КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
38
Х
.
С
.
Исламходжаев
ТДЮИ
докторанти
ТАРИФЛАРНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШ
ВОСИТАЛАРИ
ҲАҚИДА
Яхлит
хуқуқий
меъёрлар
ва
принципларга
асослан
-
ганлиги
сабабли
,
турли
мамлакатларда
тарифларни
тартибга
солишнинг
бир
бирига
ўхшаш
томонлари
кўп
.
Ушбу
нарса
халқаро
савдони
осонлаштиради
.
Бундай
ўхшашлик
БМТнинг
ЕЭК
,
ВТО
,
ЮНКТАД
халқаро
таш
-
килотларнинг
фаолияти
боис
келиб
чиқди
.
Тарифларни
хуқуқий
асоси
сифатида
,
кўпчилик
давлатларда
божхона
кодекслари
ва
божхона
тарифи
хақидаги
қонунлар
ишлаб
чиқарилган
.
Божхона
кодек
-
си
,
кўпчилик
мамлакатларда
давлатнинг
ички
қонуний
акт
сифатида
ишлаб
чиқарилади
ва
давлатлараро
ке
-
лишувлар
ва
музокараларга
боғлиқ
бўмайди
.
Божхона
тарифлари
эса
кўпинча
халқаро
қоидалар
билан
ке
-
лишилган
такдирда
чет
мамлакатлар
билан
музокара
-
ларда
кўриб
чиқилади
.
Музокараларнинг
мавзуси
бўлиб
қайси
товарларга
тарифларнинг
қўлланилиши
,
экспорт
/
импорт
божларининг
тузилиши
,
хажми
ва
кенг
-
лиги
,
уларнинг
ишлатилиш
тартиби
олинган
.
Божхона
тарифи
–
бу
давлат
ташқи
иқтисодий
сиё
-
сатининг
воситаларидан
бири
,
жахон
бозори
билан
му
-
носабатда
,
товарларнинг
ички
бозорини
тартибга
солиш
йўлларидан
биридир
.
Шу
билин
бирга
,
божхона
тарифи
нафақат
ташқи
савдо
айланмасини
тартибга
солувчи
модда
сифатида
(
товарлар
тизиминг
ривожлантириш
,
давлатнинг
валюта
фойда
ва
сарф
-
харажатларини
оп
-
тимал
холда
сақлаш
хамда
ички
иқтисодиётни
химоя
-
лаш
),
балки
,
солиқ
тизими
билан
биргаликда
давлатнинг
фойдасини
ташкил
этувчи
восита
хамдир
(
фискал
ва
-
зифа
).
Божхона
тарифи
-
Ўзбекистон
Республикаси
ташқи
иқтисодий
фаолиятининг
Товарлар
номеклатура
-
си
қоидалари
ва
принциплари
асосида
тизимлаштирил
-
ган
божхона
чегарасидан
ўтадиган
товарларга
қўлланиладиган
божлар
тўпламидир
1
.
Амалий
томондан
қараганда
божхона
тарифининг
мухим
хусусиятлари
бор
.
Давлатнинг
иқтисодий
ри
-
вожланиш
даражаси
билан
божхона
тарифидаги
им
-
порт
божларининг
ставкалари
ўртасида
боғлиқлик
мавжуд
.
Иқтисодий
ривожланиш
даражаси
қанча
ба
-
ланд
бўлса
,
импорт
божлари
миқдори
шунча
кам
бўлади
,
сабаби
,
ривожланган
давлатларнинг
саноати
анча
ривожланган
булиб
,
айрим
холлардан
ташқари
божхона
тарифлари
орқали
химояни
деярли
талаб
қилмайди
.
Айрим
биринчи
эхтиёж
товарларига
кир
-
майдиган
товарларнинг
божи
ўрта
миқдордан
анча
балан
бўлиши
мумкин
,
бу
давлатнинг
иқтисодий
ри
-
вожланганлик
кўрсатгичи
эмас
,
балки
давлатнинг
фис
-
кал
манфаати
туфайли
бўлиши
мумкин
.
Замонавий
тариф
бошқарувида
импортнинг
бож
билан
солиниш
миқдори
секин
-
аста
камаймоқда
.
Йуналтирилган
вазифасига
қараб
,
божхона
тариф
-
лари
икки
турга
классификация
қилинади
.
Булар
тар
-
тибга
солинувчи
харакатга
қараб
,
товарнинг
давлатга
кириб
келиши
ёки
чиқиб
келишига
қараб
импорт
ёки
экспорт
тарифи
,
тарифнинг
ривожланишига
қараб
од
-
дий
ёки
мукаммал
турга
бўлинади
.
Импорт
тарифи
–
давлатнинг
божхона
чегарасига
1
Ўзбекистон
Республикасининг
1997
йил
26
декабрдаги
548-I-
сонли
Қонуни
билан
тасдиқланган
Ўзбекистон
Республикаси
-
нинг
Божхона
кодекси
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Маж
-
лисининг
Ахборотномаси
.
