S H A R Q M A S H ’ A L I
8
монидан
тайёрланган
қонун
лойиҳаси
кейин
-
чалик
Отатурк
томонидан
бекор
қилинди
ва
Швейцария
фуқаролик
қонунига
асосланган
Туркия
Фуқаролик
кодекси
тайёрланди
.
Янги
кодекс
1926
йил
17
февралда
қабул
қилинган
ва
шу
йили
4
октабрда
кучга
кирган
.
Фуқа
-
ролик
кодексининг
энг
катта
муваффақияти
оила
институтида
давлат
назоратини
ўрна
-
тиш
ва
кўпхотинликнинг
тақиқланиши
эди
.
1926
йилда
чиқарилган
788-
сонли
“
Меҳ
-
наткашлар
тўғриси
”
даги
низомнинг
6-
модда
-
сида
аёлларнинг
иш
фаолиятини
тартибга
солувчи
йўл
-
йўриқлар
кўрсатилган
.
Қ
онунга
кўра
,
турмушга
чиққан
аёллар
давлат
ходими
бўлиши
мумкин
эди
.
Агар
турмуш
ўртоғи
рухсат
берса
аёл
давлат
ҳокимиятининг
барча
органларида
ишлаши
қонуний
ҳисоб
-
ланарди
.
Шуни
таъкидлаш
керакки
,
аёллар
учун
барча
соҳаларда
ва
лавозимларда
тенг
меҳнат
қилишга
рухсат
берилмаган
.
Хулоса
қилиб
шуни
айтиш
мумкинки
,
ХХ
асргача
Туркияда
хотин
-
қизлар
ҳуқуқлари
чекланганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Жа
-
миятда
хотин
-
қизларнинг
роли
фақат
қайно
-
налик
ва
оналик
ҳолатлари
билан
чекланган
.
Шу
сабабдан
жамиятнинг
ҳар
бир
жабҳасида
гендер
роллари
кучли
бўлган
.
ХХ
асрда
мамлакатда
республика
тизими
-
нинг
ўрнатилиши
натижасида
ижтимоий
-
сиёсий
ҳаётнинг
барча
соҳаларида
кенг
қам
-
ровли
ислоҳотлар
олиб
борилди
.
Мамлакатда
Мустафо
Камол
Отатурк
бошчилигида
олиб
борилган
бу
каби
ислоҳотлар
натижасида
ку
-
йидаги
хулосаларни
айтишга
имкон
беради
:
Биринчидан
,
мамлакатда
демократик
жа
-
мият
қуриш
,
тенглик
концепциясини
ривож
-
лантириш
ва
аёлларнинг
жамият
ҳаётидаги
аҳамиятини
ошириш
борасида
катта
ишлар
амалга
оширилди
.
Иккинчидан
,
таълим
соҳасида
хотин
-
қиз
-
ларнинг
роли
кучайтирилди
.
Қ
изларнинг
би
-
лим
олиши
мажбурий
эканлиги
қонуний
равишда
расмийлаштирилди
.
Учинчидан
,
хотин
-
қизларнинг
фуқаролик
ҳуқуқлари
,
сиёсий
ҳуқуқлари
ва
сайловларда
қатнашиш
ҳуқуқларини
қўлга
киритишлари
ёш
республика
ва
турк
хотин
-
қизларининг
чинакам
муваффақияти
эди
.
Бу
ислоҳот
-
ларнинг
барчаси
“
хотин
-
қизларнинг
инсоний
ҳуқуқлари
”
тамойили
асосида
олиб
борилди
.
ИЛК
ЎРТА
АСРЛАРДА
ТУРКИЙ
ХАЛҚЛАР
ШАҲАРЧИЛИК
АНЪАНАЛАРИ
НАСРИТДИНОВА
МУНИРА
Таянч
докторант
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мақола
туркий
халқлар
яшаган
қадимий
ўлкаларда
шаҳарлар
ва
шаҳарчилик
турмуш
-
тарзи
географияси
манбалар
ва
илмий
адабиётдаги
бу
ҳақдаги
фикрлар
турли
-
туманлиги
таҳлилига
бағишланган
.
