6
STOMATOLOGIYA
УДК: 616-053.3-007 (575.1)
http://dx.doi.org/10.26739/2091-5845-2019-9
ТУҒМА АНОМАЛИЯЛАРНИНГ
БОЛАЛАР ОРАСИДА
ТАРҚАЛИШИ
(Тошкент шаҳри материаллари асосида)
Ризаев Ж.А., Нурмаматова
Қ.Ч., Исмаилов С.И.,
Дусмухамедов Д.М., Мирзарахимова К.Р.
Тошкент давлат стоматология институти
Жамоат саломатлиги, соғлиқни сақлашни
бошқариш ва жисмоний маданият кафедраси
Аннотация
Врожденные аномалии у детей является важней-
шей медико-социальной проблемой в здравоохране-
нии. Многие из детей с пороками развития умира-
ют в первые месяцы и годы жизни, а большинство
оставшихся в живых нуждаются в постоянной меди-
цинской и социальной помощи.
Ключевые слова:
дети, врожденные аномалии
и пороки развития, медицинская и социальная по-
мощь.
Annotation
Congenital anomalies in children is the most important
medical and social problem in health care. Many of the
children with developmental disabilities die in the first
months and years of life, and most of the survivors are in
need of constant medical and social assistance.
Давлат статистика қўмитаси маълумотларига
кўра, Республикамизда 2017 йилда болалар касал-
ликлари структурасида туғма аномалияларнинг
салмоғи қуйидагича: болалар умумий касалланиши-
нинг 0,31%ни, бирламчи болалар касалланишининг
0,07%ни, 1 ёшгача болалар умумий касалланиши-
нинг 0,6%ни, 5 ёшгача эса 0,4%ини ташкил қилади.
1 жадвалга кўра Республикамизда аҳоли орасида
туғма аномалияларнинг динамикасини кўриб чиқ-
сак, у 2014 йилга нисбатан бирмунча пасайган, жум-
ладан 2017 йилда 100 000 аҳолига 52,4 ни ташкил
этган бўлса, 2019 йилга келиб 48,5 ни ташкил этган.
Тошкент шаҳрида эса 2017 йилга нисбатан 2019 йил-
да 12,2%га камайганлиги қайд қилинган (тегишли
равишда 100000 аҳолига 104,4 ва 91,8).
Республикамизда болалар саломатлигини му-
стаҳкамлаш ва муҳофазалаш борасидаги эришилган
ютуқларга қарамасдан, улар касалланиши, ногирон-
лиги ва ўлими структурасида етакчи ўринни туғма
аномалиялар (ривожланиш нуқсонлари) эгаллай-
ди. Туғма аномалиялар (ривожланиш нуқсонлари)
муҳим тиббий ва ижтимоий муаммолардан бири бў-
либ, ривожланиш нуқсони билан туғилган бир қанча
болалар ҳаётининг биринчи ойларида нобуд бўлади,
қолганлари эса доимий ёрдамга (тиббий ва ижтимо-
ий) муҳтож бўладилар [5].
Турли муаллифлар фикрига кўра, туғма аномалия-
лар болалар барча касалликлари ва ногиронлигининг
20%ини, болалар ўлимининг 15-20% ташкил этади
[1,3,6]. Турли худудларда ўтказилган тадқиқот на-
тижалари худудлар бўйича туғма аномалияларнинг
тарқалганлиги бир текис эмаслигини кўрсатди, яъни
у 1000 та тирик туғилган болага – 8,5дан 16,8гачани
ташкил этди [1,2,4].
Ишнинг мақсади: Тошкент шаҳрида болалар ка-
салланиши, ногиронлиги ва ўлими сабаблари ичида
туғма аномалияларнинг структура ва даражасини ўр-
ганиш.
Материал ва усуллар
Болалар касалланишларини ўрганиш учун Тош-
кент шаҳридаги 4 туман: Чилонзор, Яккасарой, Ол-
мазор, Шайхонтохур туманлари ва ҳар бир тумандан
биттадан поликлиника 39-, 23-, 18-, 44-поликлини-
калар “қуш уяси-уялаб танлаш” усулида танлаб оли-
ниб, уларга бириктирилган ва 1150та болани (590та
ўғил ва 560та қиз бола) туғилгандан, то улар 3 ёшга
тўлгунча қадар динамикада саломатлигини кузатиш
орқали ўргандик. Биз касалланишларни болалар
ўлимининг халқаро қабул қилинган қуйидаги ёшлар
тизимига биноан улар ҳаётининг биринчи йили давр-
ларини: 0-2 (ҳаётининг биринчи ойини алоҳида кўр-
сатилган ҳолда), 3-5 ой, 6-8 ой ва 9-11 ойларига кўра
таҳлил қилдик.