Тошкент
, 1998.
№
2. 2–90-
бетлар
.
товарларнинг
олиб
кирилганида
тўланадиган
божхона
божлари
тупламидир
.
Импорт
тарифи
давлатларнинг
тариф
сиёсатининг
аънаънавий
услубидир
.
У
давлат
-
ларнинг
ташқи
савдо
айланувини
тартибга
солишда
ишлатиладиган
усулларининг
асосидир
.
Импорт
тарифининг
хисобланиш
жараёни
,
нафақат
божхона
тарифида
товар
номенклатурасини
аниқлаш
билан
,
балки
товарнинг
келиб
чиқиш
давлати
ва
бож
-
хона
нархини
аниқлаш
билан
боғлиқ
..
Импорт
тарифининг
вазифаси
-
давлатга
кириб
ке
-
ладиган
товарларнинг
нархига
тўғридан
-
тўғри
таъсир
кўрсатиш
,
ва
шу
орқали
импорт
қилувчи
давлатнинг
ички
бозорида
ушбу
товарларнинг
рақобатдошлигини
пасайтиришдир
.
Товарга
импорт
божининг
қўлланили
-
ши
натижасида
,
товарнинг
нархига
ўзига
яраша
қу
-
шимча
нарх
қўшилади
.
Бунинг
натижасида
импорт
то
-
варига
талаб
камайиб
,
унинг
давлатга
кириб
келиши
камаяди
,
ва
товарнинг
ички
бозордаги
нархлари
оша
-
ди
.
Импорт
божлари
билан
химояланган
товарларни
ишлаб
чиқарувчи
махаллий
корхоналар
,
ушбу
товар
-
ларга
нархларнинг
ошиб
кетганлиги
ва
ўз
товарлар
-
нинг
тарқалиш
кенглиги
ошганлидан
фойда
кўради
.
Айнан
шу
давлатга
,
унинг
ишлаб
чиқарувчилари
ва
истеъмолчиларига
тўғри
келадиган
оптимал
импорт
тарифини
топиш
жуда
муҳим
масаладир
.
Тариф
тизи
-
мини
ишлатиш
қуйидаги
холларда
кутилган
натижа
-
ларни
беради
:
–
импортни
чеклаш
ва
махаллий
ишлаб
чиқарувчи
-
ларга
ишлаб
чиқаришни
ривожлантириш
учун
етарли
шарт
шароитларни
таъминлаб
берганлик
холда
;
–
божхона
тарифларининг
киритилиши
давлат
бюджетини
таъминлашда
мухим
омил
бўлса
;
–
давлат
ичидаги
фойдани
қайта
тақсимлаш
сиёса
-
ти
олиб
борилганда
ва
кам
таъминланган
фуқаролар
-
ни
ижтимоий
қўллаб
-
қувватлаш
мақсадида
;
–
давлатнинг
моддий
ахволини
яхшилаш
ва
мудофаа
салохиятини
ошириш
мақсадида
махаллий
ишлаб
чиқа
-
рилаётган
махсулотнинг
захирасини
яратиш
мақсадида
2
.
Кўпчилик
замонавий
импорт
божларининг
тузили
-
шида
иккита
асосий
принцип
мавжуд
.
Биринчидан
,
тарифнинг
эскалацияланиши
-
махсулотга
қанча
кўп
ишлов
берилганлигига
қараб
божлар
ставкасининг
ошиб
бориши
.
Иккинчидан
,
тарифнинг
самарадорлиги
,
қўшимча
қиймат
берилган
товарларни
ишлаб
чиқариш
учун
ишлатиладиган
товарларга
импорт
ставкасининг
кам
миқдорда
қўйилиши
.
Экспорт
тарифи
жуда
кам
мамлакатлар
томонидан
қўлланилади
,
улар
асосан
ривожланаётган
ва
йирик
табиий
ресурсларга
эга
давлатлар
томонидан
,
экс
-
портни
бошқариш
йўли
сифатида
қўлланилади
.
Экс
-
порт
тарифининг
вазифалари
:
давлат
ичидаги
ва
жа
-
хон
бозоридаги
нархларни
ушлаб
туришдир
.
Айрим
холларда
у
давлатнинг
валюта
захираларини
тўлди
-
ришда
ишлатилади
.
Лекин
,
экспорт
тарифи
орқали
экспорт
миқдори
ва
тузилишини
ушлаб
туриш
кескин
тескари
иқтисодий
оқибаларга
-
давлатнинг
экспорт
имкониятларининг
бузилиши
,
ташқи
савдо
айланмаси
тузилишинг
бузилиши
,
юқори
миқдордаги
инфляцияга
олиб
келиши
хам
мумкин
.
Бир
хил
турдаги
товарнинг
ишлаб
чиқарувчи
мам
-
лакатидан
ташқари
бир
миқдордаги
бож
билан
соли
-
ниши
оддий
тарифдир
.
Божхона
тарифининг
ривожла
-
ниши
–
унга
кирган
товарлар
турларининг
ошишидир
.
