Распространенность заболеваний пародонта, по данным разных авторов, достигает 98 %. Среди всех заболеваний пародонта 90-95% приходится на воспалительные процессы. У 90% взрослого населения промышленно развитых стран выявляются признаки гингивита. Проблема лечения воспалительных заболеваний пародонта всегда являлась одной из наиболее актуальных в пародонтологии. Известно, что при хроническом гингивите преобладает анаэробная флора, в связи с чем нормализация 158 микрофлоры полости рта является непременным условием рациональной терапии воспаления в пародонте
В статье рассматриваются особенности современного развития бухгалтерских информационных системы, преимущества их использования путем внедрения и развития информационных технологий, типовая структура бухгалтерской информационной системы, роль и значение автоматизации процесса бухгалтерского и финансового учета в повышение эффективности деятельности предприятий.
Чучукмия илдизи цайнатмаси ва ўлмас ўт гули дамламасининг сурункали токсик гепатитда ёглар переоксидланиш жараёнига таъсири ўрганилган. Олинган тажрибаларга кура, чучукмия илдизи цайнатмаси ва ўлмас ўт гули дамламаси гелиотрин билан чакирилган сурункали захарланишда оксидланишга карши таъсирга эга эканлиги аницланди. Шифобахш ўсимликлардан тайёрланган цайнатма ва дамлама жигарни .ҳимоя килиш таъсири бўйича, гепатопротектор силибор препаратидан крлиишаслиги келтирилган.
Ushbu ilmiy maqola sinxron tarjimani kognitiv jarayonning ekstremal tun sifatida o'rganishga bag'ishlangan. Sinxron tarjima - bu diqqat, xotira, konsentratsiya, mantiqiy fikrlash va tilko'nikmalarini o'z ichiga olganyuqori darajadagi kognitiv qobiliyatlarni talab qiladigan kasbiy faoliyatning alohida turi. Maqolada sinxron tarjimonda kognitiv yukning xususiyatlari, axborotni qayta ishlashning turli strategiyalaridan foydalanish, shuningdek, tarjimonning kognitiv ishi sifatiga stress omillarining ta'siri ko'rib chiqiladi.
Важным средством физического воспитания является закаливание. Закаливание не только повышает устойчивость организма к неблагоприятным факторам внешней среды, но и является могучим средством, обеспечивающим нормальное протекание роста и развития ребёнка. Чем младше ребёнок, тем хуже проходят в его организме процессы терморегуляции, тем быстрее при неблагоприятных условиях среды он может переохладиться или перегреться из-за малой приспособленности детей младшего возраста. Передача раздражений к центрам и ответная реакция у них протекают замедленно и не в полную силу. Их организм часто не успевает отреагировать и защитить себя от холода или жары. Поэтому детей приходится искусственно ограждать как от воздействия холода, так и от перегревания, чтобы предупредить возникновение у них различных заболеваний.
Диссертация мавзусининг долзарблиги. Ҳозирги кунда жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти маълумотларига кўра ХХI асрнинг муаммоларидан бири бу полипрагмазиядир. Яллиғланишга қарши дори воситалари энг кўп ишлатиладиган дори воситалари гуруҳига киради. Сўнгги пайтларда полипрагмазия ятрогения натижаси бўлиб, соғлиқни сақлашнинг жиддий муаммоларига айланган. Дори воситаларининг фармакотерапевтик хусусиятларини пасайтириш беморларни даволаш харажатларининг ошишига сабаб бўлади. Бунинг оқибатида полипрагмазия муаммоси нафақат тиббий, балки ижтимоий муаммолар эканлиги ва унга ечим топиш долзарб вазифа эканлигини кўрсатади. Жаҳон бўйича ҳозирги вақтда полипрагмазияда яллиғланишга қарши дорилар билан курашиш ҳар қандай ёшдаги беморларга тиббий ёрдам кўрсатишда амалга оширилмоқда. Организмдаги бошқа аъзолар қатори жигарга ҳам полипрагмазия таъсири, дорилар таъсирида жигарда юз берадиган турли патологик ҳолатлар, шунингдек жигар морфологик ўзгаришларини ўрганиш бўйича илмий тадқиқотлар