О средствах правового регулирования тарифов

CC BY f
38-41
11
2
Поделиться
Исламходжаев X. (2007). О средствах правового регулирования тарифов. Обзор законодательства Узбекистана, (4), 38–41. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/uzbek_law_review/article/view/14701
X Исламходжаев, Ташкентский государственный юридический университет

Аспирант

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В вводной части статьи автор характеризует регулирование тарифов в разных странах.
В основной части рассматриваются средства регулирования тарифов. В заключении автор приходит к выводу, что следует глубоко изучать средства регулирования тарифов, унифицировать их и урегулировать на международном уровне.

Похожие статьи


background image

КОРПОРАТИВ

ҲУҚУҚ

CORPORATE LAW

КОРПОРАТИВНОЕ

ПРАВО

2007

4

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

38

Х

.

С

.

Исламходжаев

ТДЮИ

докторанти

ТАРИФЛАРНИ

ҲУҚУҚИЙ

ТАРТИБГА

СОЛИШ

ВОСИТАЛАРИ

ҲАҚИДА

Яхлит

хуқуқий

меъёрлар

ва

принципларга

асослан

-

ганлиги

сабабли

,

турли

мамлакатларда

тарифларни

тартибга

солишнинг

бир

бирига

ўхшаш

томонлари

кўп

.

Ушбу

нарса

халқаро

савдони

осонлаштиради

.

Бундай

ўхшашлик

БМТнинг

ЕЭК

,

ВТО

,

ЮНКТАД

халқаро

таш

-

килотларнинг

фаолияти

боис

келиб

чиқди

.

Тарифларни

хуқуқий

асоси

сифатида

,

кўпчилик

давлатларда

божхона

кодекслари

ва

божхона

тарифи

хақидаги

қонунлар

ишлаб

чиқарилган

.

Божхона

кодек

-

си

,

кўпчилик

мамлакатларда

давлатнинг

ички

қонуний

акт

сифатида

ишлаб

чиқарилади

ва

давлатлараро

ке

-

лишувлар

ва

музокараларга

боғлиқ

бўмайди

.

Божхона

тарифлари

эса

кўпинча

халқаро

қоидалар

билан

ке

-

лишилган

такдирда

чет

мамлакатлар

билан

музокара

-

ларда

кўриб

чиқилади

.

Музокараларнинг

мавзуси

бўлиб

қайси

товарларга

тарифларнинг

қўлланилиши

,

экспорт

/

импорт

божларининг

тузилиши

,

хажми

ва

кенг

-

лиги

,

уларнинг

ишлатилиш

тартиби

олинган

.

Божхона

тарифи

бу

давлат

ташқи

иқтисодий

сиё

-

сатининг

воситаларидан

бири

,

жахон

бозори

билан

му

-

носабатда

,

товарларнинг

ички

бозорини

тартибга

солиш

йўлларидан

биридир

.

Шу

билин

бирга

,

божхона

тарифи

нафақат

ташқи

савдо

айланмасини

тартибга

солувчи

модда

сифатида

(

товарлар

тизиминг

ривожлантириш

,

давлатнинг

валюта

фойда

ва

сарф

-

харажатларини

оп

-

тимал

холда

сақлаш

хамда

ички

иқтисодиётни

химоя

-

лаш

),

балки

,

солиқ

тизими

билан

биргаликда

давлатнинг

фойдасини

ташкил

этувчи

восита

хамдир

(

фискал

ва

-

зифа

).

Божхона

тарифи

-

Ўзбекистон

Республикаси

ташқи

иқтисодий

фаолиятининг

Товарлар

номеклатура

-

си

қоидалари

ва

принциплари

асосида

тизимлаштирил

-

ган

божхона

чегарасидан

ўтадиган

товарларга

қўлланиладиган

божлар

тўпламидир

1

.

Амалий

томондан

қараганда

божхона

тарифининг

мухим

хусусиятлари

бор

.

Давлатнинг

иқтисодий

ри

-

вожланиш

даражаси

билан

божхона

тарифидаги

им

-

порт

божларининг

ставкалари

ўртасида

боғлиқлик

мавжуд

.

Иқтисодий

ривожланиш

даражаси

қанча

ба

-

ланд

бўлса

,

импорт

божлари

миқдори

шунча

кам

бўлади

,

сабаби

,

ривожланган

давлатларнинг

саноати

анча

ривожланган

булиб

,

айрим

холлардан

ташқари

божхона

тарифлари

орқали

химояни

деярли

талаб

қилмайди

.

Айрим

биринчи

эхтиёж

товарларига

кир

-

майдиган

товарларнинг

божи

ўрта

миқдордан

анча

балан

бўлиши

мумкин

,

бу

давлатнинг

иқтисодий

ри

-

вожланганлик

кўрсатгичи

эмас

,

балки

давлатнинг

фис

-

кал

манфаати

туфайли

бўлиши

мумкин

.

Замонавий

тариф

бошқарувида

импортнинг

бож

билан

солиниш

миқдори

секин

-

аста

камаймоқда

.

Йуналтирилган

вазифасига

қараб

,

божхона

тариф

-

лари

икки

турга

классификация

қилинади

.

Булар

тар

-

тибга

солинувчи

харакатга

қараб

,

товарнинг

давлатга

кириб

келиши

ёки

чиқиб

келишига

қараб

импорт

ёки

экспорт

тарифи

,

тарифнинг

ривожланишига

қараб

од

-

дий

ёки

мукаммал

турга

бўлинади

.

Импорт

тарифи

давлатнинг

божхона

чегарасига

1

Ўзбекистон

Республикасининг

1997

йил

26

декабрдаги

548-I-

сонли

Қонуни

билан

тасдиқланган

Ўзбекистон

Республикаси

-

нинг

Божхона

кодекси

//

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Маж

-

лисининг

Ахборотномаси

.

Тошкент

, 1998.

