Абдураззоқ Самарқандийнинг “Матлаи саъдайн ва мажмаи баҳрайн” асари темурийлар даври тарихини ўрганиш бўйича энг асосий манба ҳисобланади. Асарда темурийлар томонидан қурдирилган бинолар ва амалга оширилган бунёдкорлик ишлари билан бир қаторда Хитой ва Ҳиндистон мамлакатларидаги аҳвол ҳақида ҳам маълумотлар бор. Мазкур мақолада асардаги Хитой ва Ҳиндистондаги меъморчилик ва ободончилик соҳаси бўйича келтирилган маълумотлар таҳлил қилинади. Шунингдек мазкур мамлакатлардаги маданий ҳаёт, уларнинг урф-одатлари ва диний мансублиги тўғрисида ҳам маълумотлар берилган. Ғиёсиддин Наққош томонидан ёзилган ва “Матлаи саъдайн”га айрим қисқартмалар билан киритилган Хитой сафарномасида Хитойдаги шаҳарлар, уларнинг ўрнашган жойи, аҳолиси, эътиқоди билан боғлиқ маълумотлар батафсил баён қилинган. Хитойдаги мудофаа иншоотлари ва уларнинг қай тартибда фаолият юритиши тўғрисида ҳам керакли қайдлар мавжуддир. Муаллифнинг шахсан ўзи иштирок этган ва асарга Ҳиндистон сафарномаси номи билан киритилган маълумотлар тўплами ҳам худди шу анъанага асосланган. Тадқиқотда мазкур сафарномаларда келтирилган маълумотлар соҳа бўйича ажратиб олинди ва таҳлил қилинди. Хитой сафаромасидан олинган маълумотларда у ердаги шаҳарлар, уларнинг ободлиги, мудофаа иншоотлари, бинолар қурилишидаги услуб ва қурилиш материаллари, аҳолисининг дини ва эътиқоди, озиқ-овқатлари, элчилик алоқаларидаги тартиб тамойиллар хусусидаги маълумотларга алоҳида тўхталиб ўтилди. Савдо-сотиқни ривожлантириш, ўзаро ҳамкорлик алоқаларини мустаҳкамлаш бўлган элчиликларнинг яна бир муҳим жиҳати бўлганки, бу ҳам бўлса разведка ишидир. Хитой ва Ҳиндистонга қилинган элчиликлар, сафар натижасида ёзилган сафарномалардаги маълумотлар шундай хулоса қилишга сабаб бўлиши мумкин. Эҳтимолий ҳужумларга тайёргарлик кўриш учун бундай маълумотларнинг аҳамияти катта бўлган. Шу билан бирга санъат ва меъморчиликда қўлланилаётган услублар ва янгиликлардан намуна тарзида қўллаш имконини яратган.
Ривожланаётган замонавий дунёда ахборот, хусусан махфий, жамият ривожланишининг муҳим таркибий қисмидир. Ҳозирги фуқаролик жамияти аста-секин ахборотлашган жамиятдан ахборот жамиятига айланиб бормоқда, шунинг учун ХХИ аср ҳақли равишда ахборот асри деб ҳисобланмоқда. Ахборот инсон, жамият ва давлатнинг жамоат, ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий соҳалардаги ҳар қандай фаолиятининг жуда муҳим ва зарурий элементидир.
Мақолада таъкидланишича, кўплаб мамлакатларда тадбиркорлар учун оғриқли масалалар қонунчилик турли хил текширувлар пайтида давлат органларига кенг ваколатлар бериши билан боғлиқ бўлиб, улар корхоналарнинг иқтисодий фаолиятига давлат аралашувининг аниқ чегаралари аниқланмаганлиги сабабли корхоналарнинг махфий манфаатларига таъсир қилиши мумкин.
Хулоса қилинишича, махфий маълумотлар ҳар бир корхонанинг турли хил ишлаб чиқариш, савдо ва молиявий операцияларни, шунингдек тегишли ҳужжатларни сир тутиш ҳуқуқидир. Қандай маълумотни тижорат сирига киритиш кераклиги, бизнес учун салбий оқибатларга олиб келмаслик учун шериклар, рақобатчилар, давлат идоралари учун парда қай даражада очилиши мумкинлиги билан боғлиқ кўплаб муаммоларни ҳал қилишда катта қизиқиш уйғотмоқда.
