ишончли
бошқарувга
берилган
мол
-
мулкни
алоҳида
ажратишда
бир
мол
-
мулк
таркибидан
бошқасини
ажратишнинг
ўзи
етарли
бўлмайди
ва
В
.
В
.
Подсосоная
таъкидлагандек
,
ажратилган
мол
-
мулкка
нисбатан
мулкдор
бўлмаган
шахснинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
белгиланиши
зарур
[5].
Ю
.
В
.
Стройкинанинг
фикрига
кўра
,
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
бу
юридик
шахснинг
легал
белгиси
бўлиб
,
унинг
ҳуқуқ
субъектлилиги
асосини
ташкил
этади
ва
ўз
мулкида
,
хўжалик
юритишида
ёки
оператив
бошқарувида
алоҳида
мол
-
мулк
мавжудлигини
тавсифлайди
ҳамда
ушбу
мол
-
мулкнинг
юридик
шахс
балансида
мустаҳкамланганлигини
назарда
тутади
,
шунингдек
давлат
рўйхатидан
ўтган
юридик
шахснинг
ўз
номидан
мулки
муносабатларда
иштирокини
,
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларга
эга
бўлишини
ҳамда
ушбу
мол
-
мулк
юзасидан
битимлар
туза
олиш
имкониятига
эгалигини
ифодалайди
[6, 6-
бет
].
Юридик
шахснинг
ушбу
белгиси
юридик
адабиётларда
унинг
асосий
ва
марказий
ўринга
эгалиги
қайд
этилади
.
Жумладан
,
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқуловнинг
ёзишича
,
ўзига
тегишли
бўлган
мол
-
мулкнинг
алоҳида
бўлиши
юридик
шахс
тушунчасини
ифодаловчи
асосий
белгилардан
иборат
.
Юридик
шахснинг
мол
-
мулки
унинг
таъсисчилари
(
иштирокчилари
)
нинг
мол
-
мулкидан
мустақил
равишда
алоҳида
ажратилган
бўлади
[7, 69-
бет
.].
Е
.
А
.
Сухановнинг
фикрича
,
ташкилотнинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиши
унда
мулк
ҳуқуқи
(
ёхуд
хўжалик
юритиш
ёки
оператив
бошқарув
каби
чекланган
ашёвий
ҳуқуқ
)
асосида
муайян
мол
-
мулк
мавжуд
бўлишини
назарда
тутади
.
Ўз
-
ўзидан
аёнки
,
ўз
мол
-
мулкига
эга
бўлмаслик
ташкилотнинг
фуқаролик
(
мулкий
)
муомаласида
мустақил
иштирок
этиши
,
шу
билан
бирга
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлари
субъекти
сифатида
тан
олинишини
чеклайди
.
Бинобарин
нормал
ҳолатда
товар
-
пул
муносабатлари
иштирокчилари
айнан
мулкдорлар
бўлиши
лозим
[8,
230-
бет
].
И
.
В
.
Елисеевнинг
таъкидлашича
,
ҳар
қандай
фаолият
тегишли
восита
ва
ускуналар
:
техника
воситалари
,
билим
ва
ҳеч
бўлмаганда
пул
маблағисиз
маънога
эга
эмас
.
Шу
ташкилотга
тегишли
ушбу
ускуна
ва
воситаларнинг
битта
мулкий
комплексга
бирлашиши
ва
уларнинг
бошқа
ташкилотга
тегишли
мол
-
мулклардан
ажратилганлиги
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиши
деб
номланади
[9,
143-
бет
].
Т
.
В
.
Сойфернинг
фикрича
,
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
ҳолатида
юридик
шахс
конструкцияси
мол
-
мулкни
ягона
комплексга
бирлаштириш
ва
алоҳида
ажратиш
,
кўпайтириш
ва
асосий
вазифаларни
ҳал
қилиш
,
аввало
,
юридик
шахс
муассислари
(
иштирокчилари
)
нинг
барча
мулкий
манфаатларини
амалга
ошириш
мақсадида
фойдаланиш
имконини
беради
.
Ушбу
ҳолатда
юридик
шахснинг
қолган
барча
белгилари
ушбу
мол
-
мулкни
шакллантириш
,
уларга
самарали
эгалик
қилиш
ва
улардан
фойдаланиш
ва
тасарруф
этишда
кўмаклашади
,
холос
[10]
.
Фикримизча
,
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
белгиси
нафақат
натура
шаклидаги
ашёлар
,
мол
-
мулклар
,
қимматбаҳо
қоғозлар
,
балки
мулкий
ҳуқуқлар
ва
ножисмий
ашёларнинг
ҳам
мавжудлигини
белгилайди
.
Алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
юридик
шахснинг
ушбу
мол
-
мулкка
нисбатан
мулкий
ҳуқуқларнинг
тўлиқ
бўлишини
англатади
ва
ушбу
алоҳида
мол
-
мулкка
нисбатан
ҳар
қандай
юридик
хатти
-
ҳаракатларни
амалга
ошириш
имконини
беради
.
Алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
юридик
шахс
учун
фуқаролик
ҳуқуқининг
мустақил
субъекти
эканлигини
англатиш
ҳамда
мулкий
муомалада
тўлақонли
қатнашиш
ва
ҳаракатланиш
имкониятини
тақдим
этади
.
Бинобарин
,
алоҳида
мол
-
мулкнинг
мавжудлиги
юридик
шахснинг
мулкий
асослантирилган
хатти
-
ҳаракатларини
таъминлашга
хизмат
қилади
.
Агар
юридик
шахснинг
ҳаракатлари
юридик
расмиятчиликлар
:
ёзма
шартнома
тузиш
,
ҳисоб
-
китобларнинг
нақд
пулсиз
шаклда
амалга
оширилиши
,
шартномаларнинг
муҳр
қўйиш
орқали
расмиятлаштирилиши
орқали
амалга
ошириладики
,
бу
ҳолатда
ушбу
ҳаракатларнинг
кафолати
сифатида
алоҳида
мол
-
мулк
бўлишини
тақозо
этади
.
Бу
борада
юридик
адабиётларда
бир
қатор
фикрлар
билдирилган
.
Жумладан
,
Е
.
И
.
Захарованинг
фикрича
,
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиши
бу
юридик
шахснинг
ўзига
бириктирилган
,
унинг
мулкий
муносабатларнинг
тенг
ҳуқуқли
,
мустақил
субъект
сифатида
иштирок
этиши
учун
зарурий
омил
бўлган
мол
-
мулкка
нисбатан
муайян
ҳажмдаги
ҳуқуқларга
эга
бўлишидир
.
Юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиши
унга
муассис
(
иштирокчи
)
лар
мол
-
мулки
таркибидан
алоҳида
мол
-
мулк
ажратилиши
натижасида
ҳосил
бўлади
,
натижада
юридик
шахсга
берилган
ва
унга
бириктирилган
мол
-
мулкка
нисбатан
юридик
шахс
муассис
(
иштирокчи
)
ларининг
ҳуқуқлари
ва
мажбуриятлари
ўрнатилади
[11, 7-
бет
].
Ю
.
В
.
Стройкинанинг
фикрига
кўра
,
юридик
шахс
алоҳида
мол
-
мулкининг
шаклланиши
омили
муассисларнинг
алоҳида
ташкилотни
вужудга
келтириш
тўғрисидаги
қарори
ҳисобланади
.
Бундай
қарор
қабул
қилиш
пайтидан
бошлаб
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
шартининг
шаклланиши
бир
нечта
босқичда
амалга
оширилади
:
а
)
муассислар
томонидан
юридик
шахсга
бериладиган
зарурий
мол
-
мулк
миқдори
ва
таркиби
белгиланади
;
б
)
ҳар
бир
муассис
томонидан
ўзининг
мол
-
мулк
таркибидан
ташкил
этилаётган
юридик
шахс
мол
-
мулки
учун
муайян
улуш
ажратилиши
;
в
)
Ажратилган
мол
-
мулкни
ташкил
этилаётган
юридик
шахсга
топшириш
,
бунда
топшириш
муассис
томонидан
мол
-
мулкни
тасарруф
этишни
ифодаловчи
ҳуқуқий
ҳужжат
орқали
амалга
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
43
оширилади
;
г
)
тижорат
ташкилотининг
балансига
мол
-
мулкни
топширишни
қонунчиликка
мувофиқ
расмийлаштирилиши
[12, 6-
бет
].
В
.
Д
.
Рудакова
ёзишича
,
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
талабларига
мувофиқ
ҳар
бир
юридик
шахснинг
мол
-
мулки
фуқаролик
муомаласининг
бошқа
иштирокчилари
мол
-
мулкидан
,
шу
жумладан
иштирокчилар
ва
муассисларнинг
мол
-
мулкидан
ажратилган
бўлиши
лозим
[13, 94-
бет
].
Ж
.
И
.
Юлдашевнинг
қайд
этишича
,
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлмаган
ёки
ушбу
мол
-
мулкни
мустақил
равишда
бошқара
олмайдиган
,
шу
сабабли
бошқа
шахслар
билан
хўжалик
муносабатларида
бўла
олма
-
йдиган
ташкилотлар
фуқаролик
ҳуқуқининг
субъекти
бўла
олмайди
.
