652
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
MARKAZIY OSIYODA JADID AYOLLARI TARIXI
Gadayeva Mohigul Muxamedovna
Osiyo xalqaro universiteti, Tarix va filologiya kafedrasi o`qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14521426
Annotatsiya.
Ushbu maqolada jadid ayollarimizning jamiyatni rivojlantirish maqsadida
olib borgan sayh-harakatlari,davlatimizda olib borilatotgan islohotlar haqida so`z boradi.
Kalit so`zlar:
jadid, sivilizatsiya, strategiya, innovatsiya, islohot.
HISTORY OF JADID WOMEN IN CENTRAL ASIA
Abstract.
This article discusses the efforts of our Jadid women to develop society and the
reforms they have implemented in our state.
Keywords:
Jadid, civilization, strategy, innovation, reform.
ИСТОРИЯ СОВРЕМЕННЫХ ЖЕНЩИН ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ
Аннотация.
В данной статье говорится об усилиях наших современных женщин по
развитию общества и о реформах, которые можно провести в нашей стране.
Ключевые слова
: современность, цивилизация, стратегия, инновации, реформа.
"Jadid" atamasi o'zbek va turk xalqlarining tarixida, ayniqsa XIX asr oxiri va XX asr
boshlarida madaniy, siyosiy va ijtimoiy yangilanishlarni anglatadi. Bu harakatning maqsadi o'z
xalqining taraqqiyoti uchun g'oyaviy yangilanishlarni amalga oshirish edi. Jadidchilik nafaqat
erkaklar, balki ayollar orasida ham muhim ahamiyatga ega bo'ldi. Jadid ayollari bu harakatda
muhim rol o'ynagan bo'lib, ularning hissasi ko'pincha e'tibordan chetda qolgan. Markaziy Osiyoda
jadid ayollari tarixi mintaqa tarixining muhim va kam o'rganilgan qirrasidir
Jadid ayollari asosan o'z madaniyati va jamiyatining yangilanishi uchun kurashgan
ayollardir. Jadidchilik ayollar uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochdi. Ular ilgari ta'qiqlangan
ta'lim olish, jamiyat hayotida faol ishtirok etish kabi huquqlarga ega bo'la boshladilar. Jadidlar
maktablari va madaniy markazlari ayollarning ta'lim olishi va o'z fikrlarini erkin ifoda etishlari
uchun muhim maydonga aylandi.
Jadidchilik harakatining boshlanishi bilan ayollarni o'qitish, ularning huquqlarini himoya
qilish va jamiyatdagi o'rnini oshirish uchun katta harakatlar qilindi. Bularni amalga oshirish uchun
bir qator ayollar, jumladan, o'qituvchilar, yozuvchilar, faollar va siyosatchilar faoliyat
ko'rsatdi.Jadid ayollari ta'lim, adabiyot va matbuot, teatr sohalarida faoliyat yuritganlar.Ular yangi
usuldagi maktablar ochish va ularda o'qituvchi bo'lish orqali ta'lim tizimini rivojlantirishga katta
hissa qo'shdilar. Ular o'z qizlarini o'qitishga harakat qilishgan va boshqa ayollarni ham ta'lim
olishga undashgan. Misol uchun, O'zbekistonda ilk maktablar ochish va ayollarni o'qitish
harakatiga qo'shilgan ko'plab jadid ayollari mavjud edi. Jadidchilik harakati ayollarni siyosatda
653
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
faol ishtirok etishga da'vat qilgan. Bu, ayollarning jamiyatdagi o'rnini kuchaytirishga va ular uchun
yangi imkoniyatlar yaratishga qaratilgan edi. Jadid ayollari o'z madaniyatini, an'anaviy o'zbek
adabiyotini saqlab qolish va rivojlantirishga hissa qo'shganlar. Ular adabiy asarlarni yaratish va
tarjima qilish orqali madaniy aloqalarni kuchaytirganlar.
