47
BALALAR FOLKLORÍ HÁM ONÍŃ TÁRIYPI
Bazarǵaliyeva Jadra
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi sırtqı bólim 2-kurs studenti
Lola Maxamatdinova
Folklor ham etnografiya kafedrası docenti,
pedagogika ilimleri boyınsha filosofiya doktorı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10459731
Annotaciya. Bul maqalada balalar folklor shıǵarmaları hám onıń túrleri haqqında sóz
etilgen.
Gilt sózi: Folklor, balalar, qosıqlar, aqıl – násiyat, muzıka, oyınlar, tárbiya.
CHILDREN'S FOLKLORE AND ITS TYPES
Abstract. This article describes the works of children's folklore and its types.
Key words: folklore, children, songs, dates, sermons, music, dancing, education.
ДЕТСКИЙ ФОЛЬКЛОР И ЕГО ВИДЫ
Аннотация. В этой статье рассказывается о произведениях детского фольклора и
его видах.
Ключевое слово: фольклор, дети, песни, свидания, проповеди, музыка, танцы,
воспитание.
Balalar folklorı – xalıqlıq qádiriyatlardıń kóplegen belgilerin ózinde saqlap kiyatır,
óspirimler onı óz oyınları, oy – qıyalınıń ushqırlıǵı, yadlawı arqalı keyingi buwınǵa jetkerip
otıp. Xalqımız balanı óziniń isin dawam ettiriwshi áwlad yaǵnıy óziniń keleshegi dep
esaplaydı. Sonıń ushında balanı tárbiyalawǵa umtıladı, ózleriniń aqıl – násiyat hám taǵı basqa
júrek sózlerin arnaydı. Sonıń ushında kishkene balalar dúnyasına qolaylastırılıp, balalar
folklorı dúzilgen. Onıń úlken bir tarawı balalar folklorlıq qosıqları bolıp esaplanadı. Balalar
qosıqları kewilge qonımlı názik, gózzal, estetik zawıqlı sezimlerge tolı bolıp keledi. Sonlıqtan
onıń tili jeńil, balalar onı tez yadlaydı. Balalar folklorlıq qosıqların bir neshe túrlerge bólip
qarawǵa boladı.
1.
Taqmaq qosıqları,
2. Oyın-sawıq qosıqları,
3. Ótirik óleńler.
48
Balalar qosıqlardı anıq etip, taqmaqlap aytadı. Qosıqtıń hár qatarı diklomatsiyalıq ırǵaq
penen aytıladı. Bunı taqmaq qosıqları deymiz. Mısalı:
- Háy, túlgishek, túlgishek,
Túnde qayda barasań?
-
Mamamnıń úyine baraman,
-
Mamań saǵan ne berer?
-
Eshki sawıp sút berer,
-
Eshkisiniń súti joq,
Ilaǵınıń putı joq.
Taram, taram et berer,
Onı qayda qoyasan?
-
Tal túbine qoyaman.
-
Iyt alıp ketse ne qılasań?
-
Iyt awzınan alaman.
Batırxanǵa baraman.
-
Batırxannıń nesi bar?
-
Ushar, ushar qusı bar,
Ushıp ketti hawaǵa,
Qaytıp tústi dáryaǵa,
Dárya suwın qurıttı,
Aq shabaǵın shiritti,
Eki baydıń jurtında
Eki tıshqan urıstı,
Saqal murtın julıstı.
“Túlkishek” qosıǵı xalıq ishine keń taralǵan. Bunı bilmeytuǵın, yadqa aytpaytuǵın bala
joq desekte boladı. Balalar duńyasına júdá jaqın, bolıp dóretilgen qosıq bolıp esaplanadı.
Bul qosıqta túlkishek penen bala ortasında soraw – juwap júrgiziledi. Qıyın berilgen
sorawlarǵa da túlkishek tapqırlıq penen tez juwap qaytaradı. Sózden hesh utılmaydı. Bul
qosıqtıń tárbiyalıq áhmiyeti oǵada úlken. Bunda balanı pikirlewge, tapqırlıqqa, tez oylap
tabıwǵa úyretedi. Sonıń menen birge bul qosıqta hár bir sóz anıq, túsinikli, taqmaqlap
aytıladı. Bul nárse balanı durıs sóylewge, gápti tolıq óz ornında tawıp, orınlı aytıwǵa
úyretedi.
“Ha, túyeler, túyeler” qosıǵı da balalardıń qızıǵıwshılıǵın arttıradı.
49
Ha túyeler, túyeler,
Duzıń qayda túyeler?
Balqan tawdıń basında.
Balıq oynar tusında.
Bul qosıq xalqımızdıń turmıs tariyxınan, kásibinen maǵlıwmat beredi. Filologiya
iliminiń doktorı professor Q.Ayımbetov óziniń “tariyxıy qosıqlar, jırawlar repertuarında”
degen maqalasında (“Ámiwdárya” № 7, 1964) “xalıq qosıqları hár bir dáwirdiń sotsiallıq
dúzilisine baylanıslı turmıslıq waqıyalar tiykarında dóreytuǵın bolǵanlıqtan ol birdeyine
tariyxqa qosımsha maǵlıwmat berip otıradı” – degen edi. Sol aytqanday bul qosıq arqalı
túyege artıp duz satıw kásibin, jerimizdiń geografiyasın, ondaǵı taw atamasın, balıqshılıq jer
ortalıǵın kóremiz. Bul qosıq xalıq turmısınan dóregen onıń tariyxınan dárek beredi eken.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
50
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research.–2023.–Т. 3.–№. 09. –С. 282-284.
51
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture.–2023.–Т. 4.–№. 1. – С. 719-725.
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023.–Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research.–2023.–Т. 2.– №. 10.–С. 849-855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
52
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2.–№. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