2. 2–90-

бетлар

.

товарларнинг

олиб

кирилганида

тўланадиган

божхона

божлари

тупламидир

.

Импорт

тарифи

давлатларнинг

тариф

сиёсатининг

аънаънавий

услубидир

.

У

давлат

-

ларнинг

ташқи

савдо

айланувини

тартибга

солишда

ишлатиладиган

усулларининг

асосидир

.

Импорт

тарифининг

хисобланиш

жараёни

,

нафақат

божхона

тарифида

товар

номенклатурасини

аниқлаш

билан

,

балки

товарнинг

келиб

чиқиш

давлати

ва

бож

-

хона

нархини

аниқлаш

билан

боғлиқ

..

Импорт

тарифининг

вазифаси

-

давлатга

кириб

ке

-

ладиган

товарларнинг

нархига

тўғридан

-

тўғри

таъсир

кўрсатиш

,

ва

шу

орқали

импорт

қилувчи

давлатнинг

ички

бозорида

ушбу

товарларнинг

рақобатдошлигини

пасайтиришдир

.

Товарга

импорт

божининг

қўлланили

-

ши

натижасида

,

товарнинг

нархига

ўзига

яраша

қу

-

шимча

нарх

қўшилади

.

Бунинг

натижасида

импорт

то

-

варига

талаб

камайиб

,

унинг

давлатга

кириб

келиши

камаяди

,

ва

товарнинг

ички

бозордаги

нархлари

оша

-

ди

.

Импорт

божлари

билан

химояланган

товарларни

ишлаб

чиқарувчи

махаллий

корхоналар

,

ушбу

товар

-

ларга

нархларнинг

ошиб

кетганлиги

ва

ўз

товарлар

-

нинг

тарқалиш

кенглиги

ошганлидан

фойда

кўради

.

Айнан

шу

давлатга

,

унинг

ишлаб

чиқарувчилари

ва

истеъмолчиларига

тўғри

келадиган

оптимал

импорт

тарифини

топиш

жуда

муҳим

масаладир

.

Тариф

тизи

-

мини

ишлатиш

қуйидаги

холларда

кутилган

натижа

-

ларни

беради

:

импортни

чеклаш

ва

махаллий

ишлаб

чиқарувчи

-

ларга

ишлаб

чиқаришни

ривожлантириш

учун

етарли

шарт

шароитларни

таъминлаб

берганлик

холда

;

божхона

тарифларининг

киритилиши

давлат

бюджетини

таъминлашда

мухим

омил

бўлса

;

давлат

ичидаги

фойдани

қайта

тақсимлаш

сиёса

-

ти

олиб

борилганда

ва

кам

таъминланган

фуқаролар

-

ни

ижтимоий

қўллаб

-

қувватлаш

мақсадида

;

давлатнинг

моддий

ахволини

яхшилаш

ва

мудофаа

салохиятини

ошириш

мақсадида

махаллий

ишлаб

чиқа

-

рилаётган

махсулотнинг

захирасини

яратиш

мақсадида

2

.

Кўпчилик

замонавий

импорт

божларининг

тузили

-

шида

иккита

асосий

принцип

мавжуд

.

Биринчидан

,

тарифнинг

эскалацияланиши

-

махсулотга

қанча

кўп

ишлов

берилганлигига

қараб

божлар

ставкасининг

ошиб

бориши

.

Иккинчидан

,

тарифнинг

самарадорлиги

,

қўшимча

қиймат

берилган

товарларни

ишлаб

чиқариш

учун

ишлатиладиган

товарларга

импорт

ставкасининг

кам

миқдорда

қўйилиши

.

Экспорт

тарифи

жуда

кам

мамлакатлар

томонидан

қўлланилади

,

улар

асосан

ривожланаётган

ва

йирик

табиий

ресурсларга

эга

давлатлар

томонидан

,

экс

-

портни

бошқариш

йўли

сифатида

қўлланилади

.

Экс

-

порт

тарифининг

вазифалари

:

давлат

ичидаги

ва

жа

-

хон

бозоридаги

нархларни

ушлаб

туришдир

.

Айрим

холларда

у

давлатнинг

валюта

захираларини

тўлди

-

ришда

ишлатилади

.

Лекин

,

экспорт

тарифи

орқали

экспорт

миқдори

ва

тузилишини

ушлаб

туриш

кескин

тескари

иқтисодий

оқибаларга

-

давлатнинг

экспорт

имкониятларининг

бузилиши

,

ташқи

савдо

айланмаси

тузилишинг

бузилиши

,

юқори

миқдордаги

инфляцияга

олиб

келиши

хам

мумкин

.

Бир

хил

турдаги

товарнинг

ишлаб

чиқарувчи

мам

-

лакатидан

ташқари

бир

миқдордаги

бож

билан

соли

-

ниши

оддий

тарифдир

.

Божхона

тарифининг

ривожла

-

ниши

унга

кирган

товарлар

турларининг

ошишидир

.

2

Щ

ебаров

Н

.

Государственное

регулирование

:

соотношение

свободы

торговли

и

протекционизма

//

Мировая

экономика

и

международные

отношения

.

М

., 2003.

3.

С

.45.


background image

КОРПОРАТИВ

ҲУҚУҚ

CORPORATE LAW

КОРПОРАТИВНОЕ

ПРАВО


2007

4

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

39

Мукаммал

тариф

.

Бундай

тарифнинг

иккинчи

номи

-

кўп

каналлик

.

Унга

кўра

бир

хил

турдаги

товарларга

,

ишлаб

чиқарувчи

мамлакатга

қараб

икки

ёки

ундан

ортиқ

бож

миқдорининг

ўрнатилишидир

.

Бундай

та

-

рифларда

бож

миқдори

максимал

даражадан

(

автоном

ёки

асосий

бож

)

пасроқ

даражадага

ўзгара

-

ди

(

конвенцион

бож

).