Қадимият
ва
илк
ўрта
асрларда
туркий
халқларнинг
хўжалик
муносабатларида
ўтроқ
деҳқончилик
,
ҳунармандчилик
тармоқларининг
қадимий
илдизларини
асослашга
ҳаракат
қилинган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Сюан
Цзан
,
Оқ
-
Бешим
,
Чон
-
Кемин
,
Тун
,
Шуйкат
,
Шилжи
,
Кулон
,
Ашпара
.
Аннотация
.
В
настоящей
статье
на
основе
источников
и
данных
научной
литературы
анали
-
зируется
разнообразие
мнений
по
вопросам
географии
городов
и
городского
образа
жизни
в
регионах
с
тюркским
населением
.
Делается
попытка
обосновать
исконные
корни
оседлых
земледельческих
и
ремесленных
хозяйственных
отношений
среди
тюркских
народов
древности
и
раннего
средневековья
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Сюан
Цзан
,
Ак
-
Бешим
,
Чон
-
Кемин
,
Тун
,
Шуйкат
,
Шилжи
,
Кулон
,
Ашпара
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
9
Abstract.
This article analyzes the diversity of opinions on the geography of cities and urban lifestyles
in regions with a Turkic population based on sources and data from the scientific literature. An attempt is
made to substantiate the original roots of sedentary agricultural and handicraft economic relations among
the Turkic peoples of antiquity and the early Middle Ages.
Keywords and expressions:
Hsuan-Tsang, Ak-Beshim, Chuy-Kemin, Tun, Shuikat, Shilji, Pendant, Ashpara.
Туркий
қавмлар
зич
яшаган
тарихий
-
ма
-
даний
ўлка
Еттисув
географик
жиҳатдан
шимолда
Балхаш
кўли
‚
шимоли
-
шарқда
Или
дарёси
ҳавзалари
‚
шарқда
Жунғория
,
жануб
ва
жануби
-
ғарбда
Тангритоғнинг
шимолий
этаклари
‚
ғарбда
эса
Талас
дарёси
ҳавза
-
ларигача
чўзилган
бўлиб
,
минтақа
тарихида
алоҳида
ўрин
эгаллайди
.
Бу
ерда
мил
.
авв
. II–I
минг
йилликдаёқ
кўчманчи
саклар
яшаб
,
ўзига
хос
юксак
ма
-
даният
яратганлар
.
Тасвирий
санъатда
улар
-
нинг
“
скифча
ҳайвонларни
тасвирлаш
усу
-
ли
”
илк
ўрта
асрларда
туркийлар
дунёси
ор
-
қали
суғдийлар
ва
бошқа
халқларга
ўз
таъ
-
сирини
кўрсатган
эди
1
.
Еттисув
саклари
,
кейинчалик
усунлари
мил
.
авв
. II
асрдан
–
милодий
V
асрга
қадар
минтақадаги
бошқа
ўлкалар
,
хусусан
,
Чоч
ва
Суғд
билан
узвий
алоқада
бўлганлар
2
.
Қ
анғ
давлати
таркибида
Суғд
ва
Еттисув
алоқалари
янги
босқичга
кўтарилган
.
Етти
-
сув
савдо
факторияларидаги
суғдийлар
ма
-
ҳаллий
сак
ва
усунлар
билан
этномаданий
жиҳатдан
яқинлашган
3
.
Еттисув
хўжалигида
чорвачилик
ҳамда
дарё
бўйлари
ва
тоғ
олди
ҳудудларида
қис
-
ман
деҳқончилик
етакчилик
қилган
.
Мил
.
авв
. IV–III
асрдан
то
илк
ўрта
асрларгача
бу
1
Гюль
Э
.
Ф
.
Проблемы
этнокультурных
взаимо
-
действий
в
античном
и
средневековом
исскустве
Узбекистана
:
Автореф
.
дисс
. ...
