Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, шикастланишнинг техноген омиллари интенсивлигининг ошиши туфайли қўшма шикастланишларга олиб келадиган политравмаларнинг улуши доимий равишда ошиб бормоқда. Борган сари ушбу жароҳатлар қўшма шикастланишлар характерига эга бўлиб қолмоқда. Жароҳатлар хирургиясининг сезиларли ютуқларига қарамай, политравма бўлган беморларда ногиронлик ва ўлим даражаси, «...уларнинг катта қисми чаноқ суяклари ва узун суякларнинг синиши 3,8дан 45,3%гача…»[1] тўғри келиб, шок, тромбоэмболия, пневмония ва нейротрофик асоратлар тез-тез кузатилмоқда. Ушбу жарроҳлик амалиёти самарасини яхшилаш зарурияти ва ушбу муаммонинг долзарблигини тасдиқлайди.
Ҳозирги кунда дунёда чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларини ташҳислаш ва даволаш бўйича қатор илмий тадқиқотлар олиб борилмоқда. Бу борада чаноқ суяги ва сон суягининг қўшма шикастланишларии билан организмдаги метаболик бузилишларнинг умумий ривожланишида комплекс диагностика, эрта аниқлаш, асоратларни олдини олиш ва даволаш сифатини оширишга асосий эътибор қаратилган. Кегайли қурилмалар орқали ташқи ва ички остеосинтез усуллари ишлаб чиқилмоқда; суяк трансплантати ёрдамида жарроҳлик усуллари; чаноқ ҳалқасининг олд ва орқа қисмларини комбинацияланган остеосинтез усуллари такомиллаштирилмоқда; суяк остеосинтезининг минимал инвазив тежамкор усуллари; блокланган интрамедуляр гамма штифтларидан фойдаланиш; сакроилиак бўғимларнинг шикастланишлари учун жарроҳлик усулида даволашнинг транспедикуляр тизими қўлланилмоқда. Сўнгги йилларда каминвазив жарохлик усулларининг кенгайиши ва янги ахборотларга асосланган юқори технологияли диагностиква даволашнинг самарадорлиги хамда тез тиббий ёрдам кўрсатиш сифати тўғрисида операцияларни амалга оширишнинг мураккаблик даражасининг таъсири масаласига тобора кўпроқ эътибор қаратилмоқда. Беморларда чаноқ ва сон суяклари қўшмашикастланишларини аниқлашдаянада самарали, каминвазив усуллар ёрдамида ташхислаш ва хирургик даволашга оид такомиллаштирилган усулларни ишлаб чиқиш, ушбу оғир тоифадаги жабрланувчиларни даволаш натижаларини яхшилаш зарурияти борлигини тасдиқлайди.
Бугунги кунда мамлакатимизда соғлиқни сақлаш тизими, хусусан, шошилинч тиббий ёрдам кўрсатиш соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар нуқтаи назаридан, шошилинч тиббий ёрдам сифатини оширишга қаратилган «...тиббий-ижтимоий ёрдам кўрсатиш даражаси ва сифатини ошириш, шу жумладан, аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш даражасини янги босқичга кўтариш...»[2] каби вазифалари белгиланган. Уш бу вазифаларниамалга оширишда янада чуқуроқ аниқлаш ҳамда такомиллаштириш ва мохиятиникенгайтириш муҳим аҳамият касб этамоқда. Оёқ-қўллар узун суяклари жароҳатларида шок ва леталлик хамда чаноқ-сон суякларининг қўшма жароҳатлари туфайли ногиронлик даражасини пасайтиришда тиббий хизмат кўрсатиш даражасини ошириш, диагностика ва даволашда замонавий технологиялардан фойдаланиш катта аҳамиятга эга.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармони, 2017 йил 16 мартдаги ПҚ-4985-сон «2017-2021-йилларда ихтисослаштирилган тиббий ёрдам кўрсатишни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида», 2017 йил 20 июндаги ПҚ-3071-сон «Ўзбекистон Республикаси аҳолисига 2017-2021 йилларда ихтисослаштирилган тиббий ёрдам кўрсатишни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида», 2021 йил 26 июлдаги ПҚ–5198-сон «Аҳолига кўрсатилаётган тиббий ёрдам сифатини янада яхшилаш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорлари ҳамда мазкур соҳада қабул қилинган бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни бажаришда ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.
Тадқиқот республика фан ва технологиялари ривожлантиришнинг устувор йўналишларига мослиги. Мазкур тадқиқот республика фан ва технологиялари ривожланишининг VI. «Тиббиёт ва фармакология» устувор йўналишларига мувофиқ амалга оширилган.