Давлатлар

орасидаги

савдо

-

иқтисодий

сиёсатни

тартибга

солувчи

келишувлар

бўлмаган

давлатларнинг

товарларига

автоном

бож

қўлланилади

(

энг

қуллай

режим

яратадиган

мамлакат

-

лар

учун

ҳам

қўлланилади

).

Конвецион

бож

энг

қуллай

режим

ёки

бошқа

чегирмалар

яратилган

мамлакатлар

-

нинг

товарларига

қўлланилади

.

Масалан

,

мукаммал

тариф

божхона

келишувлари

,

уюшмалари

ва

бирлаш

-

малари

ичида

ёки

ривожланаётган

давлатларга

кўмак

сифатида

божхона

тарифларининг

камайтирилиб

бе

-

рилиши

мумкинлигини

эътиборга

олади

.

Божхона

тарифи

иккита

мухим

элементлардан

ташкил

топган

-

номенклатура

(

товарларнинг

турлари

)

ва

бож

миқдори

.

Тариф

ичидаги

божларнинг

тизим

-

лаштирилиши

товарларнинг

рўйхатига

товарлар

но

-

менклатурасига

асосланган

.

Хозирги

пайтда

,

дунёнинг

кўпчилик

мамлакатлари

туркумлаштирилган

товар

но

-

менклатураларни

ишлатади

(

статистика

ва

божхона

номенклатураси

).

Улар

1983

йилнинг

14

июнида

Брюс

-

селда

1

имзоланган

,

товарларнинг

кодлаштирилиши

ва

таъриф

этилишининг

Уйгунлаштирилган

тизими

хақи

-

даги

конвенциянинг

асосида

тузилган

.

Уйгунлаштирил

-

ган

тизим

1988

йилнинг

1

январидан

ишга

тушган

2

.

2001

йилнинг

март

ойидан

Ўзбекистон

хам

товар

-

ларнинг

Уйгунлаштирилган

кодлаштириш

ва

таъриф

-

лаш

системасига

асосланган

ташқи

иқтисодий

фаоли

-

ят

номенклатурасини

қўллай

бошлаган

(1996

йил

на

-

шри

)

3

. 2002

йилининг

1

июлидан

бошлаб

Республика

-

да

2002

йилнинг

1

январидан

Халқаро

Божхона

Таш

-

килоти

томонидан

Уйгунлаштирилган

тизимга

ўзга

-

ришлар

ва

қўшимчалар

киритилган

товарларни

код

-

лаштириш

ва

таърифлаш

системасига

асосланган

То

-

варлар

номенклатураси

қўлланиб

келинмоқда

(2002

йил

версияси

)

4

. 2008

йилнинг

1

мартидан

Ўзбекистон

Республикаси

ташқи

иқтисодий

фаолиятининг

янгилан

-

ган

Товарлар

номенклатураси

ишга

тушган

.

Ушбу

но

-

менклатура

товарларни

аниқроқ

(

ўнинчи

белгигача

)

классификациялаш

имкониятига

эга

(2007

нашри

)

5

.

1

Уйгунлаштирилган

тизим

деб

,

ўз

ичига

барча

товар

позиция

ва

субпозициялар

ва

уларга

тегишли

рақамли

кодлар

,

боб

-

ларга

,

гурухларга

ва

субпозицияларга

тушунтиришлар

ва

Уйгунлаштирилган

системани

тахлил

қилишнинг

асосий

қой

-

далари

номенклатураси

тушунилади

(1983

йил

Конвенциясига

иловада

берилган

).

2

Ушбу

Конвенциянинг

кучга

киришидан

олдин

1950

йилнинг

15

декабрида

қабул

қилинган

товарларни

классификациялаш

ва

божхона

тарифлари

тўғрисидаги

Номенклатура

хақидаги

Конвенция

ишлаган

.

Товарларнинг

ишлаб

чиқарилишида

ва

халқаро

савдодаги

ўзгаришлар

янги

Конвенциянинг

қабул

қилинишига

олиб

келди

.

3

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

2001

йил

2

февралда

қабул

қилинган

"

Ташки

савдо

фаолиятини

тартибга

солишни

такомиллаштириш

чора

-

тадбирлари

тўғрисида

" 66-

сон

Қарори

//

Ўзбекистон

Республикаси

Ҳукуматининг

қарорла

-

ри

тўплами

.

Тошкент

, 2001.

2. 13–33-

бетлар

.

4

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

2002

йил

31

майда

қабул

қилинган

"

Импорт

бож

пошлиналарини

уни

-

фикация

қилишга

доир

қўшимча

чора

-

тадбирлар

тўғрисида

"

189-

сон

Қарори

//

Ўзбекистон

Республикаси

Қонун

ҳужжатлари

тўплами

.

Тошкент

, 2002.

10. 27–29-

бетлар

.

5

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2008

йил

27

мар

-

тда

қабул

қилинган

"

Ўзбекистон

Республикасининг

ташқи

Уйгунлаштирилган

тизимни

қўллаётган

давлатлар

-

нинг

божхона

тарифларидаги

товарларнинг

ва

шу

билан

бирга

бутун

божхона

бошқарувиннинг

баркарорлиги

ва

олдиндан

кура

билиш

, 1983

йил

Конвенцияси

қатнаш

-

чилари

томонидан

ўзига

олинган

императив

мажбури

-

ятлари

томонидан

таъминланади

.

Ушбу

Конвенцияга

қўшилаётган

давлат

биринчи

ўринда

ўзининг

божхона

-

тариф

ва

статистика

номенклатурасининг

Уйгунлашти

-

рилган

тизимга

тўғри

келтириш

мажбуриятини

олади

.