Adabiyot va matbuot sohasida jadid ayollari o'zlarining maqolalari, hikoyalari va she'rlari
orqali ijtimoiy muammolarni yoritganlar va ayollarning huquqlari uchun kurashganlar. Ular
gazetalar va jurnallarda faol ishtirok etganlar va o'z ovozlarini jamiyatga yetkazishgan.Shu
bilanbirgalikda ular xayriya tashkilotlariga asos solganlar, yetim va muhtojlarga yordam
berishgan, turli ijtimoiy tadbirlarda qatnashganlar. Ular ayollarning huquqlarini va ularning ro'lini
muhokama qilish, qadimiy an'analarni yangilashni maqsad qilganlar va jamiyatdagi tengsizlikka
qarshi kurashganlar va adolatli tuzum o'rnatilishiga harakat qilishgan. Ular jamiyatdagi
Jadid ayollari teatr sahnalarida o'zlarini namoyon etganlar, o'zlarining rollari va
spektakllari orqali jamiyatdagi ayollar o'rnini va ular duch kelayotgan muammolarni ko'rsatib
berganlar.
Markaziy Osiyoda jadidchilik harakatida faol ishtirok etgan ayollarga quyidagilarni misol
qilib keltirish mumkin:
Nodira Qo‘qon xonligida yashab ijod qilgan taniqli shoira, o'zining she'rlari va g'azallari
bilan mashhur. Jadidchilik davri boshlanishidan oldin yashagan bo'lsada, uning ijodi keyingi avlod
jadid ayollariga ilhom bergan.
Xosiyatxon Bobojonova shoira, o'qituvchi va jamoat arbobi. U jadidchilik g'oyalarini
tarqatishga va ayollar ta'limi rivojiga katta hissa qo'shgan.
Anbarcha Mamasaliyeva esa teatr aktrisasi va jamoat arbobi. U jadid teatrlarida faol
ishtirok etgan va ayollarning ijtimoiy hayotdagi o'rnini ko'rsatuvchi rollarni ijro etgan.Shamsiniso
Abdurahmonova o'qituvchi va jamoat arbobi. U yangi usuldagi maktablarda dars bergan va
ayollarning ta'lim olishi uchun kurashgan.
Jadid ayollari orasida mashhur bo'lganlar Mehriniso Xonim, Zaynab Xonim, Sodiya
Xonimlardir.Bu ayollar o'z zamonalarida jamiyatni yangilash, o'qitish va ayollarning huquqlarini
himoya qilish borasida katta hissa qo'shganlar.Ular o'z davrida o'zbek va turk xalqlarining ayollar
uchun ilgari surilgan yangi g'oyalarini hayotga tatbiq etish uchun ko'plab sa'y-harakatlar qilgan.
Sovet hokimiyati o'rnatilgandan so'ng, jadidchilik harakati va uning vakillari, jumladan
jadid ayollari ham ta'qib ostiga olindi. Ko'pgina jadid ziyolilari qatag'on qilindi yoki o'ldirildi.
Biroq, ularning g'oyalari va xizmatlari xalq xotirasida saqlanib qoldi.
Bu harakatlar bugungi kunda ham qadrlanadi va jadidchilikning muvaffaqiyatli izlari
sifatida e'tirof etiladi.Jadid ayollari Markaziy Osiyo tarixida muhim o'rin tutadi. Ular ta'lim,
adabiyot, matbuot va ijtimoiy faoliyat orqali jamiyatning rivojlanishiga katta hissa qo'shdilar.
654
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
Ularning merosi bugungi kunda ham o'z ahamiyatini yo'qotmagan va bizni kelajak sari
ilhomlantirib turibdi.
Hozirgi kunda jadid ayollari merosi o'rganilmoqda va ularning xizmatlari e'tirof etilmoqda.
Ularning jasorati, o'zgarishlarga intilishi va xalq manfaatlari yo'lidagi kurashi hozirgi avlod uchun
namuna bo'lib xizmat qilmoqda.
REFERENCES
1.
Shahobiddin, D. (2015). "Jadidchilik va Ayollar."
2.
Kamolova, G. (2012). "Jadid ayollar: ijtimoiy va ma'naviy islohotlar."
3.
Muxamedovna, G. M. (2024). PARANJI TARIXI, YOXUD O'RTA ASR
AYOLLARINING KIYIMI HAQIDA.
4.
Muxamedovna, G. M. (2024). Millatimiz Faxri-Buxoro Ma’rifatparvari.
Miasto
Przyszłości
,
52
, 557-562.
5.
Muxamedovna, G. M. (2024). TA’LIM SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA
AXBOROT KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARINING O ‘RNI.
