Хар бир миллий тил тизимида узига хос хукукий терминлар ва хужжатлар мавжуд булиб, шубхасиз, булажак хукукшунослар, судьялар, конун химоячи-лари ва иш юритувчиларни ииглиз тилини самарали урганишлари учун замин яратади. Мустакил Узбскистонда юкори малакали хукукшунос мутахассислар тайсрлаб чикариш хамда республикамизда халкаро ва хорижий конуншунослик амалиётини хисобга олган холда миллий хукукий тизимни ривожлантириш борасида, турли сохалар буйича чет тилидан она тилига ёки она тилидан чет тилига таржима килишда ишлатиладиган укув терминологии лугатларни яра-тиш лозим. Юридик мазмундаги атамалар инсонларнинг хукукий муносабат-ларига оид масалаларни акс эттиради.
Ушбу узбскча-русча-инглизча юридик атамалар лугати олий таълим муассасалари талаба ва курсантлари хамда прфессор-укитувчилари учун юридик мавзулардаги адабиётларни укиш ва тушуниш хамда таржима килиш учун зарур булган атамаларни уз ичига олган.
Хозирги илгор технологиялар даврида юридик терминологиянинг мавзуси нихоятда кенг булиб, у кундалик турмушдан тортиб фан ва технологияларнинг энг илгор сохаларига кириб боради. Шундай экан, тилдаги юриспруденциям оид лексик катлам хам кулами жихатидан катта ва уни ташкил килувчи сузлар маъноси структурасининг мураккаб булиши табиий. Шу нуктаи назардан ушбу лугатга юридик соханинг асосий фаолиятини акс эттирадиган атамаларни киритишга харакат килинди. Лугатни тузишда фойдаланилган асосий манбалар жумласига F.Ахмедов ва X- Бектемировлар томонидан тайёрланган “Русча-узбекча юридик атамалар лугати” хамда инглизча изохли, инглизча - русча ва инглизча - узбекча умумий ва махсус лугатлар киради. Ушбу лугатда берилган купгина атамалар рус ва ииглиз тилларига таржима килинган.
Лугатга алифбо тартибида жойлаштирилган узбек тилидаги атамалар ва фразеологик бирикмалар берилди. Лугатда узбекча юридик атамаларнинг таржималари рус ва инглиз тилларида уз аксини топган.
Мазкур лугат Узбекистан Республикасининг Жиноят кодекси ва Жиноят-процессуал кодекслари асосида тузилган булиб, 3300 дан ортик атамаларни уз ичига олган. Лугат илмий ходимлар, таржимонлар, укитувчилар, академик лицей, олий укув юртлари талабалари, докторант ва мустакил изланувчилар хамда инглиз тилига кизикувчи мустакил урганувчилар ва кенг китобхонлар оммаси учун мулжалланган.