Хорижий тажриба ва илмий-назарий қарашларни органиш асосида махфий ахборотни тартибга солиш соҳасида қонунчиликни такомиллаштириш ёллари тадқиқ қилинган. Таҳлил асосида тегишли хулосалар қилинган ва амалдаги қонунчиликка таклифлар ишлаб чиқилган
В формирующемся современном мире информация выступает важнейшим компонентом развития общества. Нынешнее гражданское общество постепенно превращается из информированного в информационное, поэтому можно смело констатировать, что XXI век по праву считается веком информации. Информация приобретает глобальный характер; не существует границ для потока информации; информация является значимой как для себя лично, так для государства и общества в целом; каждый может искать, получать, передавать, производить и распространять информацию любым законным способом. Велением времени становится и разрешение огромного количества вопросов, связанных с защитой такого вида информации, как конфиденциальная информация.
Мақолада ахборотнинг ҳуқуқий муносабатлар объекти сифатида моҳияти ва ҳуқуқий табиатининг комплекс таҳлили берилган бўлиб, мазкур соҳани тартибга солувчи амалдаги қонунчиликни такомиллаштириш учун бир қатор таклифлар ишлаб чиқилган.
Maqolada axborotlashgan jamiyatda sun’iy intellektning muvaffaqiyati natijasida yuzaga keladigan jarayonlar, jumladan, mehnat, aqlli mashinalarning inson mehnatini yengillashtirish bilan birga, insonning o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatini qaytadan ko‘rib chiqish, mehnatning intellektuallashuvining ishlab chiqarish sifati va samaradorligiga ta’siri, axborotlashgan jamiyat muammolari ijtimoiy-falsafiy aspektda ochib berilgan.
Сохранения культурного наследия во все времена относится к наиболее актуальным и дискуссионным проблемам: что сохранять и как? Необходимо помнить, что не вся производимая в обществе информация социально необходима, и не все входит в активно используемую часть инфофонда. Некоторая информация может быть вообще не используется в человеческой практике. Но тот факт, что информация не используется здесь и сейчас не означает, что она не потребуется в будущем. Поэтому создание культурного фонда – задача наиважнейшая
Мазкур мақола XIX аср - XX аср бошларида сайёҳлар, элчилар, дипломатик амалдорлар, тадқиқотчиларнинг асарларида Бухоро амирлиги билан Афғонистон ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқаларнинг ёритилиши масаласи ўрганиб чиқилади ва маълумотлар таҳлил қилинади. Хусусан, 1825 йил «Азиатский Вестник» журналида босилиб чиққан Габайдулла Амировнинг мақоласида ўша даврдаги Бухоро-Афғонистон савдо алоқаларининг муҳим томонлари, Афғонистондаги савдо марказлари бўлган Ҳирот, Кобул каби шаҳарларда бошқа шарқ давлатларининг савдогарлари билан бир қаторда бухоролик савдогарларнинг фаолиятлари кўриб чиқилади. Ишда 1820-1821 йилларда Бухоро амирлигида бўлган А.Ф.Негри бошчилигидаги экспедиция вакилларидан табиатшунос Е.К.Мейендорфнинг асари кўриб чиқилади, унда Бухоронинг Афғонистонга чиқарадиган ташқи савдоси билан боғлиқ бўлган қишлоқ хўжалигида етиштириладиган пахта маҳсулоти, икки давлат ўртасидаги Балх орқали Кобулга ва Бухородан Ҳиротга борадиган савдо йўллари борасидаги маълумотлари алоҳида қайд этилади. Мақолада XIX асрнинг 30 йилларидан Бухоро амирлиги билан Афғонистон савдо алоқаларига алоҳида эътибор қаратилганлиги эътироф қилинади. Рус шарқшуноси П.С.Савельевнинг мақоласида шарқ давлатларининг савдо муносабатларида Бухоронинг муҳим роль ўйнаганлиги, Бухородан Эрон ва Афғонистонга борадиган учта карвон йўли ҳақидаги маълумотлар таҳлил қилинади. Шу даврда Британия ҳукуматининг махсус топшириғи билан Ўрта Осиёга жўнатилган Бернс асаридаги Бухорода афғонлар масаласи, уларнинг савдо фаолияти кўриб чиқилади, айниқса, Ғазна туманида яшовчи афғон қабилалари — лоҳанийлар масаласи тадқиқ қилинади. 