TA'LIM VA
RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
4
(5), 97-102.
6.
Mukhamedovna, G. M. (2024). The Sad Fate Of The Women Of Turkistan: About The
“Hujum” Movement And Its Impacts On Agriculture.
SPAST Reports
,
1
(7).
7.
Muxamedovna, G. M. (2023). MAKTABLARDA TARIX FANINI O'QITISH
AHAMIYATI.
Научный Фокус
,
1
(5), 178-180.
8.
Muxamedovna, G. M. (2023). TARIX FANINI O'QITISHDA INNOVATSION
TEXNOLOGIYALARDAN
FOYDALANISHNING
AHAMIYATI.
Научный
Фокус
,
1
(5), 175-177.
9.
Gadayeva, M., & Ismoilova, Z. (2024). The Importance Of Studying The Science Of Youth
Psychology In Improving People'S Lives.
Modern Science and Research
,
3
(2), 676-683.
10.
Gadayeva, M., & Hamroqulova, N. (2024). The Basis Of The Use Of Development-
Pedagogical Skills In Pedagogical Activity.
Modern Science and Research
,
3
(2), 684-689.
11.
Gadayeva, M. (2024). ABOUT THE HISTORY OF THE VEIL OR MEDIEVAL
WOMEN'S DRESS.
Modern Science and Research
,
3
(2), 1097-1103.
12.
Gadayeva, M. (2023). THE UNIQUE SIGNIFICANCE OF MASTERING SOCIAL
SCIENCES DURING THE DEVELOPMENT OF THE NEW UZBEKISTAN.
Modern
Science and Research
,
2
(10), 459-464.
13.
Universiteti, G. M. M. O. X. (2023). Uchinchi Renesans Davrida Ajdodlarimiz Merosini
Organish Orqali Integratsion Ta’Limni Yanada Takomillashtirish Tamoyillari: Часть 1
Том 1 Июль 2023 Год.
Лучшие интеллектуальные исследования
,
1
(1), 11-16.
655
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
14.
Gadayeva, M. (2024). Attack Action.
Modern Science and Research
,
3
(1), 1028-1033.
15.
Gadayeva, M. (2024). Effective Ways To Use The" Thoughtstorm" Method On The Theme
Of The" Eastern Renaissance" Era.
Modern Science and Research
,
3
(1), 1024-1027.
16.
Muxamedovna, G. M. (2023). KREATIV YONDASHUV ASOSIDA DIDAKTIK
MATERIALLAR YARATISH MEXANIZMLARI.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
21
(3), 12-14.
17.
Muxamedovna, G. M. (2023). Uchinchi renesans davrida ajdodlarimiz merosini organish
orqali integratsion ta’limni yanada takomillashtirish tamoyillari.
Образование наука и
инновационные идеи в мире
,
22
(1), 35-38.
18.
Muxamedovna, G. M. (2023). History Of Patriotic Women.
International Journal Of
History And Political Sciences
,
3
(12), 69-75.
19.
Muxamedovna, G. M. (2023). Innovatsion TaLim-Buyuk Kelajak Poydevori.
orld
scientific research journal
,
17
(1), 74-76.
20.
Toshpo’latova,
S.
(2024).
TARIX
FANINI
O’QITISHDA
SAMARALI
METODLAR.
Modern Science and Research
,
3
(11), 774-782.
21.
Тошполатова, Ш. (2024). THE PRESENT IRANIANS.
Журнал универсальных
научных исследований
,
2
(5), 453-462.
22.
Toshpo’latova, S. (2024). BUXORODAGI SAROYLAR.
Modern Science and
Research
,
3
(5), 522-529.
23.
Toshpo’latova, S., & Xudoyqulov, S. (2024). History And Ethnology Of Olot
District.
Modern Science And Research
,
3
(5), 148-151.
24.
Toshpo’latova, S., & Jo’rayeva, M. (2024). HISTORY AND ARCHITECTURAL
MONUMENTS OF JONDOR DISTRICT.
Modern Science and Research
,
3
(2), 447-450.
25.
Qizi, R. S. S., Shukhratovna, T. S., & Karamatovna, M. A. (2024). Implementation of
Education and Protection of Children's Rights in the age of Technology.
SPAST
Reports
,
1
(7).
26.
Shuhratovna, T. S. (2024). Linguistic Anthropology.