Маълумки, Ўзбекистон шарқшунослари томонидан араб тили лексикологияси араб тилшунослигининг бошқа соҳаларига нисбатан кам ўрганилган. Шу боис, мақолада бунги кунда ушбу соҳанинг муҳим лексик қатлами саналган ҳуқуқий терминлар, хусусан араб тилидаги жиноят-ҳуқуқи терминлари тадқиқ қилинди. Тадқиқот ишида термин тушунчаси, ҳуқуқий терминлар, жиноят-ҳуқуқи терминлари, шунингдек асрлар давомида маълум бир тарихий босқичларни босиб ўтган араб давлатларининг қонун тили тарихи ҳамда фикҳ методологиясининг асосий устунларидан ҳисобланган Қуръон ва ҳадислардан келтирилган мисоллар илмий адабиётлар таҳлили асосида ёритиб берилган. Қуръони карим сураларининг оятларида ҳуқуқнинг турли соҳалари, жумладан, жиноят ҳуқуқига тегишли бир қатор қонун-қоидалар мавжуд бўлиб, улар диний ҳуқуқ тушунчалари билан суғорилгандир. Қуръони каримда бир неча оғир жиноят турлари ҳақида сўз юритилган. Жумладан, ўғрилик, босқинчилик, қасддан одам ўлдириш, тан жароҳатини етказиш, порахўрлик, зино, туҳмат, жосуслик, исён, спиртли ичимликларни истеъмол қилиш, ота-онанинг қасддан ўз фарзандини ўлдириши, судхўрлик ва бошқалар. Шу сабабли мақолада Қуръон ҳамда ҳадислар араб ҳуқуқий тилининг шаклланишига таъсир кўрсатган омил сифатида таҳлил қилинган. Исломнинг иккинчи манбаи ҳисобланмиш суннатларда ҳам қатор жиноят ҳуқуқига оид терминлар келтирилган бўлиб, Имом ал-Бухорийнинг «Ал- жомеъ ас-саҳиҳ» ҳадислар тўпламидаги жиноят ҳуқуқига оид жиноят ва жазо масалаларини ўзида акс эттирган саҳиҳ – ишончли ҳадислар тадқиқот манбаи сифатида ўрганилган. “Олтин силсиласи: Саҳиҳул Бухорий” номли ҳадис тўпламларининг 3, 4 ва 8-жузларида жиноят турлари ва уларда кўзда тутилган жазо масалалари ифодаланган ҳадислар ҳам ўрин олган. Мақолада “Ҳаддлар китоби (боб)” дан келтирилган хамр ичиш ва ўғирлик қилишда пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) томонидан қўлланган жазолар тўғрисидаги ҳадислар, “Гувоҳликлар китоби” дан эса яширинган кишининг гувоҳлиги, бирор нарсага бир ёки бир нечта гувоҳ гувоҳлик бериши, адолатли гувоҳлар, ноҳақ гувоҳликка гувоҳ қилиниш ҳақидаги ҳадислар, “Диялар китоби” деб номланган бўлимдан эса ўша давр амалиётида мавжуд бўлган аниқ жиноят ишлари тафсилотини баён қилган ҳолда қасддан одам ўлдириш ва тан жароҳати етказиш ва шу каби бошқа жиноий қилмишларни ўз ичига олган ҳадислар ўрин олган. Қуръон оятлари, ҳадис ҳамда суннатларда келтирилган фиқҳий-ҳуқуқий масала ҳамда терминлар ҳозирги араб тилидаги жиноят ҳуқуқи терминларининг пайдо бўлиши ва шаклланишида асос бўлиб хизмат қилгани қатор мисоллар орқали исботланган.
Ушбу мақола Фуқаролик процессуал кодексининг “Процессуал муддатлар” деб номланган 12-боби нормаларини ёритишга бағишланган бўлиб, унда процессуал муддатлар тушунчаси ва турлари, ушбу институтнинг назарий ва амалий масалалари илмий таҳлил қилинган. Фуқаролик суд ишларини юритишда даъво муддати ва процессуал муддатларнинг татбиқ этилиши, бу борада учраётган муаммолар ва уларнинг ечимига доир айрим таклиф-мулоҳазалар билдирилган.
