All articles - Cultural Studies

The article examines the historical-archaeological approach to the study of ethnocultural, the mythological-religious approach, the sociolinguistic approach, the economic-formational approach, the folkloristic approach, the geographical-ethnographic approach, the socio-pedagogical approach, the artistic-aesthetic approach, the civilization approach, the sociological (sociodynamic) approach, the philosophical-cultural approaches. Also, ethnic signs, signs, components of the process of formation of Ethnos are illuminated. Subetnik-ethnic-superetnik systems of the Uzbek ethnoculture are studied.

One receives the disputes that occur during working hours,
decisions made by the administration which are sometimes contrary to the imagination and needs of the employee, as a matter of course, because work time is a responsibility imposed by the social system. A person obeys the above decisions and judgments, knowing that he must take on this responsibility, and strives to
fulfill them in full. However, after work, especially in leisure time, a person does not accept all the views, norms, decisions that are present in a given society. He prefers to assimilate only the values that correspond to his interests and needs, to receive spiritual nourishment from them. He does not accept values or actions that
do not suit his interests and needs, or openly denies them. Since ethnoculture is based on the spiritual, national and cultural needs and interests of the nation, formed over the centuries, it is impossible to adopt an attitude of indifference towards ethnocultural traditions. This phenomenon can account for the permanence of traditional values, the growing interest of our youth in the historical and cultural heritage, traditions of national holidays and rites. The article describes the methods of recreation and leisure in the ethnoculture of the Uzbek people with the example of calendar holidays, recreational festivals, nature-related ceremonies.

In this article, the Uzbek ethnocultural methods of recreation and entertainment have been investigated through calendar holidays, recitals, and nature-related rituals.

It is known that Uzbekistan is a multi-ethnic country. Today, representatives of 136 nationalities and peoples live in our country. There are also 16 religious denominations. Representatives of each nation, each denomination have their own values. Harmonizing and protecting the interests of all of them is a rather complicated task.

Мировую известность Ч. Валиханову принесли его труды по культуре малоизвестных для европейской ориенталистики тюркских народов (уйгуры, кыргызы, сибирские тюрки и т.д.). Его фундаментальная культуроведческая работа «О состоянии Алты шара или шести восточных городов китайской провинции Нан-Лу (Малой Бухарин)» завоевала заслуженный авторитет среди востоковедов, и ее отдельные места были переведены на английский, немецкий, французский языки.Как известно, для европейцев Восточный Туркестан был менее известен, чем малочисленные индейские и африканские племена.

XX ва XXI асрлар чегарасида бутун дунёда юз берган оламшумул ижтимоий узгаришлар Уйгониш даврида вужудга келган цивилизация типидан инсоннинг кундалик хдётидан энг янги технологиялар, шу жумладан ахборот технологиялари кенг урин эгаллаши билан богликбулган янгича типдаги цивилизацияга утиш билан тавсифланади (бу ерда мухими шундаки, ахборот постиндустриал жамият коди булиб хизмат килади). 

«The poor author was able to explain with security , using pen , intelligence and reflection...»
This strong revelation , expressed with humility by the Sultan and Scholar Ulugh Beg, sums with conviction the scientific effort of reflection based, above all, on the human intelligence of an exceptional man , whose work, taken up and translated into Latin in the West in 16th century by John Greaves (1602-1652), was transmitted to the so-called « Enlightenment» period by the French scholar and philosopher Helvetius (1715-1171).

Insonning rivojlanishi va hayot charxpalagi - bolalik, yoshlik va yetuklik kabi uch asosiy davrda namoyon boTadi. Mazkur charxpalakni tashkil etuvchi har bir bosqich o’ziga xos biologik, psixologik, ijtimoiy va diniy rivojlanishxususiyatlariga ega.[Onur, B. 1997:b.79] Ushbu rivojlanish bosqichlari bir-biridan butunlay mustaqil cmas. [Adam, H. 2014: b. 13] Psixologik, fiziologik va ijtimoiy hodisalar rivojlanishga katta ta'sir ko’rsatadi. Agar bu zarur vaqtdan oldin yoki keyin sodir boTsa, shaxsningrivojlanish davriga ta’siri kamroq bo’ladi. Hattoki. ular keyingi davrlarda yuzaga keladigan rivojlanishga salbiy ta’sir ko’rsatishi ham mumkin. Ushbu holat kritik davr tushunchasi bilan izohlanadi. Ayrim munasabatlar o‘z vaqtida o'zlashtirilmasa, keyingi davrlarda o'zlashtirish qiyinlashadi. [Koch, M. 2001: b.21 ] Shu nuqtai nazardan, bolalik shaxsning kclajak hayoti asoslarini shakllantirish jihatidan juda muhim davr hisoblanadi [Koylu, M. 2004: b. 137].