Муаммонинг ўрганилганлик даражаси. Чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларида асосий муаммони назорат қилиш жуда қийин бўлган ностабил гемодинамика ва қорин бўшлиғида массив қон кетиш, плевра ва чаноқ аъзоларидан қон кетиши фонида травматик шок холатлари ҳисобланади (Petrone P., Rodriguez-Perdomo M., Perez-Jimenez A., Ali F., 2019; Загородний Н.В., Колесник А.И., Лазарев А.Ф., 2020). Чаноқ ва сон суякларининг гемодинамик жиҳатдан ностабил шикастланишлари мураккаб юқори энергияли шикастланишлардир. Кўпгина ҳолларда, оғир жароҳати бўлган бу беморларда қўшимча жароҳатлар мавжуд бўлиб, улар ҳам травматологнинг эътиборини талаб қилади (Чегуров О.К., Менщиков И.Н., 2018; Mikdad S., van Erp I.A.M., El Moheb M., Fawley J., Saillant N., King D.R., 2020; Do W.S., Forte D.M., Sheldon R.R., Weiss J.B., 2019). Бироқ, бу беморлар кўпинча оғир ҳолатда бўлиб, бир неча дақиқада ўрнатилиши керак бўлган мультидисиплинар ёндашувга муҳтож. Бу эса далилларга асосланган даволаш алгоритмини талаб қилади. Шу муносабат билан, ностабил чаноқ суяклари синишларини даволаш биринчи навбатда гемодинамик жиҳатдан эҳтиёткорлик билан реанимация қилиш, механик стабилизация керак деб хисобланади (Jarvis S., Kelly M., Mains C., Corrigan C., Patel N., Carrick M., 2019; Mi M., Kanakaris N.K., Wu X., et al., 2016).
Муаллифларнинг фикрича, чаноқ ва оёқ-қўл суяклари синиши билан оғриган беморларни даволашда муҳим масала гемодинамикаси ностабил бўлмаган беморларда синишларни эрта барқарорлаштиришнинг мақсадга мувофиқлиги ҳисобланади (Valiev E., Muminov Sh., Ismailov A., Mirdjalilov F., Karimov B., 2021). Муаллифлар жароҳатдан кейинги соатларда жарроҳлик усулида даволашни тавсия қиладилар. Чаноқ суяги ва оёқ-қўл суяклари синишларини жарроҳлик йўли билан даволашда кенг тарқалган ташқи фиксатор қурилмалари билан маҳкамлаш интрамедуллар остеосинтез усули (Дурсунов А.М., Саидиахматхонов С.С., Раҳимов А.М., Каримов Х.М., Қобилов Р.К., Хошимов Р.А., 2018) нисбатан соддалиги ва минимал травма етказиши билан ажралиб туради. Адабиёт маълумотларини ўрганиб чиқиб, шундай хулосага келишимиз мумкинки, қўшимча шикастланишда чаноқ ва сон суякларининг шикастланиши диагностикаси ва даволаш сифати сезиларли даражада яхшиланган (Мусаев Т.С., 2013; Хажибоев А.М., Тиляков А.Б., Валиев Э.Ю., 2017).
Ҳозирги вақтда дунёда қўшма травмада қўл-оёқ жароҳатларининг диагностикаси ва даволашини такомиллаштириш бўйича тадқиқотлар давом этмоқда, жумладан, қўшимча жароҳати бўлган беморларга шошилинч тиббий ёрдам кўрсатишда минимал инвазив жарроҳлик аралашувларни оптималлаштириш; шок билан боғлиқ жароҳатлари бўлган беморларга жарроҳлик ёрдами кетма-кетлиги ва ҳажмини яхшилаш (Борозда И.В., Борозда М.И., 2021; Rommens P.M., Nolte E.M., Hopf J., Wagner D., Hofmann A., Hessmann M., 2020; Berger-Groch J., Lueers M., Rueger J.M., 2020); турли тиббий ёндашувлар орқали тез тиббий ёрдам кўрсатиш самарадорлигини ошириш; тез тиббий ёрдамнинг турли босқичларида эрта ва сифатли тиббий ёрдамни такомиллаштириш (Stahel P.F., Burlew C.C., Moore E.E., 2017; Lee M.A., Yu B., Lee J., Park J.J., Lee G.J., Choi K.K., 2019); ёғли ва тромбоэмболик ва юқумли асоратларнинг патогенетик механизмида жарроҳлик аралашувларни эрта прогнозлаш, ташҳислаш ва такомиллаштириш орқали асоратларни камайтириш муҳим аҳамиятга эга. Шу билан бирга, чаноқ ва сон суяклари синганлигини аниқлашнинг янада самарали, хавфсиз ва арзон усулларини ишлаб чиқиш ва такомиллаштириш, жарроҳлик аралашувлар вақтини аниқлаш, шунингдек, даволаш ва диагностика босқичларини оптималлаштириш даволаш натижаларини яхшилаш учун муҳим ҳисобланади (Bruns B.R., Morris D.S., Zielinski M., 2016; Lindsay A., Tornetta P., 2016; Kim E.M., Luke P.H., 2020).
Диссертация тадқиқотининг диссертация бажарилган олий таълим муассасасининг илмий-тадқиқот ишлари режалари билан боғлиқлиги. Диссертация тадқиқоти Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг АДСС 4.3 «Чаноқ суягининг комбинацияланган шикастланишлари ва сон суяги синишларини комплекс диагностика ва даволаш усулларини ишлаб чиқиш ва тадбиқ этиш» илмий-тадқиқот режаси хамда Самарқанд давлат тиббиёт университети илмий тадқиқотлари режалари доирасида амалга оширилган.
