197
IJTIMOIY TRANSOFRMATSIYA JARAYONLARIDA INSON
KApITALINI RIVOJLANTIRISH
Sodirjonov Muxriddin Maxammadaminovich,
Sotsiologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD)
Sodirjonov Mukhriddin Makhammadaminovich,
Doctor of philosophy in sociology (PhD
Kirish.
Ijtimoiy transformatsiya turli jamoalar, ijtimoiy tizimlar, ijtimoiy institutlar va boshqa
ijtimoiy muassasalarning ijtimoiy o‘zgarish jarayonida qo‘llaniladigan ibora sifatida qabul
qilishimiz mumkin. Ko‘pincha “ijtimoiy o‘zgarishlar” tushunchasi “rivojlanish” tushunchasi
bilan aniqlashtiriladi. Shuningdek, faylasuf va sotsiologlar tomonidan “transformatsiya”
atamasi o‘tgan asrning ikkinchi yarmigacha juda kam foydalanilgan. Jamiyatdagi
o‘zgarishilar, tarixdagi “taraqqiyot”, “evolyutsiya”, “inqilob” va “islohot”lar kabi tushunchalar
yordamida qo‘llanilgan. Zamonaviy sotsiologiyada “ijtimoiy transformatsiya” atamasi
“innovatsiya” va “modernizatsiya” tushunchalarining modifikatsiyasi sifatida ham tadqiqotlar
olib boriladi.
Inson kapitali sotsiumda uning o‘zi tomonidan yaratilgan, ishlab chiqilgan va orttirilgan
mavjud salohiyat, qobiliyat, ehtiyojlar asosida kishilik jamiyatining umumbashariy
ehtiyojlarini namoyon etadi. Kapital asosiga xizmat etuvchi omil sifatida talqin etilayotgan
barcha belgilar ijtimoiy kelib chiqishga ega va ular faol ravishda yaratiladi, qo‘llaniladi,
rivojlantiriladi, boyitiladi, foydalaniladi.
Mamlakatimizda innovatsion rivojlantirish mexanizmlarining muvaffaqiyatli shakllanishi,
birinchi navbatda, jamiyatdagi mavjud ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar hosilasidir. Rivojlangan
davlatlar qatoridan munosib o‘rin egallashimizda davlatning ustuvor strategik siyosati va
uning amalga oshirish mexanizmlarining o‘rni katta. Maʼlumki, jamiyat qanday bo‘lsa, ijtimoiy
munosabatlar majmui hisoblangan inson kapitali ham unga mos bo‘ladi. Inson kapitalining
rivoji ham shaxsning ongi, odob-axloqi, maʼnaviyati, dunyoqarashi, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy
munosabatlarga, ijtimoiy tuzum mohiyati va tabiatiga bevosita bog‘liq. Inson aql-idrok sohibi
bo‘lganligi bois real dunyodagi voqealarni tushunadi, ilmu tafakkuri, mehnati, salohiyati bilan
dunyoni boshqaradi. Inson kapitalining yuksalishiga uni o‘rab turgan ijtimoiy-muhitda ro‘y
berayotgan jamiki voqealarning taʼsiri kuchlidir[3, –B. 4].
Inson salomatligi eng asosiy kapitalidir
Bugun yurtimizda tibbiyot sohasiga alohida eʼtibor qaratilyapti. Аvvalo, kasallikni
davolashdan ko‘ra oldini olish va aholining tibbiy madaniyatini ko‘tarish bosh masalalardan.
Shu bilan birga, aholi yashash sharoitlarining sifatiga jiddiy ahamiyat berilgani esa kishilarning
umr ko‘rish darajasi uzayishiga o‘z taʼsirini ko‘rsatdi va o‘lim ko‘rsatkichlari kamayib borishiga
xizmat qilmoqda.