Всем известно, что сегодня большинство развитых стран мира отдают предпочтение образованию. Сегодня сама жизнь требует от нас получения современных знаний, а также синтезирование накопленного мирового опыта. В наши дни мировое сообщество определяет содержание нового образования, разрабатываются и внедряются новейшие технологии обучения, постоянно совершенствуется образовательный процесс. Этому способствуют многие важные факторы: всевозрастающий объем знаний, умений и навыков. Кроме того, мировому образованию необходимо соответствовать новому уровню производства, науки, культуры. А значит, обновление системы образования является актуальной, неизбежной задачей.

Узбек халқи ўзининг неча минг йиллик тарихига эга. Ҳар қандай миллат ўз тарихи давомида ўзининг аждодлари қандай инсон бўлганини, уларнинг яшаш тарзини билмоги ва шу билан бирга тарихий меросини ҳам авайлаб асрамоги керак.

Сир эмас, бугунги бизнинг жамиятимизда эр-хотин ёки гендер муносабатларини мустаҳкамлаш долзарб масалалардан биридир.«Ажрашишлар сони кўпайган, фарзандларнинг «тирик етим» қолиш ҳолатлари ҳамон оз эмас. Хонадонлар файзи, фарзандлар тарбиясига масъул, оила чароғбони бўлган аёллар бозор иқтисоди сабаб кўчага чиқиб, тижорат билан шуғуллана бошладилар. Бири муҳтожликдан шунга мажбур бўлса, бошқа бири ўткинчи ҳой-ҳаваслар, қаноатсизлик боне бу йўлга кираётгани аниқ. Бу борада эркакларнинг аҳамиятсизлиги ҳам катта сабаблардан биридир». Қандай фаолият тури билан шуғулланиш ҳар бир кишининг ҳуқуқидир. Тўғри, аёллар тижоратда иштирок этса буни қоралашга бизда асос йўқ. Лекин, бугун аёлларнинг хорижга кетиб ишлаши кўпаймоқда. Аёлнинг, онанинг, рафиқанинг оиладан узоқлашиши, фарзандлар тарбияси ва маънавиятига, оилавий муносабатларга, фарзандлар тарбиясига акс таъсир этаётганлиги ташвишли ҳолатдир. Шу ўринда яна бир таъсири кучли, аммо оқибати жуда ёмон бўлган бошқа бир сабабни ҳам юзага келтирмоқда. У ҳам бўлса Аллоҳ таолога итоатсизлик, илмсизликдир. Эр ҳам, хотин ҳам ўзининг шаръий вазифаларини билмаслиги, адо этмаслиги билан боғлиқ. Оқибатда фарзандлар тарбияси чала-ярим, қусурли бўлиб қолишига, уларнинг бемеҳр, оқибатсиз бўлиб улғаяшига сабаб бўлмоқда.

Ҳар бир жамиятда ўз даври талабларига хос ва мос бўлган комил инсонни тарбиялаш энг долзарб вазифа бўлган. Бундай шахсни тарбиялаб, вояга етказишда аёлларимиз, оналаримизнинг ўрни беқиёсдир. Аёллар ҳақида гаи кетганда кўз олдимизга мунис, ожиза бир хилқат келади. Лекин ҳаёт синовларидан бардош билан ўтишда улардаги маънавий куч - кувватга кучли жинс вакиллари ҳам тан беришади. Бугунги кунда аёллар нафақат оила, уй - рўзғор ишлари билан бандлар, шу билан бир қаторда жамият ҳаётининг муайян соҳасида ўз фаолиятларини олиб бормокдалар, илмий янгиликлар яратиб, жамият тараққиётига ўз ҳиссаларини қўшиб келмоқдалар.

Ҳар қандай миллатнинг миллий анъаналари озуқланадиган, куч оладиган афсоналари, достонлари, халқ оғзаки ижоди бўладики, уларсиз миллий анъаналар ва миллий маънавият ўзининг мазмунини ва гўзаллигини тўлалигича намоён қила олмайди. Бугунги кунда дунё маданий меросининг бой ва ажралмас қисми ҳисобланадиган Миер, Юнон, Хинд, Хитой, Рим мифологичен нафақат ўша миллатларнинг, балки бутун инсониятнинг маънавий бойлиги ҳисобланади. Узбек халқи ҳам кўп минг йиллик тарихга эга бўлган асотирлари, афсоналари ва достонлари, халқ оғзаки ижоди, буларнинг барчасини ўзида мужассамлаштирган, ўз мифологиясига эга..

XVIII аср олмон мумтоз эстетикасининг асосчиларидан ҳисобланган Иммануил Кант (Kant / 1724-1804) ўз ижодий изланишларининг маҳсули сифатида ‘Тўзаллик ва улугворлик туйгулари устидан кузатишлар” (1764), “Соф ақлнинг танқиди” (1781), “Амалий ақлнинг танқиди” (1788), “Мулоҳаза қобилиятининг танқиди” (1796) каби йирик асарларни ёзиб қолдирган.