1 жадвал. Туғма аномалияларнинг 2014-2017 йиллар бўйича Републикамиз ва Тошкент шаҳрида тарқалганлиги
Жами
100000 аҳолига
2014
2015
2016
2017
2014
2015
2016
2017
Ўзбекистон
Республикаси
14539
15780
14402
14438
52,4
55,2
49,1
48,5
Тошкент шаҳри
2317
2525
2335
2135
104,4
111,5
101,4
91,8
7
ОРГАНИЗАЦИЯ, ЭПИДЕМИОЛОГИЯ И ИСТОРИЯ
Болалар касалланишларини ўрганиш манбалари
бўлиб қуйидаги бирламчи қайд - ҳисобот ҳужжат-
лари олинди: боланинг ривожланиш тарихи (112-
ш), алмашинув харитаси (113-ш), стационар бемор-
лар картаси (003/ш). Олинган маълумотлар махсус
ишлаб чиқилган “Эрта ёшдаги болаларнинг касалла-
ниши ва тиббий хизмат кўрсатиш ҳолатини ўрганиш
харитаси”га ёзиб борилди.
Болалар ногиронлигини Тошкент шаҳрининг
Шайхонтохур, Олмазор, Чилонзор ва Мирзо Улуғбек
туманларида ногирон болаларни ёппасига динами-
када кузатиш орқали ўргандик. Давлат статистикаси
қўмитасидан олинган маълумотлар махсус “Ноги-
ронлик сабаблари, динамика ва даражасини ўрга-
нишни рўйхатга олиш” журналига кўчириб ёздик.
2010 - 2016 йилларда ногирон болалар сони ўртача
5131дан 6500тагачани ташкил этди.
Болалар ўлимини айрим ёш гуруҳлари ва жинслар
бўйича даражасининг қонуниятлари, сабабларини
ўрганиш ва таққослаш учун битта календар йили-
да олинган маълумотлар репрезентатив, ишончли
маълумотларни бермаслигини эътиборга олган ҳол-
да биз тадқиқотнинг учинчи босқичида эрта ёшда-
ги болаларнинг ўлими, ўлим сабабларини Тошкент
шаҳрида 2014-2017 йилларда 3 ёшгача ўлган (жами
2041та) болаларни ёппасига кузатиш орқали ўрган-
дик. Уч ёшгача ўлган болалар ҳақидаги маълумот-
ларни ўрганиш манбалари бўлиб қуйидаги бирламчи
қайд ҳисобот ҳужжатлари: перинатал ўлим ҳақидаги
врачлик гувоҳномаси (106-2/ш), ўлим ҳақидаги врач-
лик гувоҳномаси (106ш), ўлим ҳақида қайд этил-
ган далолатнома, чақалоқнинг ривожланиш тарихи
(112ш), паталогоанатомик ёришлар қайд этилган
журнал (013-1/ш) ва баённома, шунингдек шаҳар ва
ФҲДЁ (ЗАГС) материаллари ва Тошкент шаҳар ста-
тистика қўмитаси маълумотларидан фойдаланилди.
Ҳар бир ўлим ҳолати сабабларига аниқлик кири-
тиш учун эксперт таҳлили ўтказилди, шундан сўнг
ўлган болалар ҳақидаги маълумотлар махсус ишлаб
чиқилган “Эрта ёшдаги болалар ўлими сабабларини
ўрганиш картасига” қайд этилди.
Натижа муҳокамаси
Туғма аномалияларинг 1 ёшгача бўлган болалар
орасида тарқалганлик даражаси 251,5‰тани ташкил
этди. 0-2 ойлик чақалоқлар ўртасида туғма анома-
лияларнинг тарқалиши мазкур ёшдаги ҳар 1000 та
болага 137,0ни ташкил этди. Бу синф касалликла-
ри 0-2 ойлик даврида касалланиш юқорилиги учун
бир ёшгача бўлган болалар касалланишлари ораси-
да етакчилик қилди. Чақалоқлар туғма ривожланиш
нуқсонлари орасида биринчи ўринни таянч аппарати
аъзоларининг аномалиялари эгаллаган бўлиб, улар-
дан энг кўп учрайдигани чаноқ-тос бўғимининг дис-
плазияси ва туғма бўйин қийшиқлигидир. Бизнинг
маълумотларга кўра 1 ёшли болалар орасида чаноқ
сон бўғимининг дисплазияси 125,5‰, туғма бўйин
қийшиқлиги 57,3‰, чаноқ сон бўғимининг туғма
чиқиши эса ҳар 1000 нафар болага 6,2ни ташкил
қилди. Бу синф касалликлари орасида туғма бўйин
қийшиқлиги ва чаноқ - сон бўғимининг туғма чиқи-
ши ўғил болаларга нисбатан қизларда 1,3 марта кўп
қайд қилинди (2 жадвал).