докт
.
искус
.
наук
. –
Т
.,
2002. –
С
. 15–22.
2
Заднепровский
Ю
.
А
.
Об
этнической
принадлеж
ности
памятников
кочевников
Семиречья
усуньского
периода
II
в
.
до
н
.
э
. – V
в
.
н
.
э
. //
СНВ
. –
Вып
.
Х
, 1971. –
С
. 27–36;
Mar
š
ak B. I. T
ü
rkler ve So
ğ
dlular // T
ü
rkler. 2 cilt. –
Ankara: Yeni Turkiye yayinleri, 2002. – S. 172–173.
3
Бернштам
А
.
Н
.
К
вопросу
об
усунях
,
Кушанах
и
тохарах
(
Из
истории
Центральной
Азии
) //
СЭ
. –
1947. –
№
3. –
С
. 43;
Шониёзов
К
.
Ш
.
Қ
анғ
давлати
ва
қанғлилар
. –
Т
.:
Фан
, 1990. –
Б
. 168.
ерда
қатор
суғдий
савдо
-
ҳунармандчилик
манзиллари
тизими
шаклланган
эди
.
Турк
хоқонлигининг
қарор
топиши
эса
ўлкалараро
савдо
-
сотиқ
алоқаларида
туркий
аҳолининг
иштироки
учун
ҳам
катта
имконият
яратди
4
.
Суғднинг
урбанистик
маданияти
Еттисувда
туркий
шаҳарларнинг
шаклланиши
ва
ривож
-
ланишига
самарали
таъсир
кўрсатди
.
Жумла
-
дан
, VI
асрда
рўй
берган
Абрўй
қўзғолонидан
сўнг
Еттисувдан
паноҳ
топган
кўплаб
бухоро
-
ликлар
бу
ерда
Ҳамукат
(
Жамукент
)
шаҳрига
асос
солдилар
5
.
Ипак
йўли
бўйлаб
Еттисувдаги
суғдийлар
жойлашган
ҳудудларда
кент
(kan
δ
) –
шаҳарлар
тармоғи
(
Шалжикат
,
Жувикат
,
Нави
-
кат
,
Нузкат
)
вужудга
келди
6
.
VI–VIII
асрлар
давомида
биргина
Чу
во
-
дийсида
суғдийларнинг
18
та
шаҳар
ва
қўр
-
ғонлари
бўлиб
,
уларда
туркий
ва
суғдийлардан
ташқари
сурёнийлар
ва
форслар
яшашиб
,
асосан
савдо
билан
шуғулланганлар
.
Чу
во
-
дийси
маҳаллий
аҳолиси
суғдийлар
таъсирида
V–VI
асрлардан
ўтроқлаша
бошлаган
эди
7
.
Мазкур
шаҳарлар
ҳокимларининг
бир
қисми
суғдий
аҳоли
вакилларидан
бўлган
.
4
Отахўжаев
А
.
Илк
ўрта
асрлар
Марказий
Осиё
цивилизациясида
турк
-
суғд
муносабатлари
. –
Т
.:
“ART-FLEX”, 2010. –
Б
.18.
5
Наршахий
.
Бухоро
тарихи
//
Мерос
туркуми
. –
Т
.:
Камалак
, 1991. –
Б
. 91.
6
Бартольд
В
.
В
.
Очерк
истории
Семиречья
/
Соч
. –
М
.:
Наука
, 1963.
Т
.II (1). –
С
. 46–47;
Рысбергенова
К
.
К
.
Древние
топонимы
по
маршруту
«
Великого
шелкового
пути
». –
С
. 142–143;
Камолиддин
Ш
.
С
.
Древнетюркская
топонимия
Средней
Азии
. /
Отв
.
ред
.
М
.
Исхоков
. –
Т
.:
Шарк
, 2006. –
С
. 77–80.
7
Кляшторный
С
.
Г
.
Согдийцы
в
Семиречье
//
СЭ
. – 1958. –
№
1. –
С
. 7–11;
Его
же
.