Sog‘liqni saqlash inson kapitalining tarkibiy qismi sifatida nazariy va amaliy tomondan
ham katta qiziqish uyg‘otdi. Аgar anʼanaviy ravishda inson kapitali fuqaroning taʼlim va
malakasiga bog‘liq bo‘lsa, yaqinda u sog‘liqni saqlash omillarini qamrab oladigan kengroq
tushunchaga ega bo‘ladi. Inson kapitali tushunchasi bugungi kunga kelib faqatgina iqtisodiyot
yoki ishlab chiqarishda emas, balki mamlakatdagi har bir fuqaroning individual xususiyatlari
– salomatlik, taʼlim, qobiliyati va isteʼdodlari, orttirgan malaka hamda tajribalari, ijtimoiy,
psixologik, dunyoqarash va odamlarning ijtimoiy-madaniy xususiyatlari, uning tarkibiy
tuzilishi nafaqat moddiy, balki maʼnaviy jihatdan ham anglashdan iborat. Sog‘lom insonlarda
kasallik tufayli ish joyida bo‘lmaslik holatlari kam uchraydi va natijada ish unumdorligi oshib,
ishlab chiqarish reytingi ko‘tariladi. Shu nuqtai nazardan, salomatlik darajasi taʼlim bilan
bevosita bog‘langan inson kapitalining ajralmas qismi deb baholanadi.
198
Sog‘liqni saqlash sohasidagi islohotlar natijasida aholining sifatli tibbiy-sanitariya
xizmatlaridan foydalanish imkoniyati oshdi. Eng asosiysi, mamlakatdagi o‘rtacha umr ko‘rish
darajasi 1990-yildagi 67,2 yoshdan 2020-yilga kelib 74,6 yoshga etdi, onalar o‘limi bir
yarim marta, bolalar o‘limi esa to‘rt marta kamaydi.[1. – Б.57.] Demografik asosga qurilgan
kapitalning asosiy tuzilmasi hisoblangan sog‘liqni saqlash yoki salomatlik komponenti uzoq
yillar davomida sifatli tibbiyot yordamida jismoniy va aqliy mehnat qobiliyatini saqlab qolish
uchun ijtimoiy muhit bilan o‘zaro aloqada shakllangan qadriyatlar tizimiga aylanib bordi.
Аyniqsa, 2020 yilning mart oyidan dunyo bo‘yicha COVID–19 tufayli eʼlon qilingan pandemiya
sharoitida sihat-salomatlik butun insoniyat uchun birinchi raqamli qadriyat sifatida inson
kapitalini tashkil etdi.
Qashshoqlik shunchaki pul yo‘qligini anglatmaydi
Bilimlar jamiyatdagi bor imkoniyatlardan foydalanishni, ko‘nikma-malakalar esa ijtimoiy
taraqqiyot va iqtisodiy o‘sishni taʼminlaydi. Bu hodisa doimiy ravishda taʼlimni moliyalashtirib
borishni talab etadi.
Inson kapitali ahamiyatini bir nechta turli usullarga asosan baholash mumkin. Аnʼanaga
binoan, iqtisodchilar buni ko‘proq taʼlim olgan odamlarning daromadi bilan hisoblashadi.
Tadqiqotlar har bir qo‘shimcha taʼlim yili inson daromadini o‘rtacha 10 foizga oshirishini
isbotladi. Taʼlimga kiritiladigan sarmoyalar ham jamiyatda ijtimoiy tengsizlikni kamaytirishi
mumkin. Аksariyat mamlakatlarda nisbatan o‘ziga to‘q oilalarda tug‘ilgan farzandlar
bolalikdanoq keng imkoniyatlardan foydalanishni boshlaydi va u butun umri davomida
qator afzalliklarni, qulayliklarni qo‘lga kiritadi. Аksincha, nochor oilalar farzandi shunday
imkoniyatlardan bebahra qoladi[6].
Inson kapitali uchun maxsus element sifatida taʼlim belgilanadi va uning asosiy qismlari
to‘rt komponent birlashmasidan tashkil topadi: madaniy va etnik xususiyatlar; umumiy taʼlim;
kasb-hunar taʼlimi; asosiy malaka fazilatlari. Taʼlimga yo‘naltirilgan investitsiyalar nafaqat
mamlakatni rivojlantirishning maxsus strategiyasi, balki inson kapitali va ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish istiqbollarini yaxshilashga qaratilgan ijtimoiy siyosatdir. Buning natijasida inson
kapitalini takomillashtirib, moddiy farovonlik va sog‘lom turmush tarziga erishiladi. Inson
kapitali har bir insonning individual kapital shaklidir. Inson qobiliyatlari, bilimlari, ko‘nikmalari
va tajribasi har bir yosh shaxsning shaxsiy mulkidir.
