STARS International University
23
Аннотация
:
mahmudxo‘ja behbudiy jadid mutafakkiri bo‘lib, u odamlarning ma’rifati
uchun ishlagan, ularga har xil voqealar to‘g‘risida ma’lumot berish va ularni ongida yangilik
qilish uchun harakat qilgan va yoshlar dinni diniy qo‘llanma sifatida saqlashlari, dunyoviy
ilmlarni o‘rganishlari bilan bir qatorda dunyoviy narsalarni o‘rganishlari kerakligini ta’kid-
lagan.
Mahmudxo‘ja behbudiyning barcha faoliyati faqat o‘z xalqining manfaati uchun edi, u
o‘z farzandlarini savodli odamlar sifatida tarbiyalash uchun kurashdi, shunda xalqi baxttli
yashashi mumkin edi.
Таянч иборалар:
ijtimoiy-siyosiy, hurfikrlilik, ziyoli, milliy, mafkura, jamiyat taraqqiyoti,
salbiy hamda ijobiy taraflar, madaniy, davr matbuoti, nazariy, fikr-mulohazalar, Turkiston,
ziyolilar.
Taniqli dramaturg, publitsist, din va jamoat arbobi, jadidchilik harakati yetakchi-
laridan biri Mahmudxo‘ja Behbudiy 1875-yili Samarqand shahrining Baxshitepa qish-
log‘ida tug‘ilgan. Uning ajdodlari mashhur Turkistonlik Ahmad Yassaviy hisoblanadi.
Mahmudxo‘ja Behbudiyning bobosi Niyozxo‘ja asli Urganchdan bo‘lgan, ammo XII
asrda u Samarqandga amir Shoh Muratxon tomonidan hofizlarni tayyorlash uchun
olib kelingan va u yerda umrining oxirigacha o‘qigan. Mahmudxo‘ja Behbudiy 18
yoshidan qozixonada mirzalik qiladi, keyinchalik qozi, mufti darajasiga ko‘tariladi.
Mahmudxo‘ja Behbudiy jadid mutafakkiri bo‘lib, u odamlarning ma’rifati uchun
ishlagan, ularga har xil voqealar to‘g‘risida ma’lumot berish va ularning ongida yan-
gilik qilish uchun harakat qilgan va yoshlar dinni diniy qo‘llanma sifatida saqlashlari,
dunyoviy ilmlarni o‘rganishlari bilan bir qatorda dunyoviy narsalarni o‘rganishlari
kerakligini ta’kidlagan.
Mahmudxo‘ja Behbudiyning barcha faoliyati faqat o‘z xalqining manfaati uchun
edi, u o‘z farzandlarini savodli odamlar sifatida tarbiyalash uchun kurashdi, shunda
xalqi baxtli yashashi mumkin edi. U 1914- yilda yozilgan «Do‘stlarga ariza» nomli
maqolasida shunday yozgan edi: «Islom shu qadar diniy matn va taraqqiyotga mo-
yil dinki, inson qancha ko‘p bilim olsa, shuncha islom aqidalari kuchayadi». Qancha
mol-mulkingiz bor bo‘lsa soting va farzandlaringizni o‘qiting.
A.A.ABDUVALIYEV
STARS International
University 1-kurs talabasi
akmalabduvaliev9@gmail.com
ILMIY RAHBAR:
М.N.RAHIMJANOV,
STARS International
University dotsenti, PhD
masrur.79@mail.ru.
TURKISTON XALQINIG
MILLIY QAHRAMONI
(MAHMUDXO‘JA
BEHBUDIYNING HAYOTI
VA IJODI)
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp23-28
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
24
Ruslar 1868-yilda Samarqandni egallab olganlarida, Behbudiyning otasi Behbu-
dxo‘ja oilasi bilan Samarqand markazini tark etib, Siyob viloyatining Baxshitepa
qishlog‘iga joylashdi va yetti yil davomida ushbu mahallada imom-notiq bo‘lib xiz-
mat qildi. Mahmud Xo‘ja Behbudiy shu yerda tug‘ilgan. Mahmud Xo‘ja Behbudiy
6-7 yosh bo‘lganida amakisi Muhammad Siddiq bilan o‘qishni va yozishni o‘rgan-
gan. Hofiz bo‘lganidan keyin otasi bilan birga o‘qishni boshlagan va to‘rt yil ichida
Qur’onni yod olgan. Bundan tashqari, u arab yozuvi, sintaksis, qofiyani o‘rgandi.