Согдийцы
в
Центральной
Азии
(
по
руническим
текстам
) //
ЭВ
. – 1961. –
Вып
. XIV. – C.
29–31;
Кожемяко
П
.
Н
.
Раннесредневековые
города
и
поселения
Чуйской
долины
. –
Фрунзе
, 1959. –
С
. 168–169;
Его
же
.
Оседлое
поселение
Таласской
долины
//
Археологические
памятники
Таласской
долины
. –
Фрунзе
:
Илм
, 1963. –
С
. 145–171.
S H A R Q M A S H ’ A L I
10
VI
асрнинг
80–90-
йилларида
Ҳамукат
(
Жа
-
мукент
)
ҳокими
пойкентлик
Ҳамук
(
Жамук
),
710
йилларда
Навикат
ҳокими
Самарқанд
ёки
панжикентлик
Вахзанак
ўғли
Чер
, 732
йилда
Семекна
ҳокими
суғдий
Нек
-
сенгун
,
Тароз
ҳокими
бухоролик
Ўғул
-
тархон
шулар
жумласидандир
1
.
Суяб
Гарчи
,
ушбу
топоним
суғдий
ёзма
ёдгор
-
ликларда
ҳозирчалик
учратилмаган
бўлса
ҳам
,
баъзи
омилларга
асосланиб
ушбу
шаҳар
ҳақи
-
да
алоҳида
тўхталиб
ўтишни
лозим
топдик
.
Шу
ўринда
,
бошқа
тиллардаги
манбаларда
бу
ер
суғдийларнинг
муҳим
масканларидан
бири
сифатида
қайд
этилиши
,
шунингдек
,
ушбу
топонимнинг
суғдий
тил
асосида
шакллангани
каби
омилларни
айтиб
ўтиш
зарур
.
Хитой
йилномаларида
Ғ
арбий
Турк
хо
-
қонлигининг
асосий
бошқарув
маркази
–
пойтахти
сифатида
Су
-
йе
(
Суяб
),
араб
манба
-
ларида
эса
Суйаб
шаҳри
қайд
этилади
2
.
Тадқиқотчиларнинг
эътироф
этишича
,
Суяб
шаҳри
Ғ
арбий
Турк
хоқонлигининг
бош
қа
-
роргоҳи
ва
тижорат
маркази
эди
.
Ҳозирда
ушбу
шаҳар
харобалари
Тўқмоқ
шаҳридан
8
км
масофада
жойлашган
Оқ
-
Бешим
(
Ак
-
Бешим
)
тепалиги
ўрнидадир
3
.
Ўз
вақтида
Сюан
Цзан
ушбу
шаҳарнинг
жойлашувини
қуйидагича
таърифлаганди
:
“
Тиниқ
кўл
(
Иссиқ
-
кўл
)
дан
шимоли
-
ғарб
-
га
томони
500
ли
(250
км
)
дан
кўпроқ
масофа
1
Мокрынин
В
.
П
.
Византийский
историк
о
согдийцах
в
Семиречье
.
Из
истории
дореволюционного
Киргизстана
.
–
Фрунзе
:
Илмм
, 1965. –
С
. 179–180;
Лившиц
В
.
А
.
Согдийцы
в
Семиречье
:
лингвистические
и
эпигра
-
фические
свидетельства
.
В
кн
.
Письменные
памятники
и
проблемы
истории
культуры
народов
Востока
. XV
годичная
научная
сессия
ЛО
АН
СССР
(
доклады
и
сооб
щ
ения
).
Часть
1(2). –
М
., 1981. –
С
. 81.
2
Бичурин
Н
.
Я
.
Собрание
сведений
о
народах
обитавших
в
Средней
Азии
в
дрение
времена
.
Т
. II. –
М
., 1950. –
С
.
286–287, 295–296;
История
ат
-
Табари
История
ат
-
Табари
.
Избранные
отрывки
(
Перевод
с
арабского
В
.
И
.
Беляева
.
Дополнения
к
переводу
О
.