Демакки
,
унинг
мулки
бошқа
фуқаролик
ҳуқуқи
субъектлари
мулкидан
алоҳида
бўлиши
,
мус
-
тақил
ажралиб
туриши
лозим
[14, 45-
бет
].
А
.
В
.
Кокурин
ва
И
.
В
.
Кокуриналарнинг
фикрича
,
алоҳида
мол
-
мулк
юридик
шахснинг
асосий
белгиси
бўлиб
,
унинг
асосида
ҳосила
белгилар
:
мулкий
муомалада
ўз
номидан
қатнашиш
,
ташкилий
бирлик
,
мустақил
мулкий
жавобгарлик
,
процессуал
ҳуқуқ
лаёқати
[15, 48-
бет
].
Фикримизча
,
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
белгиси
юридик
шахснинг
алоҳида
ҳисобрақам
ва
балансда
мол
-
мулки
қайд
этилиши
ҳамда
ҳуқуқ
субъекти
сифатида
унинг
номига
расмийлаштирилиши
билан
боғлиқдир
.
Чунки
мол
-
мулк
алоҳида
юридик
расмийлаштириш
орқали
таъминланади
ва
бу
ҳолат
мол
-
мулкнинг
муассислар
ва
иштирокчиларга
эга
ташкил
этилган
юридик
шахсга
тегишлигини
англатади
.
Шу
сабабли
юридик
шахс
алоҳида
мол
-
мулкининг
шаклланиши
замонавий
ҳуқуқшуносликда
ҳамда
шаклланган
хўжалик
алоқалари
соҳасида
устав
фондининг
шаклланиши
ҳамда
муассислар
томонидан
мол
-
мулкнинг
ажратилиши
(
бириктирилиши
)
билан
амалга
оширилади
.
Бу
ҳолат
эса
миллий
қонунчиликда
юридик
шахс
ташкил
этилишининг
шартларидан
бири
сифатида
ҳам
белгиланади
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Масъулияти
чекланган
ҳамда
қўшимча
масъулиятли
жамиятлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
14-
моддаси
иккинчи
қисмига
кўра
,
жамият
устав
фондининг
(
устав
капиталининг
)
миқдори
жамиятни
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
учун
ҳужжатларни
тақдим
этиш
санасидаги
ҳолатга
кўра
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
қирқ
бараваридан
кам
бўлмаслиги
лозим
.
Бу
қоидадан
шу
нарса
англашиладики
,
МЧЖ
шаклида
юридик
шахс
ташкил
этиш
учун
аввало
алоҳида
мол
-
мулк
мавжудлигининг
ифодаси
сифатида
устав
фондининг
миқдори
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
қирқ
бараваридан
кам
бўлмаган
ҳолда
шакллантирилиши
зарур
.
Шу
сабабли
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
юридик
шахс
учун
мажбурий
талаб
ва
уни
бажариш
орқалигина
юридик
шахс
ҳуқуқий
мақомга
эга
бўлади
.
Юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиши
унинг
энг
муҳим
белгиси
эканлиги
борасида
ҳуқуқшунос
олимларнинг
фикрларини
танқид
қилар
экан
,
И
.
Грешников
қуйидаги
хулосага
келади
:
юридик
шахс
тушунчасида
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
белгисини
асосий
унсур
сифатида
киритиш
ҳуқуқий
хатоликлардир
.
Юридик
шахс
конструкцияси
юридик
шахс
таркибига
кирадиган
шахсларнинг
мажбуриятлари
ва
ҳуқуқ
субъекти
сифатида
юридик
шахснинг
ўз
мажбуриятларини
бўлиниши
принципига
қурилади
.
Шу
асосдан
ўз
навбатида
,
юридик
шахс
мол
-
мулкининг
муассислар
ва
иштирокчилар
мол
-
мулкидан
алоҳидалиги
келиб
чиқади
[16, 15-
бет
].
Фикримизча
,
мол
-
мулкнинг
алоҳидалиги
ўзининг
аҳамиятига
кўра
юридик
шахс
конструкциясининг
бош
ғояси
саналади
ва
шу
орқали
юридик
шахснинг
мавжудлиги
ва
унинг
зарурияти
асосланади
.
Зеро
,
шахсларнинг
тадбиркорлик
ёки
хўжалик
фаолиятини
амалга
оширишлари
ва
бунда
ўзларининг
мавжуд
ҳуқуқий
мақомларини
сақлаб
қолиш
истаги
мавжуд
экан
,
буни
амалга
ошириш
учун
мол
-
мулкнинг
алоҳида
ажратилишига
асосланган
тузилма
ташкил
этилиши
талаб
этилади
.
Алоҳида
мол
-
мулк
бўлмаса
,
юридик
шахснинг
мавжудлиги
ва
ҳуқуқ
субъектлилиги
хусусида
гапириш
ҳам
ноўрин
.
Юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкининг
моҳияти
борасида
тўхталар
экан
,
Ҳ
.
Раҳмонқулов
қуйидаги
хулосаларга
келади
:
мазкур
ҳолат
юридик
шахснинг
таъсисчилари
учун
анча
қулай
имкониятлар
яратади
,
улар
биринчидан
,
юридик
шахснинг
мол
-
мулкини
фойдаланишдан
олинган
даромаддан
ўзлари
қўшган
ҳиссага
яраша
олдиндан
белгиланган
миқдорда
фойда
(
дивиденд
)
олади
,
иккинчидан
,
юридик
шахснинг
мол
-
мулки
сақланиши
ёки
сақланмаслиги
хавф
-
хатаридан
озод
бўлади
,
учинчидан
,
юридик
шахснинг
кредиторлари
олдида
мулкий
жавобгарликни
ўз
зиммасига
олмайди
[17, 69-
бет
].
Назаримизда
,
алоҳида
мол
-
мулкнинг
моҳияти
юридик
шахс
муассислари
учун
мақбул
тузилма
сифатида
даромад
олиш
ва
ўз
мол
-
мулкини
турли
салбий
таъсирлардан
ҳимоялашнинг
кафолатланган
кўринишидир
.
Тадбиркорликни
ташкил
этган
шахсга
мулкий
муносабатларда
бундай
кафолатланган
ва
қулай
шароит
яратилиши
уни
қўрқмасдан
таваккал
қилишга
ундайди
ва
шу
йўл
орқали
мулкий
фойда
кўришиши
учун
имконият
яратади
.
Е
.
И
.
Захарованинг
таъкидлашича
,
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиши
алоҳида
мол
-
мулкнинг
тусидан
келиб
чиқиб
қуйидаги
турларга
бўлинади
: 1)
юридик
шахс
мол
-
мулкининг
иқтисодий
алоҳидалиги
юридик
шахс
фаолияти
моддий
асоси
бўлиб
хизмат
қилади
; 2)
техник
(
бухгалтерия
)
алоҳидалиги
–
алоҳида
мол
-
мулк
бухгалтерия
ҳужжатларида
қайд
этилишини
англатади
; 3)
юридик
алоҳидалик
–
мол
-
мулкнинг
юридик
шахслардан
бошқа
барча
ҳуқуқ
субъектлари
учун
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
билан
таъминланганлигини
,
бунда
юридик
шахс
алоҳида
мол
-
мулкка
нисбатан
ҳуқуқларга
эгалигини
англатади
[18, 8-
бет
].
Албатта
,
бундай
таснифланиш
ҳам
муайян
мантиқий
асосга
эга
.
Лекин
,
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эгалиги
унинг
шу
мол
-
мулкка
нисбатан
хўжалик
ҳукмронлигини
ифодаловчи
ҳолат
ҳисобланади
ва
барча
турдаги
фаолиятининг
моддий
асоси
вазифасини
ўтайди
.
Шу
боис
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулки
унинг
баланси
ва
сметаларида
қайд
этилиши
,
устав
фондида
акс
этиши
,
банк
ҳисобрақамида
пул
маблағлари
кўринишида
мавжуд
бўлиши
ҳамда
бухгалтерия
ҳужжатларида
акс
эттирилиши
лозим
бўлади
.
Бунда
моддий
неъматларнинг
турларидан
келиб
чиқиб
юридик
шахс
алоҳида
мол
-
мулкининг
вужудга
келиш
асослари
ва
турларга
бўлинишини
тавсифлаш
мумкин
.
Бироқ
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
белгисини
мазкур
асосларга
кўра
таснифлашга
алоҳида
эҳтиёж
туғилмайди
.
Зеро
,
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эгалиги
ушбу
мол
-
мулкнинг
муассислар
ва
иштирокчилар
ҳамда
фуқаролик
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
44
муомаласининг
бошқа
иштирокчиларидан
ажратилган
ҳолда
фақат
унинг
номига
расмийлаштирилганлиги
ёки
унинг
фаолияти
учун
бириктирилганлиги
ҳисобланади
.
Юқорида
таъкидланганидек
,
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлишлик
белгиси
амалдаги
қонунчиликда
икки
турдаги
ашёвий
ҳуқуқ
кўринишида
ифодаланади
.
Яъни
тўлиқ
ашёвий
ҳуқуқ
–
мулк
ҳуқуқи
ҳамда
чекланган
ашёвий
ҳуқуқлар
–
оператив
бошқариш
ва
хўжалик
юритиши
ҳуқуқи
.
Бу
ҳолат
ФКнинг
39-
моддасида
“
ўз
мулкида
,
хўжалик
юритишида
ёки
оператив
бошқарувида
”
тарзида
ифодаланган
ва
шу
асосда
алоҳида
мол
-
мулк
мавжуд
бўлиши
талаби
белгиланган
.