Шу

билан

у

ўзининг

божхона

-

тариф

ва

статистика

но

-

менклатурасига

қуйидаги

мажбуриятларни

олади

:

Уйгунлаштирилган

тизимнинг

барча

товар

пози

-

ция

ва

субпозицияларини

,

хамда

уларга

тегишли

рақамли

кодларни

хеч

қандай

ўзгартиришлар

ва

қўшимчаларсиз

ишлатиш

;

Уйгунлаштирилган

тизимнинг

талқин

этилишининг

асосий

қоидаларини

ва

тизимнинг

барча

туркум

,

гурух

,

товарларнинг

позиция

ва

субпозицияларига

талқин

-

ларни

қўллаш

,

Уйгунлаштирилган

тизим

таркибига

ўзгартиришлар

киритмаслик

;

Уйгунлаштирилган

тизимдаги

кодлаш

тартибига

риоя

қилиш

;

Давлат

хавфсизлигига

путур

етмайдиган

холлар

-

да

,

ёки

бошқа

чекланишлар

бўлмаса

,

товарларнинг

кириш

ва

чиқиши

хақидаги

статистик

маълумотларини

Уйгунлаштирилган

тизимнинг

6

рақамли

коди

ёки

ун

-

дан

хам

чуқурроқ

даражада

чоп

этиш

.

Божхона

тарифи

элементларидан

яна

бири

божхо

-

на

божидир

ва

бу

бож

давлат

чегараларини

кесиб

ўтувчи

маҳсулотлар

учун

давлат

томонидан

мажбуран

ундириладиган

тўлов

хисобланади

ҳамда

бундан

маҳ

-

сулот

айланмалари

учун

асосий

шарт

ҳисобланади

.

Ушбу

тўлов

ҳажми

божхона

божлари

учун

қиймат

ҳи

-

собланади

.

Халқаро

амалиётга

мувофиқ

ўрнатилиш

тартибига

кўра

тўрт

хил

божлар

учрайди

:

адвалор

6

,

махсус

7

,

аралаш

8

альтернатив

9

.

Миллий

қонунчиликда

баъзи

ҳоллар

қаторида

та

-

риф

квоталари

ҳам

назарда

тутилади

. A

гар

умумий

импорт

ҳажми

белгиланган

миқдордан

квотадан

ош

-

са

,

улар

божхона

божлари

қийматларининг

камайти

-

рилган

ҳолда

белгиланишда

ишлатилишга

шароит

яратиб

беради

.

Импорт

ҳажми

белгиланган

квотадан

ошган

ҳолда

кўпайтирилган

қиймат

ишлатилиши

йўлга

қўйилади

.

Тариф

квотаси

савдо

-

сиёсатида

қўшма

ра

-

вишда

ишлатиладиган

ҳамда

иқтисодий

ва

маъмурий

тақсир

ўтказувчи

элиментларни

ўз

ичига

олган

инстру

-

мент

ҳисобланади

.

Божхона

тарифи

,

солиқ

солиниш

формасини

ўз

ичига

олиб

аввалалари

фақат

хукумат

ваколатлари

қаторига

кирган

.

Бирон

бир

хукумат

,

мустақил

равишда

божхона

божлари

қийматларини

белгилаган

ҳолда

чет

эллар

иқтисодий

фаолиятини

янада

тартибга

солиш

чора

-

тадбирлари

тўғрисида

"

ПҚ

-823-

сон

Қарори

//

Ўзбекистон

Рес

-

публикаси

Қонун

ҳужжатлари

тўплами

. 2008.

14–15. 25–26-

бетлар

.

6

Кўпчилик

мамлакатларда

товарнинг

божхона

қийматидаги

ундириладиган

фоизларда

кўлланилади

.

7

Солиқ

ундириладиган

товарнинг

ҳажми

,

оғирлиги

ёки

ўлчов

-

ига

қараб

белгиланган

миқдорда

ўтказилади

,

ва

бу

солиқ

тури

ривожланган

мамлакатларда

кўпроқ

қўлланилади

.

8

Юқорида

баён

қилинган

икки

тур

-

адвалор

ва

махсус

бож

турлари

уйғунлиги

.

Бир

вақтнинг

ўзида

божхона

қиймати

ва

товарнинг

сонидаги

фоиз

қўринишида

олинадиган

бож

унди

-

рилади

.

9

Бож

ундириш

учун

масъул

ҳисобланган

орган

махсус

ва

адвалор

бож

турларидан

бирини

танлаш

ҳуқуқига

эга

.


background image

КОРПОРАТИВ

ҲУҚУҚ

CORPORATE LAW

КОРПОРАТИВНОЕ

ПРАВО

2007

4

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

40

билан

ташқи

савдони

бошқарган

.

Аммо

,

маҳсулот

ай

-

ирбошлашнинг

ривожланиши

,

шу

тизимнинг

мукам

-

маллашиши

,

икки

томонлама

фойда

берувчи

ҳамкор

-

ликка

қизиқиш

шунга

олиб

келдики

,

аввало

барча

сав

-

додаги

шериклар

учун

белгиланган

қийматлар

фарқ

қила

бошлади

.

Давлатлараро

ўзаро

илтифотлар

икки

томонлама

шартномаларда

мустаҳкам

таъминланган

,

керакли

бўлган

кўшимча

чора

-

тадбирлар

давлатлар

ўртасида

ўзаро

киритилган

(

икки

давлат

ўртасида

ўзаро

шартномалар

орқали

белгиланган

божлар

қий

-

мати

бир

томонлама

оширилишига

йўл

қўйилмаган

).

Қатъий

белгиланган

божхона

божлари

қийматлари

-

нинг

ишлатилиши

божхона

божлари

тизимининг

мурак

-

каблашувига

олиб

келди

.

Ишлаб

чиқарилган

давлатига

қараб

бир

-

хил

маҳсулотлар

учун

қўлланиладиган

бож

-

лар

қиймати

дарҳол

бир

неча

тур

маънони

белгилай

бошлади

.

