•Doctor axficrotnomasi, 2011, 3, Samarqancf
6
L’DK. 613.83+616-0.36.22+616.1
GIYOHVANDLAR POPULYATSIYASIDA YURAK-QON TOMIR KASALLIKLARIGA
NISBATAN EPIDEMIOLOGIK SHARO1TLAR TAVSIFI. 7-CHI AXBOROT:
GIYOHVANDLAR POPULYATSIYASIDA MIKRO- VA MAKROELEMENTLAR
GOMEOSTAZI XOLATINI EPIDEMIOLOGIK TAVSIFI
RShTYolM Andijon filiali va Andijon Davlat tibbiyot institute
Mikroelementozlar (MTOZ) ni xatarli omil si- fatida
qabul qilish lozimligi oxirgi yillardagi ilmiy tadqiqotlarda
ayniqsa keng tilga olina boshlandi. Chunki aholi orasida
mikro-makroelementlar yetislunovchiligini ko'p uchrashi
va aksariyat ka- salliklar aynan shu sabab bo'lib «ko'rtak
tutishi» yoki ohir oqibatiar berishi jamiyat taraqqiyotining
hozirgi bosqichida ham sodir bo’layotganligi tad-
qiqotchilar
tomonidan
tasdiqlana
boshlandi
(A.Raimjanov, 2001; Z.M. Niyazov, 2003).
Biz, bu ilmiy yo'naiishni O’zbekistonda dol- zarb va
ustuvor masala bo’lib qolganligini hisobga olib,
giyohvandlar
populyatsiyasida
mikro-
va
makroelementlar gomeostazi xolatini epidemiologik
tavsifini vodiyning Andijon sharoi- tida o’rgandik.
1-
jadvalda kaliy gomeostazi xolatini giyohvandlar
populyatsiyasida tavsifi aks ettiriIgan.
Undan
ko’rinadiki, tekshirilgan giyohvandlar
populyatsiyasining 91.0 foizida gipokaliemiya va faqat
9,0 foizidagina normokaliemiya xoiati aniq- lanadi.
Gipokaliemiya tarzidagi dizionik buzilishi 10 barobardan
ziyodga etib aniqlanish bilan maz- kuraholida ifodalanadi
(P0.0001).
Yoshga bog'liq holda kaliy gomeostazini buzilishi
tavsifi zikr etilgan populyatsiyada 2-jadvalda keltirilgan.
2-
jadvalda
ifodalanganidek,
gipo-
va
normokaliemiya tafovut bilan turli yosh guruhla- rida
quyidagicha aniqlandi: < 20 yoshgacha bo'Igan
o’smirlarda - 100,0 va 0,0 foiz (P<0,000I), 20-24 yoshda
- 89,7+3.4 va 10,3+3,4 foizdan yoki 26,4 barobarga
tafovullanib (PO.OOOl), 25-29 da - 91.1+2.1 va 8.9+2,1
foiz, ya'ni 10,2 barobarga farqlanib (P<0,0001), 30-34 da
- 91.1+2,1 va 8,9+2,1 foizdan yoki 82,2 foizga tafovut
bilan (PO.OOOl), 35-39 da - 96,3+2,1 va 3,7+2,1 foizdan.
ya’ni yaqin 93,0 foizga tafovutla- nib (PO.OOOl), 40-44
da - 93,8+4,3 va 6,3+4,3 foizdan (PO.OOOl) va 45
yoshdan o’tganlarda 83,3+2.8 va 16.7+4,4 foizdan yoki 5
barobarga farq bilan (P0.001).
1-
jadval
2-
jadval
Giyohvandlikka ehalingan aholi guruhlarida yoshga bog'liq bo'lib kaliy gomeostazi buzilishini tarqalishi
Yosh guruhlari
Gipokaliemiya
Normokaliemiya
_________ (K < 3,5 mekv/l)
_________ = 3,5-5,4 mekv/l)
P
n*
N**
Foizda
n*
N**
Foizda
<20
12
12
100,0
0
0
0,0
<0,0001
20-24
70
78
89.7±3,4
8
78
10,3±3.4
<0,0001
25-29
173
190
91,1±2,1
17
190
8,9±2,1
<0,0001
30-34
174
191
91,1±2,1
17
191
8,9±2,1
<0,0001
35-39
78
81
96,3±2,1
3
81
3,7±2.1
<0,0001
40-44
30
32
93,8±4,3
2
32
6,3±4,3
<0,0001
45 >
5
6
83,3±2,8
I
6
16,7±4,4
<0,001
Turli yosh guruhlarida, kaliy gomeostazi deyarli juda
yaqin bo'lgan bunday ko'rsatkichlar bilan ifodalanadi, eng
kam 45 yoshdan oshganlar- da va eng ko'p 35-39
yoshlilarda gipokaliemiya aniqlanadi (P0,001).