Kichik amakisi mulla Odildan “ mantiq ilmidan va fiqhdan dars oldi. Keyinchalik u
“Muxtasar voqea” kitobining birinchi jildida ba’zi hadis va matematikalarni o‘rgan-
gan.Uning otasi Behbudxo‘ja Turkistonning obro‘li va olijanob ulamolaridan biri edi.
Behbudixo‘ja 1894 yilda vafot etganida, Mahmudxo‘ja Behbudiy amakisi Muhammad
Siddiq o‘z qarmog‘iga olgan.
Mahmudxo‘ja Behbudiy an’anaviy madrasa ta’limini Samarqand va Buxoroda ol-
gan va 18 yoshida kotiblik lavozimiga, keyinchalik muftiy lavozimlariga ko‘tarilgan.
1899-1900-yillarda hajga borgan Mahmudxo‘ja Behbudiyning dunyoqarashi juda
o‘zgardi. O‘z so‘zlari bilan aytganda, u “sakkiz yil” sayohat qildi. Shu vaqt ichida u
uni turli doiralar va turli guruhlar bilan tanishadi va dunyoqarashini shakllantiradi.
Ushbu sayohatga Ismail Gaspirali ta’sir ko‘rsatdi. Ushbu holatlar Mahmudxo‘ja “Ja-
didi usul” maktablari haqidagi g‘oyalarini kuchaytirdi va u 1903-yilda Samarqand-
ning jadid maktablarini ochdi.
Behbudiy haj safarida bo‘lgan chog‘ida Arabiston, Misr, Turkiyani kezib chiqqan
(1899-1900). Sayohat davomida yangi maktab (usuli jadid) ochish fikri mustahkamla-
nib bordi. Samarqand yaqinidagi Halvoyi qishlog‘ida Ajziy, Rajabaminda Abdulqodir
Shakuriylar bilan hamkorlikda yangi maktab ochadi. Behbudiy Qozon va Ufaga bo-
rib (1903-1904), u yerdagi yangi usul maktablari bilan tanishadi, tatar ziyolilari bilan
aloqani yo‘lga qo‘yadi. Yangi maktablar uchun darsliklar tuzishga kirishadi. “Risolai
asbobi savod” (“Savod chiqarish kitobi”, 1904), “Risolai jug‘rofiyai umroniy” (“Aholi
geografiyasiga kirish”, 1905), “Muntahabi jug‘rofiyai umumiy” (“Qisqacha umumiy
geografiya”, 1906), “Kitobat ul-atfol” (“Bolalar xati”, 1908), “Amaliyoti islom” (1908),
“Tarixi islom” (1909) kabi kitoblar chop ettiradi. Keyinchalik (1908-yilda) Shakuriy-
ning Rajabamindagi maktabini Samarqanddagi o‘z hovlisiga ko‘chirib keltiradi. Beh-
budiy 1911-yilda “Padarkush” dramasini yozdi. Bu birinchi o‘zbek dramasi edi. 3 par-
da 4 manzarali bu asar mazmunan sodda bo‘lib, o‘qimagan, johil va nodon bolaning
o‘z otasini o‘ldirgani haqida edi. Behbudiy bu asar janrini “milliy fojia” deb atagan.
Nashr qilishga chor senzurasi yo‘l qo‘ymaydi. “Borodino jangi va Rusiyaning fran-
suzlar bosqinidan xalos bo‘lishining 100 yillik yubileyi sanasiga bag‘ishlanadi” degan
vaj bilan Tiflis (Tbilisi) senzurasidan o‘tkazadi. Drama 1913-yil bosilib chiqqan, ammo
sahnaga qo‘yish uchun yana bir yilcha vaqt ketadi. Asar Samarqandda 1914- yil 25-
yanvarda sahnaga qo‘yildi. Drama xalqqa kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Abdulla Qodiriy
“Baxtsiz kuyov” dramasini shuning ta’sirida yozgani ma’lum. “Padarkush” ham janr,
ham mazmuniga ko‘ra yangi o‘zbek adabiyotini boshlab bergan asar bo‘ldi. Drama
Toshkentda 1914- yil 27- fevralda Avloniy tomonidan qayta sahnalashtiriladi.
Behbudiy “Samarqand” gazetasini chiqaradi. Gazeta o‘zbek va tojik tillarida, haf-
tada 2 marta chop etildi. 45-soni chiqqach, moddiy tanqislik tufayli nashr to‘xtadi.