Г
.
Большакова
и
А
.
Б
.
Халидова
). –
Т
.:
Фан
, 1987. –
С
. 185, 243.
3
Семенов
Г
.
Л
.
История
археологического
изучения
Ак
-
Бешима
//
Суяб
.
Ак
-
Бешим
. –
СПб
., 2002. –
С
. 4–10;
юрилгач
,
Суй
-
е
(
Суяб
)
дарёси
бўйидаги
ша
-
ҳарга
борилади
.
Ушбу
шаҳар
айланасига
6–7
ли
.
Унда
турли
мамлакатлардан
бўлган
сав
-
догарлар
ва
ху
(
суғдий
)
лар
аралаш
яшашади
.
Суй
-
е
(
Суяб
)
дан
ғарбга
тўғри
йўналишда
ўнлаб
бир
хил
шаҳарлар
ўрин
олган
бўлиб
,
уларнинг
ҳар
қайси
ўз
бошқарувчисига
эга
.
Гарчи
улар
бир
-
бирига
қарам
эмас
,
бироқ
барчаси
тукюе
(
турк
)
ларга
бўйсунишади
”
4
.
Суяб
шаҳри
Ғ
арбий
Турк
хоқонлигининг
асосий
қароргоҳи
сифатида
бир
неча
бор
хитой
йилномаларида
қайд
этилган
бўлса
-
да
,
унинг
ўрни
яқин
вақтларгача
аниқ
кўрсатиб
берилмаган
эди
.
Ўз
вақтида
В
.
В
.
Бартольд
Суябни
Иссиқкўлдан
ғарброқда
излашни
так
-
лиф
қилган
бўлса
,
кейинчалик
эса
уни
Оқ
-
Бешим
харобаси
билан
тенглаштирган
эди
5
.
Бироқ
,
унинг
ушбу
таклифи
бошқа
тадқиқот
-
чилар
томонидан
қабул
қилинмасдан
келди
.
Ўз
вақтида
А
.
Н
.
Бернштам
Суябни
Чон
-
Ке
-
мин
водийсидаги
(
Қ
ирғизистон
)
Новороссийск
қишлоғи
ёнида
жойлашган
шаҳар
харобаси
билан
тенглаштиргач
,
бу
фикр
бошқа
тад
-
қиқотчилар
орасида
кенг
ёйилди
.
Инглиз
туркологи
Ж
.
Клосон
археологик
қазишмалар
натижаси
ва
нумизматик
топил
-
маларга
таянган
ҳолда
Оқ
-
Бешим
шаҳар
ха
-
робасини
Суяб
билан
тенглаштиришни
так
-
лиф
қилган
6
.
Бироқ
,
ўша
пайтда
совет
тарих
-
чилари
ва
археологлари
уни
қўллаб
-
қув
-
ватламай
,
А
.
Н
.
Бернштамнинг
Суяб
Чон
-
Ке
-
мин
водийсида
жойлашгани
ҳақидаги
фикри
-
га
тарафдор
бўлишди
7
.
ХХ
аср
80-
йилларида
4
K
амышев
А
.
М
.
Раннесредневековый
монетный
комплекс
Семиречья
.
История
возникновения
денежных
отношений
на
территории
Кыргызстана
. –
Бишкек
, 2002. – C. 19; Ekrem E. Hs
ü
an-Tsang
Seyahetnamesi’ne g
ö
re T
ü
rkistan. Bas
ı
lmam
ı
ş
doktora
tezi. Hacettepe
Ü
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstit
ü
s
ü
. –
Ankara, 2003.
‒
S. 110–113.
5
Бартольд
В
.
В
.
О
христианстве
в
Туркестане
в
домонгольский
период
//
Сочинения
. V. –
М
.:
Наука
,
1964. –
С
. 281–283.
6
Clauson G. Ak-Beshim-S
û
y
â
b // AM. – Paris, 1961. –
Vol. 4. –
Р
. 126–127.
7
K
амышев
А
.
М
.