Kelgusi
3-jadvalda
Na
mikroelementning
giyohvandlar populyatsiyasida buzilishining xususiyatlari
ko'rsatilgan.
Mamasoiiyev N.S.,
Xoldarova G.B.,
Juraboyev B.N.,
Urinboyev U.,
Yuldashev R.N.
Tekshirilganlar
Gipokaliemiya
Normokaliemiya
P
guruhi
n* N**
Foizda
n*
N**
Foizda
20-45 yoshli giyohvandlikka
berilgan aholi populyatsiyasi
537
590
91,0
53
590
9.0
<0.001
Kaliy gomeostazi buzilishining giyohvandlarda epidemiologik xususiyatlari
5-jadval
8
Giyohvandlikka chalingan aholi orasida kaltsiydizioniyani tarqalishi
Kaltsiydizioniyani ko'rinishlari
Tekshirilganl ar
guruhi
Gipokaltsiemiya (Ca
+
< 0,9 mekv/1)
Normokaltsiemiya (Ca” < 0,9 -
1.2 mekv/1)
Giperkaltsiemiya (Ca > 1,2
mekv/1)
P
n* N** Foizda
n*
N** Foizda
n* N**
Foizda
20-45 yoshli
giyohvandlikka
berilgan
232
590
39,3
72
590
12,2
286 590
48.5
<0.05
aholi popuiyat- siyasi
6-jadval
Yoshga bog'liq holda kaltsiydizioniyani giyohvandlar populyatsiyasida tarqalishi
Tekshirilga
nlar guruhi
Gipokaltsiydizioniya
Normokaltsiemiya
Giperkaltsiemiya
Pl.3
n*
N**
Foizda
n*
N**
Foizda
n*
N**
Foizda
<20
4
12
33,3±13.6
1
12
8,3±8.0
7
12
58,3±14,2
<0,05
20-24
23
78
29,5±5,2
10
78
12.8+5.2
45
78
57,7±5,6
<0,05
25-29
79
190
41,6±3,6
26
190
13,7±2.5
85
190
44,7±3,6*
>0,05
30-34
77
191
40,3±3,5
19
191
9.9±2,2
95
191
49,7+3.6
>0,05
35-39
31
81
38,3±5,4
15
81
18.5±4.3
35
81
43,2±5,5*
>0.05
40-44
15
32
46.9+8,8*
1
32
3.1 ±3.1
16
32
5O,O±8,8
>0.05
45 >
3
6
50,0±20,4*
0
6
0,0
3
6
50,0±20.4
>0,05
Ma'lum
bo'ldiki,
bu
6-jadvalning
raqamli
ma'lumotlaridan isbotli tasdiqlanadi, yoshga bog'liq holda
gipokaltsiydizioniya to 16,7 foizga etib tafovut bilan
ko'payib aniqlanadi (P<0,05), a giperkaltsiydizioniyani
bo'lsa - 14.5 foizga farqla- nib tarqalishi kuzatiladi
(P<0.05).
Gipokaltsiy- va giperkaltsiydizioniya xoiatlari esa
turli yoshlarda farqlanib quyidagicha tarqalish bilan qayd
qilinadi: < 20 yoshda 33.3+13,6 foiz va 58,3+14,2 foiz
(P<0,05), 20-24 yoshli giyohvan- dlarda - 29,5+5,2 va
12,8+5.2 foizdan (P<0,05), 25-29 yoshda - 4I.6±3.6 va
44,7+3,6 foizdan (P>0,05), 30-34 da - 40,3+3.5 va
49.7+3.6 foizdan (P>0,05), 35-39 da - 38,3+5,4 va
43,2+5,5 foizdan (P>0,05), 40-44 da - 46,9+8,8 va
50,0±8,8 foizdan (P> 0,05) hamda 45 yoshdan o'tganlarda
- 50.0+20,4 va 50,0+20,4 foizdan (P>0,05).