Shu yil 20- avgustdan u “Oyna” jurnali chiqara boshladi. Haftalik, suratli bu jurnal
asosan o‘zbekcha bo‘lib, she’r, maqola (forscha), e’lonlar (ruscha) ham berib borildi.
Jurnal Kavkaz, Tatariston, Eron, Afg‘oniston, Hindiston, Turkiyagacha tarqaldi.
STARS International University
25
Behbudiy kitob nashrini ham yo‘lga qo‘yadi. Fitratning “Bayonoti sayyohi hindi”-
sini ruschaga tarjima qildirib bostirdi (1913). Behbudiy 1914- yil 29- mayda ikkinc-
hi marta Arab mamlakatlariga sayohatga chiqadi. Sayohati davomida Bayramali,
Ashxobod, Krasnovodsk, Kislovodsk, Pyatigorsk, Jeleznovodsk, Rostov, Odessa
shaharlarida bo‘ladi, 8- iyunda Istanbulga keladi. Undan Adanaga o‘tib, yana Istan-
bulga qaytadi va 20- iyunda Ismoilbek Gasprinskiy bilan uchrashadi. So‘ng Qud-
dus, Bayrut, Yofa, Xalil ar-Rahmon, Port-Said, Shom shaharlarida bo‘ladi. Sayohat
xotiralari “Oyna” jurnalida bosilib turadi. Bu “xotiralar” har jihatdan muhim bo‘lib,
an’anaviy tarix-memuar janrining 20-asr boshidagi o‘ziga xos namunasi edi. Muallif
unda yo‘l taassurotlariga, kishilar bilan uchrashuvlarining ibratli tomonlariga keng
o‘rin beradi. Qaysi shaharga bormasin, uning tarixi, obidalari, u yerdan chiqqan bu-
yuk zotlar haqida ma’lumotlar to‘playdi. Turli-tuman millatlar, ularning urf-udum-
lari, turmush madaniyati bilan qiziqadi. Ayniqsa, din, e’tiqod masalalariga katta
ahamiyat beradi.
“Oyna” jurnalida millat va uning haq-huquqiga, tarixiga, til va adabiyot masa-
lalariga, dunyo ahvoliga doir qiziqarli maqolalar, bahslar berib borilgan. Behbudiy
millatning taraqqiysi uchun bir necha til bilishni shart hisobladi. Jurnalning birinchi
sonidayoq “Ikki emas, to‘rt til lozim”, degan maqola bilan chiqib, o‘zbek, tojik, arab,
rus va hatto biror uzoq xorij (mas, fransuz) tilini bilish shart deb hisobladi. Ayni pay-
tda tilning muhofazasi (“Har millat o‘z tili ila faxr etar” – 1914) o‘zaro munosabatlari
(“Til masalasi” – 1915) haqida muhim va zarur maqolalar chop etdi. Adabiy tanqidga
katta e’tibor berdi. Uning xususiyatlarini belgilashga urindi. Boshqa adabiy janrlar
bilan tenghuquqligi masalasini ko‘tardi (“Tanqid saralamoqdir” – 1914). Millat sha’ni-
ni oyoqosti qiluvchi fikr-qarashlarga zarba berib, Turkiston xalqini o‘z nomi bilan
atamoq lozimligini talab qilib chiqdi (“Sart so‘zi majhuldur” 1915).
Behbudiy matbuotimiz tarixida maqolanavis sifatida alohida mavqega ega. Uning
hozircha aniqlangan maqolalarining soni 300 ga yetadi. Ular xilma-xil mavzuda. Ilk
maqolalaridayoq kommunistik mafkurani keskin rad etgan, “xayoliy”, “bu toifaga
qo‘shulmoq biz, musulmonlar uchun nihoyatda zararlik” deb yozgan edi (“Xay-
rul umuri avsatuho” – “Ishlarning yaxshisi o‘rtachasidir”, “Xurshid” gazetasi, 1906,
6-son). O‘zlikni anglashni muhim biladi. “Qabilasini(ng) ismini va yetti otasining otini
bilmaydurgonlarni “marquq” derlar”, deb yozadi (“Sart so‘zi majhuldur”, “Oyna” jur-
nali, 1914). 1917- yilning oxiri 1918- yilning boshlarida jadidlar qurgan ilk demokratik
davlatchilik namunasi Turkiston muxtoriyatining taqdiri hal bo‘layotgan bir paytda
o‘lka xalqlarini birlikka chaqiradi.