ўтказилмоқда. Дори дармонлар таъсирида жигарда юзага чикадиган касалликлар улар асоратлари ўрганилган ва даволаш профилактика йўллари тавсия этилган. Аммо, бир вақтнинг ўзида бир нечта яллиғланишга қарши препаратлар таъсирида жигарда бўлиши мумкин бўлган морфологик ўзгаришларни ўрганишга бағишланган ишлар жуда кам. Мамлакатимизда тиббиёт соҳасини ривожлантириш, хусусан, жигарнинг функционал ва органик фаолиятининг бузилиши, касалликлари ва унинг асоратларини камайтириш, шунингдек, касалликнинг даволаш усулларини такомиллаштириш ва олдини олишга қаратилган кенг қамровли чора тадбирлар амалга оширилиб муайян натижаларга эришилмоқда. Бу борада 2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегиясининг еттита устувор йўналишига мувофиқ аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш даражасини янги босқичга кўтаришда «...бирламчи тиббий-санитария хизматида аҳолига малакали хизмат кўрсатиш сифатини яхшилаш ...» каби вазифалар белгиланган. Ушбу вазифадан келиб чиққан ҳолда полипрагмазияда оқ зотсиз каламушларнинг жигар паренхимаси морфологик ва морфометрик таҳлили, жигарнинг мутлоқ вазни, узунлиги, кенглиги, калинлиги, хажми, гепатоцидларнинг кўндаланг ўлчами, марказий веналар диаметри, бўлаклараро артерия диаметри, бўлаклараро вена диаметри ва ўт йўлларининг диаметрлари солиштирма таҳлили, уларнинг экспериментал жигарда полипрагмазия шароитида ўзгаришларини баҳолаш натижасида касалликларининг профилактикасини ишлаб чиқиш, ҳамда даволаш тадбирларини такомиллаштириш орқали касаллик натижасида юзага келадиган асоратларини камайтириш имконини берган. Мавжуд адабий маълумотларни ўрганиш полипрагмазиянинг жигар морфометрик ўзгаришларига таъсири, яъни жигар тўқималари параметрларининг структуравий ва морфологик ҳолати ҳақида маълумот йўқлигини тасдиқлаган.
Мазкур диссертация тадқиқоти Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 12 ноябрдаги ПФ-6110-сон «Бирламчи тиббийсанитария ёрдами муассасалари фаолиятига мутлақо янги механизмларни жорий қилиш ва соғлиқни сақлаш тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар самарадорлигини янада ошириш чора тадбирлари тўғрисида» ги ва 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон «2022-2026 йилларда Янги Ўзбекистонни ривожлантириш стратегияси тўғрисида» ги Фармонлари, 2020 йил 10 ноябрдаги ПҚ-4887-сон «Аҳолининг соғлом овқатланишини таъминлаш бўйича қўшимча чора тадбирлар тўғрисида» ва 2020 йил 12 ноябрдаги ПҚ4891-сон «Тиббий профилактика ишлари самарадорлигини янада ошириш орқали жамоат саломатлигини таъминлашга оид қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида»ги Қарорлари ҳамда мазкур фаолиятга тегишли бошқа меъёрийҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга муайян даражада хизмат қилган.
Бу дори билан ўзаро таъсир қилиш муаммосига бўлган қизиқишнинг ортиши ва фармакологик таъсирларни ривожлантириш механизмларини ва яллиғланишга қарши препаратларни биргаликда қўллаш билан салбий дори реакциялари хавфини ўрганишнинг муҳимлиги сабабидир.
Келтирилган маълумотлар шуни кўрсатадики, ҳозирги вақтда полипрагмазияда яллиғланишга қарши дорилар билан курашиш ҳар қандай ёшдаги беморларга тиббий ёрдам кўрсатишда муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.
Бу эса ушбу беморларни даволашда дори воситаларини энг самарали ва хавфсиз ишлатишга қаратилган чора тадбирларни ишлаб чиқиш зарурлигини тақозо этади, тиббий ёрдам сифатини яхшилайди ва дори реакциялари сонини камайтиради.
Жигарнинг морфофункционал ҳолатини ўрганиш морфология ва клиник биокимё мутахассисларининг метаболизмнинг муҳим роли, плазма оқсиллари ва липопротеинларнинг синтези, билирубиннинг конюгацияси ва сафро ҳосил бўлиши, детоксикация ва бошқа муҳим функциялар (О.Г. Аркҳипова, 2010; И.М. Росли, Ю.А. Шуляк, 2014).