Demak, kaltsiy gomeostazini buzilishi giyoh-
vandlikka berilgan aholi populyatsiyasida ancha keskin
tarzda ifodalanib namoyon bo'ladi. uni hi- sobga olish esa,
shubhasiz. klinik, prognostik va profilaktik ahamiyat kasb
etadi.
MTOZ ni turli xatarli epidemiologik omillarga
bog'liq holda giyohvandlar populyatsiyasida tarqalishi 7-
jadvalda keltirilgan.
7-jadval materiallaridan kelib chikadiki, MTOZ
giyohvandlikka berilgan aholi orasida u yoki bu asosiy
ijtimoiy-epidemioiogik xatarli omillarga bog'liq holda to
42.4 foizgacha tafovut bilan aniqlanadi (P<0,001).
Chunonchi, oilaviy nomaqbul muxitda ya- shovchi
giyohvandlarda - 11,5 foiz, aqliy
mehnatchilarda - 20,7 foiz, ya'ni to 9.2 foizgacha
ortib (P<0.05). jismoniy mehnat bilan mashg'ul
bo'lganlarda - 12,0 foiz (P>0,05), yomon yashash
sharoitida yashovchilarda - 33,6 foiz (P<0.001), noto'g'ri
ovqatlanishga bog'liq holda - 52,0 foiz (P<0,001), Ita
epidemiologik xatarli omilga alokador bo'lib - 39.8 foiz
(P<0,001) va epidemiologik xatarli omillarni 2ta-dan
ziyod kombinatsiyasiga aloqador holda rivoj olib - 43,9
foiz (P<0,05) darajalarda tarqalish bilan MTOZ mazkur
populyatsiyada qayd etiladi.
Umuman,
giyohvandlikka
chalingan
aholida
mikroelementozlar (kaliydizioniya, kaltsiydizio- niya va
natriydizioniya) muayyan omillar ta'siri ostida 12.0
foizdan 100,0 foizgacha etib qayd qilinadi. Aksariyat
uning ko'payishi yosh, yomon sharoitda yashash,
alimentar omillar va epidemiologik xatarli omillar
kombinatsiyasi ta'siri ostida ro'y beradi. Bularni hisobga
olish dispanserizatsiya, profilaktika, davolash va
reabilitatsiya ishlarini takomillashtirib ahamiyat kasb
etadi.
(Doctor аҳбогоМотая, 2011, 3, Samarqatuf
7
3-
jadval
Giyohvandlikka chalingan aholi guruhlarida natriy gomeostazi xolatini buzilishining tarqalishi
Tekshiril- ganlar
guruhi
Giponatriemiya (Na < 135
mekv/l)
Normonatriemiya (Na =
135-148 mekv/l)
Gipernatriemiya (Na
> 148 mekv/l)
P
n* N** Foizda
n
* jq**
Foizda
n* N** Foizda
20-45 yosh I i
giyohvandlikka
berilgan aholi
populyatsiyasi
461
590
78,1
129
590
21,9***
9
590
1,5***
Pl.2,3 <0,0001
3-
jadval tahlilidan kelib chiqadiki giyohvandlar
populyatsiyasida
gipernatriemiya
-
1,5
foiz,
normanatriemiya - 21,9 foiz va ularga qiyoslaganda 52,6
va 3,7 barobarga etib ko'p - 78,1 foiz darajada
giponatriemiya shaklidagi natriydizioniya xolati qayd
qilinadi (P<0,0001).
Yoshga bog'liq holda ham natriydizioniyaning o’ziga
xos tarqalishi kuzatiladi. Bu xaqdagi ma'lumotlar 4-
Jadvalda keitirilgan.