1833-1834 йилларда Бухорога махфий кўрсатма билан элчи қилиб жўнатилган П.И.Демезон, 1835—1836 йилларда рус офицери И.В.Виткевич тўплаган маълумотлар тадқиқотга тортилган. XIX асрнинг 40 йилларида Н.В.Ханиковнинг асарида Бухорога турли мамлакатлар қатори Афғонистондан келтириладиган товарлар, Бухоро билан Кобул ўртасидаги савдо карвонларининг қатнови, савдо товарлари тўғрисида маълумотлар кўриб чиқилади. XIX асрнинг 50 йилларидан Россия Ўрта Осиё хонликларининг Афғонистон билан муносабатларини ўрганишга катта аҳамият берган. Рус географик жамияти аъзоси бўлган П.Небольсиннинг тадқиқотидаги Бухородан Кобулга анъанавий товарлар: ипак, эчки жуни, бўз каби товарлар қаторида кўпроқ рус товарлари: мис, қозон, сандиқ, пичоқ, қайчи, нина, тери, устара, зар ип, заррин жияк, кашениль деб аталувчи қизил рангли бўёқ, енгил ипак матолар ва мовут келтирилганлигини ҳамда Бухоро билан Афғонистон шаҳарлари ўртасидаги оралиқ масофалар ҳам кўриб чиқилган. XIX аср иккинчи ярми - XX аср бошларига оид тадқиқотларда, хусусан А.Вамбери, М.И.Венюков, В.В.Григорьев, В.И.Масальский, М.А.Терентьев, А.Г.Серебренников, Д.Н.Логофет, Губаревич-Радобильский ва бошқаларнинг асарларида ўлкадаги ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий масалаларга оид хабарлар қаторида Бухоро амирлиги билан Афғонистон ўртасидаги савдо алоқаларига оид маълумотлар тадқиқ қилинган.
Ushbu maqolada xususiylashtirishning mohiyati, xususiylashtirilishi mumkin bo’lgan yerlar toifalarini belgilash va kengaytirish bo’yicha ma’lumotlar tahlil qilingan. Noqishloq xo’jaligi ahamiyatiga molik yerlarda joylashgan yer uchastkalarini joriy etish va mol-mulk solig’ini qayta ko’rib chiqish, xususiylashtirish asosida yer bozorini ilmiy-metodologik asoslarini yaratish bo’yicha taklif va tavsiyalar berilgan
Маҳмуд Замахшарий асарларидаги сўз туркумлари таҳлилига бағишланган мазкур мақолада олимнинг “Муқаддамату-л-адаб” асарининг сўнгги “Тасрифу-л-афъол” деб номланган қисмидаги феълларнинг тусланиши масаласи кўриб чиқилади. Унда феълнинг араб тилида муҳим аҳамият
касб этувчи салмоқли сўз туркуми саналиши, унинг морфологик хусусиятларини билмай туриб, бошқа туркумларга хос кўпгина грамматик қоидаларни ўзлаштириш мумкин эмаслиги, бир қатор сўз туркумлари, хусусан, масдар, сифат даражалари айнан феъл ўзагидан ясалишига урғу берилади.
“Муқаддамату-л-адаб” асарида араб тилида феълларнинг уч ўзакли ҳамда тўрт ўзакли феълларга бўлиниши, улардан аксарияти уч ўзакдан ташкил топиши айтилади. Тўрт ўзакли феъллар ҳам худди уч ўзакли феъллар каби ўша суффикслар ва префикслар ёрдамида тусланади. Ҳозирги замон шакли, буйруқ майли, масдар, сифатдошларини ясашда ҳам худди ўша уч ўзакли феълларда мавжуд қоидалар асос қилиб олинади.
Маҳмуд Замахшарий иккиланган феълларни уч ўзакли феъллар туркумидаги иккиланган, иккинчи ва учинчи ўзаклари бир хил ҳарфдан иборат бўлган феъллар дея таърифлар экан, ҳамзанинг соғлом ҳарф бўлиб, у иллатли ҳисобланмаслиги, унинг талаффузи қийинроқ бўлгани сабабли гоҳида уни бошқа ҳарфга ўзгартириш ёки тушириб қолдириш орқали талаффузда енгиллик яратилишини таъкидлайди. Зеро, ҳамзанинг ёзилиш масаласи, яъни орфографияси ҳамма даврларда қийин муаммо бўлган. Замахшарий мазкур асарини араб бўлмаган халқларга араб тили ва грамматикасини тез ўргатиш мақсадида ёзганлиги учун ҳам наҳвнинг баъзи чигал масалаларида у қадар чуқурлашмаган.