Жигар овқат ҳазм қилиш тизимининг патологияси инсон касалланиши ва ўлим ҳолатларининг структурасида етакчи ўринлардан бирини эгаллайди. Овқат ҳазм қилиш тизимининг касалликлари ривожланишнинг бузилиши, парҳезнинг бузилиши ва овқат ҳазм қилиш жараёнининг таркибий ва функционал ҳолатига асосланган.
Овқат ҳазм қилиш тизими баъзан ошқозон-ичак тракти деб аталади, лекин на номи ва на вазифалари тўлиқ ушбу системанинг тизим компонентларини таърифлайди. Жигар овқат ҳазм қилиш тизими аъзолари, қон ивиши омиллари ва ҳазм билан боғлиқ бўлмаган гормонлар ишлаб чиқаришда, қондаги заҳарли моддаларни организмдан чиқариб ташлашда, кимёвий дорилар натижасидаги ўзгаришларни мувозанатини сақлашда, шунингдек, тананинг иммун жавоб реакцияларида иштирок этади (П.А. Елясин, С.В. Залавина 2018).
Жигар шикастланиши нафақат вируслар ёки гепатотропик токсинлар, балки кўплаб препаратлар (Ҳомерики С.Г., 2008) билан ҳам боғлиқ бўлиши мумкин. Одатда, бу дори воситаларига нисбатан юқори сезувчанликка эга бўлган ва инсоннинг индивидуал генетик хусусиятларига боғлиқ бўлган шахсларда содир бўлади. Ўткир шикастланиш орган паренхимасида гепатоцитларга цитотоксик ёки цитолитик таъсир туфайли, сафро чиқариш тизимининг элементларида (холестатик шикастланишлар) ёки комбинацияланган бўлиши мумкин. Турли маълумотларга кўра, клиник жиҳатдан аниқланган сариқлик ҳолатларининг 5% дан ортиғи дори воситаларига қабул қилиш билан боғлиқ. Шу билан бирга, 10% ҳолларда номаълум этиологиянинг сурункали гепатит билан оғриган беморларни текширишда лаборатория параметрларининг ўзгариши дори воситаларига қабул қилиш билан боғлиқ бўлиши мумкин (Давиес М. Ҳ., 2010).
Тахминан 90% ҳолларда вирусли гепатит ўткир бошланади (Гомерики С.Г., 2008). Қонда аланин аминотрансфераза (АЛТ) нинг фаоллиги икки баробардан зиёдроқ ортади, бу гепатоцитлар цитолизининг белгиси ҳисобланади. Бу фермент апикал гепатоцитлар мембрана ва ўт йўллари эпителиал ҳужайраларида ҳам мавжуд, чунки ишқорий фосфатаза (ИФ) ўсиш, холестаз ферментатив маркер ҳисобланади. Ушбу ферментларнинг нисбати билан патологик жараённинг табиати (Лазебник Л.Б., 2009) баҳоланиши мумкин. Ўткир препаратвор гепатит кўп жиҳатдан ўткир вирусли гепатитга ўхшайди.
Клиник кўринишлар асосан морфологик субстрат билан белгиланади ва некротизацияланган жигар тўқималарининг топографияси ва ҳажмига боғлиқ (Ласкин Д.Л., 2010). Жигар етишмовчилиги ривожланиши (Исхак К. Г., 2011) билан оғриган ўткир гепатитда дориларни олиб ташлашда тез тескари ривожланиш билан ўпкадан фарқ қилади.
Жигарнинг функцияси ва тузилишида унинг регенерация билан тиклаш вазифаси катта аҳамиятга эга бўлиб, бу организмнинг ҳаётий фаолияти давомида бажарадиган функцияларнинг ўзига хос хилма-хиллиги билан изоҳланади (Тармакова С.С., 2011).
Ушбу муҳим органнинг патологияси ва унинг терапияси масалаларини ўрганишда лаборатория ва қишлоқ хўжалик ҳайвонларида кенг қамровли тадқиқотлар ўтказиш оқланади, чунки бу лаборатория шароитида экспериментдан кўра кўпроқ инсон ва ҳайвон касалликларида дори воситаларининг таъсирини баҳолашдан иборат (Каратаев А.Р., 2014).
Жигар касалликларида жигар ва ичак микрофлораси организмдаги оксидловчи реакциялар орқали токсик бирикмалардан тананинг тўсиқ вазифасини бажарадиган иккита асосий детоксификатсия тизими ёки ичакдаги гидролитик ва регенератив жараёнлар орқали амалга оширади. (Шендерлар, 2018). Жигар ва ичак микрофлораси организмдаги гомеостаз тизимини биргаликда тартибга солади, бу уларнинг яқин ўзаро таъсирини кўрсатади.