4-
jadval
Turli yoshga mansub giyohvandlar populyatsiyasida natriy gomeostazi xolatini buzilishining
tarqalishi
Tekshi-
rilgan- lar
guruhi
Giponatriemiya
Normonatriemiya
Gipernatriemiya
Pl.2,3
n*
]q**
Foizda
n*
]q**
Foizda
n*
jq**
Foizda
<20
9
12
75,0±12,5
3
12
25,0±12,5
0
0
0,0
<0.001
20-24
66
78
84,6±4,1
11
78
14,1 ±3,9
1
78
1,3±1,3
<0,001
25-29
151
190
79,5±2,9
38
190
20,0+2,9
1
190
0,5=0.5
<0,001
30 - 34
142
191
74,3±3,2
46
191
24,1±3,1
3
191
l,6±0,9
<0.001
35-39
62
81
76,5+4,7
18
81
22,2+4,6
1
81
1,2+1,2
<0,001
40-44
19
32
59,4±8,7
11
32
34,4±8.4
2
32
6,3+4,3
<0,01
45 >
3
6
50,0±6,4
2
6
33,3±5,7
1
6
16,7±4,1
<0,05
4-
jadval dalolatli ko'rsatadiki gipo,
normo- va gipernatriemiya shaklida dizionik xolat giyohvan-
dlikka berilgan aholi orasida yoshga bog'liq bo'lib tafovut
bilan aniqlanadi. Jumladan, < 20 yoshda - 75,0±12,5 foiz,
25,0=12,5 foiz va 0,0 foizdan (Pl- P2<0,001; Pl-P3-0,0001),
20-24 yoshda - 84,6±4,1, 14,1 ±3,9 va 1,3±1,3 foizdan (Pl-
P2<0,001; P1-P3-0.0001), 25-29 yoshlilarda - 79,5±2,9 foiz,
20,0=2,9 foiz va 0,5±0,5 foizdan (P<0,001), 30-34 da
74,3±3,2 foiz, 24,1±3,1 foiz va 1,6=0,9 foizdan (P<0,001),
35-39 da - 76,5±4,7 foiz, 22,2±4,6 foiz va 1,2= 1,2 foizdan
(P<0,001), 40-44 yoshda - 59,4±8,7 foiz, 34,4±8,4 foiz va
6,3±4,3 foizdan (P<0.01) va 45 yoshdan oshgan- larda -
50,0±6,4 foiz, 33,3=5.7 foiz va 16,7=4,1 foizdan (P<0,05)
- giponatriydizioniya,
normonatriemiya va gipernatriydizioniya xolatlari kuzatildi.
Yoshga bog'liq holda giponatriydizioniya 29,5 foizgacha
farq bilan (eng ko'p - 25-29 yoshda va eng kam - 45 yoshdan
oshganlarda, P<0,001). normonatri-emiya 19,2 foizgacha
farqlanib (P<0,01) va gipernatriydizioniya to 16,7 foizgacha
tafovut bilan uchraydi (P<0,01).
Demak, tekshirilgan populyatsiya guruhida asosan
giponatriemiya shaklidagi natriy gomeostazini buzilishini
uchrashi ma'lum bo'ladi.
5-
jadvalda kaltsiy gomeostazi buzilishini tar- qalishini
tahlili qilishga bag'ishlangan natijalar umumlashtirilgan.
Olingan ma'lumotlarni maxsus tahlili ko'rsat- diki,
giyohvandlikka chalingan aholi orasida 48,5 foizga etib
giperkaltsiemiya, 39,3 foiz gipokaltsiemiya va 12,2 foiz
normokaltsiemiya aniqlanadi. Normokaltsiemiyaga nisbatan
3,2 barobarga etib ko'p gipokaltsiemiya (P<0,05) va 4
martadan ziyod ortiq bo'lib giperkaltsiemiya • (P<0,01)
tarzidagi kaltsiy-dizionik xolat qayd qilinadi.
Bundan
tashqari,
ma'lum
bo'ldiki
(6-jadval)
gipokaltsiemiya
ko'pincha
yoshi
o'tganlarda,
giperkaltsiemiya esa ham o'smirlarda ham yosh o'tganlarda
birday katta darajalar bilan giyohvan- dlarda qayd qilinadi.
7-jadval
9
MTOZ ni epidemiologik va ijtimoiy omillarga bog'Iiq holda tarqalishi (sur'atda - foiz, maxrajda - mut-
loq son)
UDK:
616-071+616.1+613.83
GIYOHVANDLAR POPULYATSIYASIDA YURAK-QON TOMIR KASALLIKLARIGA
NISBATAN EPIDEMIOLOGIK
SHAROITLAR TAVSIFI.