Раннесредневековый
монетный
комплекс
... – C. 19.
S H A R Q M A S H ’ A L I
11
экин
экиш
учун
ер
ҳайдаш
асносида
шудгор
қила
туриб
,
шаҳар
харобасининг
ички
қисми
тасодифан
топилган
.
Аввало
бу
қалъа
девор
-
лари
ва
топилмалар
ибодатхонанинг
қолдиқ
-
лари
эди
.
Ж
.
Клосон
фаразининг
тасдиқлани
-
шига
олиб
келди
.
Суяб
шаҳри
хоқонликнинг
пойтахти
бўл
-
ганини
тасдиқлайдиган
маълумот
бошқа
тил
-
лардаги
манбаларда
ҳам
сақланиб
қолган
.
Ху
-
сусан
,
қадимги
тибетча
“
Ҳукмдорликлар
ката
-
логи
”
да
Тибетнинг
қўшнилари
сифатида
кўр
-
сатилган
“
саккизта
шимолий
ўлка
”
нинг
пой
-
тахти
сифатида
Šū
bal
ï
q
номи
учрайди
.
Мазкур
жойни
қадимги
туркча
Чу
-
балиқ
‚
яъни
“
Чу
(
дарёси
қирғоғидаги
)
шаҳар
”
деб
тиклаш
мум
-
кин
.
Дарвоқе
‚
баъзи
тадқиқотчилар
тибет
манбасидаги
Шубалиқ
қўрғонини
Маҳмуд
Кошғарий
асарида
учрайдиган
Баласағун
шаҳ
-
рининг
ёнидаги
“
Шу
шаҳри
”
билан
тенглаш
-
тиришади
1
.
Демак
‚
Шубалиқни
Суяб
шаҳри
билан
тенглаштириш
ва
уни
Суябнинг
туркий
номи
‚
деб
талқин
қилиш
мумкин
.
Ё
зма
манбаларда
,
асосан
,
хитой
йилнома
-
ларида
баъзан
“
фалончи
хоқон
қароргоҳини
фалон
ҳудудга
кўчирди
”
мазмунида
қайдлар
учрайди
.
Уларда
Ғ
арбий
хоқонлик
билан
боғлиқ
хабарлар
баён
қилинар
экан
,
воқеалар
марказида
доимий
равишда
Суяб
шаҳрининг
туриши
унинг
хоқонлик
учун
пойтахт
вази
-
фасини
ўтаганидан
дарак
беради
.
Чу
водийсидаги
турк
-
суғд
шаҳарлари
орасида
Суяб
алоҳида
ўрин
тутган
.
Бу
шаҳар
Турк
хоқонлигининг
иқтисодий
ва
маданий
марказларидан
бири
бўлган
.
Талас
дарёси
бўйидаги
Талас
шаҳри
эса
Ғ
арбий
Турк
хо
-
қонлиги
даврида
сиёсий
ва
ҳарбий
марказга
айланди
2
.
Дарҳақиқат
,
ушбу
шаҳар
номининг
1
Uray G. The Old Tibetan sources of the Central Asia up
to 751 A. D.: a Survey // Prolegomena to the History of
Pre-Islamic Central Asia. Ed. by J. Harmatta. – Budapest,
1979. – P. 300.
2
Зуев
Ю
.
А
.
Китайские
известия
о
Суябе
//
Изв
.
АН
Каз
.
ССР
.
Серия
истории
,
археологии
,
этнографии
.
Вып
.
3(14). –
Алма
-
Ата
, 1960. –
С
. 89–97;
Каримова
Э
.
Н
.
Суяб
и
Талас
–
важные
стратегические
пункты
на
Великом
шелковом
пути
//
Шыгыс
. – 2005. –
№
2. –
С
. 20–25.
суғдий
ва
туркий
тил
асосида
ясалиши
ҳам
диққатга
сазовордир
.