Иқтисодий
фаолиятининг
муайян
турини
амалга
ошириш
учун
моддий
неъматларни
жалб
этишнинг
бошқа
усуллари
(
масалан
,
ижара
,
текин
фойдаланиш
,
ишончли
бошқариш
ва
шу
кабилар
)
ва
замонавий
конструкциялари
(
франшизинг
,
лизинг
)
ФКнинг
39-
моддасида
назарда
тутилмаган
.
Юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиши
белгисига
нисбатан
фуқаролик
ҳуқуқи
доктринасида
шаклланган
қоидалар
замонавий
бозор
қонуниятларга
қанчалик
мослиги
борасида
кўплаб
мутахассислар
фикр
билдиришган
.
Бунда
ҳуқуқшунос
олимлар
оператив
бошқариш
ва
хўжалик
юритиш
ҳуқуқининг
бугунги
воқеликлар
,
иқтисодиётнинг
маъмурий
бошқарув
тизимидан
бозор
хўжалигига
ўтиш
шароитида
уларнинг
мақсадга
мувофиқлиги
масаласида
танқидий
фикрлар
билдирган
[19].
Оператив
бошқаришнинг
моҳияти
борасида
М
.
Х
.
Баратов
“
ҳар
қандай
ҳолатда
ҳам
давлат
мулки
асосида
ташкил
этилаётган
муассаса
оператив
бошқарувдаги
ўзига
тегишли
мол
-
мулкнинг
“
иккиламчи
”
мулкдори
сифатида
“
бирламчи
”
мулкдорнинг
хоҳиш
-
иродасини
бажаришга
хизмат
қилади
”,
деган
хулосага
келади
[20, 66-
бет
].
Л
.
Чантурия
давлат
юридик
шахслар
мол
-
мулкининг
ҳуқуқий
мақомини
таҳлил
қилар
экан
,
ўз
мулоҳазаларини
қуйидагича
ифодалайди
:
оммавий
ҳуқуқ
юридик
шахс
ўзига
хос
хусусиятларидан
яна
бири
ушбу
шахслар
мол
-
мулкининг
ўзига
хос
ҳуқуқий
ҳолатидир
.
Қоидага
кўра
бу
мол
-
мулк
давлат
мулкида
бўлади
ва
юридик
шахсга
қонунда
ёки
таъсис
ҳужжатида
белгиланган
фаолиятни
амалга
оширишда
фойдаланиш
учун
берилади
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ўзбекистон
Республикасининг
Марказий
банки
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
1-
моддаси
иккинчи
қисмига
кўра
,
Марказий
банк
юридик
шахс
ҳисобланади
ва
у
давлатнинг
мутлақ
мулкидир
[21,
413-414
бетлар
].
Бу
ҳолатга
эътибор
қаратар
экан
,
ўз
вақтида
Ҳ
.
Раҳмонқулов
қуйидаги
тўхтамга
келади
:
корхоналарнинг
асосий
қисми
давлатники
бўлган
янги
иқтисодий
тизимга
ўтиш
даврида
ФКда
давлат
мулкини
оператив
бошқариш
институти
сақлаб
қолинди
ва
ашёвий
ҳуқуқларга
бўлган
,
мулкдор
бўлмаган
корхоналарга
нисбатан
хўжалик
юритиш
ҳуқуқи
институти
киритилди
.
Ушбу
институтларнинг
сақланиб
қолиши
ҳуқуқшунос
-
мутахассислар
томонидан
турлича
қабул
қилинди
ва
ҳаттоки
хорижий
мутахассислар
томонидан
танқид
этилди
.
Уларнинг
фикрича
,
амалдаги
қонунчиликда
кўрсатиб
ўтилган
институтларнинг
сақланиб
қолиши
социалистик
хўжалик
қолдиқлари
бўлиб
,
Ўзбекистон
ФКда
мулкнинг
дахлсизлиги
,
шартномалар
ва
тадбиркорлик
эркинлигининг
белгиланиши
шароитида
уларнинг
сақланиб
қолиши
ҳар
қандай
танқидга
бардош
бера
олмайди
(
Р
.
Книпер
) [22, 98-
бет
].
Оператив
бошқариш
ва
хўжалик
юритиш
ҳуқуқининг
бозор
иқтисодиётига
мос
келмаслиги
масаласини
танқид
қилар
экан
,
У
.
А
.