Тадқиқотнинг мақсади чаноқ ва сон суяклари қўшма шикастланиши билан бўлган беморларда жароҳат ва беморнинг умумий ҳолатининг оғирлик даражасини ҳисобга олган ҳолда жарроҳлик йўли билан даволашнинг тактик ва техник жиҳатларини такомиллаштиришдан иборат.
Тадқиқотнинг вазифалари: чаноқ ва сон суяклари қўшма шикастланишларининг тузилиши ва статистикаси, даволаш натижасига таъсир қилувчи сабаблар ва омилларни таҳлил қилиш; жабрланувчиларни эрта госпитал босқичида - жароҳатнинг оғирлиги ва аҳволининг оғирлигини ҳисобга олган ҳолда тез тиббий ёрдам кўрсатиш кўламининг, вақти ва усулларига қараб даволаш тактикасини ишлаб чиқиш; чаноқ ва сон суяклари қўшма шикастланишларида тиббий ёрдам кўрсатишнинг дастлабки босқичида минимал инвазив остеосинтезни амалга ошириш учун такомиллаштирилган ташқи фиксацион қурилма ишлаб чиқиш; даволашнинг турли босқичларида чаноқ ва сон суяги қўшма жароҳатлари билан бўлган жабрланувчиларга ёрдам бериш учун тиббий ва диагностика алгоритмини ишлаб чиқиш; чаноқ суяги ва сон суягининг қўшма жароҳатлари билан жабрланганларга ёрдам кўрсатишда анъанавий ва тавсия этилган даволаш тактикасининг эрта ва узоқ муддатли натижаларини қиёсий баҳолаш;
Тадқиқотнинг объекти Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази ва унинг Самарқанд филиалида 2016-2021 йилларда чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишлари билан даволанаётган 130 нафар бемор олинган.
Тадқиқотнинг предмети Жарохатнинг оғирлик даражасини баҳолаш тизими, стерженли ташқи фиксация қурилмалари, каминвазив остеосинтез усулларидан фойдаланган ҳолда бажарилган дифференциялшган даволаш-диагностик тактикаси натижалари ҳисобланади.
Тадқиқотнинг усуллари клиник, инструментал (рентгенологик, мультиспирал компьютер томографияси, ультратовуш, лаборатория) ва статистик усулларидан фойдаланилган.
Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат: чаноқ ва сон суяклари қўшма шикастланишлари, ҳамда уларнинг алоҳида синишларининг тузилиши ва частотасини бахолаш орқали амалга ошириладиган асосий тактик ва техник жиҳатлари аниқланган; анъанавий клиник ва диагностика стандартлари асосида, чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларини даволашдаги қониқарсиз натижаларнинг ривожланиш белгилари аниқланган, шунга биноан сегментар жароҳатларнинг тури ва характерини ҳисобга олган ҳолда жабрланганларнинг динамикадаги ахволи ва кутиладиган натижаларда тўғридан-тўғри боғлиқлик мавжудлиги исботланган; чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларини эрта даврида барқарор функционал миниинвазив остеосинтези учун ташқи фиксация қурилмаси такомиллаштирилган, шунингдек жаррохлик амалиётига кўрсатмаларни кенгайтириш имкониятлари исботланган; такомиллаштирилган ташқи фиксацияловчи стерженли қурилма комплектацияси техник афзалликлари исботланган, унинг чаноқ ва сон суяклари синишларида алоҳида қўлланиладиган вариантлари ёрдамида шокка қарши шошилинч муолажаларнинг самарали стабилизацияси ва суяк бўлакларини якуний репозиция қилиш имкониятлари ишлаб чиқилган.
Тадқиқотнинг амалий натижалари: қўйидагилардан иборат чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларида такомиллаштирилган диагностик мезонлари комплексидан фойдаланилган ҳолда жароҳатлар характерини баҳолаш, сифатини ошириш ва оптимал равишда даволаш тактикаси исботланган; чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларида ташқи ва ички остеосинтезнинг миниинвазив усулларини қўллашга асосланган даволаш тактикаси беморларда асоратларнинг келиб чиқиши ва частотасига таъсир қилувчи асосий омиллари аниқланган; чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларини даволашда, чаноқ суяги синишларининг нафақат олд қисми, балки чаноқ ҳалқасининг ён ва орқа қисмларида барқарор фиксацияга эришишга, хамда, бир вақтнинг ўзида суяк синиқлари репозиция усулини амалга оширишга имкон берувчи махсус ташқи фиксацион қурилмаси ишлаб чиқилган; чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишлари учун жарроҳлик усулида даволашнинг кетма-кетлиги ва тактик алгоритми ишлаб чиқилган бўлиб ушбу тоифадаги беморларда яхши ва қониқарли натижаларга эришиш имконияти исботланган;
Тадқиқот натижаларининг ишончлилиги. Клиник текширувлар натижаларининг ҳаққонийлиги, беморлар сонининг етарлилиги, диагностика ва даволашнинг замонавий усуллари, нурли (рентгенологик ва МСКТ), ультратовушли текширув натижалари ва статистик таҳлил қилинганлиги билан асосланади.