Натижада, жигар шикастланиши ичакда яшовчи микроорганизмларнинг таркибига таъсир қилади ва унинг нормализацияси орқали жигарнинг функционал ҳолатини яхшилаш мумкин (Бондар, Подимова, Золотаревский, 2015; Плюш, 2014; Саркисов, 2010; Чернух, 2019).
Статистик маълумотлар шуни кўрсатадики, яллиғланишга қарши дори воситалари полипрагмазияси тез-тез учрайди ва ҳар қандай мутахассис шифокор ҳам бунга йўл қўйиши мумкин. Бунга COVID-19 пандемияси даврида айниқса кўпрок йўл қўйилган.
Ҳозирги вақтда жигарда патологик жараёнларни ўрганишга тавсифловчи ёндашув етарли эмас. Орган ва тўқималарда ўзгаришларни аниқ ва обьектив баҳолаш учун микропрепаратлар, хусусан, морфометрик, тадқиқот усуллари ва олинган маълумотларнинг статистик таҳлилини кенг қўллаш керак, бу нафақат ўрганилаётган ҳодисаларнинг характерини ва тавсифини баҳолашнинг аниқлигини оширибгина қолмай, балки морфологик ташхисни ҳам объективлаштиради [Волков В.П., 2016].
Экспериментда ва одамларда турли патологик шароитларда (адабиётда (Пиголкин Ю.И., Богомолов Д.В., 2012, Комори К., Нагино М., Нимура Й., 2016) морфометрик кўрсаткичлар тасвирланган: ўртача диаметри ва гепатоцитларнинг ўртача майдони, гепатоцитларнинг кўндаланг кесимининг ўртача майдони, паренхиманинг нисбий майдони, паренхиматоз зичлиги, паренхима кўндаланг кесими майдонининг улуши, гепатоцитларнинг умумий ҳажми, марказий томирларнинг ядролари, синусоид капиллярлар, портал трактлари. Мавжуд кўрсаткичларни ҳам солиштириш мумкин эмас, ёки баъзан қарама-қарши (Захараш А.Д., 2015, Тсаи Г.Э., Копосова С.А., 2018). Илмий манбаларни таҳлил қилиш шуни кўрсатадики, нормада ва патологияда интраорган қон айланиш ва ўт йўллари ҳақида деярли ҳеч қандай морфометрик маълумотлар мавжуд эмас. Таҳлил усули ва техникаси сезиларли даражада фарқ қилади.
Жигарнинг морфофункционал ҳолатини таҳлил қилишнинг гистологик усуллари турли этиологияларнинг жигар касалликларини ташхислаш ва дифференциал ташхислашда кенг қўлланилади. Бироқ, уларнинг натижалари ҳар доим ҳам бутун орган структурасининг бузилишини акс эттирмайди (Булатова И.А., 2012). Буларнинг барчаси биргаликда тадқиқотчиларнинг жигар патологиясини баҳолашнинг янги усулларини излашга бўлган қизиқишини оширади, бу жигар патоморфологик тузилмаларидаги ўзгаришлар мезонларини бир нечта яллиғланишга қарши воситалар, яъни полипрагмазия ҳолатида микропрепаратда баҳолаш билан боғлиқ бўлиши мумкин.
Ҳозирги кунда Ўзбекистон соғлиқни сақлаш соҳасида тиббиёт амалиётида полипрагмазия ҳолатларини камайтириш бўйича фаол ишлар олиб борилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 191сонли 18.06-сонли буйруғи 2010 йилдаги “Дори-дармонларни буюриш ва тиббий профилактика муассасаларида беморни дори-дармонларни қабул қилиш, сақлаш ва улардан фойдаланиш тартиби тўғрисидаги Низомни, шунингдек дорихоналар томонидан аҳолига дори-дармонлар рецепти асосида таътилни тасдиқлаш тўғрисида” ишлаб чиқилган. (29.06.2010 Н 2118 да Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан рўйхатга олинган). Ўзбекистон Республикаси Президентининг 30 декабр 2019 йилдаги қарори. ПҚ-4554 "Ўзбекистон Республикаси фармацевтика саноатида ислоҳотларни чуқурлаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида".
