Мақолада Алишер Навоий асарларида “маъни” ва “аҳли маоний” истилоҳларининг қўлланиши ва бадиий талқини масаласи таҳлилга тортилган. Буюк мутафаккир ижодида ушбу тушунчалар талқини қуйидаги тасниф асосида тадқиқ қилинган: 1) “маъни”, “маоний” истилоҳларининг моҳиятини очувчи фикрлар ифодаси; 2) маоний аҳлининг даражаси баландлиги ва уларнинг қарашлари жамият ҳаёти ҳамда миллат бадиий-эстетик тафаккури учун мезон бўла олиши; 3) маоний аҳлига мансуб салафлар ва замондошлар васфи; 4) аҳли маъни ва аҳли сурат муносабати масаласи. Мазкур тушунчалар Алишер Навоий асарларининг ботиний моҳиятини, ирфоний-эстетик мазмунини теранроқ англаш имконини бериши жиҳатидан қимматлидир. Буюк мутафаккир лирик шеърлари ҳамда “Хамса” достонларини “маъни” ва “аҳли маоний” истилоҳлари контекстида текшириш уларнинг янги маъно қирраларини кашф этишда алоҳида аҳамиятга эга. Мақолада Навоий асарлари биринчи марта айни тушунчалар асосида таҳлилга тортилган. Ушбу мақолада илмий муаммо Алишер Навоийнинг “Бадойиъ ул-бидоя”девони, “Хазойину-л-маоний” куллиёти, “Хамса” достонлари, “Мажолису-н-нафоис” тазкираси, “Лисону-т-тайр”, “Муҳокамату-л-луғатайн”, “Маҳбубу-л-қулуб”, “Хамсату-л-мутаҳаййирин”, “Насойиму-л-муҳаббат”, “Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер” каби асарлари мисолида ўрганилган. Зарур ўринларда Алишер Навоий қарашлари буюк салафи Низомий Ганжавий фикрлари билан қиёсий таҳлил этилган. Таҳлил жараёнида илмий қарашларни асослаш учун Давлатшоҳ Самарқандийнинг “Тазкирату-ш-шуаро”, Деҳхудонинг “Луғатнома”, Ғиёсиддин Хондамирнинг “Макориму-л-ахлоқ” асарларига мурожаат қилинган. Тадқиқот натижасида Алишер Навоий ижодида “маъни” истилоҳи “сурат”нинг зидди бўлиб, зоҳирий мазмунни эмас, ботиний моҳиятни ифода этиши, “маоний” тушунчаси эса фикрни бадиий ифодалаш асоси ҳисобланган маоний илмини англатиши аниқланган. “Аҳли маоний” бирикмаси янада кенгроқ моҳиятни ифодалаши, мажоз воситасида Ҳақни англагувчи ҳақиқат ва маърифат аҳли мазмунида талқин этилиб, буюк шоир ижод концепцияси билан боғлиқ тушунча экани ҳақидаги хулосага келинган.
Буюк озарбайжон шоири шайх Низомий Ганжавий жаҳон адабиётидаги ноёб поэтик ҳодиса – хамсачиликни бошлаб берди. Гарчи форсийда битган бўлса ҳам, улуғ шоирнинг “Панж ганж”ида туркий тафаккур, туркий руҳ акс этгани маълум . Улуғ ўзбек мутафаккири ҳазрат Алишер Навоий эса “Хамса”си билан Низомий Ганжавий бошлаган поэтик анъанани янгилаш баробарида юксак тараққиёт босқичига кўтарди. Озарбайжонўзбек адабий алоқаларига доир эътиборга молик илмий тадқиқотлар муаллифи профессор Алмаз Улвийнинг ёзишича, Алишер Навоий Низомий анъаналарини изчил давом эттириш билан чекланмай, туркий адабиётнинг тараққиёт даражасини янада юксалтирди . Зеро, буюк салафига бўлган эҳтиром, унинг поэтик тафаккур такомилидаги беназир хизматлари эътирофи ҳазрат Алишер Навоий “Хамса”сининг ҳар бир достонида яққол сезилиб туради. “Хамса” достонларининг алоҳида боблари унинг васфига бағишлангани ҳам буни тасдиқлайди.