Тадқиқот натижаларининг илмий ва амалий аҳамияти. Тадқиқот натижаларининг илмий аҳамияти чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларида ташқи фиксацияловчи стерженли қурилманинг такомиллаштирилиши хамда барқарор функционал миниинвазив остеосинтезни амалга оширишга имкон берувчи, даволаш тактикасини танлаш ва кейинги турли асоратларнинг ривожланиш эҳтимолини камайтириши билан изоҳланади.
Тадқиқот натижаларининг амалий аҳамияти чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларини самарали ташхислаш ва даволашнинг эрта даврида тактик жихатларини ишлаб чиқиш ҳамда амалиётга жорий этиш, бунинг натижасида операциядан кейинги асоратларини сезиларли даражада камайтириш, ўз навбатида ногиронлик ва стационарда даволашнинг умумий давомийлигини қисқариши билан изоҳланади.
Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларида беморларга ёрдам кўрсатишнинг жарроҳлик жиҳатларини такомиллаштириш бўйича олиб борилган илмий тадқиқотлар натижалари асосида: чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларида даволаш учун ишлаб чиқилган «Чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларда даволашда қўлланиладиган қурилма»га Россия Федерациясининг Интеллектуал мулк агентлиги патенти олинган (патент IAP 2749897 18.06.2020). Олинган натижалар беморларни жарроҳлик даволаш тактикасини такомиллаштириш, касалхонага ётқизиш муддатини ва операциядан кейинги реабилитация даврини қисқартириш, беморларни минимал иқтисодий ҳаражатлар билан даволаш имкониятини таъминлаш имконини берган; чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларини диагностикаси ва даволаш бўйича олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида «Чаноқ суяги ва сон суягининг қўшма жароҳатлари билан жабрланганларни даволаш методикаси» услубий тавсияномаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2021 йил 31 августидаги 8н-з/288-сон маълумотномаси). Олинган натижалар чаноқ суяги ва сон суяклари жароҳати билан оғриган беморларни диагностикаси ва реабилитацияси сифатини яхшилаш имконини берган; чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларини диагностикаси ва даволаш бўйича олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида «Чаноқ ва сон суягининг қўшма жароҳатлари билан жабрланганларга аҳволининг оғирлигини ҳисобга олган ҳолда ёрдам кўрсатиш тактикаси» услубий тавсияномаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2020 йил 31 августидаги 8н-з/288-сон маълумотномаси). Олинган натижалар жароҳатнинг оғирлиги ва бемор аҳволининг оғирлигига қараб чаноқ ва сон суяклари жароҳатларини даволашда тактик ва техник жиҳатларни яхшилаш имконини берди.
Чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларини диагностикаси ва даволаш натижаларини яхшилаш бўйича тадқиқот натижалари соғлиқни сақлаш амалий фаолиятига, жумладан Республика ихтисослаштирилган травматология ва ортопедия илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд филиали, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Жиззах филиали, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Самарқанд филиаллари амалиётига тадбиқ этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2021 йил 2 декабрдаги 08-09/18979-сон хулосаси). Олинган натижалар чаноқ ва сон суякларининг қўшма шикастланишларини ташҳислаш ва даволашнинг замонавий самарадор усулларини такомиллаштиришга ҳамда узоқ муддатли функционал натижаларнинг 66,1% дан 92,6% гача яхшилаш имконини берган.
Тадқиқот натижаларининг апробацияси. Тадқиқот натижалари 7 та илмий-амалий конференцияларда, жумладан 3 та халқаро ва 4 та республика конференцияларида муҳокама қилинган.
Тадқиқот натижаларининг эълон қилинганлиги. Диссертатсия мавзуси бўйича 14 та илмий ишлар чоп этилган, шундан 6 та мақола Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комиссияси томонидан докторлик диссертацияларининг асосий илмий натижаларини чоп этиш учун тавсия этилган илмий нашрларда, шундан 4 таси республика ва 2 таси ҳорижий журналда чоп этилган.
Диссертация тузилиши ва ҳажми. Диссертация кириш, бешта боб, хотима, хулосалар, фойдаланилган адабиётлар рўйхати ва иловалардан иборат. Диссертация хажми 111 бетни ташкил этади.
Муаммонинг долзарблиги. Орбитал касалликларни ташхислашнинг қийинчиликлари яхши маълум. Бу эрда топилган кўплаб ўсимта, псевдотумор, яллиғланиш, қон томир, эндокрин ва бошқа касалликлар орасида бир томонлама экзофталмоснинг симптомлар мажмуаси билан намоён бўладиган интраспесифик фарқлаш айниқса қийин [Берадзе I.N., 1978; Бровкина A.F., 1993].