Бу дори билан ўзаро таъсир қилиш муаммосига бўлган қизиқишнинг ортиши ва фармакологик таъсирларни ривожлантириш механизмларини ва яллиғланишга қарши дори воситаларини биргаликда қўллаш билан салбий дори реакциялари хавфини ўрганишнинг муҳимлиги сабабидир.
Келтирилган маълумотлар шуни кўрсатадики, ҳозирги вақтда полипрагмазияда яллиғланишга қарши дорилар билан курашиш ҳар қандай ёшдаги беморларга тиббий ёрдам кўрсатишда муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.
Бу эса ушбу беморларни даволашда дори воситаларини энг самарали ва хавфсиз ишлатишга қаратилган стратегияни ишлаб чиқиш зарурлигини тақозо этади, тиббий ёрдам сифатини яхшилайди ва дори реакциялари сонини камайтиради.
Тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланишининг устувор йўналишларига мослиги. Диссертация ишининг мавзуси Ўзбекистон Республикасининг етакчи тиббиёт олий ўқув юртларининг асосий илмий йўналишларига мувофиқ бажарилди. Ушбу иш "Тиббиёт ва фармакология" фан-техника тараққиётининг устувор йўналишига мувофиқ амалга оширилди.
Муаммонинг ўрганилганлик даражаси. Полипрагмазия - бир вақтнинг ўзида, кўпинча асоссиз кўплаб дори дармонларни қабул қилиш. Замонавий позициялардан овқат ҳазм қилиш тизимида жигар ҳимоя функциясини бажарадиган муҳим аъзо ва иммунитет тизимининг муҳим таркибий қисми сифатида қаралади (Тешаев Ш.Ж., 2001; Ражабов A.Б., 2003). Бир ёки бир нечта патологиядан келиб чиққан ҳар қандай зарар жигар хужайраси ҳимоя тўсиқлари, токсемиянинг ривожланиши, иммунитетнинг пасайиши ва гомеостазнинг бузилишига олиб келади (Пермяков П.К., Паркхоменко Ю.Г., 2015). Дори воситаларини бир вақтнинг ўзида асоссиз равишда ишлатилишини олдини олиш учун комбинацияларда дори воситалари қўллашни яхшилаш, дориларни оқилона ишлатиш мақсадида полипрагмазия ҳолатида жигар параметрларида морфометрик ўзгаришларни ўрганиш масаласи жорий этилмоқда. Жигар шикастланиши нафақат вируслар ёки гепатотропик токсинлар, балки кўплаб препаратлар (Хомерики С.Г., 2008) билан ҳам боғлиқ бўлиши мумкин. Одатда, бу дори-дармонларга нисбатан юқори сезувчанликка эга бўлган ва инсоннинг индивидуал генетик хусусиятларига боғлиқ бўлган шахсларда содир бўлади. Ўткир шикастланиш орган паренхимасида гепатоцитларга цитотоксик ёки цитолитик тасир туфайли, сафро чиқариш тизимининг элементларида (холестатик шикастланиш) ёки комбинацияланган бўлиши мумкин. Турли маълумотларга кўра, клиник жиҳатдан аниқланган сариқлик ҳолатларининг 5% дан ортиғи дори-дармонларни қабул қилиш билан боғлиқ. Шу билан бирга, 10% ҳолларда номаълум этиологиянинг сурункали гепатит билан оғриган беморларни текширишда лаборатория параметрларининг ўзгариши дори-дармонларни қабул қилиш билан боғлиқ бўлиши мумкин (Давиес М. Х., 2010). Клиник кўринишлар асосан морфологик субстрат билан белгиланади ва некротизацияланган жигар тўқималарининг топографияси ва ҳажмига боғлиқ (Ласкин Д.Л., 2010). Жигар етишмовчилиги ривожланиши (Исхак К. Г., 2011) билан оғир, фулминант гепатитга препаратни олиб ташлашда тез тескари ривожланиш билан ўпкадан фарқ қилади. Жигарнинг функционал ҳолати ва тузилишини унинг регенерация хусусияти билан қайта тиклаш вазифаси катта аҳамиятга эга бўлиб, бу организмнинг ҳаётий фаолияти давомида бажарадиган функцияларнинг ўзига хос хилма-хиллиги билан изоҳланади (Тармакова С.С., 2011). Ушбу муҳим органнинг патологияси ва унинг терапияси масалаларини ўрганишда лаборатория ва қишлоқ хўжалик ҳайвонларида кенг қамровли тадқиқотлар ўтказиш оқланади, чунки бу лаборатория шароитида экспериментдан кўра кўпроқ инсон ва ҳайвон касалликларида дори воситаларининг таъсирини баҳолашдан иборат (Каратаев А.Р., 2014). Жигар касалликларида жигар организмдаги оксидловчи реакциялар орқали токсик бирикмалардан тананинг тўсиқ вазифасини бажарадиган иккита асосий детоксикация тизими жараёнларларда иштирок этади (Шендерлар, 2018). Жигар организмдаги гомеостаз тизимини тартибга солади. Натижада, жигар шикастланиши ичакда яшовчи микроорганизмларнинг таркибига таъсир қилади ва унинг нормализацияси орқали жигарнинг функционал ҳолатини яхшилаш мумкин (Золотаревский Б.П., 2015; Плюш, 2014; Саркисов, 2010; Чернух, 2019).