2 жадвал. 3 ёшгача болаларнинг туғма аномалиялар-
дан касалланиш даражаси (мазкур ёшдаги 1000 болага
нисбатан)
Касалликлар
нозологияси
ёш
1 ёш
2-ёш
3-ёш
Туғма нуқсонлар
251,5
63,5
11,2
қон айланиш тизими нуқсонлари
7,4
-
1,63
туғма юрак нуқсони
31,1
2,8
-
туғма бўйин қийшиқлиги
57,3
6,59
-
чаноқ сон суягининг туғма чиқиши
6,2
-
3,53
чаноқ сон суягининг дисплазияси
125,5
30,1
-
бошқалар
23,6
24,0
6,04
Болалар ногиронлиги сабаблари орасида асаб ти-
зими касалликлари ва туғма аномалиялар устунлик
қилиб, барча болалар ногиронлигинг 60% ана шу 2
синф касалликларга тўғри келади.
Туғма аномалиялар (ривожланиш нуқсонлари)
болалар ногиронлиги сабаблари орасида 21,0%ни
ташкил этиб, 2 ўринни эгаллайди. Тошкент шаҳри-
да тарқалганлик даражаси 21,2‰
га, жумладан
ўғил болаларда бу кўрсаткич
24,1, қиз болаларда
эса 23,9‰
тенглиги қайд қилинди
. Болалар ноги-
3 жадвал. Туғма аномалиялардан болалар ногирон-
лиги даражаси (100 минг болага)
Касалликлар
нозологияси
Ёш
Жами
0-2
3-4
5-6
7-14 15-16
ХVI. Туғма
аномалиялар
(ривожланиш
нуқсонлари)
48,6
27,1
24,7
15,2
11,3
21,2
Микроцефалия
4,9
2,9
5,2
1,2
0,6
2,2
Туғма юрак
нуқсони
5,5
2,9
1,5
1,6
1,9
2,3
Кўз ва қулоқ
туғма анома-
лиялари
2,5
4,5
2,9
1,3
2,5
Лаб ва тан-
глайнинг тўлиқ
битмаслиги
(қуён лаб, бўри
танглай)
9,8
3,7
2,2
1,9
2,5
3,1
Сон суягининг
туғма чиқиши
17,8
11,0
2,2
2,3
1,9
5,3
Товоннинг туғ-
ма деформа-
цияси
1,2
1,5
1,5
1,3
1,2
Даун синдроми
хромосом ка-
салликлар
3,7
3,7
3,0
2,9
1,9
3,0
Бошқа туғма
аномалиялар
3,1
1,5
4,5
1,0
1,3
1,7
8
STOMATOLOGIYA
ронлигига олиб келувчи туғма аномалиялар струк-
тураси жадвалда келтирилган. Унга кўра етакчи
ўринларни сон суягининг туғма чиқиши (5,3) лаб
ва танглайнинг тўлиқ битмаслиги (қуён лаб), (бўри
танглай) (3,1), Даун синдроми ва хромосом касал-
ликлар (3,0), кўз ва қулоқнинг туғма аномалиялари
(2,5), микроцефалиялар (2,2), туғма юрак нуқсон-
лари (2,3) эгаллайди.
Бу касалликлар бола туғилгандан то 4 ёшгача
қайд қилинган, қулоқ ва кўз аномалиялари эса бо-
лаларнинг 5-7 ёшларида ҳам аниқланиши кузатил-
ган. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, туғма сон
чиқиши, микроцефалия, лаб ва танглайнинг тўлиқ
битмаслиги (қуён лаб), (бўри танглай) қиз болаларда
кўпроқ қайд қилинган бўлса, кўз ва қулоқ аномали-
ялари, туғма юрак нуқсони, Даун синдроми ва хро-
мосом касалликлар ўғил болаларда кўпроқ учраши
кузатилган..