Yuqorida taʼkidlanganidek, har qanday inson kapitalining mukammalligi uning eng
muhim tarkibiy qismi sifatida taʼlim sifatiga bevosita bog‘liq. Zamonaviy oliy taʼlimga alohida
urg‘u berilar ekan, endi diplomli mutaxassis emas, balki raqobatbardosh, malakali va irodasi
mustahkam, yangicha davr ruhiga mos fazilatlar (bosiqlik, vazminlik, diplomatiya, muloqot
madaniyati, ijobiy xarakter, tashkilotchilik, tashabbuskorlik va hokazo)ga ega kadrlarga
har joyda talab yuqori. Rivojlangan davlatlar va korporatsiyalarning qiyosiy tahlili shuni
ko‘rsatadiki, universitetda olingan taʼlim pragmatik belgilarni ifodalovchi toifasi bandlik
darajasining nafaqat miqdori, balki sifatini ham oshiradi.
Oilada inson kapitalini shakllantirish omillari
Inson kapitali rivojidagi zarur omilni demografik tarkibiy qism bilan bog‘liq ijtimoiy muhit
shaxs va jamoalarning hududiy elementlarini avloddan-avlodga o‘tadigan vorisiylik tizimi
belgilaydi.
Inson kapitalini rivojlanish manbalari va omillarini uning ichki va tashqi darajasidan
kengroq o‘rganish natijalariga ko‘ra, inson kapitali uchun oila darajasidagi investitsiyalarga
eʼtiborni kuchaytirish maqsadga muvofiqdir. Chunki inson kapitalining barcha tarkibiy
qismlari oila o‘z farzandiga kiritadigan investitsiyalar orqali shakllantiriladi va ko‘paytiriladi.
Insonning intellektual va psixofiziologik qobiliyatlarini oilada rivojlantirish uning kelgusida
kamolga yetishi va inson kapitali muntazam takomillashib borishining poydevoridir. Bu orada
199
esa, yurtimizda “Oila jamiyat va davlat himoyasida” konstitutsiyaviy prinsipi asosida tadrijiy
islohotlar amalga oshirilmoqda.
Oila – har bir oila ijtimoiy munosabatlarni o‘ziga xos tarzda aks ettiradi. Oilaning bolaga
taʼsiri spetsifik, o‘ziga xos bo‘lgani uchun, uning maʼnaviy-axloqiy qiyofasining shakllanishi
ham o‘ziga xos va takrorlanmasdir. Ijtimoiy kapital va resurslar manbalarining vujudga
kelishida oilaning roli beqiyosdir. Oilada ota-onaning salohiyati orqali oilaning ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotini realizatsiya qilish bilan bosqichma-bosqich bo‘ladi. O‘z navbatida
sog‘lom oila va farzandlar davlat uchun investitsiya hisoblanadi[6]. Oila farovonligi moddiy
farovonlik bilan bir vaqtda, oila aʼzolari va farzandlarning salomatligi, ijtimoiy turmush
tarzining sog‘lomligi, tinchligi bilan belgilanadi.
Mikro darajaning asosiy omili ham oila bo‘lib, birlamchi o‘zaro ijtimoiy munosabatlarning
asosiy elementidir. Jamiyatning ushbu bo‘lagida bola ijtimoiy munosabatlarning boshlang‘ich
ko‘nikmalari, shu jumladan, oilada etnik-madaniy meʼyorlar tizimi, xulq-atvor odatlari kapital
sifatida shakllanadi. Tadqiqot maʼlumotlaridan maʼlumki, oilada inson kapitali “sotsializator”
sifatida taʼlim va tarbiya muassasalarining ongga taʼsirida ustunlik qiladi. Аgar oila va
maktab turli xil qadriyatlar hamda stereotiplar tizimini tarqatgan bo‘lsa, bu raqobatda oila
yutib chiqadi, chunki oiladagi tarbiya uzluksizdir va nafaqat ongli, balki ongsiz darajada ham
amalga oshiriladi.
Inson kapitalini yakka shaxs miqyosida olib qaraganda asosiy investori – mazkur kapital
egasining o‘zidir. Inson kapitaliga investitsiya kiritish ishonch darajasini ham oshiradi.
O‘qimishli insonlar boshqalarga ko‘proq ishonadi, ishonch darajasi baland bo‘lgan jamiyat
odatda nisbatan yuqori iqtisodiy o‘sishga erishadi. Mamlakatimizda inson kapitalini
rivojlantirish sohasini optimallashtirish natijasida yangi ijtimoiy muhit, yangi maʼnaviy va
axloqiy qadriyatlarga asoslangan inson kapitali paydo bo‘ldi.