Бир
қатор
тадқиқот
-
чилар
уни
Чу
дарёсининг
“
сув
,
дарё
”
маъ
-
носидаги
қадимги
туркча
Чу
/
Су
ва
худди
шу
маънодаги
суғдийча
“
йап
,
йаб
,
жаб
”
сўзлари
-
нинг
бирикмасидан
ташкил
топган
деб
ҳи
-
соблайдилар
.
Навокат
Тяньшань
тоғлари
шимолий
этаклари
-
нинг
ўрта
қисми
‚
маркази
Суяб
шаҳри
ва
унинг
атрофидаги
ярим
ўтроқ
‚
ярим
кўчман
-
чи
ҳудудлар
.
Ушбу
ҳудуд
Иссиқкўлнинг
ғарбий
ҳавзаларидан
бошланиб
то
Таласгача
чўзилган
бўлиб
‚
унда
Баласағун
‚
Тун
‚
Суяб
‚
Навокат
‚
Шуйкат
‚
Шилжи
‚
Кулон
‚
Ашпара
каби
ўнлаб
шаҳарлар
ўрин
олган
эди
.
Улар
аҳолисининг
асосий
қисмини
тужжор
суғдий
ва
туркийлар
ташкил
қилар
‚
бир
қисми
эса
Ўрта
Осиё
ва
Шарқий
Туркистоннинг
турли
воҳаларидан
келган
тужжорлардан
‚
ҳатто
форс
ва
сурёний
савдогарлардан
иборат
эди
.
Ушбу
шаҳар
номи
Муғ
архивининг
Nov.
3
ва
Nov. 4
рақамли
– “
никоҳ
битими
ва
мажбуриятлари
”
тўғрисидаги
ҳужжатларида
учраб
,
унда
панжикентлик
туркий
аслзода
Ўттигин
(’wttkyn)
нинг
Навокат
шаҳри
ҳоки
-
ми
Чер
(cyr)
ҳомийлигидаги
Чатта
(ctth)
лақабли
суғдий
қиз
Дуғудғунча
(
δγ
wt
γ
wnch)
билан
никоҳи
қайд
этилади
3
.
Баласағун
Гарчи
,
ушбу
топоним
суғдий
ёзма
ёдгор
-
ликларда
ҳозирчалик
учратилмаган
бўлса
ҳам
,
баъзи
омилларга
асосланиб
ушбу
ша
-
ҳарга
тўхталиб
ўтишни
лозим
топдик
.
Авва
-
ло
,
қуйида
кўриб
ўтилмаганидек
бошқа
тиллардаги
манбаларда
бу
ер
суғдийларнинг
муҳим
масканларидан
бири
сифатида
қайд
этилиши
бунга
туртки
бўлди
.
Сюань
Цзян
Еттисув
аҳолисини
суғдийда
сўзлашувчи
“
ху
” – “
ғарбликлар
”
лар
деб
атаган
3
Согдийские
документы
с
горы
Муг
.
Чтение
,
Перевод
.
Комментарий
.
Вып
. II.
Юридические
документы
и
письма
/
Чтение
,
перевод
и
комментарии
В
.
А
.
Лившица
. –
М
.:
Изд
-
во
восточной
лит
-
ры
, 1962.
–
С
. 18.
S H A R Q M A S H ’ A L I
12
эди
.
Гарчи
суғдийлар
Еттисувда
туркийларга
кучли
маданий
таъсир
ўтказган
бўлса
-
да
,
бироқ
катта
салмоққа
эга
бўлган
туркийлар
кейинчалик
суғдийларнинг
туркийлашувига
сабаб
бўлдилар
.
Маҳмуд
Кошғарий
: “
Баласа
-
ғундаги
суғдақлар
Бухоро
ва
Самарқанд
ора
-
сидаги
Суғддан
бўлиб
,
улар
туркларнинг
ки
-
йим
ва
одатларини
қабул
қилганлиги
”
ҳақида
ёзганлиги
бунга
ёрқин
далил
бўла
олади
.
Бу
маълумот
IX–X
асрга
келиб
,
туркий
-
лар
орасидаги
суғдийларнинг
ассимилияция
-
га
учрай
бошлаганини
кўрсатади
.