Ushbu maqolada yuridik tarjima va uning xalqaro huquq hujjatlarini sharhlashdagi roli ham nazariy, ham amaliy nuqtai nazardan ko'rib chiqilgan. Nazariy jihatlarga kelsak, fuqarolik huquqi va umumiy huquq tizimlari nuqtai nazaridan huquqiy tarjima, xalqaro huquqda yuridik tarjimaning holati, sodda til tamoyillari, yuridik so'zlarning ekvivalentligi haqida so'z boradi. Shunga ko'ra, huquqiy tarjima va xalqaro huquq hujjatlarini sharhlash o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik ko'rib chiqilgan
Мақолада норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни шарҳлаш тушунчаси, моҳияти ва унинг принциплари ҳақида сўз юритилган.Бу борада қатор олимларнинг қарашлари юзасидан илмий муҳокамага киришилган. Муҳокама жараёнида ҳуқуқ нормаларининг мазмунини тўғри англаб олиш ва уларни шарҳлаш, ижтимоий муносабатларга уларни қўллашга оид масалалар кўриб чиқилган. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни шарҳлаш усулларикўрсатиб берилган. Бунда ҳуқуқ нормаларини шарҳлашнинг субъектлари, турларига алоҳида тўхталиб, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардаги айрим нормаларнинг ноаниқлигига, ҳуқуқдаги бўшлиқларга олиб келувчи омиллар чуқур тадқиқ этилиб, уларни самарали бартараф этишга қаратилган таклифлар ишлаб чиқилган. Шунингдек, норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни шарҳлашда миллий ва хорижий тажриба ўзаро қиёсий таҳлил қилиниб, турли ҳуқуқ оилаларидаги ўзига хос жиҳатлар кўрсатилган.Мақола сўнггида муаллиф томонидан амалдаги қонунчиликни такомиллаштиришга қаратилган Ўзбекистон Республикасининг норматив-ҳуқуқий ҳужжатларини шарҳлаш билан боғлиқ тегишли ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш бўйича тегишли таклифлар илгари сурилган
Мақолада Ўзбекистоннинг хусусий секторда коррупцияни олдини олиш бўйича тажрибаси ўрганилган. Корхоналар ўртасида коррупция тарқалишининг салбий омиллари миллий иқтисодиётнинг рақобатбардошлиги, давлат бошқаруви сифатининг пасайишига олиб келиши, эркин рақобат асосларига путур этказиши, мамлакатнинг сиёсий барқарорлиги ва хавфсизлигига таҳдидлар туғдириши таҳлил қилинган.
Коррупциянинг тарқалиши билан ишбилармонлик муҳити ва корпоратив бошқарув сифати ёмонлашиши, компаниялар обрўси пасайиши ва уларнинг инвестициявий жозибадорлиги пасайиши ҳулоса қилинган. Товарлар, ишлар, хизматлар бозорларида салбий танлов амалга оширилганда монополия ва протекционизм кучайиши айтиб ўтилган.
Хусусий сектордаги коррупция демократик қадриятларни қадрсизлантиради, ҳуқуқий нигилизм, жазосиз қолиш ҳисси ва ҳоказоларнинг тарқалишига ҳисса қўшиши, ҳам жамият, ҳам давлат манфаатлари ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқларига катта зарар етказиши аниқланди.
Хусусий секторда коррупциянинг олдини олишнинг энг самарали воситаси коррупцияга қарши мувофиқлик тизимларини ва уларни сертификатлашнинг тегишли усулларини унинг субъектларига жорий этиш эканлиги мақолада тасдиқланган.
Қиёсий тадқиқот усуллари асосида корхона тузилмаларида, шунингдек давлат иштирокидаги хўжалик юритувчи субъектларда коррупцияга қарши мувофиқликни жорий этиш бўйича чора-тадбирлар белгиланди.
Халқаро универсал, минтақавий ва махсус стандартлар (БМТ, ИҲТТ, GRECO, ISO ва бошқалар) ушбу соҳадаги миллий қонунчилик ва ҳуқуқни қўллаш амалиётини ривожлантиришга сезиларли таъсир кўрсатиши аниқланди. Коррупцияга қарши мувофиқлик тизимининг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш зарурлиги, Ўзбекистонда юридик шахсларнинг жавобгарлик институтларини жорий этиш, лоббичиликнинг ноқонуний фаолиятининг олдини олиш ва бошқалар тўғрисида мақолада атрофлича тўхталиб ўтилган..
Мақолада норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар матнида инглиз тилидаги юридик терминологиядан фойдаланиш муаммоси кўтарилади. Муаллиф юридик терминлар тасиифини ҳамда уларга қўйиладиган талабларни, шунингдек ҳуқуқий тушунчаларии аиглатувчи терминларнинг асосий хусусиятлариии ўрганади.