European Journal Of Innovation In
Nonformal Education
,
4
(3), 432-437.
27.
Toshpo‘latova, S. S., & Naimov, I. N. (2023). MS ANDREYEV–O’RTA OSIYO
XALQLARI ETNOGRAFIYASINING YIRIK OLIMI.
Innovations in Technology and
Science Education
,
2
(8), 1214-1222.
28.
Toshpo’latova, S., & Tursuntoshova, S. (2024). Khoja Abdulkholiq Gijduvani.
Modern
Science and Research
,
3
(2), 87-93.
29.
Toshpo’latova, S. (2024). Ethnolinguistics Of Ethnologies Of Bukhara.
Modern Science
and Research
,
3
(2), 1004-1011.
656
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
30.
Toshpo’latova, S. (2024). Ethnolinguistics.
Modern Science and Research
,
3
(2), 500-507.
31.
Toshpo’latova, S. (2024). Religious Anthropology.
Modern Science and Research
,
3
(1),
504-510.
32.
Shakhnoza Shuhratovna, T. (2023). MS Andreyev’S Way Of Life.
American Journal of
Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(10), 655-659.
33.
Shuhratovna, T. S. (2023). Ethnological Analysis Of National Costumes And Rituals Of
Tajiks In The Works Of MS Andreyev.
International Journal Of History And Political
Sciences
,
3
(12), 42-47.
34.
Toshpo’latova, S. (2023). MS Andreyev-Scientific Career.
Modern Science and
Research
,
2
(12), 801-807.
35.
Shuhratovna, T. S. (2023). Etymology Of Tajik Marriage Ceremony.
International Journal
Of History And Political Sciences
,
3
(11), 17-23.
36.
Toshpo’latova, S., & Ashurova, G. (2023). THE HISTORY AND DESCRIPTION OF
THE WORK OF MS ANDREYEV-" ARK BUKHARI".
Modern Science and
Research
,
2
(9), 404-409.
37.
Toshpo’latova, S. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF CALENDRICAL
CALCULATION AND LENGTH MEASUREMENTS OF KHUF VALLEY TAJIKS IN
THE RESEARCHES OF MS ANDREYEV.
Modern Science and Research
,
2
(10), 291-
299.
38.
Toshpo’latova, S. (2023). A STUDY OF THE WEDDING CEREMONY OF THE
TAJIKS OF AFGHANISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 84-89.
39.
Naimov, I., & Toshpo‘latova, S. (2023). Marriage Ceremony Of Tajiks In The Work Of
Mikhail Stepanovich Andreyev “Tadjiki Dolini Khuf”.
International Journal of
Intellectual Cultural Heritage
,
3
(1), 12-16.
40.
Toshpo‘latova, S. S. (2023). Tojiklar Milliy Kiyim-Kechaklari Va “Beshmorak”
Marosimining Etnologik Tahlili.
Scholar
,
1
(28), 395-401.
41.
Gulyamov, A. A. (2024). JАMIYАTIMIZNING IJTIMОIY-IQTISОDIY, MА’NАVIY-
MАDАNIY
SОHАLАRIDА
ОILАNING RОLI.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
36
(2), 149-153.
42.
Azizovich, G. A. (2024). Trade Relations of Population in Bukhara Emirate, Shariah Rules
and Regulations in Commercial Affairs, Partnership Relations.
EUROPEAN JOURNAL
OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION
,
4
(9), 189-194.
43.
Azizovich, G. A. (2024). Family-Marriage and Inheritance Relations of the Population in
the Bukhara Emirate.
Miasto Przyszłości
,
53
, 964-969.
657
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
44.
Yusupovich, K. S. (2024). Abu Hafs Kabir and the Spread of the Hanafi Madhhab in
Transoxiana. EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL
EDUCATION,
4(9),
204–207.
Retrieved
from
https://inovatus.es/index.php/ejine/article/view/4079
45.
Ярашова, М. . (2024). ЖАҲОН ЭТНОЛОГИЯСИ ФАНИ ВА УНИ ЎҚИТИШНИНГ
ЗАМОНАВИЙ МЕТОДОЛОГИЯСИ.
Modern Science and Research
,
3
(10), 362–368.
Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/44901
46.