2
Щ
ебаров
Н
.
Государственное
регулирование
:
соотношение
свободы
торговли
и
протекционизма
//
Мировая
экономика
и
международные
отношения
.
М
., 2003.
№
3.
С
.45.
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
Мукаммал
тариф
.
Бундай
тарифнинг
иккинчи
номи
-
кўп
каналлик
.
Унга
кўра
бир
хил
турдаги
товарларга
,
ишлаб
чиқарувчи
мамлакатга
қараб
икки
ёки
ундан
ортиқ
бож
миқдорининг
ўрнатилишидир
.
Бундай
та
-
рифларда
бож
миқдори
максимал
даражадан
(
автоном
ёки
асосий
бож
)
пасроқ
даражадага
ўзгара
-
ди
(
конвенцион
бож
).
Давлатлар
орасидаги
савдо
-
иқтисодий
сиёсатни
тартибга
солувчи
келишувлар
бўлмаган
давлатларнинг
товарларига
автоном
бож
қўлланилади
(
энг
қуллай
режим
яратадиган
мамлакат
-
лар
учун
ҳам
қўлланилади
).
Конвецион
бож
энг
қуллай
режим
ёки
бошқа
чегирмалар
яратилган
мамлакатлар
-
нинг
товарларига
қўлланилади
.
Масалан
,
мукаммал
тариф
божхона
келишувлари
,
уюшмалари
ва
бирлаш
-
малари
ичида
ёки
ривожланаётган
давлатларга
кўмак
сифатида
божхона
тарифларининг
камайтирилиб
бе
-
рилиши
мумкинлигини
эътиборга
олади
.
Божхона
тарифи
иккита
мухим
элементлардан
ташкил
топган
-
номенклатура
(
товарларнинг
турлари
)
ва
бож
миқдори
.
Тариф
ичидаги
божларнинг
тизим
-
лаштирилиши
товарларнинг
рўйхатига
–
товарлар
но
-
менклатурасига
асосланган
.
Хозирги
пайтда
,
дунёнинг
кўпчилик
мамлакатлари
туркумлаштирилган
товар
но
-
менклатураларни
ишлатади
(
статистика
ва
божхона
номенклатураси
).
Улар
1983
йилнинг
14
июнида
Брюс
-
селда
1
имзоланган
,
товарларнинг
кодлаштирилиши
ва
таъриф
этилишининг
Уйгунлаштирилган
тизими
хақи
-
даги
конвенциянинг
асосида
тузилган
.
Уйгунлаштирил
-
ган
тизим
1988
йилнинг
1
январидан
ишга
тушган
2
.
2001
йилнинг
март
ойидан
Ўзбекистон
хам
товар
-
ларнинг
Уйгунлаштирилган
кодлаштириш
ва
таъриф
-
лаш
системасига
асосланган
ташқи
иқтисодий
фаоли
-
ят
номенклатурасини
қўллай
бошлаган
(1996
йил
на
-
шри
)
3
. 2002
йилининг
1
июлидан
бошлаб
Республика
-
да
2002
йилнинг
1
январидан
Халқаро
Божхона
Таш
-
килоти
томонидан
Уйгунлаштирилган
тизимга
ўзга
-
ришлар
ва
қўшимчалар
киритилган
товарларни
код
-
лаштириш
ва
таърифлаш
системасига
асосланган
То
-
варлар
номенклатураси
қўлланиб
келинмоқда
(2002
йил
версияси
)
4
. 2008
йилнинг
1
мартидан
Ўзбекистон
Республикаси
ташқи
иқтисодий
фаолиятининг
янгилан
-
ган
Товарлар
номенклатураси
ишга
тушган
.
Ушбу
но
-
менклатура
товарларни
аниқроқ
(
ўнинчи
белгигача
)
классификациялаш
имкониятига
эга
(2007
нашри
)
5
.
1
Уйгунлаштирилган
тизим
деб
,
ўз
ичига
барча
товар
позиция
ва
субпозициялар
ва
уларга
тегишли
рақамли
кодлар
,
боб
-
ларга
,
гурухларга
ва
субпозицияларга
тушунтиришлар
ва
Уйгунлаштирилган
системани
тахлил
қилишнинг
асосий
қой
-
далари
номенклатураси
тушунилади
(1983
йил
Конвенциясига
иловада
берилган
).
2
Ушбу
Конвенциянинг
кучга
киришидан
олдин
1950
йилнинг
15
декабрида
қабул
қилинган
товарларни
классификациялаш
ва
божхона
тарифлари
тўғрисидаги
Номенклатура
хақидаги
Конвенция
ишлаган
.
Товарларнинг
ишлаб
чиқарилишида
ва
халқаро
савдодаги
ўзгаришлар
янги
Конвенциянинг
қабул
қилинишига
олиб
келди
.