Одамларнинг ўз соғлиғини сақлашга нисбатан мотивациясига таъсир қилувчи руҳий хусусиятларни ўрганиш муҳим ва долзарб ҳисобланади. Беморлар клиник текшируви, анкета билан сўровнома ўтказиш, сўровномада хулқ-атвор одатлари, пародонт тўқималари ҳолати тўғрисида ўз-ўзини баҳолаш ва руҳий ҳолат ўрганилди. Ўзини мукаммаллик даражасини юқори қўювчи беморлар ўзига юқори талабларни қўйиши, юқори ички стандартларга тўғри келмаслик қўрқуви, атрофдагилардан яхши бўлишга интилиш туфайли оғиз бўшлиғи ҳолатини паст даражали деб баҳолайдилар. Улар мукаммалликка интилади ва ўз ишларини синчковлик билан бажарадилар, шу қаторда ўз соғлиғи ва оғиз бўшлиғи ҳолатига эътибор бермасликлари кузатилади.
Барчага маълумки, ҳар бир тилнинг ўзига хос хусусиятлари, жозибадорлиги ва ўзига ром қилувчи томонлари мавжуд. Шунингдек, уларнинг баъзилари бошқалари билан ёнма-ён ривожланиб юксалади. Худди шундай форс ва туркий тиллар ҳақида ҳам айтиш мумкин. Узоқ асрлар давомида ушбу тилларда сўзлашувчи халқлар қўшничилик асосида турли воқеаларни бошдан кечирдилар, шу жумладан, адабий ва лингвистик ҳолатларга дуч келдилар. Ушбу тиллардаги сўзлар бирбирларига ўтиб, баъзилар янги маъно касб этди. Баъзи сўз ясаш усуллари ва воситалари ўзлашди, бу орқали эса ўзларининг тилларини янги сўзлар билан бойитдилар. Ушбу жараён ўрта асрларда яшаб ижод этган шоир ва ёзувчиларнинг асарларида кўп кузатилади. Туркий тилда юқори маҳорат ила ижод қилган Алишер Навоий форс ва араб тилларини жуда яхши билгани учун асарларида сўзларни оқилона қўллайди. Шунингдек, бирор тушунчани етказиб берадиган сўз туркий тилда бўлмаса, форс ва араб тилларидан фойдаланиб, асарларида ушбу сўзларни ишлатади ёки ўша тиллар бўйича кузатувлари натижасида моделлар асосида ўзи сўз ясайди. Шундай моделлардан бири “арабий ўзак +- زاس -sāz форсий аффиксоид” бўлиб, мазкур модел асосида ясалган сўзларнинг кўпи “Ҳайрат ул-аброр” достонида ҳам учрайди. Уларни аниқлаш ва тадқиқ қилиш ушбу изланишнинг мақсадидир. Тадқиқотимиз давомида’ayšsāz, bаẕlsāz, ġāliyаsāz, jilvаsāz, nаġmаsāz, nаqšsāz, sаjdаsāz, vāsiṭаsāz сўзлари юқорида келтирилган модел асосида, яъни айнан арабий ўзакка- زاس-sāz форсий аффиксоиди қўшилиши орқали ҳосил бўлганлигини кузатдик. Ушбу мақолада келтирилган сўзлар модел асосида структур ва семантик таҳлилга тортилган бўлиб, уларнинг маънолари контекстдан аниқланди. Кўриб чиқилган сўзлардан bаẕlsāz “ато қилувчи”, “инъом берувчи”, jilvаsāz “жилва қилувчи”, “нур таратувчи”, sаjdаsāz “сажда қилувчи”, vāsiṭаsāz “восита қилувчи” кабилари кузатилган луғатларда учрамади. Уларни шоир “арабий ўзак +- زاس -sāz форсий аффиксоид” модели асосида асарларида қўллаш учун ҳосил қилган, деган хулосага келишимиз мумкин.