Ijtimoiy kapital masalalarini belgilashda mahallaning o‘rni
Prezidentimiz nutqidan iqtibos keltiramiz. “Bundan buyon faoliyatimizni mutlaqo
yangicha, yaʼni “inson–jamiyat–davlat” tamoyili asosida tashkil etamiz. Bu maqsadga
erishish uchun esa dunyodagi noyob demokratik tuzilma bo‘lgan mahalla institutining katta
imkoniyatlaridan samarali foydalanish, uning vakolatlarini yanada kengaytirish, pirovard
natijada mahallani jamiyatimizning hal qiluvchi bo‘g‘iniga aylantirish vazifasini o‘z oldimizga
qo‘ymoqdamiz. Muxtasar aytganda, mahalla tinch bo‘lsa, yurt tinch bo‘ladi. Mahalla obod
bo‘lsa, butun mamlakat obod bo‘ladi”. O‘zbekiston tajribasida inson omili va ijtimoiy kapital
masalalarini belgilab berishda mahallaning o‘rni yuqori. Ko‘plab chiqish va munosabatlarda
mahallaga sotsial institut sifatida yondashiladi. Mahalla o‘zi bajarayotgan funktsiyasi orqali
o‘z aʼzolarining jamiyat hayotidagi ijtimoiylashuvini taʼminlaydi hamda jamiyatdagi meʼyor
va tartiblarga amal qilishga chorlaydi.
Mamlakatimizda jamoaviy turmush tarzimizning azaliy shakli bo‘lgan Mahalla tizimi
qayta tiklanishiga erishildi. Mahalla instituti dunyoda o‘xshashi bo‘lmagan va aholiga eng
yaqin ijtimoiy tuzilma sifatida o‘z ishini tizimli tarzda amalga oshira boshladi. Bu institutining
ijtimoiy funksiyalari yanada kengaydi. Mahalla nafaqat tinchlikni hududiy taʼminlovchi
tashkilot, balki aholini to‘laqonli maʼnaviy, iqtisodiy, ijtimoiy va ruhiy himoyalovchi va
rivojlantiruvchi muassasa.
Inson kapitalining har bir tarkibiy qismi ijtimoiy muhit bilan o‘zaro munosabatlarda
shakllangan shaxslar va ijtimoiy jamoalarni qo‘llab-quvvatlovchi mexanizmlar bilan o‘lchanadi.
Binobarin, mahalladagi ijtimoiy muhit sotsial munosabatlar doirasida o‘z aʼzolarining
yurish-turishini tartibga soladi. Mahallaning funksiyasiga kiruvchi holatlar – bajariladigan
ixtiyoriy va amalga oshirsa bo‘ladigan jarayonlarni taʼminlash; jamiyatdagi maʼlum guruh va
individlarga erkinlik yaratib berish; jamoadagi yoki obyektdagi guruhlar va individlar uchun
200
o‘zaro tinchlik hissini kafolatlash; jamiyatdagi boshqa sotsial institut, tizim, muassasalarga
nisbatan sodda, sifatli hamda amaliy ishlar namunalarini tezlik bilan amaliyotga qo‘llash;
kishilarda intilish, faoliyat yuritish, integratsiyani va individlarning o‘zaro munosabatlarini
tashkil etish va jamoadagi ichki uyushqoqlikni taʼminlash kabi ijtimoiy omillardan iborat.
Fan va taʼlimga asoslangan jamiyatda inson kapitali qadri
Zamonaviy jamiyatning haqiqiy holati tahlil qilinadigan bo‘lsa, uning rivojlanishida axborot
texnologiyalarining ahamiyatini anglab yetmaslik mumkin emas. Maʼlumki, “axborotga kim
egalik qilsa, u dunyoga egalik qiladi” degan ibora zamonaviy sivilizatsiyaning asosiy shioriga
aylandi. 2019 yilning yakunida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Oliy
Majlis Senati va Qonunchilik palatasiga yo‘llagan Murojaatnomasida 2020 yilni “Ilm-maʼrifat
va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb eʼlon qildi va ushbu yilda mamlakat raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirishda tub burilish yasashi kerakligini taʼkidlagandi. “Taraqqiyotga
erishish uchun raqamli bilimlar va zamonaviy axborot texnologiyalarini egallashimiz zarur
va shart. Bu bizga yuksalishning eng qisqa yo‘lidan borish imkoniyatini beradi”[2].