3
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2001
йил
2
февралда
қабул
қилинган
"
Ташки
савдо
фаолиятини
тартибга
солишни
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
" 66-
сон
Қарори
//
Ўзбекистон
Республикаси
Ҳукуматининг
қарорла
-
ри
тўплами
.
Тошкент
, 2001.
№
2. 13–33-
бетлар
.
4
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2002
йил
31
майда
қабул
қилинган
"
Импорт
бож
пошлиналарини
уни
-
фикация
қилишга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
"
189-
сон
Қарори
//
Ўзбекистон
Республикаси
Қонун
ҳужжатлари
тўплами
.
Тошкент
, 2002.
№
10. 27–29-
бетлар
.
5
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2008
йил
27
мар
-
тда
қабул
қилинган
"
Ўзбекистон
Республикасининг
ташқи
Уйгунлаштирилган
тизимни
қўллаётган
давлатлар
-
нинг
божхона
тарифларидаги
товарларнинг
ва
шу
билан
бирга
бутун
божхона
бошқарувиннинг
баркарорлиги
ва
олдиндан
кура
билиш
, 1983
йил
Конвенцияси
қатнаш
-
чилари
томонидан
ўзига
олинган
императив
мажбури
-
ятлари
томонидан
таъминланади
.
Ушбу
Конвенцияга
қўшилаётган
давлат
биринчи
ўринда
ўзининг
божхона
-
тариф
ва
статистика
номенклатурасининг
Уйгунлашти
-
рилган
тизимга
тўғри
келтириш
мажбуриятини
олади
.
Шу
билан
у
ўзининг
божхона
-
тариф
ва
статистика
но
-
менклатурасига
қуйидаги
мажбуриятларни
олади
:
–
Уйгунлаштирилган
тизимнинг
барча
товар
пози
-
ция
ва
субпозицияларини
,
хамда
уларга
тегишли
рақамли
кодларни
хеч
қандай
ўзгартиришлар
ва
қўшимчаларсиз
ишлатиш
;
–
Уйгунлаштирилган
тизимнинг
талқин
этилишининг
асосий
қоидаларини
ва
тизимнинг
барча
туркум
,
гурух
,
товарларнинг
позиция
ва
субпозицияларига
талқин
-
ларни
қўллаш
,
Уйгунлаштирилган
тизим
таркибига
ўзгартиришлар
киритмаслик
;
–
Уйгунлаштирилган
тизимдаги
кодлаш
тартибига
риоя
қилиш
;
–
Давлат
хавфсизлигига
путур
етмайдиган
холлар
-
да
,
ёки
бошқа
чекланишлар
бўлмаса
,
товарларнинг
кириш
ва
чиқиши
хақидаги
статистик
маълумотларини
Уйгунлаштирилган
тизимнинг
6
рақамли
коди
ёки
ун
-
дан
хам
чуқурроқ
даражада
чоп
этиш
.
Божхона
тарифи
элементларидан
яна
бири
божхо
-
на
божидир
ва
бу
бож
давлат
чегараларини
кесиб
ўтувчи
маҳсулотлар
учун
давлат
томонидан
мажбуран
ундириладиган
тўлов
хисобланади
ҳамда
бундан
маҳ
-
сулот
айланмалари
учун
асосий
шарт
ҳисобланади
.
Ушбу
тўлов
ҳажми
божхона
божлари
учун
қиймат
ҳи
-
собланади
.
Халқаро
амалиётга
мувофиқ
ўрнатилиш
тартибига
кўра
тўрт
хил
божлар
учрайди
:
адвалор
6
,
махсус
7
,
аралаш
8
альтернатив
9
.
Миллий
қонунчиликда
баъзи
ҳоллар
қаторида
та
-
риф
квоталари
ҳам
назарда
тутилади
. A
гар
умумий
импорт
ҳажми
белгиланган
миқдордан
–
квотадан
ош
-
са
,
улар
божхона
божлари
қийматларининг
камайти
-
рилган
ҳолда
белгиланишда
ишлатилишга
шароит
яратиб
беради
.
Импорт
ҳажми
белгиланган
квотадан
ошган
ҳолда
кўпайтирилган
қиймат
ишлатилиши
йўлга
қўйилади
.
Тариф
квотаси
савдо
-
сиёсатида
қўшма
ра
-
вишда
ишлатиладиган
ҳамда
иқтисодий
ва
маъмурий
тақсир
ўтказувчи
элиментларни
ўз
ичига
олган
инстру
-
мент
ҳисобланади
.
Божхона
тарифи
,
солиқ
солиниш
формасини
ўз
ичига
олиб
аввалалари
фақат
хукумат
ваколатлари
қаторига
кирган
.
Бирон
бир
хукумат
,
мустақил
равишда
божхона
божлари
қийматларини
белгилаган
ҳолда
чет
эллар
иқтисодий
фаолиятини
янада
тартибга
солиш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
"
ПҚ
-823-
сон
Қарори
//
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2008.
№
14–15. 25–26-
бетлар
.
6
Кўпчилик
мамлакатларда
товарнинг
божхона
қийматидаги
ундириладиган
фоизларда
кўлланилади
.