Мақолада Алишер Навоийнинг ғазали лингвопоэтик нуқтаи назардан таҳлил этилган. Унда лирик қаҳрамоннинг изтироблари, олам ва одам ҳақидаги қарашлари тасвирланган. Мақолада мана шу тасвирнинг ўзига хос қирраларини очиб беришга ҳаракат қилинган.
Сўлакда цитокинлар концентрацияси даражаси стоматитларнинг шаклига боғлиқ, бу TNFα ва IL-1β концентрацияси ўртасидаги боғлиқлик билан асосланади, шу қаторда бу тўғридан-тўғри боғлиқлик бўлиб, стоматит шаклига кўра ўзгаради. Бу ҳолат сурункали қайталанувчи стоматитларда иммунорегулятор механизмлар бузилишидан далолат беради.
Болаларнинг СОВИД-19 га тоқат қилишлари анча осон эканлиги аниқланди. Тадқиқотчилар болаларда касалликнинг асемптоматик ва энгил шакллари тарқалишини қайд этишмоқда. Лаборатория тадқиқотларига кўра, оғир лимфопения болаларда жуда кам учраган.
Болаларда СОВИД-19 ҳам сезиларли даражада яхши натижаларга эга эканлиги таъкидланди. Педиатрик беморларда СОВИД-19 клиник ва лаборатория курсининг қайд этилган хусусиятлари, эҳтимол, бир қатор омиллар билан, шу жумладан иммунитет реакциясининг ёшга боғлиқ хусусиятлари (биринчи навбатда туғма иммунитет), соғлом ҳаво йўллари (тамаки тутунига дуч келмаслик, тез-тез нафас олиш йўллари инфекциялари) билан боғлиқ. ), шунингдек, коронавируслар томонидан ҳужайра рецепторлари сифатида ишлатиладиган ангиотенсинни ўзгартирувчи фермент-2 фаолиятининг ёшга боғлиқ хусусиятлари.
Муаллифлар пандемияни давом эттириш учун асосий вектор потенциалини ташкил этадиган касалликнинг энг юқори даражадаги асемптоматик ва энгил даражасига эга бўлган беморлар тоифаси бўлган болалар эканлигига алоҳида эътибор беришади.
Мақола В. В. Бартольднинг тадқиқотларидаги Эрон тарихининг тутган ўрнига бағишланган. Мақолада тарихнавислик таҳлил, замон таъсири, В. В. Бартольднинг тадқиқотларидаги ижобий ва салбий томонлар, шунингдек, Темурийлар даврида Эрон давлатининг тарихини ўрганиш соҳасидаги истиқболли йўналишлар кўрсатилган.
Алишер Навоийнинг X–XV асрлар форс мумтоз шеъриятига муносабати бирмунча ўрганилган бўлишига қарамай, унинг анъанага кўра “қасидада пайғамбар” деб эътироф этилган Анварий Абивардий (1105–1191) ижодига нисбати деярли ёритилмаган. Мақолада Анварий ижодининг мазмуний жиҳати ҳақида қисқача маълумот берилиб, унинг тасаввуфий-ирфоний таваккул мавзуидаги қасидаси ушбу асарга Навоий бағишлаган татаббуъ-қасидага қиёсан таҳлил этилади.
Алишер Навои в известной степени был знаком с античной философией, с уважением отзывался о мыслителях прошлого, окружал своих героев - справедливых правителей - мудрыми наставниками. Навои в своем творчестве испытал огромное влияние философского наследия Абу Насыра Фараби, которого называл «Вторым учителем». Данная статья посвящена раскрытию некоторых 1раней влияния Фараби на философское мировоззрение Алишера Навои.
Ушбу монографияда буюк шоир ва мутафаккир Алишер Навоийнинг шахс ва давлат арбоби сифатидаги фазилатлари, бунёдкорлик фаолияти янги талқинлар асосида ёритилган. Улуғ бобокалонимизнинг ирфоний ва адабий-эстетик олами билан боғлиқ ўзига хос илмий қарашлар илгари сурилган. Буюк бешлик – “Хамса”да ижодкор бадиий концепцияси, она образининг поэтик талқини юзасидан илмий-назарий фикрлар билдирилган. Алишер Навоий ижодиётининг миллат адабий-эстетик тафаккури такомилига кўрсатган таъсири масалалари тадқиқ қилинган.
