(Doctor axborotnomasi, 2011, № 3, Samarqancf
3
Har 2 minutda dunyoda bitta ayol ba- chadon
bo‘yni raki tufayli olaindan ko‘z yumadi [1].
Butunjahon
SogMikni
Saqlash
Tashkiloti
malumotiga ko'ra har yili dunyoda 600 000 dan ortiq
holat qayd qilinadi. Olib borilgan chora tadbirlarga
qaramasdan ayollaming 50% shu kasallik tufayli
vafot etadi [2,3,4,5]. Navruzov S.N. va boshq. (2000)
malumotiga ko'ra Uzbekistonda hamma onkologik
kasal- iiklar orasida bachadon bo‘yni raki be- shinchi
urinda turadi va 13% ni tashkil etadi. Uzbekistonda
reproduktiv azolarda uchraydigan rak kasalliklari
orasida sut bezi rakidan keyin ikkinchi o‘rinda turadi.
2000 yildan boshlab O‘zbe-kistonda kasallikni o'sib
borishi qayd qilinmoqda. O’zR OITI malumotiga
ko‘ra 2008 yilda ushbu kasallikni intensiv
ko‘rsatkichi 100 ming aholiga nisbatan 4,2 teng
bo'lgan [7].
O‘tgan asr 70 yilning boshlarida bachadon
bo‘yni o‘sma kasalliklari kelib chiqishida viruslarni
roli borligi to'grisida gipoteza oldinga surilgan edi,
malum vaqtdan so'ng bu gipoteza o‘z isbotini topdi.
Oxirgi 10 yilda o‘tkazilgan epidemiologik va
eksperimental izlanishlar bachadon bo‘yni servikal
neoplaziyasida (CIN) genital infeksiya va Odam
papiloma virusi bilan o‘zaro bog‘liqlik borligini
isbotlab berdi.
1996 yilda Butun Jahon Sog‘liqni Saqlash
tashkiloti informasion byulletenida bachadon bo‘yni
rakini kelib chiqish sababi Virus Papiloma deb rasmiy
tasdiqlandi. Bachadon bo‘yni raki, virusii infeksiya
(Papiloma virus) va genital gerpesi orasida to'g'ridan
to‘gri bog‘liklik bor. Masalan: Odam Papiloma virusi
(Human papilloma virus - HPV) bachadon bo‘yni raki
bilan kasallangan ayollarini 95% uchraydi. Agar
ayolda ikkala turdagi virus bilan zararlanish havfi
boMsa, kasallanish soni sog‘lom odamga nisbatan
2-
3 martaga ko‘p uchraydi [11].
Ahamiyatlisi shundaki, virus bilan zararlangan
ayollami aksariyati reproduktiv yoshdagilardir.
Urogenital xlamidoz va papiloma virus infeksiyasi
bilan zararlangan ayollaming 86% 30 yoshgacha
bo’lgan ayollardir [6].
Ko‘p mamlakatlarda skrining dasturini keng
qullanilishi natijasida rak oldi kasalliklari barvaqt
aniqlanib va o‘z vaqtida davolanganligi tufayli o‘lim
holatlari
kamayshi
kuzatildi.
Rivojlangan
mamlakatlarda
(AQSh,
Shvesiya,
Yaponiya),
bachadon bo‘yni raki 70-80% boshlang‘ich va
birinchi stadiyalarda aniqlaniladi va 80-100%
holatlarda kasallik tuzaladi [12]. Bachadon bo'yni
raki skrining dasturi ikki asosiy talabga javob berishi
kerak: samarali bo’lishi va narxi qimmat bo‘lmasligi.
Skrining testi oddiy, qulay, noinvaziv, arzon va
havfsiz bo‘lishi kerak. Bir qancha ilmiy izlanishlar
shuni tasdiqladiki, 3-5% uksus kislotasi va Lyugol
eritmasi bilan o'tkaziladigan vizual testni sezgirligi
sitologik usulga teng ekan. Utkazilgan tadqiqotlar
malumotlari
bo'yicha ushbu testni sezgirligi (sensitivity) - 80-
83%, spesifikligi (specifics) - 64-87% ni tashkil etadi
(JSST, 2006). Shuning uchun birlamchi koTikda
kolposkopik tekshiruv o‘tkazishni imkoniyati
bo’lmaganda bu oddiy usulni keng qullanilishi
maqsadga muvofiqdir.