Юқорида
келтириб
ўтилганидек
,
Еттисувда
кечган
этносимбиозни
Муғ
архивининг
Nov. 3
ва
Nov. 4
рақамли
– “
никоҳ
битими
ва
мажбу
-
риятлари
”
тўғрисидаги
ҳужжатлари
орқали
ҳам
кузатиш
мумкин
.
Шундай
қилиб
,
илк
ўрта
асрларда
Етти
-
сувдаги
жараёнлар
ўтроқ
,
ярим
ўтроқ
ва
кўчманчи
маданиятлар
синтезига
олиб
кел
-
ди
.
Суғдийларнинг
деҳқончилик
,
ҳунарман
-
чилик
ва
савдодаги
маҳорати
,
шаҳарсозлик
маданияти
,
кўчманчи
ва
ярим
кўчманчилар
-
нинг
ўтроқлашувига
ижобий
таъсир
этди
.
Қ
олаверса
,
Еттисувда
турк
-
суғд
симбиози
шакллана
ва
ривожлана
бориб
,
суғдий
-
ларнинг
туркийлашувига
олиб
келди
.
АБУ
РАЙҲОН
БЕРУНИЙ
НОМИДАГИ
ШАРҚШУНОСЛИК
ИНСТИТУТИ
ФОНДИДАГИ
ҲАДИС
ВА
УНГА
ОИД
МАНБАЛАР
АМИНОВ
ҲАМИДУЛЛОҲ
Тарих
фанлари
номзоди
,
ЎзР
ФА
Шарқшунослик
институти
Аннотация
.
Мазкур
мақола
Ўзбекистон
Республикаси
Фанлар
Академияси
Абу
Райҳон
Беруний
номидаги
Шарқшунослик
институтининг
қўлёзмалар
фондида
сақланаётган
ҳадис
илмига
оид
ман
-
балар
ҳақида
маълумот
беради
.
Унда
ноёб
қўлёзмалар
,
ҳозиргача
нашр
қилинмаган
ёзма
манбалар
,
илмий
муомалага
киритилмаган
асарлар
тўғрисида
маълумотлар
келтирилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
шарқшунослик
,
қўлёзма
,
ҳадис
,
усул
ал
-
ҳадис
,
шарҳ
,
ҳошия
,
фиқҳ
,
манба
.
Аннотация
.
В
данной
статье
приведены
сведения
об
источниках
хадисов
,
хранящихся
в
руко
-
писном
фонде
Института
востоковедения
им
.
Абу
Рейхана
Беруни
Академии
наук
Республики
Уз
-
бекистан
,
а
также
приведены
данные
об
уникальных
рукописях
,
неопубликованных
источниках
и
не
включенных
в
науку
трактатах
.
Опорные
слова
и
выражения
:
востоковедение
,
рукопись
,
хадис
,
усул
ал
-
хадис
,
комментарий
,
супракомментарий
,
фикх
,
источник
.
Abstract.
This paper gives information about sources on the science of hadith that kept in the fund of
manuscripts of Institute of Oriental Studies named after Abu Reyhan Beruni under the Academy of Sciences
of the Republic of Uzbekistan. There is huge information in it about rare manuscripts, sources that have not
been published yet, and works that have not been involved into the scientific use.
Keywords and expressions:
Oriental studies, manuscript, hadith, Usul al-hadith, interpretation
(commentary), margin note, Fiqh, source.
Марказий
Осиёда
ёзилган
ҳадисга
оид
янги
,
фанга
номаълум
асарларни
аниқлаш
ва
ҳалигача
дунёда
чоп
этилмаган
асарларни
нашрга
тайёрлаш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Бу
иш
учун
,
энг
аввало
,
Ўзбекистон
Респуб
-
ликаси
Фанлар
Академияси
Абу
Райҳон
Бе
-
руний
номидаги
Шарқшунослик
институти
қўлёзмалар
фондини
махсус
ўрганишни
та
-