Arxeologik izlanishlar natijalariga ko'ra, 0‘rta Osiyoning janubiy mintaqasi boTgan Janubiy Turkmanistonda mil.avv. 1V-HI ming yilliklardayoq oddiy mudofaa inshootlari paydo boTa boshlagan. Mudofaa dcvorlar mudofaa nuqtai nazaridan oddiy boTib, ko'proq paxsadan qilingan to'siqdck ko'rinsada, ular aholining xavfsizligini ta'minlash uchun aniq maqsadida qurilganiligini qayd etish joiz.

Современный этап цивилизационного развития, переход к постиндустриальному, информационному обществу требует от системы высшего образования, как социокультурного института, обновления содержания его функций, приведения образовательных программ в соответствии с потребностями современного уровня производства и общества.

Ижтимоий-тарихий жараёнларда барқарор тараққиётни таъминлаш ҳар бир даврнинг ўзига хос муаммоларини ечишда зарурий аҳамият касб этган. Ушбу жиҳат ёзма манбаларда ўзининг ифодасини топган бўлиб, тарихий тараққиётда маънавий-маданий жараёнлар ўзаро яхлитликка асосланган ривожланишни мустаҳкамлашга йўналтирилган мақсадлар ва ғоялар ҳосиласидан иборат эканлигини тасдиқлайди. Айниқса, VII асрнинг охири ва VIII асрнинг бошларида қадимги туркий мутафаккир Иўллиғ тегин Култегин, Билга ҳоқон, Қутлуг Элтериш ҳоқонлар шарафига қўйилган ёзма ёдгорликларнинг муаллифи, теран тафаккур соҳиби туркий маънавият ва маърифатнинг тамал тошини қўйган мутафаккир сифатида турк ҳоқонлиги даврида ўзига хос ўрин тутганлиги Урхун тошбитикларидаги маълумотлардан аён. Ёзувларда қадимги туркларнинг маданий турмуш даражаси, адабий имкониятлари, тарихий воқеъалар инъикоси, тафаккур кенгликлари ифодаланганлиги билан диққатни жалб этади. Қадимги турклар сиёсий бирлигининг етакчилари Билга ҳоқон ёдгорлиги ва унинг укаси Култегин ёдгорлиги ва шунингдек, маслаҳатчи Тонюқуққа аталган ёзувларда даврнинг тарихий воқеалари силсиласини ўзида ифодалаб, турк баҳодирлари жасоратли фаолиятларининг акс этганлиги туркий халқлар тарихи ва маданиятининг тошбитикларда ифодаланган дастлабки боби эканлиги билан характерлидир. Шунингдек, ушбу ёзувларда ўзаро бирлик ва ҳамжиҳатнинг акс этганлиги ғояси бугунги кунда ҳам барқарор тараққиётни таъминлаш учуй тарғиб этишни тақозо этади.

Ижтимоий-тарихий жараёнларнинг субъекти сифатида жаҳон ҳаёти саҳнасига чиққан ҳар бир миллат, элатаждодларининггнесологиктажрибаларидан, Т.Маҳмудов ёзганидек, “Кечаги ва эртанги кун ўртасида кўприк бўлишга қодир ғоя”, маънавий, маданий бойликлардан, интеллектуал меросдан фойдаланишга эҳтиёж сезади.

Бугунги кунда мамлакатимизнинг барча соҳаларида, хусусан илм-фан, маданият, таълим соҳасидаги ислоҳотлар, кенг кўламли демократик ўзгаришлар орқали янгиланаётган Узбекистан, ўз олдига Учинчи Ренессанс - ижтимоий-иқтисодий, маънавий-маданий юксалиш пойдеворини яратишни мақсад қилиб қўйди. Узбекистон Республикаси Президента Ш.М. Мирзиёев Уқитувчи ва мураббийлар кунига бағишланган тантанали маросимдаги нутқида Учинчи Ренессанснинг мазмун-моҳиятига эътибор қаратиб: “Тарихга назар солсак, Буюк ипак йўлининг чорраҳасида жойлашган она заминимиз азалдан юксак цивилизация ва маданият ўчоқларидан бири бўлганини кўрамиз. Халқимизнинг бой илмий-маданий мероси, тошга муҳрланган қадимий ёзувлар, бебаҳо меъморий обидалар, нодир қўлёзмалар, турли осори атиқалар давлатчилик тарихимизнинг уч минг йиллик теран илдизларидан далолат беради” [1], - деб таъкидлади. Шунингдек бой маънавий меросимизни тадқиқ этиш методологииясини ишлаб чиқиш ҳамда унинг мазмун моҳиятини халқимизга, айниқса ёшларга тушунарли тилда етказиб бериш масалаларига алоҳида эътибор қаратди.