Бириктирилиш

тавсифига

қараб

божлар

қуй

-

идагиларни

ташкил

этади

:

автоном

-

мавжуд

шартно

-

ма

,

келишув

ва

бошқа

халқаро

мажбуриятларни

ҳисоб

-

га

омаган

ҳолда

давлат

томонидан

белгиланади

,

ҳам

-

да

конвенцион

-

давлатнинг

халқаро

майдондаги

маж

-

буриятлари

қаторида

мустаҳкамланади

.

Қулайлик

туғ

-

диришга

мўлжалланган

халқаро

савдо

-

сотиқ

конунчи

-

лиги

орқали

кенг

тарқалган

катта

бўлмаган

принцип

-

лар

,

ҳамда

ўзаро

мустаҳкамланган

энг

қуллай

режим

принципига

эга

бўлган

давлатларга

нисбатан

ишлати

-

ладиган

конвенцион

божлар

энг

қуллай

режим

қиймат

-

лари

деган

номга

сазовор

бўлган

.

Энг

қуллай

режим

қийматининг

моҳияти

автоном

қийматникидан

пастроқ

-

дир

.

Масалан

,

Ўзбекистоннинг

божхона

тарифида

,

автоном

божларнинг

қиймати

энг

қуллай

режим

қийма

-

тининг

икка

карраси

сифатида

ҳисобланади

1

.

Конвенцион

божлар

замонавий

хақаро

савдо

-

сотиқ

тизимида

кўпроқ

тарқалгандир

.

Биринчи

ўринда

,

бу

нарса

ВТО

(

Жаҳон

Савдо

Ташкилоти

)

доирасида

таш

-

кил

этилган

ташқи

савдо

фаолиятини

бошқариш

тизи

-

мининг

хар

томонлама

ривожланишига

боғлиқдир

.

Би

-

рон

бир

давлатнинг

ВТОга

аъзо

бўлишига

доир

олиб

бориладиган

музокаралар

учун

асосий

йўналишлари

-

дан

бири

,

бу

тарифларга

доир

ён

босишлар

учун

ба

-

ённома

тузишдир

.

Аъзо

бўлаёган

давлатлар

ВТО

дои

-

расидаги

барча

имтиёзлардан

фойдаланиш

ҳуқуқига

эга

бўладилар

ва

шунга

жавобан

давлатлар

божхона

божлари

қийматларини

камайтириш

каби

ён

босишла

-

ри

зарур

.

Бу

каби

ён

босишлар

Илтифотлар

рўйхатида

тўплам

сифатида

жамланади

ва

бу

рўйхат

ГАТТнинг

(

ГАТТ

, II

модда

)

ажралмас

қисмига

айланади

.

ГАТТнинг

II-

моддасига

асосан

,

тарифларга

доир

илтифотлар

баённомаси

(

Илтифотлар

рўйхати

)

қўшилаётган

давлат

,

келгусида

эса

иштирокчи

давлат

томонидан

ВТОнинг

бошқа

аъзолари

билан

келишил

-

ган

холда

божхона

тарифидаги

қатор

товарларга

бож

миқдорини

белгилаш

(

Илтифотлар

рўйхатининг

I

қис

-

ми

)

ва

қатор

товарлар

учун

бир

неча

йил

ичида

бож

миқдорини

камайтириш

(

Илтифотлар

рўйхатининг

II

қисми

2

).

Бож

миқдорини

белгилаш

-

ушбу

божларни

бир

томонлама

йўл

билан

ўзгартирилиш

имконияти

1

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

1998

йил

31

мартда

қабул

қилинган

"

Ўзбекистон

Республикасида

ташқи

савдо

фаолиятини

эркинлаштириш

бўйича

қўшимча

чора

-

тадбирлар

тўғрисида

" 137-

сон

Қарори

//

Ўзбекистон

Рес

-

публикаси

молиявий

қонунлари

.

Тошкент

, 1998.

6 (

илова

).

45–52-

бетлар

.

2

ГАТТни

II. 1(b)

моддаси

тахлил

қилиш

хақидаги

Келишув

-

га

асосан

,

рўйхатга

бошқа

"

божлар

ва

тўловлар

"

хам

кири

-

тилади

.

Улар

"

Марокаш

протоколида

"

қўрсатилган

санага

асосланиб

белгиланади

.

йўқлигидир

,

ГАТТда

белгиланган

алохида

холлардан

ташқари

3

.

Шундай

қилиб

,

ВТО

аъзолари

илтифотлар

рўйхатида

берилган

тариф

ставкалари

ўзаро

келишил

-

ган

ҳолда

ўрнатилади

.

ВТО

ичида

илтифотлар

рўйхатига

ўзгартиришлар

киритиш

натижасида

божхона

тарифларининг

камай

-

тирилиши

кузатилмоқда

,

бу

нарса

кўп

томонлама

халқаро

музокаралар

натижасидир

4

. 1947

йилда

ГАТТнинг

тузилганидан

бери

бундай

музокаралар

сак

-

киз

марта

ўтказилган

.

ВТОга

дунёнинг

кўпчилик

дав

-

латлари

аъзо

бўлгани

учун

(151

давлат

),

бирон

бир

товар

позицияси

устида

ставкани

ошириш

масаласи

йирик

музокарага

айланиши

мумкин

ва

тариф

хамда

нотариф

сохасида

қарама

-

қарши

чегирмалар

билан

туланиши

керак

5

.

Шундан

келиб

чиқиб

,

ГАТТ

ичида

белгиланган

божхона

божлари

ставкалари

"

боғланган

"

деб

ном

олган

.

Боғланганлик

нисбати

(

илтифотлар

рўйхатига

қўшилган

тариф

позицияларининг

умумий

божхона

божи

солинадиган

товар

позицияларига

нис

-

бати

)

савдо

тизимининг

либераллаштирилишида

му

-

хим

ахамиятга

эга

.