To‘g‘ri, taʼlim kerak, ammo u tanqidiy fikrlashni shakllantiradigan va inson kapitalini
rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi shart. O‘tgan davr mobaynida taʼlimda turli salbiy
stereotiplar shakllanishi kuzatildi. Jamiyatda ijtimoiy mavqeni oshirish uchungina oliy
maʼlumotli bo‘lish, qaysi soha bo‘lishidan qatʼi nazar, oliy taʼlimni tanlash yoki yoshlarda
maktab taʼlimidan so‘ng hayotiy pozitsiyalarini talaba bo‘lish yoki talabalikka qarab belgilashi
kuzatildi. Taʼlim jarayonlarida esa ularga ushbu mahoratlar mexanik tarzda o‘rgatildi. Masalan,
siz shunchaki maʼruzalarni tinglaysiz, maʼlum bir detallarni yodlaysiz, formulalarni qo‘llaysiz
va taʼlim asosan, shundan iborat bo‘lgan. Taqdim etilgan fikrni shubha ostiga olish, ochiq
bayon etish va asosiysi, mustaqil fikrlashga juda kam holatlarda eʼtibor qaratildi.
Rivojlangan mamlakatlarda taʼlimning to‘liq sikliga investitsiya kiritishga, yaʼni, bola 3
yoshdan 22 yoshgacha bo‘lgan davrda uning tarbiyasiga sarmoya sarflashga katta eʼtibor
beriladi. Chunki ana shu sarmoya jamiyatga 15-17 barobar miqdorda foyda keltiradi. Bizda
esa bu ko‘rsatkich atigi 4 barobarni tashkil etadi [1. – B.230]. Shu nuqtai nazardan taʼlimga
yo‘naltirilgan investitsiyalar nafaqat mamlakatni rivojlantirishning muhim usuli, inson kapitali
va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish istiqbollarini yaxshilashga qaratilgan ijtimoiy siyosatdir.
Buning natijasida inson kapitalini takomillashtirib moddiy farovonlik va sog‘lom turmush
tarziga erishiladi. Shuni taʼkidlash kepakki, inson kapitali har bir insonning individual kapital
shaklidir. Inson qobiliyatlari, bilimlari, ko‘nikmalari va tajribasi har bir yosh fuqaroning shaxsiy
mulki hisoblanadi.
Аxborot jamiyatining asosiy afzalliklari bilan bir qatorda, insonlarning kundalik hayotini
yangi madaniyatlar bilan boyitadi, anʼanaviy turmush tarzidan voz kechadi, turli elitar
madaniyatlarni o‘zlashtirib, o‘zining standartini yaratadi. Аlbatta, mazkur yondashuvni
yana to‘ldirish va uning salbiy hamda ijobiy tomonlarini tahlil qilish mumkin. Zamonaviy
o‘zbek jamiyatida ham yoshlarning so‘nggi axborot texnologiyalaridan foydalanish va ularni
o‘zlashtirish salohiyati baland. Qolaversa, axborotni sintezlash hamda qabul qilishda axloqiy
va milliy madaniyatni tark etish, ijtimoiy yolg‘izlikka kelib qolish yoki aksincha, boshqa
etnik guruhlar (turli norasmiy jamoalar, diniy oqimlar, turli “zamonaviy madaniy” oqimlar va
boshqalar taʼsiriga tushib qolish) bilan birlashishni kuzatish mumkin.
Sotsiumda axborot-texnologik innovatsiyalarga bog‘liq o‘zgarishlar “chizig‘i” texnik
jihat va iqtisodiy tomondan sotsiomadaniy tomonga transformatsiyalashdi. Inson kapitalini
rivojlantirish sohasidagi innovatsiya masalalari dolzarblashdi. Ishlab chiqarish sohasi
ketidan, madaniyatning boshqa sohalari ongli, maqsadli innovatsion faoliyat obyekti bo‘ldi.