Статистик маълумотлар шуни кўрсатадики, яллиғланишга қарши дори воситалари полипрагмазияси тез-тез учрайди ва ҳар қандай мутахассис шифокор ҳам бунга йўл қўйиши мумкин. Бунга COVID-19 пандемияси даврида айниқса кўпрок йўл қўйилган.
Ҳозирги вақтда жигарда патологик жараёнларни ўрганишга тавсифловчи ёндашув етарли эмас. Орган ва тўқималарда ўзгаришларни аниқ ва обьектив баҳолаш учун микропрепаратлар, хусусан, морфометрик, тадқиқот усуллари ва олинган маълумотларнинг статистик таҳлилини кенг қўллаш керак, бу нафақат ўрганилаётган ҳодисаларнинг характерини ва тавсифини баҳолашнинг аниқлигини оширибгина қолмай, балки морфологик ташхисни ҳам объективлаштиради (Волков В.П., 2016).
Экспериментда ва одамларда турли патологик шароитларда (адабиётда [Пиголкин Ю.И., Богомолов Д.В., 2012, Комори К., Нагино М., Нимура Й., 2016] морфометрик кўрсаткичлар тасвирланган: ўртача диаметри ва гепатоцитларнинг ўртача майдони, гепатоцитларнинг кўндаланг кесимининг ўртача майдони, паренхиманинг нисбий майдони, паренхиматоз зичлиги, паренхима кўндаланг кесими майдонининг улуши, гепатоцитларнинг умумий ҳажми, марказий томирларнинг ядролари, синусоид капиллярлар, портал трактлари. Мавжуд кўрсаткичларни ҳам солиштириш мумкин эмас, ёки баъзан қарама-қарши (Захараш А.Д., 2015, Тсаи Г.Э., Копосова С.А., 2018).
Илмий манбаларни таҳлил қилиш шуни кўрсатадики, нормада ва патологияда интраорган қон айланиш ва ўт йўллари ҳақида деярли ҳеч қандай морфометрик маълумотлар мавжуд эмас. Таҳлил усули ва техникаси сезиларли даражада фарқ қилади.
Жигарнинг морфофункционал ҳолатини таҳлил қилишнинг гистологик усуллари турли этиологияларнинг жигар касалликларини ташхислаш ва дифференциал ташхислашда кенг қўлланилади. Бироқ, уларнинг натижалари ҳар доим ҳам бутун орган структурасининг бузилишини акс эттирмайди (Булатова И.А., 2012). Буларнинг барчаси биргаликда тадқиқотчиларнинг жигар патологиясини баҳолашнинг янги усулларини излашга бўлган қизиқишини оширади, бу жигар патоморфологик тузилмаларидаги ўзгаришлар мезонларини бир нечта яллиғланишга қарши воситалар, яъни полипрагмазия ҳолатида микропрепаратда баҳолаш билан боғлиқ бўлиши мумкин.
Тадқиқотнинг диссертация бажарилган олий таълим муассасанинг илмий-тадқиқот ишлари режалари билан боғлиқлиги. Диссертация тадқиқоти Самарқанд давлат тиббиёт университети илмий–тадқиқот ишлари режасига мувофиқ 5436 №012000260 "Инсон учун ижтимоий аҳамиятга эга инфекцион ва ноинфекцион этиологияли касалликларнинг профилактикаси, диагностикаси ва давоси учун илғор технологияларни ишлаб чиқиш." (20192023 йй) илмий лойиҳаси доирасида амалга оширилган.