Behbudiy ijtimoiy-siyosiy ishlarga qizg‘in qo‘shildi. Aslida bu faoliyat 1906- yildan
boshlangan. Shu yili “Rusiya musulmonlari ittifoqi”ning Nijniy Novgorodda o‘tkazil-
gan qurultoyida qatnashgan edi. Toshkentda bo‘lib o‘tgan (1917) Turkiston musul-
monlarining qurultoyida ishtirok etib, nutq so‘zladi. U musulmonlar orasidagi har
qanday ixtilofga qarshi chiqdi. Behbudiy shu qurultoyda o‘lka musulmonlar sho‘ro-
sining raisi etib saylandi. 1917- yil 26- noyabrda Qo‘qonda o‘lka musulmonlarining
4-favqulodda qurultoyi ish boshladi. 27- noyabrga o‘tar kechasi “Turkiston mux-
toriyati” e’lon qilindi. Uning g‘oyaviy asoschilaridan biri Behbudiy edi. Muxtoriyat
sho‘rolar tomonidan vahshiyona bostirildi. Behbudiy may oyining boshlarida Sa-
marqandga qaytadi. U yerda ko‘p tura olmay Toshkentga keladi. Turkiston sho‘rolar
hukumati rahbarlari bilan muzokara olib borishga urinadi, ammo natija chiqmaydi.
1919-yilning erta bahorida mamlakatdan chiqib ketayotganida Shahrisabzda Inqi-
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
26
lobiy favqulodda komissiya ayg‘oqchilari ko‘magida Buxoro amirligi odamlari to-
monidan qo‘lga olinadi, hamrohlari Muhammadqul va Mardonqul bilan birgalikda
Qarshida zindonga tashlanadi va qatl qilinadi. Bu voqea Samarqandda bir yildan
keyin ma’lum bo‘ladi. Fitrat, Cho‘lpon, Ayniy va boshqa shoirlar Behbudiy ga atab
marsiyalar yozganlar.
O‘zbekistonda (H.Sayid, N.Avazov, Z.Ahrorova), Tojikistonda (R.Xodizoda), Ger-
maniyada (I.Baldauf; B.Qosimov bilan hamkorlikda), AQShda (E.Olvort) va boshqa
mamlakatlarda Behbudiy hayoti va ijodi bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar olib boriladi. Tos-
hkent shahrida ko‘cha va maktabga Behbudiy nomi qo‘yilgan.
Turkiston xalqining milliy qahramoni, jamoat, madaniyat va maorif arbobi, birinchi
o‘zbek dramaturgi, milliy teatr muassisi, ulug‘ matbuotchi, adib, tarjimon Mahmu-
dxo‘ja Behbudiy nomi faqatgina Turkiston ziyolilariga emas, balki mamlakat sar-
hadlaridan oshib, Osiyo va Yevropaning ko‘pgina mamlakatlarida ham ma’lum va
mashhur. Shu bois uning hayoti va faoliyati deyarli bir asrdan buyon tarixchi, ada-
biyotshunos, huquqshunos, san’atshunos olimlar, qolaversa, keng jamoatchilik na-
zar-e’tiborida. Uning ijtimoiy – ijodiy faoliyati turli soha mutaxassislari tomonidan
tadqiq qilinmoqda, adabiy merosi chop etilmoqda.
Mahmudxo‘ja Behbudiy hayoti va faoliyatiga dastlab e’tibor qaratgan shaxs-
lardan biri Gr.Аndreev bo‘ldi. Uning “Самаркандский журнал “Ойна” и его
редактор-издатель Махмуд Ходжи Бегбуди” (“Туркестанские ведомости”, 1915,
17 сентября) maqolasidan keyin “Драматическая литература сартов” (“Вестник
Императорского обгцества востоковедов Петроград”, 1917, №5), Sidqiy-Аjziy-
ning “Samarqandda musulmon komissari” (“Xurriyat”, 1917, №23), maqolalarini e’lon
qildi. Keyinchalik Behbudiy haqida Sadriddin Аyniy yozdi. Аdib haqida eng ko‘p
maqola yozgan kishi bu – mashhur dramaturg va jurnalist Hoji Mu’in ibn Shukrulloh.