ГАТТнинг

I

моддасига

биноан

божхона

божларига

энг

қуллай

режим

берилади

.

Бунга

асосан

ВТОнинг

барча

аъзолари

давлатга

тўғри

келадиган

рўйхат

рўйхат

асосида

рўйхатдаги

божлар

миқдоридан

ошган

оддий

божхона

божларидан

озод

этилади

.

Шундай

қилиб

,

барча

боғланган

божлар

энг

қуллай

режимни

ташкил

қилади

ва

уларни

ошириш

фақат

ГАТТ

ичида

кўп

тарафлама

музокаралар

орқали

мумкин

.

Боғланган

божлар

ВТОга

аъзо

давлат

томонидан

нафақат

ВТОга

бошқа

аъзо

давлатлар

томонидан

бал

-

ки

,

ВТОга

аъзо

бўлмаган

,

лекин

бошқа

савдо

мажбу

-

риятлари

,

ўзаро

товар

айланмаси

пайтида

энг

қуллай

режим

тақдим

этиш

келишуви

мавжуд

бўлган

давлатга

хам

берилиши

мумкин

.

Масалан

,

ВТОга

аъзо

бўлмаган

Ўзбекистоннинг

44

та

давлат

6

билан

энг

қуллай

режим

3

II

модданинг

2

бандига

асосан

,

ВТО

аъзоларига

махаллий

товардан

олинадиган

ички

солиққа

тенг

келадиган

миқдорда

-

ги

антидемпинг

ёки

компенсация

божлари

,

солиқлари

ва

тўловларини

қўллашга

хеч

нарса

қаршилик

қилмайди

.

4

Тарифлар

хақида

ёки

тарифлар

рўйхатига

ўзгаришлар

кири

-

тиш

музокараларни

ўтказиш

қоидалари

ГАТТнинг

XXVIII,

XXVIII bis

бобларида

берилган

.

5

ГАТТнинг

XXVIII

моддасига

("

Рўйхатларга

ўзгартиришлар

киритиш

")

асосан

хамма

давлатлар

барча

товарлар

хақида

-

ги

музокараларда

қатнашади

деб

аташиши

керак

эмас

.

Кўпинча

музокаралар

асосий

савдо

шериклари

орасида

ўтказиладии

("

Ахдлашаётган

давлатлар

,

биринчи

манфаат

-

дор

томонлар

").

Масалан

Канада

,

ЕИ

,

Япония

ва

АҚШ

ўртасидаги

тўрт

томонлама

келишувга

асосан

,

фармацев

-

тика

махсулотлари

,

қурилиш

ускуналари

,

медицина

ускуна

-

лари

,

пўлат

,

қоғоз

,

пиво

,

меель

,

қишлоқ

хўжалик

ускунала

-

рига

божхона

тўловлари

бекор

қилинган

.

Бу

нарса

,

ВТО

ичида

тариф

химоясини

38%

га

камайтирди

.

Бу

музокара

-

ларда

қатнашмаган

,

лекин

ВТОга

аъзо

давлатлар

хам

энг

қуллай

режим

принципига

асосланган

холда

ушбу

тўрт

дав

-

лат

каби

музокаралар

натижасидан

фойдаланиш

хуқуқига

эга

бўлишди

.

6

Энг

яхши

қулайлик

режими

тақдим

этиладиган

савдо

-

иқтисодий

ҳамкорлик

тўғрисидаги

битимлар

имзоланган

мам

-

лакатлар

Рўйхати

:

Ўзбекистон

Республикаси

Ташқи

иқтисо

-

дий

алоқалар

вазирлиги

,

Ўзбекистон

Республикаси

Молия

вазирлиги

ва

Ўзбекистон

Республикаси

Давлат

божхона

қўмитаси

томонидан

тасдиқланган

,

Ўзбекистон

Республикаси

Адлия

вазирлиги

томонидан

1998

йил

8

апрелда

426-

тартиб

рақами

билан

рўйхатга

олинган

//

Ўзбекистон

Республикаси

вазирликлари

,

давлат

қўмиталари

ва

идораларнинг

меъёрий

ҳужжатлари

ахборотномаси

.

Тошкент

, 1998.

4. 106–107-

бетлар

.


background image

КОРПОРАТИВ

ҲУҚУҚ

CORPORATE LAW

КОРПОРАТИВНОЕ

ПРАВО


2007

4

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

41

тақдим

этилиш

бўйича

келишуви

мавжуд

,

ушбу

дав

-

латларнинг

кўпчилиги

ВТО

аъзолари

.

Шундай

қилиб

,

ушбу

давлатларда

республика

товарларига

нисбатан

боғланган

импорт

ставкалари

мавжуд

,

бу

ўзаро

товар

айланувини

бир

меъёрдалигини

таъминлайди

.

Шу

би

-

лан

бирга

,

ВТОга

кирмайдиган

бошқа

давлатлар

син

-

гари

,

Ўзбекистон

ҳам

энг

қуллай

режим

ставкаси

ўрнатиладиган

пайтдаги

кўп

томонлама

музокаралар

-

да

қатнаша

олмайди

.

Шунинг

учун

,

Ўзбекистон

шерик

давлатларнинг

тариф

миқдорларини

камайтиришга

хақли

эмас

.

Боғланган

божларнинг

миқдори

,

Уругвайдаги

кўп

томонлама

келишувларнинг

настижаси

ГАТТнинг

1994

йилги

Марокаш

протоколида

белгиланган

.

Ушбу

протокол

Якунловчи

актнинг

ажралмас

қисмидир

1

.

ВТО

томонидан

белгиланган

тариф

йўлининг

нота

-

риф

йўлидан

устунлиги

сиёсатининг

қўлланилиш

ус

-

лубларидан

бири

нотариф

тўсқинларни

тарифлаш

-

тиришдир

,

бу

нарса

қишлоқ

хўжалиги

хақидаги

Кели

-

шувда

хам

белгиланган

.