Монография адабиётшунос ва навоийшунос олимлар, ёш тадқиқотчилар ҳамда кенг китобхонлар оммасига мўлжалланган.
Мақолада Алишер Навоийнинг замондоши Камолиддин Ҳусайн ал-Воиз ал-Кошифий ас-Сабзаворий ал-Ҳиравийнинг ҳаёти ва илмий фаолияти ҳақида сўз юритилган. Шунингдек, мутафаккирнинг таваллуд санаси ва ёзган асарлари билан боғлиқ маълумотлар таҳлил қилиниб, бир қатор илмий янгиликлар келтирилган.
Ҳозирги давримизда фанда, маданиятда, ижтимоий ҳаётнинг ҳамма соҳаларида, шу жумладан, тилда жаҳонийлашув жараёни шиддат билан давом этиб, миллий маданиятни ва қадриятларни аёвсиз ўз домига тортмоқда. Бундай хатарли жараёнлар шароитида ҳар бир миллат ўз тилининг келажагини ўйлаши ва унинг ижтимоий функциясини сақлаб қолиш учун ҳозирдан тайёргарлигини кўриши керак. Акс ҳолда, яқин келажакда тил ҳам, маданият ҳам, миллат ҳам ўз миллийлигини бой бериши мумкин. Тил жамиятдаги барча илмий ва фанний соҳаларнинг ривожланиш калити. Шунинг учун биз, биринчи навбатда, “Девони луғати-т-турк”дан бошлаб ҳозирги давргача бўлган туркий тилдаги асарлар тилининг матн корпусини яратишимиз ва ялпи луғатини (конкорданс) тузишимиз ва уларнинг мукаммал изоҳли қомусини яратишимиз керак. Иккинчидан, тилимизда мавжуд барча фан соҳаларидаги ажнабий терминларни рўйхатга олиш ва уларнинг ҳар бирини ғарб тиллари бўйича тасниф қилиш ва агар ўзбек тилида ёки бирон-бир туркий тилда муодили бўлса, уларни алмаш-тириш керак. Араб ва форс тилидан ўзлашган сўз ва иборалар тилимизга аллақачон ўрнашиб бўлган, бу ўзлашмалар ўзбек тили луғат бойлигининг ажралмас бир қисмидир. Шуниси борки, агар туркий ўзакли муодиллари бўлса, ўз захирасидан фойдалангани афзалроқ. Ўзбек тилида термин ясашнинг мукаммал мезонларини ишлаб чиқиш зарур. Ҳозирги пайтда термин ясаш бўйича аниқ ишлаб чиқилган йўриқнома йўқ. Бу соҳада дунё тажрибасини ўрганиб, аниқ бир дастур ишлаб чиқиш керак. Туркий тилдаги барча қомусларни жамлаш ва ундаги сўз бойлигидан ўзбек тилининг луғат бойлигини такомиллаштиришда фойдаланиш керак. Алишер Навоий ўзбек тилининг асосчиси ва энг йирик ижодий мерос муаллифи ҳисобланади. Шунинг учун, биринчи навбатда, унинг асарларидаги туркий сўзлик қатламини тўплаб, изоҳли луғатини яратиш керак.