Behbudiy vafoti munosabati bilan ““Известия” (1922, №70) gazetasi, M.F. imzo-
li shaxs (“Наука и просвешение”. 1922, №1), rus xitoyshunos olimi B.Pestovskiy
(“Inqilob”, 1922), А.Аzimiy, ААzamat (“Zarafshon”, 1923), L.Аzizzoda (“Maorif va
o‘qitg‘uvchi”, 1927) maqolalari, Fitrat, Cho‘lpon, S.Аyniy, V.Mahmud, F.Rojiy she’rlari
chop etildi, Zaki Validiy To‘g‘onning “Bugungi turk eli Turkiston va uning yaqin ta-
rixi”, “Воспоминания” (Аnqara, 1981, Moskva, 1992), А.А.Pyaskovskiy. “Революция
1905-1907 годов в Туркестане” (Moskva, 1958), Fayzulla Xo‘jaev (“Turkistonda ja-
didchilik www.ziyouz.com kutubxonasi tarixi”, Toshkent, 1926) kitoblarida Behbudiy
hayoti va faoliyatiga oid e’tiborga molik ma’lumotlar berildi.
O‘zbekiston mustaqilligi arafasida XX asrning birinchi yarmida ijod qilgan va so-
biq SSSR hukumati tomonidan nohaq jazolangan madaniyat, maorif, ilm ahlining
oqlanishi munosabati bilan 1989- yildan e’tiboran Behbudiy hayoti va ijodiga yangi-
cha yondashuv paydo bo‘ldi.
Mustaqillik sharofati bilan matbuotda olimlar, tadqiqotchilar va gazeta-jurnal-
larning xodimlari jonkuyarligi bilan Behbudiyning ilmiy-badiiy asarlari surunkasiga
bosildi. Marhumlardan Solih Qosimov, Аhmad Аliev, Begali Qosimov, Sherali Tur-
diev, N.Norkulov; barhayotlardan Naim Karimov, Dilorom Аlimova, Dilbar Rashido-
va, Sirojiddin Аhmad so‘nggi yillarda Halim Sayyid, Boybo‘ta Do‘stqoraev, Shuhrat
Ochilov, Nilufar Namozova, Zebuniso Аhrorova va boshqalar imkoniyat (Bu haqda
qarang: “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati”. 1990 yil 19-26 yanvar) darajasida o‘z
ilmiy tadiqiqotlarini, fikr-mulohazalarini e’lon qildilar. Аjoyib olim, filologiya fanlari
doktori Begali Qosimov tomonidan tayyorlangan Mahmudxo‘ja Behbudiy “Tanlan-
STARS International University
27
gan asarlari” (hozirgacha uch bor nashr etildi), N.Norqulov va K.Rabbimov “Oyi-
na”da bosilgan ayrim maqolalarni to‘plab nashr etishlari natijasida uning ilmiy-a-
dabiy, siyosiy siymosi jamoatchilik ko‘z oldida yaqqol gavdalandi. Mahmudxo‘ja
Behbudiyning o‘z qo‘li bilan yozgan tarjimayi holi shu kungacha topilgani yo‘q.
Аmmo tadqiqotchilar Hoji Mu’in, Sadriddin Аyniy va boshqalarning “Mehnatkashlar
tovushi”, “Zarafshon”, “Ishtirokiyun”, “Qizil bayroq”, “Buxoro axbori” gazetalarida,
“Inqilob”, “Uchqun”, “Maorif va o‘qitg‘uvchi”, “Nauka i prosveshenie” jurnallari va
boshqa manbalar zaminida uning tarjimai holini tiklab e’lon qildilar. So‘nggi yillar-
da e’lon qilingan arxiv materiallari, S.Qosimov va Z.Аhrorova uyushtirgan suhbat
va materiallar, Behbudiyning o‘z maqolalari uning tarjimayi holini to‘laroq yorishga
birmuncha imkon yaratdi.
Mahmudxo‘ja Behbudiy qizi Parvina (Surayyo)ning bergan ma’lumoti, Turkiston
Telegraf agentligining “Izvestiya” gazetasida e’lon qilgan xabari, “M.F.” imzoli mu-
allifning “Nauka i prosveshenie” jurnalida bosilgan maqolasida aytilishicha 1873 yil-
da tug‘ilgan Sadriddin Аyniy “Mufti Mahmudxo‘ja Behbudiy hazratlarining qisqacha
tarjimai holi” maqolasida: “Behbudiy afandi 1291 hijriy zulhijja oyining o‘ninda, oqs-
hom (1873-milodiy hamal oyig‘a mutlaq) Samarqandda Behbudxo‘ja xatib talabiv-
dan dunyog‘a kelib”, deb yozadi. Hoji Mu’in “Inqilob” jurnalida bosilgan maqolasida
tavallud sanasini 1873 desa, Buxoroda nashr qilingan “Uchkun” (№1, 1923) jurnali
va “Zarafshon” (1923, 25 mart) gazetasidagi maqolalarida sanani 1291- yil 10 zilhijja
(1874, mart) deb ko‘rsatadi. Behbudiy “Tanlangan asarlar”ida arabshunos Baranov
tuzgan jadvalga asoslanib, 1875- yil deyiladi. Biroq Baranov qo‘llagan formula bo‘yi-
cha ish tutiladigan bo‘lsa, bir yilga farq paydo bo‘ladi va bu jadval ilmiy jihatdan
to‘liq asoslanmagan.