Тарифлаштиришнинг

вазифа

-

си

нотариф

тўсиқни

тариф

стакаси

билан

шундай

алмаштиришки

уни

бозор

химоя

даражасини

эски

миқ

-

дорда

сақлаб

қолишдир

.

Нотариф

чораси

билан

тариф

қийматини

аниқлашнинг

қийинчилигига

қарамасдан

тарифлаштиришнинг

ижодий

томони

хам

бор

,

сабаби

тарифлаштириш

жараёнида

келиб

чиққан

тарифларни

келажакда

пасайтириш

мумкин

.

Шуни

айтиб

ўтиш

керакки

,

хозирги

пайтда

Брюс

-

селда

жойлашган

Халқаро

Божхона

Ташкилоти

хам

мавжуд

2

.

Ушбу

ташкилот

дунёдаги

барча

божхона

та

-

рифларини

инглиз

,

француз

,

немис

ва

испан

тиллари

-

да

нарш

этиш

билан

ҳам

шуғулланади

.

Резюме

В

вводной

части

статьи

автор

характеризует

регу

-

лирование

тарифов

в

разных

странах

.

В

основной

части

рассматриваются

средства

регу

-

лирования

тарифов

.

В

заключении

автор

приходит

к

выводу

,

что

следу

-

ет

глубоко

изучать

средства

регулирования

тарифов

,

унифицировать

их

и

урегулировать

на

международном

уровне

.

Abstract

In the introductory part of the article the author charac-

terizes regulation of tariffs in the different countries.

In the basic part means of regulation of tariffs are con-

sidered.

In the conclusion the author comes to opinion that it is

necessary to study deeply means of regulation of tariffs, to
unify them and to settle at the international level.

1

Якунловчи

акт

кўп

томонлама

музокараларнинг

Уругвай

раунди

натижаларини

ўз

ичига

олади

.

2

1992

йилнинг

июлидан

бошлаб

Ўзбекистон

Республикаси

Жаҳон

Божхона

Ташкилотига

аъзо

.

И

.

Умарахунов

Доктор

юридических

наук

НЕКОТОРЫЕ

ВОПРОСЫ

ПРИМЕНЕНИЯ

ОГОВОРОК

ПРИ

ЗАКЛЮЧЕНИИ

РЕСПУБЛИКОЙ

УЗБЕКИСТАН

МЕЖДУНАРОДНЫХ

ДОГОВОРОВ

Прогрессивное

развитие

международного

договор

-

ного

права

,

включая

принятие

Резолюции

Генераль

-

ной

Ассамблеи

ООН

44 / 23 "

Десятилетие

междуна

-

родного

права

",

усиливает

необходимость

укрепления

главенства

международного

права

в

международных

отношениях

,

что

должно

достигаться

посредством

строгого

соблюдения

государствами

принятых

на

себя

обязательств

,

дальнейшей

кодификацией

и

т

.

п

.

В

этой

связи

особое

значение

приобретает

вопрос

об

оговорках

к

международным

договорам

3

.

Практика

регулирования

этого

вопроса

,

необходимость

заявле

-

ния

оговорок

и

возражений

против

них

должна

обеспе

-

чиваться

максимально

эффективными

юридическими

процедурами

.

Международное

право

,

в

частности

право

между

-

народных

договоров

,

строится

на

принципе

обяза

-

тельного

исполнения

соглашений

,

что

,

в

свою

оче

-

редь

,

обеспечивает

применение

каждым

субъектом

своего

собственного

мнения

по

конкретному

вопросу

международной

жизни

.

На

всех

стадиях

выражения

согласия

на

обязательность

международного

договора

государства

обладают

правом

делать

оговорки

.

"

Оговорка

, –

по

мнению

итальянского

юриста

Д

.

Анцилотти

, –

это

добровольное

заявление

,

которым

государство

,

принимая

договор

в

целом

,

исключает

из

него

некоторые

определенные

положения

,

которыми

оно

впредь

не

будет

связано

"

4

.

Следует

отметить

,

что

оговорку

государство

ис

-

пользует

в

целях

:

во

-

первых

,

исключения

неподходящих

для

него

условий

,

установленных

двусторонним

или

много

-

сторонним

договором

5

;

3

См

.:

Соглашение

о

сотрудничестве

государств

-

участников

Содружества

Независимых

Государств

в

борьбе

с

незаконной

миграцией

(

Москва

, 6

марта

1998

г

.).

Особое

мнение

Азер

-

байджанской

Республики

к

Соглашению

о

сотрудничестве

государств

участников

Содружества

Независимых

Госу

-

дарств

в

борьбе

с

незаконной

миграцией

.

Азербайджанская

Республика

,

в

целом

поддерживая

настоящее

Соглашение

,

примет

участие

в

полном

объеме

по

принятию

национального

Закона

о

миграции

,

который

находится

на

рассмотрении

Милли

Меджлиса

(

Парламента

)

Республики

.

Одновременно

не

принимает

на

себя

обязательств

по

абзацу

5

ст

. 4

и

абзацу

5

ст

.6. (

Премьер

министр

Азербайджанской

Республики

А

.

Раси

заде

.)

Оговорка

Украины

по

пункту

III–5

повестки

дня

заседания

Совета

глав

правительств

государств

-

участников

СНГ

"

О

Соглашении

о

сотрудничестве

государств

участников

Содружества

Независимых

Государств

в

борьбе

с

незаконной

миграцией

" 6

марта

1998

г

.

Соблюдение

правил

въезда

и

вы

-

езда

распространяется

и

на

граждан

Сторон

(

абзац

второй

ст

.1). (

Премьер

министр

Украины

В

.

П

.

Пустовойтенко

).

4

Anzilotti D. Corsoderito international. Padova, 1955.