7
Солиқ
ундириладиган
товарнинг
ҳажми
,
оғирлиги
ёки
ўлчов
-
ига
қараб
белгиланган
миқдорда
ўтказилади
,
ва
бу
солиқ
тури
ривожланган
мамлакатларда
кўпроқ
қўлланилади
.
8
Юқорида
баён
қилинган
икки
тур
-
адвалор
ва
махсус
бож
турлари
уйғунлиги
.
Бир
вақтнинг
ўзида
божхона
қиймати
ва
товарнинг
сонидаги
фоиз
қўринишида
олинадиган
бож
унди
-
рилади
.
9
Бож
ундириш
учун
масъул
ҳисобланган
орган
махсус
ва
адвалор
бож
турларидан
бирини
танлаш
ҳуқуқига
эга
.
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
билан
ташқи
савдони
бошқарган
.
Аммо
,
маҳсулот
ай
-
ирбошлашнинг
ривожланиши
,
шу
тизимнинг
мукам
-
маллашиши
,
икки
томонлама
фойда
берувчи
ҳамкор
-
ликка
қизиқиш
шунга
олиб
келдики
,
аввало
барча
сав
-
додаги
шериклар
учун
белгиланган
қийматлар
фарқ
қила
бошлади
.
Давлатлараро
ўзаро
илтифотлар
икки
томонлама
шартномаларда
мустаҳкам
таъминланган
,
керакли
бўлган
кўшимча
чора
-
тадбирлар
давлатлар
ўртасида
ўзаро
киритилган
(
икки
давлат
ўртасида
ўзаро
шартномалар
орқали
белгиланган
божлар
қий
-
мати
бир
томонлама
оширилишига
йўл
қўйилмаган
).
Қатъий
белгиланган
божхона
божлари
қийматлари
-
нинг
ишлатилиши
божхона
божлари
тизимининг
мурак
-
каблашувига
олиб
келди
.
Ишлаб
чиқарилган
давлатига
қараб
бир
-
хил
маҳсулотлар
учун
қўлланиладиган
бож
-
лар
қиймати
дарҳол
бир
неча
тур
маънони
белгилай
бошлади
.
Бириктирилиш
тавсифига
қараб
божлар
қуй
-
идагиларни
ташкил
этади
:
автоном
-
мавжуд
шартно
-
ма
,
келишув
ва
бошқа
халқаро
мажбуриятларни
ҳисоб
-
га
омаган
ҳолда
давлат
томонидан
белгиланади
,
ҳам
-
да
конвенцион
-
давлатнинг
халқаро
майдондаги
маж
-
буриятлари
қаторида
мустаҳкамланади
.
Қулайлик
туғ
-
диришга
мўлжалланган
халқаро
савдо
-
сотиқ
конунчи
-
лиги
орқали
кенг
тарқалган
катта
бўлмаган
принцип
-
лар
,
ҳамда
ўзаро
мустаҳкамланган
энг
қуллай
режим
принципига
эга
бўлган
давлатларга
нисбатан
ишлати
-
ладиган
конвенцион
божлар
энг
қуллай
режим
қиймат
-
лари
деган
номга
сазовор
бўлган
.
Энг
қуллай
режим
қийматининг
моҳияти
автоном
қийматникидан
пастроқ
-
дир
.
Масалан
,
Ўзбекистоннинг
божхона
тарифида
,
автоном
божларнинг
қиймати
энг
қуллай
режим
қийма
-
тининг
икка
карраси
сифатида
ҳисобланади
1
.
Конвенцион
божлар
замонавий
хақаро
савдо
-
сотиқ
тизимида
кўпроқ
тарқалгандир
.
Биринчи
ўринда
,
бу
нарса
ВТО
(
Жаҳон
Савдо
Ташкилоти
)
доирасида
таш
-
кил
этилган
ташқи
савдо
фаолиятини
бошқариш
тизи
-
мининг
хар
томонлама
ривожланишига
боғлиқдир
.
Би
-
рон
бир
давлатнинг
ВТОга
аъзо
бўлишига
доир
олиб
бориладиган
музокаралар
учун
асосий
йўналишлари
-
дан
бири
,
бу
тарифларга
доир
ён
босишлар
учун
ба
-
ённома
тузишдир
.
Аъзо
бўлаёган
давлатлар
ВТО
дои
-
расидаги
барча
имтиёзлардан
фойдаланиш
ҳуқуқига
эга
бўладилар
ва
шунга
жавобан
давлатлар
божхона
божлари
қийматларини
камайтириш
каби
ён
босишла
-
ри
зарур
.
Бу
каби
ён
босишлар
Илтифотлар
рўйхатида
тўплам
сифатида
жамланади
ва
бу
рўйхат
ГАТТнинг
(
ГАТТ
, II
модда
)
ажралмас
қисмига
айланади
.