Кўриш органи касалликлари билан оғриган беморларнинг ўлимининг асосий сабаби ёмон кўз ичи ўсмалари бўлиб, беморларнинг 45-48 фоизи энуклеациядан кейинги дастлабки 5 йил ичида метастазлардан вафот этади [Алексеэва I.B., 1990, Бархаш S.A. 1978, Бровкина A.F. .. 1991, 1997; Кеизер R.W.. Вислвойс G.L., 1986],
Болалардаги энг кенг тарқалган малигн неоплазма ретинобластомадир. Турли муаллифларнинг фикрига кўра, унинг касаллиги 14 000 - 35 000 янги туғилган чақалоққа 1 та ҳолат. [Боброва N.F. ва Вит V.V., 1993; Бровкина A.F., 1997 йил; Провенсале J.M., ва бошқалар, 1995; Скулски М., ва бошқалар, 1997; Вебер A.L., Мафи M.F., 1992; Вилмс Г., ва бошқалар, 1989]. Катталардаги энг хавфли кўз ичи шиши, увеал меланома билан касалланган беморларнинг частотаси яқинда 1 миллион аҳолига 7-9 кишига етди [Бровкина A.F., 1997; Котслянский E.O., 1989 йил; Юшко N.A., Пескова L.I., Каленич L.A., 1989; Пейстер R.G., Аугсбургер J..I., Шиелдс J.A., 1988; Романи А.. Балдесчи Л., ст ал 1998; Ссотт I.U., 1998].
O'simtaning rivojlanish bosqichiga, o'lchamiga va topografiyasiga, shuningdek, retinoblastomalar va melanomalar uchun prognozning og'irligiga qarab davolash taktikasidagi tub farq ularning differentsial tashxisining aniqligiga bo'lgan talablarni keskin oshiradi. Shu bilan birga, ixtisoslashtirilgan oftalmologiya markazlarida murakkab klinik va instrumental tadqiqotlar qo'llanilganda ham ko'z shishi diagnostik xatolar soni 10-30% ni tashkil etishda davom etmoqda [Ternova S.K., Panfilova G.V., Rogojin V.A., 1979; Fridman F.E., Malyuta G.D., Kodzov M.V.. .1995; Qo'shiq G.X., 1991].
Офтальмологик амалиётда кенг қўлланиладиган анъанавий диагностика усуллари (офталмоскопия, гониоскопия, диафаноскопия, флüоресан ангиография, лаборатория текширувлари) кўз ва орбитанинг ҳажмли патологик шаклланишининг локализацияси, ўсиш шакли ва тарқалиши ҳақида тўлиқ маълумот олиш учун этарли эмас. Ушбу ҳолат ва жарроҳлик даволашнинг тўлиқ қониқарли натижалари беморларнинг ўлим даражасининг юқори бўлишига сабаб бўлмоқда [Муратова T.T., Нигманова N.X., Козловская G.M.. 1989., Начес A.I., 1980; Черемисин V.M., Труфанов G.E., Холин A.V., 1991]. Орбитадаги патологик жараёнларнинг ўз вақтида ёки нотўғри тан олиниши кўриш функцияларининг кескин ёмонлашишига, кўрликка қадар ва баъзи ҳолларда беморнинг ўлимига олиб келади [Южаков A.M., Травкин A.G., Киселева O.A., 1991]. Буларнинг барчаси, бир томондан, орбитал касалликларни ўз вақтида ва тўғри ташхислаш муҳимлигини, иккинчи томондан, бундай ташхиснинг қийинлигини белгилайди [Габуния R.I., Колесникова E.K., Туманов L.B., 1982].
Орбита тўғридан-тўғри текшириш ва суяк деворлари ва кўз олмаси томонидан пайпаслашдан ёпилганлиги радиодиагнознинг бошқа текшириш усулларидан устунлигини кўрсатади. Клинисенларнинг ўз арсеналида орбитал патологияни клиник рентгенологик диагностика қилишнинг турли хил усуллари мавжуд, аммо ҳозирги вақтда адабиётда уларнинг қиёсий жиҳатдан ҳал қилиш имкониятлари ва аҳамияти тўғрисидаги маълумотлар тўлиқ эмас ва тўлиқ ўрганилмаган. Ҳозиргача у ёки бу инструментал тадқиқотдан фойдаланишнинг устуворлиги, уларнинг кетма-кетлиги ва тегишли комбинацияси аниқланмаган. Бу диагностика ва адекват даволаш учун оптимал стандартлаштирилган ёндашувни танлашни қийинлаштиради [Черемисин V.M., Труфанов G.E., 1993, Вебер A.L., Сабатес N.R., 1996; Вениг V.M., Мафеэ M.F., 1998].
Шундай қилиб, кўз ва орбита ўсмалари билан оғриган беморларни ташхислаш ва даволашни такомиллаштиришга ёрдам берадиган ушбу ва бошқа масалаларни ўрганиш долзарб деб ҳисобланиши керак.
Тадқиқот мақсади. Магнит-резонанс томография имкониятларини қиёсий баҳолаш ва кўриш органининг космосни эгаллаган шаклланишларини комплекс радиация диагностикаси алгоритмларини ишлаб чиқиш. Ушбу мақсадга эришиш учун олдимизга қуйидаги вазифаларни қўйганмиз.
1. Кўриш органининг магнит-резонанс тасвирининг нормал расмини бошқа тасвирлаш усуллари билан таққослаб ўрганиш.
2. Кўз ичи неоплазмаларини аниқлаш ва баҳолашда магнит-резонанс томография, ультратовуш ва компьютер томографиясининг имкониятларини аниқланг.
3. Орбитанинг фазони эгаллаган патологик шаклланишларини дифференциал диагностика қилишда магнит-резонанс томографиянинг роли ва ўрнини бошқа радиацион тадқиқот усуллари билан солиштирганда аниқланг.
4. Кўриш органининг бўшлиқни эгаллаган шаклланишларини диагностика қилиш учун рентгенография, ультратовуш, компьютер томография ва магнит-резонанс томографиядан комплекс фойдаланиш учун кўрсатмаларни аниқланг ва алгоритмини ишлаб чиқинг.
Илмий янгилик.
Ушбу ишда биринчи марта магнит-резонансни умумлаштириш ва стандартлаштириш, кўз ва орбитанинг волуметрик патологик шаклланишининг компьютер ва ультратовуш семиотикасини умумлаштириш ва стандартлаштириш билан мураккаб клиник рентгенологик текширувнинг батафсил ва батафсил тавсифи берилган. Ўтказилган клиник ва инструментал тадқиқотлар ҳар бир қўлланилган усулларнинг диагностик қийматини ва ҳал қилиш имкониятларини аниқлашга имкон берди. Кўриш органининг бўшлиқни эгаллаган шаклланишининг ультратовуш, КТ ва МРИ белгилари паст майдонли магнит майдон ва умумий мақсадли ультратовуш аппаратидан фойдаланишни ҳисобга олган ҳолда ўрганилди, аниқланди ва тўлдирилди. Янгилик шундаки, ушбу патология билан оғриган беморларни текшириш учун стандартлаштирилган диагностика алгоритми ишлаб чиқилган бўлиб, бунинг натижасида ўсма ва кўриш органининг бошқа касалликларини операциядан олдин ташхислаш яхшиланди ва беморга умумий нурланиш дозаси камайтирилди.
хулосалар
1. МПТ орбитанинг юмшоқ тўқималарининг анатомик таркибий қисмларининг оғирлигини, оптик асаб қобиғи ва перинеурал мия омурилик суюқлиги бўшлиғи, орбитал чўққи ва чиазмал-селлар минтақасигача, шунингдек, оғирлигини ўрганиш имконини беради. мия ва юз бош суягининг қўшни тузилмаларининг ҳолатини баҳолаш. Усул орбитанинг суяк деворидаги ўзгаришларни баҳолашда чекланган.
2. МРИ ретинобластоманинг характерли белгиларини аниқлашда пастроқ (калсификация мавжудлиги). Шу билан бирга, МРИнинг сезгирлиги 66,6% ни ташкил этган бўлса, ультратовуш ва КТ учун бу кўрсаткичлар мос равишда 96,1 ва 100% ни ташкил этди. Аммо ўсимта стробулбар тарзда кўз олмасидан ташқарига тарқалганда (3-4 босқичда), МРИнинг маълумотлар таркиби сезиларли даражада ошади. Увеал меланома учун МРИнинг сезгирлиги ва ўзига хослиги 100% га этади
3. МРИ ҳам, КТ ҳам бирламчи ва иккиламчи келиб чиқадиган яхши хулқли орбитал ўсмаларни юқори даражада аниқлашга эга (мос равишда 98,1% ва 95,8%). Бироқ, МРИ афзал қилинган тадқиқот усули ҳисобланади. Кранио-орбитал шиш ёки псевдотуморга шубҳа бўлса, МРИ айниқса информациондир. Усулнинг сезгирлиги мос равишда 90,9% ва 91,6% ни ташкил қилади.
4. Баъзи ҳолларда ультратовуш диагностикани осонлаштирадиган капсулаланган ва диффуз неоплазмаларни фарқлаши мумкин. Бироқ, патологик жараён орбитанинг тепасида локализация қилинганида, ультратовушнинг диагностик қиймати пасаяди. Бундай ҳолларда МРИ дан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.
5. Орбитанинг бирламчи ва иккиламчи хавфли ўсмаларини аниқлашда МРИ ва КТ жуда информациондир (сезувчанлик мос равишда 97,2% ва 95,4%), аммо КТ суяк деворларининг ҳолати ҳақида энг тўлиқ маълумот беради. Жараён интракраниал тарзда тарқалганда, МРИ қиймати, айниқса, контрастни кучайтиришдан фойдаланиш билан сезиларли даражада ошади.
6. Ультратовуш, КТ ва МРИ ёрдамида беморларни кенг қамровли клиник ва рентгенологик текшириш учун ишлаб чиқилган алгоритм кўз ва орбитанинг волуметрик патологик шаклланишини ташхислашда энг самарали бўлиб, беморга умумий нурланиш дозасини ва диагностика даврини камайтиришга имкон беради. адекват минимум, тадқиқот усулларининг такрорланишини истисно қилиш ва ҳар бир аниқ ҳолатда энг информативини танлаш, бу ўз навбатида тегишли даволаш тактикасини ишлаб чиқиш ва беморнинг ногиронлик даражасини пасайтириш имконини беради.
Ko'rish organining qo'shma shikastlanishi bo'lgan bolalarning shikastlanmagan juft ko'zining suyuqlik dinamikasi ko'rsatkichlarini aniqlash. Toshkent pediatriya tibbiyot instituti klinikasining oftalmologiya bo'limida statsionar davolanishda bo'lgan shox parda teshib o'tgan jarohatga birlamchi jarrohlik davolashdan (BJD) 2–3 va 45–50 kun o'tgach, 3 yoshdan 10 yoshgacha bo'lgan 18 ta bemorda (18 ko'z) Fridenvald bo'yicha juft ko'zning gidrodinamik ko'rsatkichlarini istiqbolli
tahlil qilish o'tkazildi. I guruhga 8 (44%) bola tashxis qo'yilgan: "Ko'rish organining kombinatsiyalangan shikastlanishi. Og'ir ko'z olmasining kontuziyasi. Shox pardaning murakkab teshib o'tgan shikastlanishi". II guruhda-shox pardaning murakkab teshib o'tgan jaroxatlari bo'lgan bemorlarning 10 (56%). BJDdan 2–3 kun o'tgach, I guruhda Pt 2,04±0,03 mm Hg ga statistik
jihatdan ishonchli o'sishi aniqlandi. Nazorat guruhi bilan taqqoslaganda, birinchi o'lchovdan 1–2 kun o'tgach va BJD dan45–50 kun o'tgach, ko'rsatkichlar o'rtacha 4,4±0,02 mm Hg ga kamaydi, antihipertenziv dorilarni ishlatmasdan. Ko'z ichi suyuqlik dinamikasidagi o'zgarishlar II guruh bolalaridagi ko'zlar statistik jihatdan noto'g'ri edi. Bolalarni tekshirish natijalari ko'rish organining kombinatsiyalangan jarohatlari bilan shox parda teshib o'tgan jarohatga BLD dan 2–3 kun o'tgach, juft shikastlanmagan ko'zda tonometrik ko'z ichi bosimining vaqtincha oshishini aniqladi.
Parenteral ovqatlanish (PN) klinik ovqatlanishning eng murakkab va texnologik varianti bo'lib, ozuqa moddalarini organizmga tomir ichiga yuborish orqali amalga oshiriladi. Bu ovqatlanishning boshqa usullaridan foydalanish mumkin bo'lmagan yoki etarli bo'lmagan bemorlar uchun mo'ljallangan va klinik ovqatlanish variantlari ierarxiyasida eng yuqori darajani egallaydi, chunki u texnika jihatidan ham, xilma-xilligi jihatidan ham eng qiyin hisoblanadi. bemorlarning eng qiyin kontingentida klinik amaliyotda uni buyurishda qaror qabul qilish. . Ko'p organ etishmovchiligi bo'lgan bemorlarda o'limning asosiy sabablaridan biri immunitet va yallig'lanish reaktsiyasining rivojlanishi hisoblanadi. Bir qator tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, enteral oziqlanish bilan og'rigan bemorlarda, og'ir mexanik va termal jarohatlardan so'ng, katta jarrohlik aralashuvlardan so'ng, bu ichakning to'siq funktsiyasini saqlab qolish va saqlashga imkon beradi. mikrofloraning translokatsiyasini oldini oladi. Yuqorida aytilganlarga asoslanib, enteral oziqlanish ko'p a'zolar etishmovchiligi kursiga ijobiy ta'sir qiladi deb taxmin qilish mumkin.
Одно из ведущих мест в структуре заболеваемости занимают травмы, в том числе травмы органа зрения. Проведен анализ структуры травматических поражений органа зрения среди населения Ферганской долины по архивным материалам лечебнопрофилактических учреждений Андижанской, Ферганской и Наманганской областей за период 2006-2009гг. Глазному травматизму наиболее подвержены пациенты мужского пола, дошкольный и школьный, а также активный трудоспособный возраст. В профилактике осложнений травмы глаз остаются актуальными своевременная диагностика, квалифицированная первичная медицинская, а также специализированная офтальмологическая помощь.