Мақолада ҳуқуқий фаолиятда юридик техникани қўллаш билан боғлиқ хорижий давлатларнинг тажрибалари уларнинг ҳуқуқий тизими, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари, ҳуқуқ ижодкорлиги, ҳуқуқни қўллаш амалиёти ҳамда нашр этилган монография, рисола ва ўқув қўлланмаларини ўрганиш асосида илмий таҳлил этилган.
Жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш мухим вазифа сифатида кун тартибига куйилган конунчиликии мустахкамлаш, хар бир шахсда конунга, инсон хукуки ва эркинликларига хурмат муносабатини шакллантириш, шунингдек хукукбузарликларга муросасизлик мухитини яратишда ута мухим ахамият касб этади. Мазкур маколада Миллий гвардия хизматчилари (ходимлари) фаолиятида хукукий онг, хукукий маданият ва хукукий тарбиянинг урни хакида батафсил мулохазалар олиб борилган.
Ушбу мақолада аёлларнинг ҳуқуқлари ва уларга белгиланган имтиёзлар атрофлича ёритиб ўтилган. Ўзбекистон Республикасининг миллий ҳуқуқ тизими ва норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар таҳлили билан бир қаторда ривожланган мамлакатлар амалиёти ҳам ўрганилди ва таҳлил этилди. Ёлғиз онадан туғилган болаларнинг расмийлаштирилиши ва оналарга бериладиган имтиёзлар баён этилди. Муаллиф томонидан тахлилллар асосида таклифлар баён этилди. Хусусан, ёлғиз она жумласига ҳуқуқий таърифни яратиш ва Ўзбекистон Республикаси Оила кодексида акс эттириш мақсадга мувофиқдир. Иккинчидан, ёлғиз она сифатида қаралиши учун фақатгина қонуний никоҳда бўлмаганлик ҳолатигина
эмас балким, қонуний никоҳда бўлган аёл турмуш ўртоғи билан қонуний ажрашмаган ҳолатда, субъектив сабабларга кўра боласини ёлғиз ўзи парвариш қилиши; қонуний никоҳи мавжуд бироқ турмуш ўртоғининг эрта
вафот этиши каби ҳолатлари ҳам инобатга олиниши лозим. Учинчидан, миллий ҳуқуқ тизимида ёлғиз оналарни ҳуқуқий жиҳатдан ҳимоя қилувчи норматив ҳуқуқий ҳужжатларни унификация қилиш мақсадга мувофиқдир.
Ушбу мақолада жиноят ишларида ўзаро ҳуқуқий ёрдам шакли сифатида видеоконференцалоқа хусусиятлари ва уни қўллаш зарурлиги таҳлил қилинди. Муаллиф томонидан инновацион технологиялар каби видеоконференцалоқа воситаларидан фойдаланишнинг халқаро ва миллий ҳуқуқий асослари ўрганилди. Ўрганиш натижасида, жиноят ишлари бўйича халқаро ҳамкорлик масалалаларида видеоконференцалоқадан фойдаланиш бўйича қонунчиликдаги бўшлиқлар аниқланди. Бундан ташқари, хорижий мамлакатлар мазкур ўзаро ҳуқуқий ёрдам шаклидан фойдаланиш тажрибаси, ютуқ ва камчиликлари ҳам кўриб чиқилди ва тегишли амалиёт чуқур ўрганилди. Ҳаётий мисоллар билан бойитилди. Натижада, жиноят ишлари бўйича ўзаро ҳуқуқий ёрдам масалаларида видеоконференцалоқа шаклидан фойдаланишнинг ўзига хос томонлари ҳамда пандемия шароитида мазкур воситалардан фойдаланишнинг оқибатлари, қулайликлари очиб берилди ва тегишли қонунчиликка ўзгартириш киритиш бўйича таклифлар ишлаб чиқилди