8-CHI
AXBOROT:
GLIKEMIYA VA OQSIL ALMASHINUV1 BUZILISHLARINI EPIDEMIOLOGIK XLSl
SIYATLARI
RShTYoIM Andijon filial! va Andijon Davlat tibbiyot instituti
Tekshiruvda standart usullardan foydalanib va JSST
(1981)tavsiyalaridan kelib chiqib glikemiya naxorda va
tekshiruvchilar 75 gr. glyukoza qabul qilganlaridan keyin
1 va 2 soat utib aniqlandi. Bunda ortotoluidinli usuldan
foydalanildi.
1-
jadvalda
glikemiyaning
o’rta
darajalarini
giyohvandlar populyatsiyasida ifodalanishi ko’rsatilgan.
Ulardan
ko’rinadiki,
tekshirilgan
giyohvandlar
populyatsiyasida naxorgi glikemiya 94.32+21,66 mg% ni,
1 soatdan keyingi glikemiya 154,62 mg% ni va ikki
soatdan keyingi glikemiya 95,14 mg% ni tashkil etadi. Bu,
giyohvand bo’lmagan populyatsiyada olingan natijalarga
qiyoslaganda ancha yuqori ko’rsatkichlardir-ki, demak,
qandli diabetga moyillik tekshiriiganlarda yuqori ekanligi
e'tiborni tortadi yoki ularda metabolik sindrom /
insulinorezistentlikka moyillik ancha kuchli ifodalanadi.
2-
jadvalda glyukozaga tolerantlikning buzili- shini
(GTB) giyohvandlikka berilgan aholi orasida tarqalishi
ko’rsatilgan. Isbotlandiki, GTB umumiy 20-45 yoshli
giyohvandlar populyatsiyasida 36,52 foiz darajada
aniqlanadi, GTB 1 soatdan keyingi ko’rsatkichi - 22,35
foizni, 2 soatdan keyingisi - 11,64 foizni; GTB ni 1 va 2
soatdan keyingi dara- jasi esa 8,10 foizni tashkil etib
tarqalish bilan ku- zatiladi (Pl-P2< 0,05; Pl-P3< 0,001; Pl-
P4< 0,001;).
Biz, glikemiya va boshqa o’rganilgan xatarli omillar
o’rtasidagi korrelyatsion bog’lanishlik xususiyatlarini
ham o’rganib chiqdik (3-jadvai). Olingan natijalar
bo’yicha, ma'lum bo’ldiki, o’rganilgan xatarli omillar
(XO) o’rtasidagi korrelyatsion bog’lanishlik bir xil
ifodalanmaydi
va
turlichadir.
Umuman,
barcha
koeffitsientlar (3-jadval) orasidagi to’g’ri.
korrelyatsion bog’lanishlik ishonchli yoki ular
o'rtasida o'zaro uzviy bog'liqlik giyohvandlar po-
pulyatsiyasida kuchli ifodalangan. Maxsus tahlil- lar bilan
giyohvandlar populyatsiyasida umumiy oqsilning qonda
o'zgarishlari o'rganildi va baho- landi. Bu xaqdagi
ma'lumotlarimiz 4-jadvalda mu- jassamlashtirilgan.
Olingan natijalar dalolatlaydi- larki (4-jadval) oQsil
almashinuvi buzilishi aksa- riyat gipoproteinemiya va
juda kam miQdorda giperpro-teinemiya ko'rinishida
namoyon bo'ladi. Aksariyat 20 yoshgacha va 45 yoshdan
o'tganlarda yuqori ko'rsatkichlar bilan bu jarayonni sodir
bo'lishi kuzatiladi.
MTOZ ni tarqalishi
20-45 yoshli giyoh-
vandlikka berilgan aholi
(N=590)
11,5
20,7*
12,0™
13 6***
68
122
71
198
52,0***
39 8***
53 9***
307
235
318
MamasoHyev N.S.,
Umurzakov О. T.,
Oripov Sh. Yu.,
Urinboyev U.,
Yuldashev R.N.