Р

.471.

5

Кроме

международных

договоров

,

источником

дипломати

-

ческого

права

является

международный

обычай

.

Междуна

-

родный

обычай

возникает

тогда

,

когда

государства

или

дру

-

гие

субъекты

международного

права

в

качестве

обычая

могут

применять

универсальное

правило

,

не

ставшее

нормой

для

всех

субъектов

,

применяющих

его

в

качестве

обязательного

.

Даже

в

таком

случае

оно

функционирует

в

качестве

источни

-

Библиографические ссылки

Узбекистон Республикасининг 1997 йил 26 декабрдаги 548-!-сонли Конуни билан тасдикпанган Узбекистон Республикасининг Божхона кодекси И Узбекистон Республикаси Олий Маж-лисининг Ахборотномаси. Тошкент. 1998. № 2.2-90-бетлар.

Щебаров Н. Государственное регулирование: соотношение свободы торговли и протекционизма И Мировая экономика и международные отношения. М.. 2003. № 3. С.45.

Уйгунлаштирилган тизим деб, уз ичига барча товар позиция ва субпозициялар ва уларга тегишли ракамли кодлар. боб-ларга. гурухларга ва субпозицияларга тушунтиришлар ва Уйгунлаштирилган системани тахлил килишнинг асосий кой-далари номенклатураси тушунилади (1983 йил Конвенциясига иловада берилган).

Ушбу Конвенциянинг кучга киришидан олдин 1950 йилнинг 15 декабрида кабул килинган товарларни классификациялаш ва божхона тарифлари тугрисидаги Номенклатура хакидаги Конвенция ишлаган. Товарларнинг ишлаб чикарилишида ва халкаро савдодаги узгаришлар янги Конвенциянинг кабул килинишига олиб келди.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2001 йил 2 февралда кабул килинган ’Ташки савдо фаолиятини тартибга солишни такомилпаштириш чора-тадбирлари тугрисида" 66-сон ^арори // Узбекистон Республикаси >(укуматининг карорла-ри туплами. Тошкент. 2001. № 2.13-33-бетлар.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2002 йил 31 майда кабул килинган "Импорт бож пошлиналарини унификация килишга дойр кушимча чора-тадбирлар тугрисида" 189-сон Карори//Узбекистан Республикаси Цонун хужжатлари туплами. Тошкент, 2002. № 10. 27-29-бетлар.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2008 йил 27 мар-тда кабул килинган "Узбекистон Республикасининг ташки иктисодий фаолиятини янада тартибга солиш чора-тадбирлари тугрисида" ПЦ-823-сон Карори И Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами. 2008 №14-15. 25-26-бетлар.

Кулчилик мамлакатларда товарнинг божхона кийматидаги ундириладиган фоизларда кулланилади.

Солик ундириладиган товарнинг хажми, огирлиги ёки улчов-ига караб белгиланган микдорда утказилади, ва бу солик тури ривожланган мамлакатларда купрок кулланилади.

Юкорида баён килинган икки тур - адвалор ва махсус бож турлари уигунлиги. Бир вактнинг узида божхона киймати ва товарнинг сонидаги фоиз куринишида олинадиган бож унди-рилади.

Бож ундириш учун масъул хисобланган орган махсус ва адвалор бож турларидан бирини танлаш хукукига эта.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 31 мартда кабул килинган ’Узбекистон Реслубликасида ташки савдо фаолиятини эркинлаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида’ 137-сон Карори //Узбекистон Республикаси молиявий конунлари. Тошкент, 1998. № 6 (илова).

-52-бетлар.

ГАТТни II. 1(b) моддаси тахлил килиш хакидаги Келишув-га асосан, руйхатга бошка ’божлар ва туловлар’ хам кири-тилади. Улар ’Марокаш протоколида" курсатилган санага асосланиб белгиланади.

II модданинг 2 бандига асосан, ВТО аъзоларига махаллий товардан олинадиган ички соликка тенг келадиган микдорда-ги антидемпинг ёки компенсация божлари. соликлари ва туловларини куллашга хеч нарса каршилик килмайди.

Тарифлар хакида ёки тарифлар руйхатига узгаришлар киритиш музокараларни утказиш коидалари ГАТТнинг XXVIII, XXVIII bis бобларида берилган.

ГАТТнинг XXVIII моддасига ("Руйхатларга узгартиришлар киритиш") асосан хамма давлатлар барча товарлар хакида-ги музокараларда катнашади деб аташиши керак эмас. Купинча музокаралар асосий савдо шериклари орасида утказиладии(“Ахдлашаётган давлатлар. биринчи манфаат-дор томонлар*). Масалан Канада, ЕИ. Япония ва АКШ уртасидаги турт томонлама келишувга асосан. фармацевтика махсулотлари, курилиш ускуналари. медицина ускуна-лари, пулат, цогоз, пиво, меель, кишлоц хужалик ускунала-рига божхона туловлари бекор килинган. Бу нарса, ВТО ичида тариф химоясини 38%га камайтирди. Бу музокараларда катнашмаган. лекин ВТОга аъзо давлатлар хам энг куллай режим лринцилига асосланган холда ушбу турт дав-лат каби музокаралар натижасидан фойдаланиш хукукига эга булишди.

Энг яхши кулайлик режими такдим этиладиган савдо-иктисодий хамкорлик тугрисидаги битимлар имзоланган мам-лакатлар Руйхати: Узбекистон Республикаси Ташки иктисодий алокалар вазирлиги, Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Узбекистон Республикаси Давлат божхона кумитаси томонидан тасдикпанган. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 1998 йил 8 апрелда 426-тартиб раками билан руйхатга олинган // Узбекистон Республикаси вазирликлари. давлат кумигалари ва идораларнинг меьёрий хужжатлари ахборотномаси Тошкент, 1998. № 4. 106-107-бетлар.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов