Мировой финансово-экономический кризис, развернувшийся в 2008 г. породил целый ряд проблем в сфере управления финансами и экономикой. Характеризуя мировой финансовый кризис, Президент Узбекистана И.А. Каримов подчеркнул: «Получив начало с
провалов и несостоятельности ипотечного кредитования в США, кризис нашел свое масштабное отражение в кризисе ликвидности важнейших банков и финансовых структур, катастрофическом падении индексов и
рыночной стоимости крупнейших компаний на ведущих фондовых рынках мира. Все это, в свою очередь явилось причиной серьезного спада производства, резкого снижения темпов роста экономики во многих странах, со всеми вытекающими отсюда негативными последствиями»2
.
Самая актуальная проблема сегодняшнего дня – это разразившийся в 2008 году мировой финансовый кризис, его воздействие и негативные последствия, поиск путей выхода из складывающейся ситуации 1. Экономический кризис (др.-греч. krisis – поворотный пункт) – это, прежде всего, нарушение равновесия между спросом и предложением на товары и услуги.
Мақолада ХХI аср сиёсий тизимларнинг ва жараёнларнинг ўзгаришида замонавий сиёсий стратегияларни белгиловчи ва доктринал хусусиятга эга "бошқариладиган хаос" назариясининг ўрни ва аҳамияти таҳлил этилади. Биринчи навбатда қатор муаллифлар стратегик режалаштириш ва бошқарув амалиёти жорий халқаро жараёнларнинг ночизиқлилиги ва нобарқарорлигини ҳисобга олган ҳолда ихтисослашган мониторингини киритишни таклиф қиладилар. Бу каби мониторингни универсал халқаро ташкилотлар (БМТ), минтақавий иттифоқлар (ЕИ), халқаро иқтисодий молия институтлари (ХВФ), мақсадларига нисбатан қўллаш мумкин. Бундай жараёнларнинг хусусиятларини ҳисобга олиш халқаро ўзаро ҳамкорликнинг кўрсатилган нормаларидан келиб чиққан холда танқидий амалга оширилиши лозим. Масалан, жаҳон бозорлари ўзўзини аниқ "мўлжал" билан ташкиллаштириши ёки халқаро куч ишлатиш билан боғлиқ жазоларни (интервенцияларни) пухта ўйлаб қўллаш. Ҳозирча яқин келажакда халқаро бошқарувнинг тўлиқ марказлаштирилган ва самарали тизими яратилиши эҳтимоли ҳақиқатдан анча йироқ. Бундан ташқари, глобаллашув синергетика адабиётларида мураккаб динамик тизимлар ичида энг қудратлиси сифатида намоён бўлади. Юзага келган "кўп векторли тенгсизлик" "совуқ уруш" давридаги тенглик динамикаси ўрнини эгаллади. Ягона асосий конфликт (Шарқ-Ғарб, Шимол-Жануб) ўрнини кўплаб маҳаллий можаролар, улар глобал фалокатга олиб келишлари мумкин (масалан, Яқин Шарқ, Сурия, Ливия, Украина). Дахшат мувозанат ўрнини мувозанатсизлик дахшати эгаллайди. Қатор муаллифлар фикрига кўра, глобаллашув шароитларида бирор-бир алоҳида "бутун жаҳонни бошқарувчи давлат" мавқеига интилиш ўта ҳавфли: биронта ҳам давла тпланетар глобаллашув каби мураккаб динамик тизимда мувофиқлаштириш функцияларини якка ўзи бошқара олмайди. Ниҳоят, баъзи муаллифлар замонавий оламнинг глобал нобарқарорлигини АҚШнинг етакчилигидаги кучлар маркази феномени билан боғлайдилар. Тадқиқотчилар "хаос кучлари", "бошқарилагидан кризислар" стратегияси ва “бошқарувчилик хаоси” тўғрисида ёзадилар. Балки ночизиқлилик динамикаси ва хаос назариясининг концепцияларини "буюртмачининг бошқариладиган хаос"га бўлган буюртмаси манфаатларида ишлатиш, яъни ягона ўта қудратли давлатнинг устувор ҳолатини кучайтириш мумкин бўлар. Глобаллашувнинг энг жиддий хавф-хатарларидан бири – молия бозорларининг ўз-ўзини ташкиллаштириш жараёнидаги беқарорлиги. Глобал молиявий кризис минтақалар бозорида кетмакет синишлар, хонавайрон бўлишларни келтириб чиқариши мумкин. Шу сабабли иқтисодиёт соҳасидаги "бошқариладиган кризислар" стратегияси (масалан, АҚШ ёки Россия каби қудратли давлатлар учун) бутун жаҳон иқтисодиёти учун хавф туғдирмаган ҳолда энг хавфли потенциал рақобатчиларни кучсизлантиришдан иборат.
Мазкур мақолада XXI асрда мисли кўрилмаган хавф-хатарга айланиб, инсоният ҳамжамиятига улкан таҳдид солаётган короновирус инфекциясининг бутун жаҳонга ёйилиб пандемияга айланганлиги, эпидемиянинг Хитой жамияти турмуш тарзига қилган таъсири, короновирус инфекцияси туфайли хитойнинг ички ва ташқи сиёсатида рўй берган ўзгаришлар, Хитой ҳукумати ва халқининг ушбу “мусибат” га қарши самарали олиб борган курашининг натижаси кенг ёритилган. Шунинг билан бирга COVID-19 туфайли халқаро муносабатларда юзага келган шарт-шароитлар, унинг таъсирида халқаро муносабатларда юз берган ўзгаришлар, пандемиянинг таъсири натижасидаги улкан давлатлар ўртасидаги муноса-батлар трансформацияси, минтақа мамлакатларининг COVID-19 га қарши кураш услубларининг турли-туманлиги, пандемияга қарши курашда Хитой тажрибасининг жаҳон ҳамжамияти учун аҳамияти, инсонларнинг турмуш тарзида ҳамда халқ хўжалигининг барча соҳаларида пандемия сабаб юзага келган таназзул, Хитой экспертлари ва мутахассисларининг пандемияга қарши курашдаги тажрибаларидан келиб чиқиб, мамлакатни таназзулдан олиб чиқиш бўйича берган фикр-мулоҳазалари кенг таҳлил қилинган. Шунингдек “Осмон ости мамлакати” олимларининг пандемиядан кейин дунё тартиботларида содир бўлиши мумкин бўлган улкан ўзгаришлар ҳақидаги қарашлари ўз аксини топган.
Мақолада ХХI аср сиёсий тизимларининг ва жараёнларининг ўзгаришида замонавий сиёсий стратегияларни белгиловчи ва доктринал хусусиятга эга “бошқариладиган хаос” назариясининг ўрни ва аҳамияти таҳлил этилади. Биринчи навбатда, қатор муаллифлар стратегик режалаштириш ва бошқарув амалиёти жорий халқаро жараёнларнинг ночизиқлилиги ва нобарқарорлигини ҳисобга олган ҳолда, ихтисослашган мониторингни киритишни таклиф қиладилар. Бу каби мониторингни универсал халқаро ташкилотлар (БМТ), минтақавий иттифоқлар (ЕИ), халқаро иқтисодий молия институтлари (ХВФ) мақсадларига нисбатан қўллаш мумкин. Бундай жараёнларнинг хусусиятларини ҳисобга олиш халқаро ўзаро ҳамкорликнинг кўрсатилган нормаларидан келиб чиққан холда танқидий амалга оширилиши лозим. Масалан, жаҳон бозорлари ўз-ўзини аниқ “мўлжал” билан ташкиллаштириши ёки халқаро куч ишлатиш билан боғлиқ жазоларни (интервенцияларни) пухта ўйлаб қўллаши керак. Ҳозирча яқин келажакда халқаро бошқарувнинг тўлиқ марказлаштирилган ва самарали тизими яратилиши эҳтимоли ҳақиқатдан анча йироқ. Бундан ташқари, глобаллашув синергетика адабиётларида мураккаб динамик тизимлар ичида энг қудратлиси сифатида намоён бўлади. Юзага келган “кўп векторли тенгсизлик” “совуқ уруш” давридаги тенглик динамикаси ўрнини эгаллади. Ягона асосий конфликт (Шарқ-Ғарб, Шимол-Жануб) ўрнини кўплаб маҳаллий можаролар, улар эса глобал фалокатга олиб келиши мумкин (масалан, Яқин Шарқ, Сурия, Ливия, Украина). Дахшат мувозанат ўрнини мувозанатсизлик дахшати эгаллайди. Қатор муаллифлар фикрига кўра, глобаллашув шароитларида бирор-бир алоҳида “бутун жаҳонни бошқарувчи давлат” мавқеига интилиш ўта ҳавфли: биронта ҳам давлат планетар глобаллашув каби мураккаб динамик тизимда мувофиқлаштириш функцияларини якка ўзи бошқара олмайди. Ниҳоят, баъзи муаллифлар замонавий оламнинг глобал нобарқарорлигини АҚШнинг етакчилигидаги кучлар маркази феномени билан боғлайдилар. Тадқиқотчилар “хаос кучлари”, “бошқариладиган кризислар” стратегияси ва “бошқарувчилик хаоси” тўғрисида ёзадилар. Балки ночизиқлилик динамикаси ва хаос назариясининг концепцияларини “буюртмачининг бошқариладиган хаос”га бўлган буюртмаси манфаатларида ишлатиш, яъни ягона ўта қудратли давлатнинг устувор ҳолатини кучайтириш мумкин бўлар. Глобаллашувнинг энг жиддий хавфхатарларидан бири – молия бозорларининг ўз-ўзини ташкиллаштириш жараёнидаги беқарорлиги. Глобал молиявий кризис минтақалар бозорида кетма-кет синишлар, хонавайрон бўлишларни келтириб чиқариши мумкин. Шу сабабли иқтисодиёт соҳасидаги “бошқариладиган кризислар” стратегияси (масалан, АҚШ ёки Россия каби қудратли давлатлар учун) бутун жаҳон иқтисодиёти учун хавф туғдирмаган ҳолда энг хавфли потенциал рақобатчиларни кучсизлантиришдан иборат.
Mazkur maqolada kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning maktabga moslashishida oilaviy munosabatlarning o‘rni va bolalarni maktabga moslashuvida nimalarga e’tibor berilishi kerakligi batafsil yoritilgan hamda tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Ўзбекистон Республикасида солиқ ва бошқа мажбурий тўловлар йиғилувчанлигининг зарур даражасини таъминлаш, имтиёзлар бериш борасида аниқ мезон ва механизмларни ишлаб чиқиш, берилаётган имтиёзлар ва преференцияларнинг самарадорлигини баҳолашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида “Иқтисодиёт тармоқлари ва соҳаларига имтиёзлар тақдим қилган ҳолда индивидуал имтиёзлар беришдан воз кечиш, ҳудудларни фаол ривожлантириш” бу борадаги муҳим вазифалардан бири сифатида белгилаб берилишидир.
Ушбу мақола Қатар замонавий бадиий насрининг ривожланиш муаммосига бағишлаган. Унда кўтарилган масалалар замонавий адабиётшуносликда тан олинган баъзи миллий адабиётларнинг “жадал ривожланиш назарияси” га мос келади. Мақолада Қатарнинг бадиий насри қисқа вақт ичида жадал ривожланиб, ўрта аср адабий анъаналаридан замонавий китобхоннинг талаби ва дидига мос келадиган асарларни яратишга ўтганлиги қайд этилади. Қатарда замонавий насрнинг ривожланиши ХХ асрнинг иккинчи ярмида ушбу мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ва маданий ҳаётида рўй берган улкан ўзгаришлар фонида кўриб чиқилган. Форс Кўрфази араб давлатлари - Кувайт, Баҳрайн, Қатар, Бирлашган Араб Амирликлари ва Уммон, яъни Халиж араб мамлакатлари жадал иқтисодий ривожланиши даврида технологик тараққиёт туфайли жаҳон маданияти ва жаҳон адабий жараёни билан, авваламбор маданий жиҳатдан энг ривожланган араб мамлакатлари- Миср, Сурия, Ливан ва Ироқнинг адабий тажрибаси билан танишдилар. Мақолада муаллиф ҳикоя жанри мисолида заиф ва содда сюжетли, панднасиҳат билан суғорилган кичик асарлардан замонавий ҳикоя тушунчасига мос келадиган етук жанрга айланганини кузатиб таҳлил қилади. ХХ аср 70-йилларида адабиётга Иброҳим Суқр Марихи, Кулсум Жобир, Фотима Туркий каби моҳир сўз усталари кириб келдилар. Улар Қатар ҳикоя жанрининг такомиллашувига катта ҳисса қўшиб, илк бор замонавий воқеликнинг муҳим муаммоларига ўз эътиборларини қаратдилар ва уларни бадиий ифода этдилар. Муаллифнинг фикрича, ана шундай муҳим муаммолардан бири қатарлик аёлни мавқеини кўтариш, яъни ўз овозига, таълим олишга, касб танлаш ҳуқуқларига эга бўлиш муаммоларидир. Ғарб адабиёти билан танишуви туфайли Қатар ҳикояси ўз ривожланиш босқичларида модернистик тенденцияларга ҳам дуч келди. Психологизм, қаҳрамон тасвирининг турлилиги, унинг ўзига хос дунёқарашини акс эттирувчи жиҳатлари билан ажралиб турадиган ҳикоялар пайдо бўлди. “Онг оқими”, “ассоциатив фикрлаш”, “матности” каби модернистик усуллардан фойдаланиб, ёзувчилар ўз қаҳрамонининг руҳий инқирози, оғриқли маънавий изланишларини акс этдилар. ХХI аср бошларига келиб, Қатар адабиётига янги ёш авлодлар қўшилди, улар ижтимоийахлоқий масалаларга оид шу пайтгача ҳали ёндошилмаган муаммоларни кўтариб, ўткир сюжетли хикояларни яратишга ҳаракат қилиб келишди.
Мақола Япониянинг демографик муаммолари ҳақида. Демографик ва ижтимоий хавфсизлик тадқиқотлари миллий институти томонидан ҳар беш йилда бир марта ўтказиладиган бўлғуси популяциянинг ҳисоб-китобларига кўра, аҳолини рўйхатга олиш натижаларига асосан 2010 йилда Япониянинг умумий аҳолиси энг юқори чўққига кўтарилиб, 128 миллионга етди ва 2040 йилда камайишни бошлайди. Бу йилга бориб 107 миллион 280 минг кишини ташкил қилади. Ер, инфратузилма, транспорт ва туризм вазирлигининг ҳисоб-китобларига кўра, 2050 йилда аҳоли сони юз миллиондан пастга тушиб, 97 миллион кишига камаяди. Аҳолининг қисқариши жамият ривожланишига турли нуқтаи назардан таҳдид солади. Меҳнатга лаёқатли ёшдаги аҳолининг камайиши (15 ёшдан 64 ёшгача) туфайли яширин ўсиш имкониятлари йўқолади ва ЯИМ пасаяди. Ижтимоий таъминот тизимини, хусусан пенсия тизимини қўллаб-қувватлаш қийинлашади. Турмуш даражаси пасайиши хавфи юзага келади. Муаллиф Япониянинг демографик ривожланишидаги ўзига хос тенденцияларни аҳолининг тез қариши, туғилишнинг пасайиши, шунингдек, ушбу жараёнларнинг ишчи кучининг миқдорий ва сифат хусусиятларига таъсири ва уни тўлдиришнинг мумкин бўлган усулларини кўриб чиқади. Мақолада кўриб чиқилган муаммоларни таҳлил қилишда Япония дуч келган демографик инқироз, шубҳасиз, иқтисодий ривожланишга сезиларли даражада салбий таъсир кўрсатиши мумкин, деган хулосага келади, аммо мамлакатнинг ҳукмрон доиралари миллатни ҳаракатга келтириши ва демографик силжишлар таъсирини юмшатишга эришиши мумкин.