Hozirgi kunda O‘zbekistonda kasalliklar
profilaktikasida,
aniqrog‘i
bachadon
bo'yni
kasalliklari oldini olishda ko‘pgina chora tadbirlar,
asosan vrachlar tomonidan amalga oshirilmoqda.
SogMiqni saqlashda tibbiyot hodimlari ichida
hamshiralar soni vrachlarga nisbatan bir necha
barobar ko‘pligi, ularni profilaktik ishlarga, ayniqsa
birlamchi pog‘onada, jalb qilish imkoniyati juda
kattadir [10]. Achinarlisi shundaki, kasalikni
profilaktikasi va erta diagnostikasi chora tadbirlarida
hamma vaqt ham hamshiralar jalb qilinmaydi.
SogMiqni saqlashda ko‘rsatiladigan tibbiy xizmat
aholini talabini qoniqtirishi bilan birgalikda aholiga
qulay va iqtisodiy samaradorli bo‘lishi kerak. Demak,
o'rta tibbiyot xodimlarni diagnostik, davolash-
profilaktik ishlarga to‘laqonlik bilan jalb qilinishi,
nafaqatgina hamshiralik sohasini rivojlantirishi, balki
barcha kasalliklarni, shu jumladan bachadon bo‘yin
kasalliklarini, oldini olish va erta boshqichlarda
aniqlash samarasini oshirishi imkoniyatini beradi [9].
Tadqiqot
maqsadi:
Bachadon
bo‘yin
kasalliklarini aniqlashda klinik vizual usulni
qo'llashda hamshiralarni rolini o‘rganish.
Tadqiqot uslullari:
Quyilgan maqsadga
erishish uchun, 200 nafar ayoldan klinik vizual
usuldan foydalanilgan holda 3-5% uksus kislotasi va
Lyugol eritmasi bilan bachadon bo‘yniga ishlov
berildi va o'zgarishlar aniqlangan ayollarni tashxisni
tasdiqlash maqsadida kolposkopiya tekshiruvga
yuborildi. Olingan natijalar statistik tahiil qilindi.
Tadqiqot natijalari:
Toshkent shahri
4-
sonli
oilaviy
poliklinikada
«Sog‘lomlashtirish haftaiigida» ushbu hududda
yashaydigan fertil yoshidagi ayollar ko'rikdan
o'tkazildi. Ulardan 200 nafar ayol klinik vizual usul
yordamida tekshirildi. Ayollar yoshi 17-dan 63
yoshgacha (jadvall), oilali ayollar 83%, oilasizlari esa
17% tashkil etdi.
Kattahodjaeva M.H.,
Jalilova S.A.,
Yangieva G.Z.,
Shakirova N.Z.
BACHADON BO‘YNI KASALLIKLARINI ERTA
ANIQLASHDA TIBBIYOT HAMSHIRALARINI ROLI VA
AHAMIYATI
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
\Doktor axborotnomasi, 2011, '№ 3, Samarqand
4
JadvalI
Tekshiruvdan o‘tgan ayollarning yoshi bo‘yicha tarkibi
№ Yoshi
%
1 17-20
40%
2 21-25
28%
3 26-30
22%
4 31-35
8%
5
35<
2%
Ayollardan bachadon bo‘yni shikas-
tlanishi mumkin bo'lgan holatlarni aniqlash
uchun tayyorlangan anketalar aso- sida
surovnoma o‘tqazildi. Ushbu anke- tada
quydagi savollar quyilgan edi: qaysi yoshda
jinsiy hayotni boshlanishi, jinsiy aloqada
bo‘lgan parnerlarini soni, tug‘ruqlar soni,
tug‘ruqlarni kechishi, abortlar soni, ginekologik
kasalliklar bor- ligi va boshqalar. Ayollarni
aksariyati - 45% jinsiy hayotni 17-20 yoshda
boshlagan, 25% 21-26 yoshda va 30% esa 35
yoshgacha oilali bo'lishgan.
