ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
масалалари
ва
бугунги
кунда
долзарб
ҳисобланган
лицензия
шартномаси
қоидаларини
муаллифлик
ва
турдош
ҳуқуқлар
объектларига
нисбатан
қўллаш
му
-
аммолари
алоҳида
кўриб
чиқиб
ўрганишни
ва
ҳуқуқий
муаммоларни
бартараф
этиш
юзасидан
таклифлар
беришни
талаб
қилади
.
Бу
ҳақда
кейинги
мақолаларимизда
тўхталамиз
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
поня
-
тие
и
место
интеллектуальной
собственности
.
В
основной
части
статьи
рассматриваются
вопросы
понятия
лицензионного
договора
и
его
применения
.
В
заключении
автор
дает
свое
понятие
лицензион
-
ного
договора
и
его
предмета
и
приходит
к
выводу
,
что
данный
вид
договора
требует
дальнейшего
изучения
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes concept and a place of license contract in intellec-
tual property.
In the basic part of the article the questions of concept
of the license contract and its application are considered.
In the conclusion the author gives the concept of the li-
cense contract and its subject and comes to opinion, that
the given kind of the contract demands further studying.
М
.
Ҳ
.
Ҳакимов
ТДЮИ
магистранти
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКА
ТОВАР
-
ХОМ
АШЁ
БИРЖАСИНИНГ
ТАШКИЛИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
ШАКЛИ
Ўзбекистон
республика
Товар
-
хом
ашё
биржаси
мамлакат
биржа
тизимининг
муҳим
бўғини
бўлиб
,
унинг
ривожланишисиз
бозор
ҳам
,
умуман
иқтисодиёт
ҳам
ривожланиши
мумкин
эмас
.
Ўзбекистон
Республикаси
Товар
-
хом
ашё
биржаси
ўзининг
самарали
фаолияти
мобайнида
биржа
бозорида
савдо
қилишнинг
энг
замонавий
принципларини
ўзида
мужассамлаштириб
келмоқда
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маърузасида
бу
хусусда
сўз
юритар
экан
,
жумладан
шундай
дейди
:
"...
Товар
-
хом
ашё
биржалари
фаолияти
тубдан
ўзгартирилди
.
Маҳсулотларнинг
катта
қисми
,
жумладан
,
юқори
ликвидли
ва
харидоргир
товарлар
–
пахта
толаси
,
линт
,
бензин
,
дизель
ёқилғиси
,
минерал
ўғитлар
,
ўсимлик
ёғи
,
ун
каби
маҳсулотлар
бугунги
кунда
биржа
савдолари
орқали
сотилмоқда
"
1
.
Бироқ
,
шунга
қарамай
,
биржаларнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шакллари
,
шу
жумладан
,
Ўзбекистон
республика
Товар
-
хом
ашё
биржасининг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шакли
илмий
давраларда
қизғин
баҳсларга
сабаб
бўлиб
келмоқда
.
Миллий
қонунчилик
ҳужжатларида
биржалар
,
шу
жумладан
,
товар
биржаларининг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклига
нисбатан
чекловлар
белгиланмаган
бўлиб
,
улар
юридик
шахснинг
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
ҳар
қандай
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклидан
фойдаланиш
имконини
беради
.
Шунга
қарамай
айрим
олимлар
товар
биржасининг
иқтисодий
моҳияти
ва
ҳуқуқий
ҳолатидан
келиб
чиқиб
,
биржа
фақат
тижоратчи
бўлмаган
ташкилот
шаклида
тузилиши
мумкин
,
деб
ҳисоблайди
.
Масалан
,
И
.
В
.
Авилина
ва
О
.
М
.
Козирь
фикрига
кўра
,
даромад
олиш
биржа
фаолиятининг
асосий
мақсади
саналмайди
,
бироқ
у
мазкур
фаолиятнинг
қўшимча
натижаси
сифатида
мавжуд
бўлиши
ҳам
мумкин
2
.
Шунга
ўхшаш
фикрни
Т
.
В
.
Сойфер
ҳам
илгари
суради
.
У
янги
(
Россия
Федерацияси
)
Фуқаролик
кодекси
қабул
қилиниши
муносабати
билан
товар
биржаси
фақат
махсус
ҳуқуқий
лаёқатга
эга
тижоратчи
бўлмаган
юридик
шахс
сифатида
тузилиши
мумкин
,
деб
қайд
этади
3
.