Monografiyada jahon tartibini o‘zgartirish masalalari Markaziy Osiyodagi zamonaviy mintaqaviy qurilish jarayonlari kontekstida har tomonlama ko‘rib chiqilgan. "Dunyo tartibi" toifasini o'rganishga nazariy va uslubiy yondashuvlar tahlil qilinadi, muallifning globallashuv sharoitida Vestfal modeli tamoyillari evolyutsiyasiga oid qarashlari va nazariy nuqtai nazardan dunyo tartibining transformatsion modeli. plyuralizm taklif etiladi. Markaziy Osiyodagi mintaqaviy jarayonlar prizmasida zamonaviy dunyo tartibini o‘zgartirish xususiyatlari, shartlari va omillari o‘rganiladi. Muallifning zamonaviy xalqaro siyosiy tizim transformatsiyasi sharoitida Markaziy Osiyoda mintaqaviylik va mintaqaviy tartib muammolariga kontseptual yondashuvlari bayon etilgan. Mintaqa davlatlarining tashqi siyosati ularning milliy rivojlanish strategiyalari va mintaqadan tashqari subyektlarning Markaziy Osiyo mintaqaviyligiga nisbatan pozitsiyasi kontekstida batafsil tahlil qilinadi. O‘zbekiston Respublikasining o‘zining yangi tashqi siyosiy doktrinasini amalga oshirish nuqtai nazaridan Markaziy Osiyoda tizim yaratuvchi roliga alohida e’tibor qaratilmoqda. Monografiya “Xalqaro munosabatlar va siyosatshunoslik” yo‘nalishidagi magistrantlar, doktorantlar, o‘qituvchi va tadqiqotchilar hamda bakalavriat talabalari uchun mo‘ljallangan. Shuningdek, u xalqaro munosabatlar va tashqi siyosatga qiziqqan kitobxonlar uchun foydali bo'ladi.
Умуртқа аксиал деформациялар бўлган 229 беморда текширув ўтказилди. Қуидаги неврологик синдромлар аникланди: вегетатив, рефлектор, радикуляр ва спинал. Беморларда умуртқа деформацияси даражаси ошгани сайин неврологик ўзгаришларининг жиддий ошиши аникланди.
Мақолада сурункали мия ишемиясида когнитив бузилишларни баҳолаш ва ушбу касалликларни даволашни оптималлаштириш йўллари ёритилган. 2-3 босқичдаги сурункали мия ишемияси (СМИ) бўлган 40 та беморда когнитив соҳани ўрганиш ўтказилди. СМИ бўлган беморларда турли терапевтик режимларнинг самарадорлигини қиёсий ўрганиш натижаларига кўра, Мехидол® қўшилиши билан беморларда фаол тизимли метаболик терапия когнитив касалликларнинг оғирлигини камайтириши мумкинлиги аниқланди.
Monografiyada hozirgi bosqichda O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining eng muhim vositasi sifatida “yumshoq kuch”dan foydalanish har tomonlama ko‘rib chiqilgan. Turli siyosiy maktablarning tashqi siyosat va xalqaro munosabatlarda “kuch” va “yumshoq kuch” toifalariga bo‘lgan yondashuvlari tahlil qilinadi, “yumshoq kuch” resurslarini baholash va uni ta’sirga aylantirishning so‘nggi yondashuvlari ko‘rib chiqiladi, baholash xalqaro va mintaqaviy siyosatning dolzarb tendentsiyalaridan iborat bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasining milliy manfaatlari prizmasidan “yumshoq kuch” vositalari va mexanizmlari tasnifi taklif etiladi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan davrdan boshlab “yumshoq kuch”ning genezisi muammolariga muallifning yondashuvi ko‘rsatilgan. Mamlakatning “yumshoq kuch” salohiyati va resurslarini shakllantirish va ulardan foydalanish masalalari atroflicha tahlil etilgan. O‘zbekiston tashqi siyosatida milliy o‘zlikni mustahkamlash va “yumshoq kuch”ni rivojlantirish o‘rtasidagi dialektik bog‘liqlik hamda ushbu konsepsiyani amalga oshirishga yordam beruvchi va to‘sqinlik qilayotgan omillarga alohida e’tibor qaratilmoqda. Dunyoning o‘nta yetakchi davlati va Markaziy Osiyo mintaqasi davlatlarining tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy strategiyalarni amalga oshirishda “yumshoq kuch”dan foydalanish tajribasi tahlil qilingan. O‘zbekiston Respublikasining “yumshoq kuch” siyosatini amalga oshirishning konseptual modeli taqdim etilgan. Monografiya “Xalqaro munosabatlar va siyosatshunoslik” yo‘nalishi bo‘yicha bakalavriat, doktorant, o‘qituvchi va tadqiqotchilar hamda bakalavriat talabalari uchun mo‘ljallangan.