ГАТТнинг
II-
моддасига
асосан
,
тарифларга
доир
илтифотлар
баённомаси
(
Илтифотлар
рўйхати
)
қўшилаётган
давлат
,
келгусида
эса
иштирокчи
давлат
томонидан
ВТОнинг
бошқа
аъзолари
билан
келишил
-
ган
холда
божхона
тарифидаги
қатор
товарларга
бож
миқдорини
белгилаш
(
Илтифотлар
рўйхатининг
I
қис
-
ми
)
ва
қатор
товарлар
учун
бир
неча
йил
ичида
бож
миқдорини
камайтириш
(
Илтифотлар
рўйхатининг
II
қисми
2
).
Бож
миқдорини
белгилаш
-
ушбу
божларни
бир
томонлама
йўл
билан
ўзгартирилиш
имконияти
1
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1998
йил
31
мартда
қабул
қилинган
"
Ўзбекистон
Республикасида
ташқи
савдо
фаолиятини
эркинлаштириш
бўйича
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
" 137-
сон
Қарори
//
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
молиявий
қонунлари
.
Тошкент
, 1998.
№
6 (
илова
).
45–52-
бетлар
.
2
ГАТТни
II. 1(b)
моддаси
тахлил
қилиш
хақидаги
Келишув
-
га
асосан
,
рўйхатга
бошқа
"
божлар
ва
тўловлар
"
хам
кири
-
тилади
.
Улар
"
Марокаш
протоколида
"
қўрсатилган
санага
асосланиб
белгиланади
.
йўқлигидир
,
ГАТТда
белгиланган
алохида
холлардан
ташқари
3
.
Шундай
қилиб
,
ВТО
аъзолари
илтифотлар
рўйхатида
берилган
тариф
ставкалари
ўзаро
келишил
-
ган
ҳолда
ўрнатилади
.
ВТО
ичида
илтифотлар
рўйхатига
ўзгартиришлар
киритиш
натижасида
божхона
тарифларининг
камай
-
тирилиши
кузатилмоқда
,
бу
нарса
кўп
томонлама
халқаро
музокаралар
натижасидир
4
. 1947
йилда
ГАТТнинг
тузилганидан
бери
бундай
музокаралар
сак
-
киз
марта
ўтказилган
.
ВТОга
дунёнинг
кўпчилик
дав
-
латлари
аъзо
бўлгани
учун
(151
давлат
),
бирон
бир
товар
позицияси
устида
ставкани
ошириш
масаласи
йирик
музокарага
айланиши
мумкин
ва
тариф
хамда
нотариф
сохасида
қарама
-
қарши
чегирмалар
билан
туланиши
керак
5
.
Шундан
келиб
чиқиб
,
ГАТТ
ичида
белгиланган
божхона
божлари
ставкалари
"
боғланган
"
деб
ном
олган
.
Боғланганлик
нисбати
(
илтифотлар
рўйхатига
қўшилган
тариф
позицияларининг
умумий
божхона
божи
солинадиган
товар
позицияларига
нис
-
бати
)
савдо
тизимининг
либераллаштирилишида
му
-
хим
ахамиятга
эга
.
ГАТТнинг
I
моддасига
биноан
божхона
божларига
энг
қуллай
режим
берилади
.
Бунга
асосан
ВТОнинг
барча
аъзолари
давлатга
тўғри
келадиган
рўйхат
рўйхат
асосида
рўйхатдаги
божлар
миқдоридан
ошган
оддий
божхона
божларидан
озод
этилади
.
Шундай
қилиб
,
барча
боғланган
божлар
энг
қуллай
режимни
ташкил
қилади
ва
уларни
ошириш
фақат
ГАТТ
ичида
кўп
тарафлама
музокаралар
орқали
мумкин
.
Боғланган
божлар
ВТОга
аъзо
давлат
томонидан
нафақат
ВТОга
бошқа
аъзо
давлатлар
томонидан
бал
-
ки
,
ВТОга
аъзо
бўлмаган
,
лекин
бошқа
савдо
мажбу
-
риятлари
,
ўзаро
товар
айланмаси
пайтида
энг
қуллай
режим
тақдим
этиш
келишуви
мавжуд
бўлган
давлатга
хам
берилиши
мумкин
.
Масалан
,
ВТОга
аъзо
бўлмаган
Ўзбекистоннинг
44
та
давлат
6
билан
энг
қуллай
режим
3
II
модданинг
2
бандига
асосан
,
ВТО
аъзоларига
махаллий
товардан
олинадиган
ички
солиққа
тенг
келадиган
миқдорда
-
ги
антидемпинг
ёки
компенсация
божлари
,
солиқлари
ва
тўловларини
қўллашга
хеч
нарса
қаршилик
қилмайди
.
4
Тарифлар
хақида
ёки
тарифлар
рўйхатига
ўзгаришлар
кири
-
тиш
музокараларни
ўтказиш
қоидалари
ГАТТнинг
XXVIII,
XXVIII bis
бобларида
берилган
.