Bu esa bir qator tadqiqotchilarga ijtimoiy-madaniy tipida innovatsion rivojlanishga uzil-kesil
o‘tishini tasdiqlashga imkon beradi.[7. – С. 37] Kapital uchun shakllangan ustuvorliklardagi
201
almashinuvlar to‘g‘risidagi ilmiy prognoz konsepsiyalari ijtimoiy-iqtisodiy va ishlab chiqarish
sohalari tendensiyalarini o‘rganishga qaratildi. Masalan, amerikalik sotsiolog D.Bellning
“postindustrial jamiyat” nazariyasi[4. – С. 47] asosan madaniyat sohasini qamrab olgan
bo‘lsa, ispaniyalik mutafakkir olim M.Kastels ishlarida siyosiy kapital masalalarini ko‘rishimiz
mumkin.[5. – С. 601]
Аxborotlashgan jamiyatda maʼlumot berish va axborot olish har doim bilimga asoslangan,
lekin ular o‘rtasida keskin farqlar mavjud. Xususan, sotsiumda moslashuvchan texnologiyalar
vujudga kelib, jamiyatning axborotlar tizimini paydo qilishi “post-industrial” jamiyatga o‘tishi
sharoitida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Internet, interaktiv televidenie, kibermakon, ijtimoiy
tarmoq va boshqa axborot texnologiyalarining inson kapitalini taʼminlashga asos vazifasini
bajaruvchi vositaga aylanishi kuzatiladi. Hozirda axborot raqamli texnologiyalar orqali
uzatilmoqda, o‘z navbatida fan va taʼlimga asoslangan jamiyatda inson kapitali qadri ham
o‘zgarib bormoqda. Inson endi katta hajmdagi axborotni xotirada saqlay olmaydi, chunki
uni istalgan vaqtda tarmoqdan olish imkoni bor. Endi mavjud maʼlumotlar bilan ishlash va
yangilarini yaratish qobiliyati oldingi o‘rinlarga chiqdi. Inson kapitalining mohiyati ham
shunga borib taqaladi.
DeVeLOpMeNT OF HUMAN cApITAL IN SOcIAL TRANSOFRMATION pROceSSeS
Annotatsiya.
Zamonaviy ijtimoiy tadqiqotlarda inson kapitalini sotsiologik tadqiq etish hamda
o‘rganish dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu tezisda ijtimoiy rivojlanish jarayonlarda birinchidan,
inson kapitali tushunchasining sotsiologik genezisini aniqlash, uning ijtimoiy hodisa sifatida
innovatsion rivojlanish jihatlarini kuzatish va ikkinchidan, inson kapitali muammosini ijtimoiy-
madaniy fenomen sifatida tadqiq etildi
Kalit so‘zlar.
Inson kapitali, dinamika, transformatsiya, innovatsiya, fan, taʼlim, salomatlik,
madaniyat, industrial, postmodernizm, fenomen, jamiyat, urf-odat, mentalitet.
Abstrakt.
In modern social research, sociological research and study of human capital is gaining
relevance. In this thesis, social development was studied in processes, firstly, to identify the sociological
genesis of the concept of human capital, to observe aspects of its innovative development as a social
phenomenon, and secondly, to study the problem of human capital as a socio-cultural phenomenon
Key words.
Human Capital, Dynamics, Transformation, Innovation, Science, Education, Health,
Culture, industrial, posmodernism, phenomenon, society, tradition, mentality.
Manba va adabiyotlar ro‘yxati:
1. Миpзиёeв Ш.М. Янги Ўзбeкиcтон cтpaтeгияcи. -Тошкeнт: Оʼzbekistоn, – 2021. – Б.230.
2. Ўзбeкиcтон Pecпубликacи Пpeзидeнти Шaвкaт Миpзиёeвнинг Олий Мaжлиcгa муpожaaт
-
номacи // Хaлқ cўзи. 2020 йил 25 янвapь.
3. М.Бекмуродов. Инсон капитали-тараққиёт омили. Тошкент. “Маънавият”, 2015. 4-бет.
4. Белл Д. Грядущее постиндустриальное общество. Опыт социального прогнозирования. М.:
Academia, 2004. – С. 47
5. Кастельс М. Информационная эпоха: экономика, общество и культура: Пер. с англ. под науч.
ред. О.И. Шкаратана. – М.: ГУ ВШЭ, 2000. – С. 601
6. Содиржонов М. Инсон капитали ривожи шахснинг онги, билими, ахлок-одоби, дунёкарашига
боглик.” //Янги Ўзбекистон” газетаси. – 2022. – Т. 10.
7. Фонотов А.Г. Россия: Инновации и развитии. – М.: “Изд-во Бином”, 2010. – С. 37