Тадқиқотнинг мақсади полипрагмазияда яллиғланишга қарши дори воситалари таъсирида 5 ойлик бўлган оқ зотсиз каламуш жигар паренхимасидаги морфологик ўзгаришларнинг хусусиятларини аниқлаш ва баҳолашдан иборат бўлган. Тадқиқотнинг вазифалари: 5 ойлик оқ зотсиз каламушлар жигарининг меъёрий морфологик кўрсаткичларини ўрганиш ва баҳолаш; бир вақтнинг ўзида икки, уч, тўрт, бешта яллиғланишга қарши дори воситалари қўллаган ҳолда лаборатория ҳайвонлари жигарининг морфологик ўзгаришларини аниқлаш; бир вактнинг ўзида икки, уч, турт, бешта яллиғланишга қарши дори воситаларини қўллаган ҳолда оқ зотсиз каламушлар жигарининг морфометрик ўзгаришларини аниқлаш; 5 ойлик оқ зотсиз каламушлар жигарининг морфометрик кўрсаткичларини меъёрда ва полипрагмазияда яллиғланишга қарши дори воситалари таъсири ҳолатида қиёсий ўрганиш.
Тадқиқотнинг объекти сифатида тажрибавий тадқиқотлар ўтказиш мақсадида 250 та эркак жинсига мансуб 200-250 гр оғирликдаги оқ зотсиз каламушлар олинган.
Тадқиқотнинг предмети бўлиб жигар тўқимасининг умумий макропрепарати ва экспериментал каламушлар жигар тўқимасининг турли қисмларидан олинган гистологик материаллар хизмат қилган.
Тадқиқотнинг усуллари. Қўйилган вазифаларни ҳал этиш учун экспериментал, морфологик, морфометрик ва статистик тадқиқот усулларидан фойдаланилган.
Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат: яллиғланишга қарши препаратлар полипрагмазияси жигар тузилмаларининг барча параметрларига салбий таъсир кўрсатади. Полипрагмазия таъсирида жигар абсолют оғирлиги, ҳажми, жигар паренхимасининг морфологик кўрсаткичларининг пасайиши кузатилади. Морфометрик параметрларнинг кичрайиши полипрагмазиядаги дори воситаларининг сонига боғлиқ. Дори воситалари сонининг оширилиши жигардаги патоморфологик жараёнларни чуқурлаштирган;
ЯҚД воситалари таъсирида гепатоцитларнинг кўндаланг диаметри, цитоплазмаси диаметрининг ўзгаришлари турлича бўлиб, 2 ва 3 та дори воситаси бирга қўлланилганда бу ўлчамларнинг кичрайиши кузатилса, 4 ва 5 та дори воситаси бирга қўлланилганда ҳужайра шиши келиб чиқиши ҳисобига катталашиши кузатилган; полипрагмазия шароитида ҳайвонларда жигар капиллярлари ҳолати ва ички ўт йўллари, шунингдек, биологик мембраналар ҳам ўрганилган, бунинг натижасида жигарнинг структуравий тузилиши жигар тўқимаси деструкцияси ривожланиши ва ушбу ҳолатнинг морфофункционал асослари кўрсатиб берилган.
Тадқиқотнинг амалий натижалари қуйидагилардан иборат: Жигар паренхимасининг макро ва микроскопик тузилишини ўрганиш натижалари ва унинг таркибий ўзгаришлари полипрагмазия ҳолатида организмда юзага келадиган мураккаб патологик жараёнларнинг механизмини очиб берган.
Оқ зотсиз каламушлар жигаридаги структуравий ўзгаришларни нормал ва полипрагмазия ҳолатида ўрганиш ушбу препаратларнинг энг муҳим ва кескин комбинацияларини аниқлашга имкон берган.
Тадқиқот натижаларининг ишончлилиги тадқиқотда қўлланилган замонавий ўзаро бир-бирини тўлдирувчи экспериментал, морфометрик, лаборатор ва статистик усуллар билан тасдиқланади, бу жигар паренхимасисининг марфологик ва функционал параметрлари ўзгаришларининг энг характерли қонуниятларини аниқлашга имкон берди, шунингдек, оқ зотсиз каламушлар жигари паренхимасидаги патологик ўзгаришларнинг шаклланиши ва ривожланишини аниклашга ёрдам берган.
Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Олинган илмий натижаларга асосланиб, нормал шароитда ва полипрагмазия таъсирида каламушлар жигарининг морфологик ва функционал хусусиятлари:
Тасдиқланган услубий тавсиялар: “Яллиғланишга қарши дори воситалари полипрагмазиясида жигарлар морфометрик параметрларини аниқлаш методологияси” (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 14.03.2022 йилдаги 8н-р/265-сонли хулосаси) ва “Яллиғланишга қарши дори воситалари полипрагмазиясида жигар морфометрик параметрларини аниқлаш методологияси” (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йилдаги 8 н-з 180-сонли хулосаси), электрон ҳисоблаш машиналари учун яратилаган дастури №DGU 1038 "Жигарда полипрагмазия натижасида юзага келадиган морфологик ўзгаришлар қиёсий тавсифини ўрганиш учун дастур".
Ушбу тавсиялар полипрагмазия таъсирида жигардаги морфологик ўзгаришларни аниқлаш, уларни ўз вақтида даволаш ва асоратларнинг олдини олиш тартибини тизимли равишда ташкил этишга имкон берган.
Полипрагмазия таъсирида жигар тузилишидаги морфофункционал хусусиятлар ва морфометрик ўзгаришларни ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд филиали ва Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси амалиётига жорий етилди (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 14.03.2022 йилдаги 8н-р/265-сонли ва 2022 йилдаги 8 н-з 180-сонли хулосаси). Олинган тадқиқот маълумотларини амалга ошириш морфологик параметрлар бўйича органопатологияни эрта ташхислаш, даволаш ва башорат қилиш, ҳаёт сифатини яхшилаш ва асоратлар сонини камайтириш усулларини ишлаб чиқиш имконини берган.
Тадқиқот натижаларининг апробацияси. Мазкур тадқиқот натижалари жами 5 та илмий анжуманларда, жумладан, 2 та халқаро ва 3 та Республика миқёсидаги илмий-амалий анжуманларида муҳокамадан ўтказилган.
Тадқиқот натижаларининг эълон қилинганлиги. Диссертация мавзуси бўйича жами 18 та илмий иш чоп этилган бўлиб, шулардан Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комиссиясининг диссертациялар асосий илмий натижаларини чоп этиш учун тавсия этилган илмий нашрларда 5 та мақола, жумладан, 4 таси республика ва 1 таси хорижий журналларда нашр этилган.
Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми. Диссертация таркиби кириш, учта боб, хулоса, фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан иборат. Диссертациянинг ҳажми 103 бетни ташкил этган.
Евросиёнинг бронза даври жамияти чуқур ижтимоий иқтисодий ва маданий жараёнларнинг кечиши билар тавсифланади. Мил. авв. II минг йилликда Марказий Осиёнинг шимолий даштларида кўчманчи чорвачилик хўжалик шаклини юритган Андронов маданиятига мансуб қабилалар яшаган. Улар асосан кўчманчи чорвачилик ва қисман лалми деҳқончилик хўжалиги билан кун кечирган.
Узбекистан, будучи членом мирового сообщества, объединяет в своих границах различные по социальной и национальной принадлежности группы населения. Она испытывает на себе действие двух основных тенденций развития: центростремительной и центробежной, источниками зарождения которых, служат внутренние и внешние причины. Происходят важные процессы, не поняв которые и не сделав соответствующих выводов, невозможно четко представить себе, где мы находимся, и что нас ожидает в этом взаимозависимом и в то же время неустойчивом мире ХХI века.
Ушбу мақолада Термиз археология музейининг саккизинчи кўргазма зали Амир Темур ва темурийлар даврида Термиз ва Чағониён маданиятига бағишланган бўлиб, ушбу кўргазма залида Қирққиз, Кокилдор ота, саййидлар, мақбара Султон Саодат мажмуаси макетлари, сирланган уй-рўзғор буюмлари, Амир Темур давлати харитаси, мис тангалар, шахмат доналари ва ҳарбий анжомлар намойиш этиб келинмоқда. 1370 йилдан-ХVI аср бошларигача бўлган даврни ўз ичига қамраб олган ушбу зал кўргазмаларида намойиш этилаётган ашёвий манбалар Термиз ва Чағониён амалий санъатининг Амир Темур давлати бошқа марказий шаҳарлари маданияти билан ҳамоҳанг тараққий этганлигидан далолат беради.