Соғлиқни сақлаш муассасаларининг гўдаклар ўли-
мини пасайтириш борасидаги амалий фаолияти учун
гўдаклар ўлимини сабаблари таҳлили катта аҳамият-
га эга. Бунда етакчи ўринда турган асосий сабаблар
гуруҳини аниқлаш зарур. 1 ёшгача бўлган болалар
ўлими сабабларида нафас олиш аъзолари касалли-
клари (30,3%), перинатал даврдаги алоҳида холатлар
(29,8%) ва туғма аномалияларнинг(26,5%) салмоғи
катта. Бу синф касалликлиридан ўлим холатлари бар-
ча гўдаклар ўлимининг 86,6%ни ташкил қилди. Бола
ҳаётининг биринчи кунлари, биринчи ҳафталари ва
биринчи ойларида ўлим сабаблари бир мунча фарқ
қилганлиги сабабли уларни алоҳида таҳлил қилдик
(расм).
Расм. Туғма аномалиялардан гўдаклар ўлими даражаси
Бола ҳаётининг биринчи кунларида ва биринчи
ҳафтасида етакчи ўринда туғма аномалиялар устун-
лик қилади ва бутун шу ёшдаги гўдаклар ўлимининг
65% улушига тўғри келади. 1-6 кундаги (1,89‰)
болалар ўлими 7-27 (0,92‰) кундагига қараганда 2
баробар кўп эканлиги қайд қилинди. Биринчи ойда
0-27 кунда ўлган чақалоклар орасида бу кўрсаткич
3,29‰ни ташкил қилди. Бу асосан кўплаб ривожла-
ниш нуқсонлари, асаб тизими нуқсонлари ва туғма
юрак нуқсони ҳисобига юз беради.
Бола ҳаётининг 2-4 ҳафтасидан туғма аномали-
ялар (25,9%) бу ёшдаги болалар ўлим сабабларида
иккинчи ўринни эгаллайди. Шуни алоҳида такидлаш
керакки, бола ҳаётининг биринчи ҳафтаси тўртинчи
хафтасига қараганда туғма аномалиялардан ўлим да-
ражаси 2 баробар юқори.
Бола ҳаётининг иккинчи ойидан бошлаб туғма
аномалиялар учинчи ўринга тушади ва у гўдаклар
ўлими структурасида ҳам 3 ўринни эгаллайди
Шундай қилиб, олинган натижалар шуни кўрсат-
дики, туғма аномалияларнинг олдини олиш ҳозирги
замон соғлиқни сақлашнинг мухим вазифаларидан
бири хисобланади. Бу вазифани ечиш учун соматик
касаллиги бор аёлларга алохида эътибор бериш, ҳо-
милани эрта аниқлаш ва рўйхатга олиш, оилавий по-
ликлиникалар, қишлоқ врачлик пунктлари ва туғруқ
комплексларида ҳомиладорларга кўрсатилаётган
тиббий хизмат сифатини яхшилаш, никоҳдан ўтаёт-
ган шахсларни тиббий кўрикдан ўтказиш мухимдир.
Шунингдек туғруқхона, поликлиника (қишлоқ врач-
лик пунктлари) ва диагностик марказларининг ўзаро
боғлиқ ишлашини таъминлаш мақсадга мувофиқдир.
Адабиётлар
1. Антонов О.В. Научные, методические и органи-
зационные подходы к профилактике врожденных
пороков развития у детей: Автореф. дис. …д-ра
мед. наук. – Омск, 2007. – 32 с.
2. Асадов Д.А., Шарипова М.К. Значимость эконо-
мических потерь от инвалидности с детства и
пути оптимизации медицинских мероприятий по
их снижению // Педиатрия (Узб.). – 2003. – Спец.
вып. – С. 6-10.
3. Ляпин В.А., Дедюлина Н.В. Современные тенден-
ции формирования здоровья детского населения
промышленного города // Здоровье населения и
среда обитания. – 2005. – № 1. – С. 11-15.
4. Позднякова М.А. О результатах регионального
мониторинга детской инвалидности // Рос. педи-
атр. журн. – 2002. – №2. – С. 36-38.
5. Родина Н.Е., Овсепян Н.Е. Хромосомные наруше-
ния у детей с множественными пороками разви-
тия // Мед. генетика. – 2005. – Т. 4, №6. – С. 259.
6. Ушакова С.А и др. Частота и структура
врожденных аномалий развития сердца у ново-
рожденных // Современные технологии в педиа-
трии и детской хирургии: Материалы 1-го Все-
рос. конгресса. – М., 2002. – С. 111-112.