Инсон ҳаёт фаолиятининг узвий қисми ҳисобланган тиббиёт соҳасининг узлуксиз тараққиёти ўрганилаётган объектларнинг янги номларини киритиш ва барқарорларини ривожлантириш орқали лексиканинг терминологик қатламини мунтазам тўлдириб бориш имконини беради. Турли фанларда терминологиянинг умумистеъмолдаги сўзлар миқдоридан ҳам ошиб кетаётгани махсус лексикани ўрганиш заруратини келтириб чиқаради. Aйниқса, 2019 йили 17 ноябрда Хитойда аниқланган, 2(SARC-CoV-2) туфайли келиб чиққан, оғир ўткир нафас олиш синдроми, янги юқумли касаллик COVID - 19 короновирус инфекцияси, ҳозирги кунда бутун дунёда пандемия ҳолатининг юз беришига олиб келди. Бу эса, тиббиёт терминологиясини чуқур ўрганиш долзарб масалаларидан бири эканлигини яна бир бор тасдиқлайди. Ушбу мақолада хитой тили тиббиёт терминларининг ясалиш хусусиятлари; сўз қўшиш, аффиксация усуллари, терминларнинг ясалишида фаол иштирок этадиган суффикслар, ярим суффикслар, префикслар ва ярим префиксларни аниқладик. Хитой тилидаги тиббиётга оид лексикада бошқа тиллардан ўзлашган терминлар ҳам салмоқли ўрин эгаллаганлиги кўриб чиқилди. Хитой тилидаги тиббиётга оид лексикада бошқа тиллардан ўзлашган терминлар ҳам салмоқли ўрин эгаллайди; а соф фонетик ўзлаштириш аксарият ҳолларда бу моддаларнинг номларида 夫 南 西 林[fūnánxīlīn] «фурацилин», уларнинг кўпчилиги семантик ўзлаштирилган муқобилига эгалиги因素林[yīnsùlín] и胰岛素[yídǎosù] «инсулин», улардан баъзилари иккита график вариантда қўлланилиши мумкинлиги 阿摩西林 [āmóxīlín] ва 阿莫西林 [āmòxīlín] «амоксициллин»кўриб чиқилди. Қисқартирилган мураккаб сўзлар тиббиёт матнларини тушунишда қийинчиликлар туғдиради, чунки улар турли йўллар билан тузилган ,шу боис хитой тилида аббревиацияларни (脱氧核糖核酸 [Tuōyǎng hétáng hésuān] «дезоксирибонуклеин кислотаси» = 脱氧核酸 [Tuōyǎng hésuān] «ДНК»), яъни қисқартмаларни алоҳида ўрганиб чиқилди. Тиббиётга оид терминларнинг ясалишини тадқиқ этиш асносида аксарият терминлар ва терминологик сўз бирикмалари қўшиш ва аффиксация усулида ҳосил қилинишини аниқладик. Буларни тизимлаштириш эса хитой тилидаги янги терминларни таржима қилишнинг методологик асосларини аниқлашга имкон беради. Мақолада Горелов В.И., Попова Д.Е., Хоречко У.В., Фролова О.П., . Очиров О.Р., Суперанская, А.В., Суперанская, А.В., .Каримов А.А., Носирова С.А.,Хашимова С.А., Мустафаева С. каби рус ва ўзбек тилшунос олимларининг мавзуга оид ишлари ўрганилиб, тегишли хулосалар берилди.
Ушбу мақола лотин ва грек элементлари асосида ташкил топган илмий-техникавий қўшма терминларнинг таржима қилиш масалаларига бағишланади. Мақолада инглиз тилидаги илмий-техникавий терминларнинг ўзбек ва турк тилларида ифодаланиш йўллари ўрганилади.Қўшма терминлар синхроник ва диахроник тарафдан кўриб чиқилади. Маълумки, ҳар бир илмий-техникавий термин ўзбек тилида ўз таржимасига эга эмас. Терминнинг ўзбек тилидаги таржимаси мавжуд бўлмаган ҳолда терминнинг хусусияти, этимологияси ва грамматик томонлари инобатга олиниб, унинг таржимаси таклиф этилади. Терминларнинг барчаси “Materials for Engineers and Technicians” китобидан танлаб олинган.