Олим ўз асарида аниқ нисбатдаги феълларга шахс-сон қўшимчалари қуйидагича қўшилади деб,
тўғри феълларнинг ўтган замонда тусланиш намунасини берган ва барча тўғри ва тўғрига ўхшаш феъллар юқоридаги тартибда тусланади, деган.
Замахшарий феълнинг мажҳул нисбати ва уларга шахс-сон қўшимчаларининг қўшилишини тўғри феъллар, иккиланган феъллар, тўғрига ўхшаш феъллар, бўш феъллар, ноқис феъллар ва мана шу барча феъл турлари ҳосила бобларининг ҳам тусланиш намунасини берган. Фақат шунчаки тусланиш берилмасдан, балки истисноли ҳолатлар ҳам алоҳида қайд этилган. Араб тилидаги буйруқ майлининг изоҳига алоҳида боб ажратилган. Унда соф буйруқ майлининг ҳозирги келаси замон феълидан ясалиши ҳақида маълумот берилган. Мақолада таажжуб феълининг фақатгина уч ўзакли феълларнинг биринчи бобидан ясалиши, уларнинг жисмоний камчиликни билдирувчи феъллардан ясалмаслиги таъкидланади.
Иккиланган ва иллатли феъллардан таажжубни ифодалаш усули шарҳланади. Феълларнинг тусланиши қисмида масдарга бағишланган бобда ҳаракат номи, бўш феъллардан масдар ясалишига тўхталиб ўтилади, аниқ ва мажҳул даража сифатдошларига таъриф берилиб,
уларнинг ясалишига доир қоидалар ва турли ҳолатларга оид мисоллар келтирилади, ҳосила боблар ва тўрт ўзакли феъллардан аниқ ва мажҳул даража сифатдошларининг ясалишига оид маълумотлар ҳам шу бобда келтирилади, орттирма ва қиёсий даража сифатлари ҳам изоҳланади.
Мақолада сўнгги 5 йил ичида мавжуд бўлган чандиқ тўқималарини тузатиш усуллари ҳақида маълумот берилган. Чандиқли тўқимани даволаш учун, унинг шакли, этиологияси, мойиллиги, келиб чиқиши, соматик касалликларга боғлиқ. Шунингдек, у юмшоқ тўқималардаги анатомик жойлашуви ва беморнинг фототипига қараб даволаш ҳақида маълумот беради.
Мақолада корпуснинг кўп қиррали лингвистик манба сифатидаги асосий аҳамияти, корпус асосан икки турдаги маълумотга эга эканлиги ҳамда унинг турлари таҳлил қилинган. Мақолада матн таҳлили жараёнига сарфланадиган вақтнинг тежалиши, тил бирликларининг нутқ таркибидаги хусусиятларини минглаб мисоллар билан кўрсата олиш корпуснинг асосий самарали имкониятлари сифатида эътироф этилган. Компьютер лингвистикаси соҳасида миллий корпус, таълимий корпус, параллел корпус ҳақида маълумот берилган. Уларни лингвистик, экстралингвистик теглаш, корпус тузиш алгоритмини ишлаб чиқиш, корпус учун лингвистик таъминот яратиш ижтимоий зарурат эканлиги таъкидланган. Унда ўзбек тили корпусларини яратишнинг асосларини ишлаб чиқиш, компьютер лингвистикаси йўналишида тадқиқотларни амалга ошириш илмий-назарий манба сифатида долзарблиги эътироф этилган.
Ushbu maqolada sut emizuvchi jonzotlarda uchraydigan exinokokkoz kasalligi bo'yicha ma'lumotlar batafsil bayon qilingan
В данной статье, на основе мнений ученых освещены понятие обеспечения открытости деятельности органов государственной власти и управления и его особенностей, даны собственные идеи касательно обеспечения открытости деятельности данных органов, а также выдвинуты предложения и рекомендации, необходимые для совершенствования организационно-правовых основ обеспечения открытости деятельности органов государственной власти и управления.