Ярашова, М. (2024). БУХОРО ВОҲАСИДА МАТО ВА МАТО ТАЙЁРЛАШ
УСУЛЛАРИ.
Modern Science and Research
,
3
(11), 782–787. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/48057
47.
Yarashova Mohlaroyim Shuhratovna. (2024). Muyiddin Ibn Arabiyning Tasavvuf
Ta’limotida Tahsil Olgan Ayol Ustozlari Va Ta’lim Bergan Ayol Shogirdlari.
Miasto
Przyszłości
,
52
,
622–625.
Retrieved
from
https://miastoprzyszlosci.com.pl/index.php/mp/article/view/4679
48.
Sayfutdinov Feruz Ilniyoz o’g’li. (2023). XX ASR 2-YARMI XXI ASR BOSHLARI
ZARAFSHON VOHASIDA ETNOSLARARO MUNOSABATLAR.
TA’LIM VA
RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
3
(9), 1–5. Retrieved from
https://sciencebox.uz/index.php/ajed/article/view/7941
49.
Sayfutdinov , F. (2024). MANG’IT AMIRLARI DAVRIDA BUXORO AMIRLIGI
ME’MORCHILIK SOHASI RIVOJI.
Modern Science and Research
,
3
(10), 620–629.
Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/45335
50.
Ilniyazovich, S. F. (2024).
Historiography of Various Expeditions and their Results in the
Regions Inhabited by Karakalpaks in the First Half of the 20th Century. EUROPEAN
JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION, 4 (9), 159–165
.
51.
Sayfutdinov , F. . (2024). ILLUMINATION OF THE SPIRITUAL LIFE OF THE
KARAKALPAK PEOPLE IN RESEARCH.
Journal of Universal Science Research
,
2
(5),
441–452.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/universal-scientific-
52.
Sayfutdinov, F. (2024). HISTORIOGRAPHY OF INFORMATION ABOUT THE
POPULATION OF THE ZARAFSHAN OASIS. (20TH CENTURY).
Modern Science
and Research
,
3
(2), 911–914. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
53.
Muyiddinov, B. (2023). XII-XIII ASRLAR DAVRIDA BUXORODA ILM – FANNING
RIVOJLANISHI. SCHOLAR, 1(28), 341–345.
658
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 10
54.
Muyiddinov Bekali. (2023). MO’G’ULLAR BOSQINI DAVRIDA BUXORONING
AYANCHLI
TAQDIRI. TADQIQOTLAR.UZ, 25(2),
212–215.
Retrieved
from
http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/308
55.
Muyiddinov Bekali. (2023). THE ROLE OF BUKHARA AND OTHER CITIES IN THE
MILITARY
ART
AND
ARMY
STRUCTURE
OF
KHOREZMSHAHS
.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 35(3), 55–58.
https://www.newjournal.org/index.php/01/article/view/10035
56.
Muyiddinov, B. (2024). BARTHOLD'S "СОЧИНЕНИЯ. ТОМ I. ТУРКЕСТАН В
ЭПОХУ МОНГОЛЬСКОГО НАШЕСТВИЯ" THE HISTORY OF THE CREATION OF
THE
WORK.
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(1),
699–
https://doi.org/10.5281/zenodo.10552555
57.
Muyiddinov, B. (2024). THE ROLE OF MILITARY REFORMS IN THE BUKHARA
KHANATE IN THE LIFE OF THE STATE UNDER THE SHAYBANIDS. MODERN
SCIENCE AND RESEARCH, 3(2), 646–648.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10668887
58.
MB Bahodir o’g’li. (2024). Military Art of Turkish Khaganate in the Early Middle Ages.
European Journal of Innovation in Nonformal Education, 4
(16), 223–227.
https://inovatus.es/index.php/ejine/article/view/2705/2586
59.
XORAZMSHOHIDLAR DAVLATI HAYOTIDA TURKON XOTUNNING O’RNI.
(2024). MEDICINE,
PEDAGOGY
AND
TECHNOLOGY:
THEORY
AND
PRACTICE, 2(4),
463-469.
https://universalpublishings.com/index.php/mpttp/article/view/5192
60.
Muyiddinov Bekali Bahodir o'g'li. (2024). The coronation and campaigns of Alexander
The Great. МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ: ТЕОРИЯ И
ПРАКТИКА, 2(5), 400–412.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11222912