Арипджанов
уларни
фуқаролик
қонунчилигидан
чиқаришни
таклиф
этади
ва
қуйидаги
жиҳатларига
кўра
ушбу
конструкциялари
мулк
ҳуқуқининг
асосий
тамойилларига
зид
келишини
асослантиради
:
1)
ушбу
конструкциялар
давлат
бошқарув
органлари
мол
-
мулкка
нисбатан
ўзларининг
ваколатлари
ва
жавобгарлигини
давлат
корхоналарига
ўтказган
,
бироқ
амалда
мол
-
мулк
мутлақ
давлат
мулки
бўлиб
қолган
мулкни
тотал
марказлаштириш
натижасида
вужудга
келган
.
Шу
боис
давлат
корхоналари
ва
уларнинг
контрагентлари
ўртасидаги
муносабатлар
ўз
аҳамиятига
эга
эмас
эди
.
2)
ушбу
конструкциялар
сохта
-
мулк
(
псевдо
-
собственность
)
сифатида
моделлаштирилган
,
чунки
улар
:
а
)
бунда
мол
-
мулкка
нисбатан
корхона
ашёвий
ҳуқуққа
эга
бўлса
,
муассислар
мулк
ҳуқуқига
эга
бўлади
;
б
)
субъектларига
мулк
ҳуқуқи
асосида
тегишли
бўлмаган
ва
мулкдор
олдида
ҳеч
қандай
жавобгарликни
юзага
келтирмайдиган
ушбу
мол
-
мулкни
,
ундан
олинган
ҳосил
ва
даромадларни
тасарруф
этиш
чекланган
ашёвий
ҳуқуқ
ҳисобланади
ва
мулк
ҳуқуқи
бўла
олмайди
.
3)
ушбу
ҳуқуқларни
юридик
нонсенсга
2
олиб
келади
:
бир
шахс
(
унитар
корхона
ёки
муассаса
)
нинг
мажбуриятлари
бўйича
бошқа
(
муассис
)
га
тегишли
мулк
жавоб
беради
.
Ҳолбуки
,
бунда
мулкдор
олдиндан
ўз
жавобгарлигини
белгиламайди
ва
регрес
талабларга
ҳам
эга
бўлмайди
.
Чунончи
,
унитар
корхона
ўз
мажбуриятлари
бўйича
ўзига
қарашли
бутун
мол
-
мулк
билан
жавоб
беради
(
ФКнинг
70-
моддаси
еттинчи
қисми
),
муассаса
ўз
мажбуриятлари
бўйича
ихтиёридаги
пул
маблағлари
билан
жавоб
беради
(
ФКнинг
76-
моддаси
учинчи
қисми
биринчи
жумласи
).
Бироқ
мулкдор
бундай
корхона
ёки
муассасанинг
мол
-
мулки
ва
пул
маблағлари
етарли
бўлмаганида
давлат
уларнинг
мажбуриятлари
бўйича
субсидиар
жавобгар
бўлади
(
ФКнинг
72-
моддаси
бешинчи
қисми
ва
76-
моддаси
учинчи
қисми
иккинчи
жумласи
) [23, 21-
бет
].
Х
.
Рахмонқулов
,
В
.
Ё
.
Эргашев
бугунги
кунда
,
нафақат
миллий
,
балки
МДҲ
мамлакатлари
цивилистикасида
ҳам
мазкур
институтларнинг
ривожланган
бозор
иқтисодиёти
шароитида
амалда
бўлишини
мақсадга
мувофиқлиги
қизғин
баҳс
-
мунозаларлар
объектига
айланди
.
МДҲ
мамлакатлари
фуқаролик
қонунчилиги
таҳлилини
амалга
оширган
аксарият
хориж
экспертлари
бозор
шароитида
фуқаролик
субъектининг
ҳар
бир
иштирокчиси
фуқаролик
муомаласига
ўзига
мулк
ҳуқуқи
асосида
тегишли
мол
-
мулк
билан
иштирок
этиши
шарт
,
акс
ҳолда
улар
билан
муносабатларга
киришган
бозорнинг
бошқа
иштирочиларининг
манфаатлари
хавф
остида
қолади
,
деб
таъкидлашади
[24, 181-182
бетлар
].
Назаримизда
,
фуқаролик
қонунчилигида
оператив
бошқариш
ва
хўжалик
юритиш
ҳуқуқи
билан
боғлиқ
қоидаларни
чиқариш
ва
давлат
муассасалари
ва
корхоналарининг
мазкур
ҳуқуқларини
хусусий
-
ҳуқуқий
моҳиятга
эга
бўлмаганлиги
сабабли
алоҳида
2
Нонсенс
– nonsense –
инглизча
,
аслида
лотинча
–
non
–
йўқ
,
sensus
–
маъно
.
Маъносиз
гап
,
мантиқсизлик
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
45
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
ифодалаш
зарур
.