5
ГАТТнинг
XXVIII
моддасига
("
Рўйхатларга
ўзгартиришлар
киритиш
")
асосан
хамма
давлатлар
барча
товарлар
хақида
-
ги
музокараларда
қатнашади
деб
аташиши
керак
эмас
.
Кўпинча
музокаралар
асосий
савдо
шериклари
орасида
ўтказиладии
("
Ахдлашаётган
давлатлар
,
биринчи
манфаат
-
дор
томонлар
").
Масалан
Канада
,
ЕИ
,
Япония
ва
АҚШ
ўртасидаги
тўрт
томонлама
келишувга
асосан
,
фармацев
-
тика
махсулотлари
,
қурилиш
ускуналари
,
медицина
ускуна
-
лари
,
пўлат
,
қоғоз
,
пиво
,
меель
,
қишлоқ
хўжалик
ускунала
-
рига
божхона
тўловлари
бекор
қилинган
.
Бу
нарса
,
ВТО
ичида
тариф
химоясини
38%
га
камайтирди
.
Бу
музокара
-
ларда
қатнашмаган
,
лекин
ВТОга
аъзо
давлатлар
хам
энг
қуллай
режим
принципига
асосланган
холда
ушбу
тўрт
дав
-
лат
каби
музокаралар
натижасидан
фойдаланиш
хуқуқига
эга
бўлишди
.
6
Энг
яхши
қулайлик
режими
тақдим
этиладиган
савдо
-
иқтисодий
ҳамкорлик
тўғрисидаги
битимлар
имзоланган
мам
-
лакатлар
Рўйхати
:
Ўзбекистон
Республикаси
Ташқи
иқтисо
-
дий
алоқалар
вазирлиги
,
Ўзбекистон
Республикаси
Молия
вазирлиги
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
божхона
қўмитаси
томонидан
тасдиқланган
,
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
томонидан
1998
йил
8
апрелда
426-
тартиб
рақами
билан
рўйхатга
олинган
//
Ўзбекистон
Республикаси
вазирликлари
,
давлат
қўмиталари
ва
идораларнинг
меъёрий
ҳужжатлари
ахборотномаси
.
Тошкент
, 1998.
№
4. 106–107-
бетлар
.
КОРПОРАТИВ
ҲУҚУҚ
♦
CORPORATE LAW
♦
КОРПОРАТИВНОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
41
тақдим
этилиш
бўйича
келишуви
мавжуд
,
ушбу
дав
-
латларнинг
кўпчилиги
ВТО
аъзолари
.
Шундай
қилиб
,
ушбу
давлатларда
республика
товарларига
нисбатан
боғланган
импорт
ставкалари
мавжуд
,
бу
ўзаро
товар
айланувини
бир
меъёрдалигини
таъминлайди
.
Шу
би
-
лан
бирга
,
ВТОга
кирмайдиган
бошқа
давлатлар
син
-
гари
,
Ўзбекистон
ҳам
энг
қуллай
режим
ставкаси
ўрнатиладиган
пайтдаги
кўп
томонлама
музокаралар
-
да
қатнаша
олмайди
.
Шунинг
учун
,
Ўзбекистон
шерик
давлатларнинг
тариф
миқдорларини
камайтиришга
хақли
эмас
.
Боғланган
божларнинг
миқдори
,
Уругвайдаги
кўп
томонлама
келишувларнинг
настижаси
–
ГАТТнинг
1994
йилги
Марокаш
протоколида
белгиланган
.
Ушбу
протокол
Якунловчи
актнинг
ажралмас
қисмидир
1
.
ВТО
томонидан
белгиланган
тариф
йўлининг
нота
-
риф
йўлидан
устунлиги
сиёсатининг
қўлланилиш
ус
-
лубларидан
бири
–
нотариф
тўсқинларни
тарифлаш
-
тиришдир
,
бу
нарса
қишлоқ
хўжалиги
хақидаги
Кели
-
шувда
хам
белгиланган
.
Тарифлаштиришнинг
вазифа
-
си
–
нотариф
тўсиқни
тариф
стакаси
билан
шундай
алмаштиришки
уни
бозор
химоя
даражасини
эски
миқ
-
дорда
сақлаб
қолишдир
.
Нотариф
чораси
билан
тариф
қийматини
аниқлашнинг
қийинчилигига
қарамасдан
тарифлаштиришнинг
ижодий
томони
хам
бор
,
сабаби
тарифлаштириш
жараёнида
келиб
чиққан
тарифларни
келажакда
пасайтириш
мумкин
.
Шуни
айтиб
ўтиш
керакки
,
хозирги
пайтда
Брюс
-
селда
жойлашган
Халқаро
Божхона
Ташкилоти
хам
мавжуд
2
.
Ушбу
ташкилот
дунёдаги
барча
божхона
та
-
рифларини
инглиз
,
француз
,
немис
ва
испан
тиллари
-
да
нарш
этиш
билан
ҳам
шуғулланади
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
регу
-
лирование
тарифов
в
разных
странах
.