Ushbu maqolada yangi O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishida ayollarning tutgan o‘rni hamda uni ta’lim sohasida tatbiq qilish, ayollarning iqtisodiy rivojlanishga qo‘shayotgan hissasi yoritib o‘tilgan. Jahon iqtisodiyotida va O‘zbekistonda iqtisodiyotga ayollarning keltirayotgan foydasi haqida so‘z boradi. Ayollarning ish bilan ta’minlanishi, ularning daromadlari qanday sarf qilinishi, ayollar ishsizligining ta’lim sohasida tutgan o‘rni to‘g ‘risida fikr yuritiladi.
Хитойнинг Ухан шаҳрида биринчи марта аниқланган ва COVID-19 номини олган коронавирус инфекциясининг қисқа муддат ичида глобал миқёсда тарқалиши деярли барча мамлакатлардаги ижтимоий-иқтисодий ҳолатнинг ёмонлашувига олиб келмоқда. Коронавирус COVID-19 глобал пандемияси нафақат кўплаб одамларнинг ўлимига олиб келди, балки у Буюк Депрессиядан бери мисли кўрилмаган миқёсда глобал иқтисодиётга зарар етказмоқда. COVID-19 шахсий ҳаётни, бизнесни, саноатни ва бутун иқтисодиётни йўқ қилишга қодирлиги дунё оммасига маълум бўлди. Ушбу мақолада дунё иқтисодиётининг индивидуал жиҳатларига COVID-19нинг
ижтимоий-иқтисодий таъсири ва уни оқибатларини бартараф этиш бўйича жаҳон
мамлакатлари амалга ошираётган чора-тадбирларни умумлаштирган ҳолда ўрганиш ва уларнинг аҳамиятини ҳамда кенг иқтисодий ривожланишдаги ролини таҳлил қилиш илмий тадқиқот мавзумизнинг асосий мақсади ҳисобланади.
Ушбу мақола ҳозирги куннинг долзарб муаммоларидан бири саналган миграция муаммосига бағишланган бўлиб, мавжуд муаммо Африка ва Яқин Шарқ давлатлари мисолида ўрганилган. Сўнгги йилларда амалга оширилган чора-тадбирларга қарамай, муҳожирлар сони кўнг кўламда ортиб боргани ҳолда, бошқариб бўлмас жараёнга айланиб бораётгани, муаммонинг долзарблигини белгилаб бермоқда. Бунга сабаб бўлаётган бир қатор омиллар мақолада муҳокама этилган.
Ушбу мақолада экологик инқирозлар психологиянинг илмий тадқиқот предмети эканлиги асослаб берилган. Экологик инқироз вазиятлардаги шахслараро муносабатлар, уларни фаолиятининг комбинацияси психологиянинг тадқиқоти сифатида бошқа соҳа вакилларини ўзига жалб қилиши зарурлиги келтирилган.
Мақолада мамлакатда инновацион-инвестицион фаолиятни амалга ошириш шарт-шароитлари, назарий асослари ва тенденциялари таҳлил этилган. Тадқиқотлар асосида муаллифлик ёндашувлари асосланган. Инновацион-инвестицион фаолиятнинг иқтисодиётдаги тутган ўрни ва роли аниқланган ва баҳоланган. Олиб борилган изланишлар натижасида таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.