"
Биржевое
право
"
дарслиги
муаллифлари
бу
му
-
аммога
нисбатан
бошқача
ёндашувни
таклиф
қиладилар
.
Тижоратчи
ташкилот
сифатидаги
биржа
фаолияти
унинг
иштирокчилари
инвесторлар
санали
-
ши
ва
киритилган
сармоядан
даромад
олишни
кўзлашини
назарда
тутади
.
Айни
пайтда
биржа
мижоз
-
лари
учун
савдонинг
қимматлашиши
инвесторларнинг
даромадларини
кўпайтиришнинг
эҳтимол
тутилган
усулига
айланади
(
ҳар
хил
тўловлар
,
йиғимларнинг
1
Каримов
И
.
А
.
Бизнинг
бош
мақсадимиз
–
жамиятни
демо
-
кратлаштириш
ва
янгилаш
,
мамлакатни
модернизация
ва
ислоҳ
этишдир
.
Тошкент
, 2005. 12-
б
.
2
Авилина
И
.
В
.,
Козырь
О
.
М
.
Биржа
:
правовые
основы
органи
-
зации
и
деятельности
.
М
., 1991.
С
.26.
3
Сойфер
В
.
Т
.
Сделки
в
биржевой
торговле
.
Автореф
.
дис
....
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 1996.
С
.15.
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
кўпайиши
ва
ҳ
.
к
.).
Бу
ҳолат
муайян
босқичда
биржада
амалга
ошириладиган
операцияларнинг
ўсиши
учун
тўсқинлик
қилади
,
бунинг
оқибатида
эса
ушбу
биржа
аъзоларининг
ўз
савдо
фаолиятидан
фойда
олиш
им
-
кониятини
чеклайди
4
.
Биржанинг
тижоратчи
бўлмаган
ташкилот
сифатида
намоён
бўлиши
,
ҳеч
шубҳасиз
,
унинг
обрўсини
ошира
-
ди
.
Хусусан
,
АҚШ
да
айрим
биржалар
,
айниқса
йирик
биржа
муассасалари
ўз
нуфузини
ошириш
мақсадида
йиллик
ҳисоботларида
биржадаги
капитал
айланмаси
миллиардлаб
долларларни
ташкил
этган
ҳолда
,
ай
-
тайлик
, 500-1000
доллардан
иборат
соф
даромадни
кўрсатади
5
.
Шундай
қилиб
,
бизнинг
фикримизча
,
биржа
ташкил
этишнинг
энг
мақбул
ҳуқуқий
шакли
айнан
тижоратчи
бўлмаган
ташкилот
ҳисобланади
.
Бу
биржанинг
ҳақиқий
функцияси
–
ўз
аъзолари
ва
биржа
савдоси
бошқа
иштирокчиларининг
самарали
савдо
фаолияти
-
ни
таъминлашни
юқорироқ
даражада
амалга
ошириш
имкониятини
беради
.
Бироқ
у
ёки
бу
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклни
танлаш
–
бу
бизнинг
назаримизда
,
биржанинг
ўз
ҳуқуқидир
.
Миллий
ва
жаҳон
амалиётида
тижоратчи
ташкилот
шаклида
тузилган
биржаларга
дуч
келиш
мумкин
.
Бизнинг
фикримизча
,
юридик
шахсларни
тижорат
йўналиши
мезонига
қараб
тижоратчи
ва
тижоратчи
бўлмаган
ташкилотларга
ажратиш
(
ЎзР
ФКнинг
40-
моддаси
)
амалда
жиддий
қийинчиликларни
юзага
кел
-
тиради
.
Амалда
баъзан
фаолиятнинг
асосий
мақсадини
иккинчи
даражали
мақсаддан
фарқлаш
им
-
кони
бўлмай
қолади
.
Хусусан
,
кўпгина
тижоратчи
бўлмаган
ташкилотлар
расман
(
қонунга
ва
уставга
би
-
ноан
)
даромад
олишни
асосий
мақсад
сифатида
кўзламайди
,
бироқ
амалда
шунга
ҳаракат
қилади
ва
тадбиркорлик
фаолияти
натижасида
катта
фойда
ола
-
ди
.
Товар
биржалари
тижоратчи
бўлмаган
ташкилот
сифатида
тадбиркорлик
фаолияти
билан
шуғулла
-
нишга
ҳақли
,
чунки
ушбу
ҳолат
уларнинг
асосий
мақсадга
эришиш
учун
хизмат
қилади
.