В
основной
части
рассматриваются
средства
регу
-
лирования
тарифов
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следу
-
ет
глубоко
изучать
средства
регулирования
тарифов
,
унифицировать
их
и
урегулировать
на
международном
уровне
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes regulation of tariffs in the different countries.
In the basic part means of regulation of tariffs are con-
sidered.
In the conclusion the author comes to opinion that it is
necessary to study deeply means of regulation of tariffs, to
unify them and to settle at the international level.
1
Якунловчи
акт
кўп
томонлама
музокараларнинг
Уругвай
раунди
натижаларини
ўз
ичига
олади
.
2
1992
йилнинг
июлидан
бошлаб
Ўзбекистон
Республикаси
Жаҳон
Божхона
Ташкилотига
аъзо
.
И
.
Умарахунов
Доктор
юридических
наук
НЕКОТОРЫЕ
ВОПРОСЫ
ПРИМЕНЕНИЯ
ОГОВОРОК
ПРИ
ЗАКЛЮЧЕНИИ
РЕСПУБЛИКОЙ
УЗБЕКИСТАН
МЕЖДУНАРОДНЫХ
ДОГОВОРОВ
Прогрессивное
развитие
международного
договор
-
ного
права
,
включая
принятие
Резолюции
Генераль
-
ной
Ассамблеи
ООН
№
44 / 23 "
Десятилетие
междуна
-
родного
права
",
усиливает
необходимость
укрепления
главенства
международного
права
в
международных
отношениях
,
что
должно
достигаться
посредством
строгого
соблюдения
государствами
принятых
на
себя
обязательств
,
дальнейшей
кодификацией
и
т
.
п
.
В
этой
связи
особое
значение
приобретает
вопрос
об
оговорках
к
международным
договорам
3
.
Практика
регулирования
этого
вопроса
,
необходимость
заявле
-
ния
оговорок
и
возражений
против
них
должна
обеспе
-
чиваться
максимально
эффективными
юридическими
процедурами
.
Международное
право
,
в
частности
право
между
-
народных
договоров
,
строится
на
принципе
обяза
-
тельного
исполнения
соглашений
,
что
,
в
свою
оче
-
редь
,
обеспечивает
применение
каждым
субъектом
своего
собственного
мнения
по
конкретному
вопросу
международной
жизни
.
На
всех
стадиях
выражения
согласия
на
обязательность
международного
договора
государства
обладают
правом
делать
оговорки
.
"
Оговорка
, –
по
мнению
итальянского
юриста
Д
.
Анцилотти
, –
это
добровольное
заявление
,
которым
государство
,
принимая
договор
в
целом
,
исключает
из
него
некоторые
определенные
положения
,
которыми
оно
впредь
не
будет
связано
"
4
.
Следует
отметить
,
что
оговорку
государство
ис
-
пользует
в
целях
:
во
-
первых
,
исключения
неподходящих
для
него
условий
,
установленных
двусторонним
или
много
-
сторонним
договором
5
;
3
См
.:
Соглашение
о
сотрудничестве
государств
-
участников
Содружества
Независимых
Государств
в
борьбе
с
незаконной
миграцией
(
Москва
, 6
марта
1998
г
.).
Особое
мнение
Азер
-
байджанской
Республики
к
Соглашению
о
сотрудничестве
государств
–
участников
Содружества
Независимых
Госу
-
дарств
в
борьбе
с
незаконной
миграцией
.
Азербайджанская
Республика
,
в
целом
поддерживая
настоящее
Соглашение
,
примет
участие
в
полном
объеме
по
принятию
национального
Закона
о
миграции
,
который
находится
на
рассмотрении
Милли
Меджлиса
(
Парламента
)
Республики
.
Одновременно
не
принимает
на
себя
обязательств
по
абзацу
5
ст
. 4
и
абзацу
5
ст
.6. (
Премьер
–
министр
Азербайджанской
Республики
А
.
Раси
–
заде
.)
Оговорка
Украины
по
пункту
III–5
повестки
дня
заседания
Совета
глав
правительств
государств
-
участников
СНГ
"
О
Соглашении
о
сотрудничестве
государств
участников
Содружества
Независимых
Государств
в
борьбе
с
незаконной
миграцией
" 6
марта
1998
г
.
Соблюдение
правил
въезда
и
вы
-
езда
распространяется
и
на
граждан
Сторон
(
абзац
второй
ст
.1). (
Премьер
–
министр
Украины
В
.
П
.
Пустовойтенко
).
4
Anzilotti D. Corsoderito international. Padova, 1955.
Р
.471.
5
Кроме
международных
договоров
,
источником
дипломати
-
ческого
права
является
международный
обычай
.
Междуна
-
родный
обычай
возникает
тогда
,
когда
государства
или
дру
-
гие
субъекты
международного
права
в
качестве
обычая
могут
применять
универсальное
правило
,
не
ставшее
нормой
для
всех
субъектов
,
применяющих
его
в
качестве
обязательного
.
Даже
в
таком
случае
оно
функционирует
в
качестве
источни
-