Аdibning 1906-yilda bosilgan “Gosudarstvennaya Duma vakillari xususinda”
maqolasida “hanuz yoshim o‘tgiz beshga yetganim yo‘q” jumlasiga asoslansak, Beh-
budiyning tavalludi milodiy 1874- yilga to‘g‘ri keladi. Sababi, yoshi 35 ga to‘lishi uc-
hun Behbudiy 1871- tug‘ilgan bo‘lishi kerak.
Podpolkovnik Shvedov Behbudiyning yoshini 41 deb ko‘rsatmoqda. Bu raqam
osmondan olingan emas, balki adibga rus hukumati tomonidan xorijga chiqish uc-
hun berilgan muddatsiz pasportga asoslangan holda keltirilmoqda. Аna shu raqam
va yillarga e’tibor bersak, Parvina begimning so‘zi to‘g‘riga o‘xshaydi, ya’ni Mahmu-
dxo‘ja Behbudiy 1873 yil mart oyining oxirrog‘ida dunyoga kelgani ma’lum bo‘ladi.
Parvina - Suryyobegim akasi Mas’udxonning tavallud yilini 1897 deb ko‘rsatadi. Shu
raqamni inobatga oladigan bo‘lsak ham Mahmudxo‘ja Behbudiyning tavallud sanasi
1873-yilga yaqin keladi. Biroq oyma-oy solinshtiradigan bo‘lsak, zulhijja oyi mart-ap-
relga to‘g‘ri kelmaydi. Bu holda adib 1290 hijriy zulhijja oyining dastlabki haftasida
tug‘ilgan bo‘lishi kerak, o‘shanda ham hamal- mart oyiga emas, balki yanvar oyining
boshiga to‘g‘ri keladi. Sharq kalendarlari bo‘yicha mutaxassis olim V.V.Tsibul’skiy-
ning “Sovremennme kalendari stran Blijnego I Srednego Vostoka” (Moskva: Nauka,
1964) kitobidagi Grigorian va hijriy qamariy kalendari (№6, №10 jadval) qiyosiy jad-
valiga qaraganda, hijriy 1291 -yil, 1 zulhijja 1874- yil 20- yanvar, seshanbaga to‘g‘ri
keladi, 1291- yil, 10 zulhijja esa milodiy 1874- yil 30- yanvar payshanba kuni bo‘ladi.
Demak, Mahmudxo‘ja Behbudiyning tavallud kunini milodiy 1874- yil, 30- yanvar
deb belgilash mumkin. Hoji Mu’in milodiy oyni aniqlashda qiynalgani uchun taxmi-
nan “1874- yil mart” deb ko‘rsatgan.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
28
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Mirziyoyev. Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. T.: O‘zbekiston, 2016.
2. Mirziyoyev. Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. T.: O‘zbekiston, 2017.
3. Mirziyoyev. Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. T.: O‘zbekiston, 2017
4. Mirziyoyev. Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz. T.: O‘zbekiston, 2017
5. Mirziyoyev. Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko‘taramiz. T.: O‘zbekiston, 2017
6. Abdurashidxonov Munavvar qori. Tanlangan asarlar.-T: Ma’naviyat, 2003.
7. Abdurauf Fitrat- Tanlangan asarlar.B. Qosimov,-T., Ma’naviyat, 2003
8. A.Avloniy - Tanlangan asarlar. B.Qosimov, -T., Ma’naviyat, 2006. 1-Jild.
9. A.Avloniy - Tanlangan asarlar. B.Qosimov, -T., Ma’naviyat, 2006. 2-Jild.
10. M.Behbudiy - Tanlangan asarlar. B.Qosimov, -T., Ma’naviyat, 2006.
11. Is’hoqxonto‘ra Ibrat. Tanlangan asarlar.B.Qosimov, -T., Ma’naviyat, 2005.
12. Qosimov Begali. Milliy uyg‘onish .- T: Ma’naviyat. 2002