Фан тараққиёти замонавий мифологизация, уни тадқиқ қилишнинг янги усуллари, шаклларини кашф қилиш заруратини намоён қилмоқда. Шу сабабли бизнинг фикримизча замонавий мифология ва унинг аҳамияти тўғрисида мулоҳаза юритиш аҳамияти жиҳатдан ўринли. Мазкур тушунчани ижтимиоий жараёнлар маҳсули сифатида тадбиқ қилган ҳолда фикр юритар эканмиз, ўз навбатида у қатор ижтимоий ва психологик омилларга, жумладан, шахсининг ўзига хослигига ҳам боғлиқ. Мазкур жараён айниқса, иккиламчи мифологизация, яъни бадиий асарларни экранлаштиришда яққол кўзга ташланади. Мифологизация жараёни тафаккур тарзи билан бевосита боғланган бўлади.

In attempts to describe his national identity, a person takes into account political and economic factors, but also relics on the symbols of the society in which he lives. The symbols of society include: history, state, religion, mentality, citizenship, language and much more.

0‘rta asr musulmon falsafasini Abu Rayxon Beruniy asarlari orqali 0‘rganish borliq, uning mavjudlik usul va shakllari to‘g‘risidagi taTimotini o'rganish borliq to'g'risidagi tasavvurlarimiz cvolyusiyasini aniqlashtirishda muhim hisoblanadi. Darhaqiqat, Bcruniyning tabiiy-ilmiy va falsafly qarashlari o'zaro uyg'un holda rivojlangan boTib, o'ziga xos naturfalsafiy ko'rinishga egaligi mavjud adabiyotlarda yetarli darajada toTa ochib berilmaganligi sababli, uni maxsus tadqiq etish talab etiladi. Bcruniyning falsafly qarashlari, xususan borliq haqidagi ilmiy ta’limoti ko'plab chct cl va rcspublikamiz manbaashunos olimlari tomonidan jiddiy o'rganilib kelinayotganligiga qaramay, uni maxsus tadqiq etish, falsafly umumlashtirish, xulosalash va baho berish ishlari hali yakunlamnaganligini ham ta'kidlash lozim. Bu holat mutafakkirning borliq to‘g‘risidagi ta’limotini yangicha yondashish asosida tadqiq etishning o‘ta dolzarb muammo ekanligini ko'rsatmoqda.

Ҳар бир мамлакат олдида турган муҳим вазифалардан бири ёшларга оид давлат сиёсати миллий моделини ишлаб чиқишдир. Маълумки, ёшлар жамиятнинг энг фаол қатлами ҳисобланиб, улар ижтимоий ҳаётдаги ўзгаришларга сабаб бўладиган, бунёдкорлик гояларини ҳаётга татбиқ этувчи асосий омил ва салоҳиятли куч ҳисобланади. Ёшларни ижтимоий, маънавий ва моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш, уларнинг ҳуқуқларини тўлақонли рўёбга чиқариш, жамиятда ўз ўрнини эгаллашлари учун қулай шароитлар яратиш орқали ёшларни Ватан тақдирини ҳал этувчи катта кучга айлантириш мумкин. Бу борадаги муаммоларни ҳал этиш нафақат мамлакатнинг ижтимоий- иқтисодий ривожланиши, балки бутун мамлакат хавфсизлигининг  кафолати ҳам ҳисобланади.

Толерантлик ҳақидаги замонавий фалсафий гоялар асосан Х-асрнинг 20-йилларида тоқатсизлик ва зўравонлик, диний тўқнашувларга қарши чиққан файласуфлар томонидан янада ривожлантирилди. Толерантлик умумбашарий қадрият ва динлар, халқлар ва ижтимоий гуруҳлар ўртасидаги тинчлик ҳамда тотувликнинг асосий таркибий қисми сифатида тан олинди. Толерантлик нафақат назарий тушунча, балки маълум бир маданият элементи ҳамдир. Шу билан бирга, маданият жамият аъзоларининг ҳаётий фаолиятини белгилайдиган билимлар, қадриятлар ва меъёрлар тўплами сифатида тушунилади. Фуқароларнинг онгида шаклланадиган толерантлик тушунчаси - толерантлик маданияти орқали ривожланади, амалиётда намоён бўлади.

Таъкидлаш жоизки, сайловлар бугунги кунда замонавий демократик давлатлардаги сиёсий жараёнларнинг ажралмас таркибий қисми саналади. Сайловлар даврида барча фуқаролар сиёсий жараёнларга фаол иштирокчи сифатида жалб этилади. Чунки сайловлар фуқароларга давлат ҳокимиятини шакллантиришда иштирок этиш имконини беради. Бунда сайловларнинг демократик асосда ташкил этилиши муҳим аҳамият касб этади.