Цдндли диабет оқибатида курув аъэосида пайдо буладиган уага- ришларни текшириш, офтальмолэгияяинг долэарб масалаларига киради. Республикамизда бу соҳага дойр шилар жуда кам, ҳамда эпидемиология масадалари яхши урганилмаган, Ушбу иш даврида Тошкент шаҳрида яшовчи инсулинга царам ва Карамсиз булган цанд касаллиги билан ҳасталанган 600 бемор текши- рилди ва куриш аъэосида булган уэгаришлар бсрлиги. аницланди. Нуэ тубидаги уэгаришлар цандли диабетни I тури билан ҳасталан- ган беморларда 83,68% аяицланди, 11 тури билан ■ҳасталангак беморлар- да эса 84.53Z аницланди. Щуни такидлаб утиш керак-ки,инсулинга царам булмаган беморларга нисбатан инсулинга карам цандли диабет беморла- рида куэ тубидаги Уэгаришлар чукурроқ ва оғирроқлиги аник^ланди. Клиник текширишлар цатижасига Караганда қандли диабет ҳзстали- гида гавҳарни ҳираланиши беморларни бшини улгайиши, касалликни огирдиги ва давомлилигига боглиц.. ₽иэ тавсия цилган тасниф буйича цандли диабет ҳасталигида куа тубидаги уэгаришларни тацсимлаш мутаҳассисларга даволаш режасини тугри тувишга имкон яратади. Диабетик ретинопатияни ҳатар омнлларини интеграл ба>;олаци шуни курсатдики, инсулинга царам бўлган ва тиарам булмаган диабет да ҳатар омиллари бир хил.лекин улар’ни 1гасалликни келиб чициши ва аурайишига татсир кучи ҳар хил экан. Қандли диабет ҳасталигидэ тур пардани уэгариавши олдини олйш релаларпни тагоштлллэштиртя учун Сие ҳатар гуруҳлар алратдшс - "қулай ба'юрат","диққатга саговор" ва "ноқулай башорат". Ҳамда бу гуруҳларяя кднча вақгда ва неча марта текшириш кераклигини ншлаб чиқардик. 2005 йилгаче булган. даврда крндли диабет тарцаливш динамикаси- йн та\лил қилшвда 1,4 мартага купайиши анииугандн ва беморларни кур .булиб- крлганй инсулинга царам бўлган - 5,67% ва яа қарам булмаган диаСетда - 11,11% ташкил қилди. Мана шуларга асослаииб офтальмо-ди- вбетологик соҳани ташкил қилиш масадга мунофиқ деб топйлди.
Maqsad. Bolalarda ko'rish organining penetran shikastlanishlari asoratlarini tahlil qilish va ularni bartaraf etish usullari. Materiallar va usullar. 6 yoshdan 14 yoshgacha bo'lgan 36 nafar bemor (36 ko'z) turli xil ko'z jarohatlari bilan kuzatildi. O'g'il bolalar 70% hollarda, qizlar - 30% hollarda. Barcha bolalar oftalmologik va klinik tekshiruvdan o'tkazildi. Natijalar. Barcha bemorlar respublikaning turli hududlarida yashash joyida PSTdan o'tkazildi. IVO quyidagi ko'rsatkichlar bo'yicha amalga oshiriladi: shishgan katarakta, shox parda va sklera yaralarining filtratsiyasi, mahalliy endoftalmit, ìrísíning inkarseratsiyasi, gipotenziya, ikkilamchi glaukoma, tikuv etishmovchiligi, sust uveit, ko'z qovog'ining deformatsiyasi, lakrimal kanallarning ajralishi, skleral yaralar ko'z ichidagi begona jism, ko'z olmasining yo'q qilinishi. PCOS asoratlarining sabablari: jarohatlarning og'irligi (47,2%), malakasiz birinchi yordam (41,7%), bemorlarni kech davolash (47,2%). Xulosa. VTO natijasida 99,6% hollarda yallig'lanish reaktsiyalarini to'xtatish va ko'zni anatomik organ sifatida saqlash mumkin bo'lgan va 67,4% hollarda ko'rish funktsiyalari saqlanib qolgan. Aholi oʻrtasida maʼrifiy ishlarni kuchaytirish, tez tibbiy yordam koʻrsatish sifatini oshirish va bemorlarni yetarli darajada reabilitatsiya qilish zarur.
Parenteral ovqatlanish (PN) klinik ovqatlanishning eng murakkab va texnologik varianti bo'lib, ozuqa moddalarini organizmga tomir ichiga yuborish orqali amalga oshiriladi. Bu ovqatlanishning boshqa usullaridan foydalanish mumkin bo'lmagan yoki etarli bo'lmagan bemorlar uchun mo'ljallangan va klinik ovqatlanish variantlari ierarxiyasida eng yuqori darajani egallaydi, chunki u texnika jihatidan ham, xilma-xilligi jihatidan ham eng qiyin hisoblanadi. bemorlarning eng qiyin kontingentida klinik amaliyotda uni buyurishda qaror qabul qilish. . Ko'p organ etishmovchiligi bo'lgan bemorlarda o'limning asosiy sabablaridan biri immunitet va yallig'lanish reaktsiyasining rivojlanishi hisoblanadi. Bir qator tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, enteral oziqlanish bilan og'rigan bemorlarda, og'ir mexanik va termal jarohatlardan so'ng, katta jarrohlik aralashuvlardan so'ng, bu ichakning to'siq funktsiyasini saqlab qolish va saqlashga imkon beradi. mikrofloraning translokatsiyasini oldini oladi. Yuqorida aytilganlarga asoslanib, enteral ovqatlanish ko'p a'zolar etishmovchiligining rivojlanishiga ijobiy ta'sir qiladi deb taxmin qilish mumkin.
O'tkir jarrohlik kasalliklari bilan og'rigan bemorlarni davolashda, hatto ko'plab organlarning buzilishi va sepsis bo'lsa ham, ko'pincha traxeostomiya orqali o'pkaning uzoq muddatli sun'iy ventilyatsiyasi (ALV) talab qilinadi.