Tadqiqotimizda ishtiroq etgan ayollarni
javoblariga qaraganda aksariyati ginekologik
kasalliklar bilan kasallangan bo‘lib, 72%
bachadon bo‘yni eroziyasi, 15% servisit, 7%
bachadon bo‘yni fbnli kasalliklari bilan, 6%
boshqa turdagi kasalliklar bilan kasallanganligi
aniqlandi. Tug‘ruq vaqtida bachadon bo‘yni
yirtili- shi 125 nafar ayolda (62,5%) kuzatilgan.
Ayollardan to’liq anamnez yig
L
ib bo‘lgach,
bachadon bo‘yniga qin ko‘zgusi quyilib,
bachadon bo'yni qo‘zdan kechirildi. Bu bizga
ayolda bachadon bo‘yni kasalliklari - eroziya,
po- lip, endoservisit va fonli kasalliklari bor yoki
yo‘qligini aniqlashga yordam berdi. Shundan
sung hamma ayollarda klinik vizual usuli bilan
bachadon bo'yni 3-5% uksus kislotasi bilan
ishlov berildi, 3 mi- nut utgach bachadon
bo‘ynida ko‘zatilgan uzgarishlar jurnalga qayd
etildi. Keyingi bosqichda lyugol eritmasi bilan
«SHiller probasi» quyildi. SHundan so‘ng
sinama natijasi musbat chiqgan ayollar alohida
guruhlarga ajratildi. Ku- zatuvimizdagi 200
nafar ayoldan 33 (16,5%) nafarida quyilgan
sinama musbat natija berdi. Bu ayollarni
chuqurroq tek- shirish maqsadida «Respublika
aholi va reproduktiv salomatlik markaz»iga kol-
poskopik tekshiruv va bachadon bo‘yni
kasalliklarini mahsus tekshiruvlarini o‘tkazish
uchun yuborildi. 33 nafar ayoldan 13 nafarida
endoservisit (43%), 8 nafarida bachadon bo‘yni
eroziyasi (24%), 4 nafar ayolda adneksit (13%),
3 nafar ayolda bachadon miomasi (9%), va yana
shunchasida kolpit (9%), bitta ayolda bachadon
bo'yni miomasi (3%) va faqat I nafar ayol esa
(3%) mutloq sog‘lom ekanligi aniqlandi.
Shuni takidlash lozimki, ushbu tek-
shiruvda aniqlangan kasalliklar to‘grisida
ayollaming mutloq habari bo'lmagan va
o'zlarida ushbu kasalliklaming hech qa- naqa
belgilarini sezmaganlar. Demak, ayollar orasida
skrining tekshiruv o‘tkazilishi kasallikni erta
muddatlarda aniqlanilishiga, barvaqt vrach
nazoratiga olinishiga yordam beradi va
davolanishn- ing samarasini oshiradi. 2010 yil
sentyabr oyida Toshkent shahar sog‘!iqni
saqlash boshqarmasi va «Sharq ayoli» halqaro
fondi bilan birgalikda «Bachadon bo'yni rakini
oldini olishda klinik-vizual usulni ahamiyati»
to‘grisida 2 kunlik ilmiy ama- liy seminar
tashkil etildi. Seminar qat- nashchilari Toshkent
shahar
oilaviy
po-
liklinikalarini
bosh
hamshiralaridan ibo- rat edi. Seminar birinchi
kunida, hamshiralarni bilim va ko'nikmalarini
baho- lash maqsadida,test savollari o‘tqazildi.
Test savollari, bachadon bo‘yni kasalliklari,
etiologiyasi,
erta
diagnostikasi,
va
profilaktikasiga bag'ishlangan edi.
(Doctor ax_6orotnomasi, 2011, № 3, Samarqand
5
Diagramma 1
Ayollarda tekshiruv so‘ngida uchragan kasalliklar
minarni ikkinchi kuni amaliy kun bo‘lib,
ishtiroqchilar «klinik-vizual tisul» 5% uksus
kislotasi va Lyugol eritmasi yor- damida
bachadon
bo‘ynini
tekshirishni
amaliy
ko'nikmasi o‘rgatildi. Seminar yakunidagi qayta
o’tkazilgan test javoblari 88% tashkil etdi.
Oilaviy
poliklinika
bosh
hamshiralarini
bachadon bo‘yni kasalliklari to‘grisidagi bilimi
va ko‘nikmasi 26% ko‘paydi.