Товар
биржаси
-
нинг
асосий
мақсади
товарлар
ва
хом
ашё
бозорини
самарали
ташкил
этишдан
иборат
эканлигини
ҳисобга
олсак
,
бу
ҳолда
“
унинг
тижоратчи
ташкилотдан
фарқи
нимада
?”,
деган
саволга
жавоб
излашимиз
лозим
.
Бизнингча
,
мазкур
муаммонинг
ечими
янги
тузилма
– “
тадбиркор
бўлмаган
(
даромад
олмайдиган
)
ташки
-
лот
”
ни
шакллантиришда
.
Хусусан
,
АҚШ
қонунчилигида
корпорацияларни
оммавий
(
ҳукумат
)
корпорациялар
,
тадбиркор
бўлмаган
корпорациялар
(nonprofit
corporation)
ва
тадбиркорлик
корпорациялари
(business
corporation)
га
ажратиш
қабул
қилинган
6
.
“
Мулк
шакли
”, “
тижоратчи
(
тижоратчи
бўлмаган
)
ташкилотнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шакли
”
ва
“
тижоратчи
(
тижоратчи
бўлмаган
)
ташкилотнинг
техник
номи
”
(
шартли
равишда
)
тушунчаларини
фарқлаш
лозим
.
Масалан
,
мулк
шаклига
кўра
тижоратчи
ташкилот
ху
-
сусий
,
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклига
кўра
эса
–
масъулия
-
4
Белых
В
.
С
.,
Винниченко
С
.
И
.
Биржевое
право
.
М
., 2002.
С
.12.
5
Дегтярева
О
.
И
.,
Кандинская
О
.
А
.
Биржевое
право
:
Учебник
для
вузов
.
М
., 1997. C.91.
6
Гражданское
и
торговое
право
капиталистических
госу
-
дарств
:
Учебник
/
Отв
.
ред
.
Е
.
А
.
Васильева
.
М
., 1993.
С
.84.
ти
чекланган
жамият
бўлиши
мумкин
.
Шу
нуқтаи
на
-
зардан
“
банк
”, “
биржа
”, “
суғурта
ташкилоти
”
тушунча
-
лари
тижоратчи
(
тижоратчи
бўлмаган
)
ташкилотлар
-
нинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шакллари
сифатида
қаралиши
мумкин
эмас
7
.
Юқорида
айтилганлардан
келиб
чиқиб
,
товар
бир
-
жалари
,
шу
жумладан
,
Ўзбекистон
республика
Товар
-
хом
ашё
биржасининг
асосий
мақсадига
эришиш
учун
юридик
шахснинг
тижоратчи
бўлмаган
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклидан
фойдаланиш
самаралироқдир
ва
бу
қонун
ости
ҳужжатларида
ўзининг
норматив
-
ҳуқуқий
ифодасини
топиши
даркор
.
Бироқ
мазкур
норма
фақатгина
диспозитив
хусусият
касб
этиши
лозим
,
чунки
қонун
ҳужжатларида
бу
масалада
би
-
рон
-
бир
чеклашлар
назарда
тутилмаган
ва
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклини
танлаш
биржанинг
ҳуқуқи
эканлиги
-
ни
инобатга
олиш
зарур
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
роль
товарно
-
сырьевой
биржи
в
современном
обществе
.
В
основной
части
рассматривается
вопрос
об
орга
-
низационно
-
правовой
форме
товарно
-
сырьевых
бирж
и
о
целесообразности
использования
той
или
иной
организационно
-
правовой
формы
юридического
лица
применительно
к
товарным
биржам
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
органи
-
зационно
-
правовая
форма
Узбекской
товарно
-
сырьевой
биржи
имеет
некоторые
недостатки
,
что
требуется
тщательных
научных
изысканий
и
норма
-
тивного
регулирования
данного
юридического
лица
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes the role of commodity exchange in modern society.
In the basic part the question on the organizational-
legal form of commodity exchanges is considered on ex-
pediency of use of any organizational-legal form of the
companies with reference to commodity exchanges.
In the conclusion the author comes to the opinion, that
the organizational-legal form of the Uzbek commodity ex-
change has some lacks that require careful scientific re-
search and normative regulation.
7
Белых
В
.
С
.,
Винниченко
С
.
И
.
Биржевое
право
.
С
.13.