Давлат
эркин
бозор
шароитида
бош
ислоҳотчи
сифатида
мақомини
сақлаб
қолар
ҳамда
ўзининг
иқтисодий
фаолияти
ва
иқтисодиётга
аралашувини
ўзининг
корхоналари
,
табиий
монополия
субъектлари
ва
монопол
корхоналари
орқали
амалга
оширар
экан
бу
ҳолатда
унинг
фаолияти
оммавий
-
ҳуқуқий
воситалар
йўли
билан
амалга
оширилиши
талаб
этилади
.
Давлатга
қарашли
корхоналар
ҳам
одатдаги
фуқаролик
муомаласида
бошқа
субъектлар
билан
тенг
асосларда
иштирок
этади
ва
улар
ўртасидаги
муносабатлар
хусусий
-
ҳуқуқий
нормалар
билан
тартибга
солинади
.
Давлат
ва
унга
қарашли
корхоналар
ўртасидаги
муносабатлар
,
давлат
корхоналарининг
мол
-
мулки
,
ушбу
мол
-
мулкка
нисбатан
корхонанинг
ва
муассис
давлатнинг
ўзаро
муносабатлари
ҳам
иккита
алоҳида
субъект
эмас
,
балки
бир
субъект
–
давлат
сифатида
қаралиши
ва
мулкдорнинг
вакили
томонидан
бошқарилиши
лозим
.
Бунда
давлатга
қарашли
ҳар
қандай
корхона
учинчи
шахслар
билан
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатга
,
муассис
–
давлат
билан
эса
маъмурий
-
ҳуқуқий
муносабатга
киришади
.
Шу
сабабли
давлат
юридик
шахсларининг
мол
-
мулки
мулкдорнинг
ўзи
ташкил
этган
юридик
шахс
учун
ажратилган
алоҳида
мол
-
мулки
ҳисобланади
ва
одатда
фуқаро
томонидан
тадбиркорлик
фаолияти
учун
ажратилган
мол
-
мулкнинг
мақомига
тенг
бўлиши
зарур
.
Бинобарин
хусусий
субъект
томонидан
ташкил
этилган
юридик
шахс
мол
-
мулки
муассислар
мулкидан
алоҳида
ҳисобланар
экан
,
давлат
мулки
асосида
ташкил
этилган
юридик
шахс
мол
-
мулки
ҳам
муассислар
мол
-
мулкидан
алоҳида
ҳисобланади
ва
фақат
унинг
ўзига
тегишли
бўлиши
зарур
.
Бунда
давлат
юридик
шахси
ва
давлат
ўртасидаги
муносабат
оммавий
-
ҳуқуқий
тус
касб
этиши
лозим
.
Фикримизча
,
юридик
шахснинг
алоҳида
мол
-
мулки
асоси
сифатида
амалдаги
қонунчиликда
“
оператив
бошқариш
ва
хўжалик
юритиш
ҳуқуқини
”
ифодаланиши
мақсадга
мувофиқ
эмас
.
Қолаверса
,
ФКнинг
юридик
шахс
тушунчасига
берилган
таърифида
(39-
модда
) “
ўз
мулкида
,
хўжалик
юритишида
ёки
оператив
бошқарувида
”
иборасининг
қўлланилиши
ҳам
бозор
муносабатлари
шароитида
мақсадга
мувофиқ
эмас
.
Оператив
бошқариш
ва
хўжалик
юритиш
ҳуқуқи
амал
қиладиган
МДҲ
давлатларининг
деярли
барчасида
юридик
шахс
тушунчасига
берилган
таърифда
“
фақат
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
”
белгиланган
холос
.
Жумладан
,
Россия
Федерацияси
ГКнинг
48-
моддаси
1-
қисми
,
Озарбайжон
ГКнинг
43-
моддаси
1-
қисми
,
Туркманистон
ГКнинг
48-
моддаси
1-
қисми
,
Украина
ГКнинг
80-
моддаси
1-
қисмида
алоҳида
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
белгиланган
бўлиб
,
уларда
“
ўз
мулкида
,
хўжалик
юритишида
ёки
оператив
бошқарувида
”
каби
атамаларни
назарда
тутилмаган
.
Шу
боис
ФКнинг
39-
моддаси
биринчи
қисмидан
“
ўз
мулкида
,
хўжалик
юритишида
ёки
оператив
бошқарувида
”
иборасини
чиқариш
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Зокиров
И
.
Б
.
Фуқаролик
ҳуқуқи
. I-
қисм
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2009. – 167
б
.
2.
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Р
.
Фуқаролик
ҳуқуқининг
субъектлари
.
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2008. – 67
б
.
3.
Захарова
Е
.
И
.
О
понятии
"
имущественная
обособленность
юридического
лица
" // www. gramota.
Ne / materials.
4.
Топилдиев
Б
.
Р
.
Мол
-
мулкни
ишончли
бошқаришни
фуқаролик
-
ҳуқуқий
тартибга
солиш
:
юрид
.
фан
.
номз
.
дис
. –
Тошкент
: 2008. – 112
б
.
5.
Подсосонная
В
.
В
.
Юридическое
обособление
имущества
[
Электронный
ресурс
].
Доступ
из
СПС
«
КонсультантПлюс
».
6.
Стройкина
Ю
.
В
.
Имущественная
обособленность
как
конструктивный
признак
коммерческой
организа
-
ции
:
дисс
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. -
Оренбург
, 2002.
−
С
. 6.
7.
Гражданское
право
.
В
4
т
.
Т
. 1:
Общая
часть
/ [
Ем
В
.
С
.
и
др
.] //
отв
.
ред
. –
Е
.
А
.
Суханов
. – 3-
е
изд
.,
пере
-
раб
и
доп
. –
М
.:
Волтерс
Клувер
, 2006. – 230
с
.
8.
Гражданское
право
.
Учеб
.
В
3
т
.
Т
. 1. – 6-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. /
Н
.
Д
.
Егоров
,
И
.
В
.
Елисеев
и
др
.;
Отв
.
ред
.
А
.
П
.
Сергеев
,
Ю
.
К
.
Толстой
. –
М
.:
ТК
Велби
,
Изд
-
во
Проспект
, 2003. –143
с
.
9.
Сойфер
Т
.
В
.
Сущность
некоммерческих
юридиче
-
ских
лиц
:
направления
поиска
10.
Захарова
Е
.
И
.
Имущественная
обособленность
коммерческих
организаций
как
признак
юридического
лица
:
автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
Краснодар
:
2013. –
С
. 7.
11.
Рудакова
В
.
Д
.
Гражданско
-
правовой
статус
публичных
юридических
лиц
:
автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
. –
М
.: 2014. –
С
. 94.
12.
Юлдашев
Ж
.
И
.
Акциядорлик
жамияти
–
фуқаролик
ҳуқуқининг
субъекти
сифатида
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2004. –
Б
. 45.
13.
Кокурин
А
.
В
.,
Кокурина
И
.
В
.
Некоторые
особен
-
ности
юридических
лиц
публичного
права
//
Пробелы
в
российском
законодательстве
.
−
2012.
−
№
2. –
С
. 48.
14.
Грешников
И
.
П
.
Понятие
юридического
лица
в
гражданском
праве
и
законодательстве
:
автореф
.
дис
.
…
канд
.
юрид
. –
Алма
-
Ата
, 1997. – 15
с
.
15.
Арипджанов
У
.
А
.
Право
собственности
в
системе
вещных
прав
:
автореф
.
дисс
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
−
Таш
-
кент
: 2000.
О
.
О
.
О
.NISIM, –
С
. 22;
Асьянов
Ш
.
М
.
Право
публичной
собственности
//
Материалы
практической
конференции
Совершенствование
законадательства
в
условиях
рыночной
экономики
. –
Т
.:
ГТЦ
.1995.-25
с
.;
Те
А
.,
Рахманкулов
М
.,
Убайдуллаев
З
.
Вопросы
правосубъ
-
ектности
в
законодательстве
о
государственной
соб
-
ственности
.
Книга
«
Право
и
рынок
:
теоретические
про
-
блемы
развития
». –
Т
.:
Фан
. 1994.
−
С
. 24.
16.
Баратов
М
.
Х
.
Давлат
мулк
ҳуқуқи
. –
Т
.:
ТДЮИ
,
2008. –
Б
. 66.
17.
Чантурия
Л
.
Юридические
лица
публичного
права
и
их
место
в
гражданском
праве
// 10
лет
Граж
-
данскому
кодексу
Узбекистана
:
опыт
и
перспективы
развития
.
−
С
. 413-414.
18.
Рахманкулов
Х
.
Р
.
Основные
направления
раз
-
вития
гражданского
законодательства
Республике
Уз
-
бекистан
//
Актуальные
проблемы
и
тенденции
разви
-
тие
гражданского
законодательства
:
материалы
меж
-
дународной
научно
-
практической
конференции
. –
Ташкент
: 2005. –
ТГЮИ
, –
С
. 98.
19.
Арипджанов
У
.
А
.
Право
собственности
в
систе
-
ме
вещных
прав
:
автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
Ташкент
: 2000. –
С
. 21.
20.
Рахмонқулов
Х
.,
Эргашев
В
.
Ё
.
Ўзбекистон
Республикаси
ашёвий
ҳуқуқ
тизимини
такомиллаштириш
муаммолари
.
–
Т
.:
ТДЮИ
, 2011. –
Б
.
181-182.