Bachadon bo‘yni kasalliklari, profi-
laktikasi, erta diagnostikasi tug‘isidaga bilim va
ko‘nikmaiarini oshirish kasal-
Bachadon bo‘yni skriningni o‘tka- zishda
poliklinika
akusherlik-koTuv
xo-
nasi
akusherkasini
jalb
qilinishi,
kasallik
profilaktikasi
va
erta
diagnostikasida
hamshiralarini rolini yanada oshirishiga va
shifokor vaqtini unumli tejalishiga sabab
bo‘ladi.
Klinik-vizual
usulda
akusherka
va
hamshiralarni
o‘qitish
bachadon
bo‘yni
kasalliklari haqida bilimini yanada oshi- shiga
va bu usulni keng qo'llanilishi, ka- sallikni
birlamchi bo'gimda aniqlanishiga vordam
beradi.
Adabiyotlar
1.
Ferlay J, Bray P Pizani P Parkin DM, GLOBOCAN 2002; Cancer incidence, mortality and prevalence
worldwide.IARC. Cancer-Base №5 . verson 2.0 1ARCP ress, Lyon .2004. Available at ;http// www-
dep.iarc.fr. Accessed 30
!h
Julu 2007.
2.
Cuzick J., Mayrand M., Ronco G. et al. Chapter 10. New dimensions in cervical cancer screening // Vac-
cine.-2006.-vol 24-p.90-97.
3.
Franceschi S., Herrero R., La Vecchia C. Cervical cancer screening in Europe: what next? // Europ. J. Cancer.
- 2000. -V.36 -p.2272-2276.
4.
Lynette D. et al. Screen-and-Treat Approaches for Cervical Cancer Prevention in Low-Resource Settings: A
Randomized Controlled Trial. // JAMA.- 2005,- vol.294.-№2.-p.2173-2181.
5.
Nuovo J., Melnikow J., Howell L. New tests for cervical cancer screening //Am. Fam. Physicial.-2001.-vol
64.-p.780-786.
6.
Elchalal U„ DganiR., PiuraB. Et al..
Current Concepts in Management of Epithelial Ovarian Tumors of Low
Malignant Potential // Obst. And Gynecol. Survey. - 1994. - Vol. 50. - №1. - P. 62-70
7.
Султанов C.H., Алиева Д.А, Наврузова Р.С., Максудова Д.К. Принципы диагностики предрака и
профилактика рака шейки матки. //Методический рекомендация Гашкент,2009-С.4-5.
8.
Новиков А. И., Кононов А. В., Ваганова И.Г. Инфекции, передаваемые половым путем, и экзоцер-
викс. //М.: Медицина, 2002. 176 с
9.
Apgar В., Сох Т. Differentiating normal and abnormal findings of the vulva/7Am. Fam. Phys.- 1996, March.-
P. 1171-1184.
10.
Donnelly !.. Martinez D.. Jansen K. ei at. Protection against
papillomavirus with a polynucleotide vaccine // J. Infection. Diseases. 1996Vol.713.P-320.
11.
Новик В.И. Эпидемиология рака шейки матки, факторы риска, скрининг
И
Практ. Онкология. - 2002. -
Т.З. - №3. - С.156-162.)
12.
http//www.oncohelp.dsmu.edu.ua //index.htm
Test javoblari shuni ko'rsatdiki, bosh
hamshiralarni kasallik haqidagi umutniy bilim
darajasi
62,7%
tashkil
etdi.
Seminar
qatnashchilariga dasturga asoslangan holda
Toshkent Tibbiyot Akademiyasini professor
uqituvchilari tomonidan bacha- don bo‘yni
kasalliklari,
kelib
chiqish
sabablari,
diagnostikasi
va
davolash
mav-
zulari
to‘g‘risida maruzalar cfqildi. Se-
likni erta bosqichlarda aniqlanishiga, pro-
filaktika ishlarini yaxshilanishiga va shi-
fokorlar vaqtini unumli sarflanishiga sa- bab
bo‘lishi mumkin.
Xulosalar
Ayollar
orasida
o'tkazilgan
skrining
bachadon bo‘yni kasalliklarini erta mud-
datlarida aniqlanishiga sabab bo‘Idi (16,5%).
