ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
570
RENESSANS DÁWIRINDE SHIǴIS OYSHILLARINIŃ PEDAGOGIKALIQ
PIKIRLERI
Turdımuratova Roza Xalmurat qızı
Ajiniyaz atındaǵı NMPI Pedagogika fakulteti «Pedagogika» tálim baǵdarı 1-kurs talabası.
Tajibay Saparbaev (ilimiy basshı)
NMPI Pedagogika kafedrası docenti, P.I.K
https://doi.org/10.5281/zenodo.10867533
Annotaciya.
Maqalada oyanıw dáwirinde ózleriniń pedagogikalıq idealarǵa tolı ilimiy
miynetleri menen kózge kóringen ullı alımlardıń shıǵarmalarınıń milliy pedagogikamızda tutqan
ornı hár túrli maǵlumatlarǵa súyengen halda súyengen halda óz sáwleleniwin tapqan.
Gilt sóz:
Renessans, oyanıw dáwiri, Ózbekistan Respublikası, Milliy pedagogika, Gretciya,
Muxammed al-Xorezmiy, Farabiy, Yusip Has Hajib, Alisher Nawayı, Abdiraxman Jamiy.
PEDAGOGICAL THOUGHTS OF EASTERN SCHOLARS DURING THE
RENAISSANCE
Abstract.
In the article, the works of the great masters who paid attention to their
pedagogical ideas with their full scientific work during the renaissance are expressed based on
any information that has found its place in our national pedagogy.
Keywords:
Renaissance, renaissance, Republic of Uzbekistan, National pedagogy, Greece,
Muhammad al-Khorazmi, Farabi, Yusif Has Hajib, Alisher Navoi, Abdirahman Jami.
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ МЫСЛИ ВОСТОЧНЫХ УЧЁНЫХ ЭПОХИ
ВОЗРОЖДЕНИЯ.
Аннотация.
В статье на основе любой информации, нашедшей свое место в нашей
отечественной педагогике, изложены произведения великих мастеров, которые в эпоху
возрождения уделили внимание своим педагогическим идеям своей полноценной научной
деятельностью.
Ключевые слова:
Возрождение, Ренессанс, Республика Узбекистан, Национальная
педагогика, Греция, Мухаммад аль-Хоразми, Фараби, Юсиф Хас Хаджиб, Алишер Навои,
Абдирахман Джами.
Ózbekistan Respublikasi ǵárezsizlikke eriskennen keyin óz tariyxına jańasha kózqarasta
qatnas jasadi. Milliy pedagogikamiz benen milliy tárbiyamizdiń jámiyetlik áhmiyeti oǵada artti.
Ǵárezsizligimiz sharapati menen xalqimizdiń neshe ásirler dawaminda árman etken
milliy qádiriyatlari qayta tikleniw hám rawajlanıwlarǵa miyassar boldı. Burınǵı awqam dáwirinde
qadaǵan etilgen ullı babalarimizdiń qaldiraǵan oǵada bay mádeniy hám ruwxiy miyraslarin qunt
penen úyreniwge múmkinshilikler jaratıldı. Dúnya tán alǵan ullı oyshıllarımızdıń dúnya tariyxina
tutqan ornı hám roline baǵishlanip ótkerilgen konferensiyada birinshi prezidentimiz I.Karimov
"SHıǵıs, ásirese, Oralıq Aziya aymaǵi lX-Xll hám XlV-XV ásirlerde atilip shiqqan eki qúdiretli
ilimiy mádeniy joqarilawdińderegi esaplanip dúnyaniń basqa jerlerindegi Renessans proceslerine
tuwri tásirini kórsetken shiǵis oyaniw dáwiri - SHıǵıs Renessansi sipatinda dúnya jámááti
tárepinen haqli túrde tán alinǵan" degen edi. Mámleketimizde arab xalifaliǵi ornatilgan keyin arab
mádeniyatli kúsheye basladi. Bul dáwirde ilim hám aǵartiwshiliqtiń rawajlaniwi ushin imkan
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
571
júzege keldi. Ásirese,jaslardi bilim alip,sawat ashiwi, arab,parsi tillerin úyretiw ,sonday-aq olardi
tárbiyaliq etip jetilistiriw basli másele boldi. Bunnan aldinǵi dáwirlerde de ilim-pán rawajlanǵan.
Avesto, Orxon-Enisey siyaqli tálim-tárbiyaǵa baylanisli maǵliwmatlar jazilǵan jaziwlar
házirgi kúnge shekem saqlanip qalgan. Bul jaziwlarda jaslardi ádep-ikramliliqqa, dosliqqa,
awizbirshilikke úyretiw názerde tutilgan. lX ásirge kelip aǵartiwshiliq misli kórilmegen dárejede
rawajlanadi. Baǵdad qalasinda "Bayt ul-hikma"dúzildi. Ol jerde ulli alimlar dóretiwshilik etken.
Áyyemgi grek hám hind ilimpazlariniń shiǵarmalarin arab tiline awdarǵan. Bul jerde óz
dáwiriniń kórnekli ilimpazlari jasap dóretiwshilik etken. Al-Xárezmiy,Abu Rayxan Beruniy,Ibn
Sino,Al-Ferǵaniy,Farabiy siyaqli dúnyaniń rawajlaniwina salmaqlı úles qosqan ilimpazllar
toplanip dóretiwshilik etken. Bul insanlardi tálim-tárbiyaǵa qosqan úlesi sheksiz.
Dúnyaǵa taniqli matematik, astronom hám geograf Muhammed al-Xárezmiy 783-850-
jillarda jasaǵan. Ol óz dáwirine shekemgi bolǵan áyyemgi matematika páni rawajlanǵan
mámleketler Vavilion, Gretciya, Hindistan, Misrdagi derlik barliq mámleketler ashqan jańaliqlarin
úyrenedi. Xárezmiy sheber pedagog metodist sipatindaǵi orni óz aldina. Ol bilim aliwda talabaniń
jeke baqlawlarina hám alǵan bilimlerinen paydalaniw máselesine úlken itibar qaratti. Ózi
kórsetpeli -tájriybe metodlari bilim beriwdiń turli qurallari, soraw-juwap, uqipliliq hám
kónlikpelerdi qáliplestiriw metodlari, bilimlerdi sinap kóriw metodlarinan paydalanǵan.
Muhammed al-Xárezmiy biliw teoriyasina ayriqsha úles qosadi. Ol birinshilerden bolip baqlaw,
sinap kóriw, eksperiment metodlarina tiykar saladi. Oniń "Astronomiyaliq kesteler", "Indiya
arifmetikasi haqqinda kitap", "Muzika risolasi"siyaqli miynetlerinde jaslarǵa tábiyiy hám
matematikaliq bilimlerdi úyretiwge ayriqsha áhmiyet qaratti.
Orta ásirlerde pedagogik pikirleri rawajlaniwi Abu Nasr Farabiy ati menen de baylanisli.
Ol Orta Aziya xalqlariniń tálim -tárbiyaliq oy-pikirleriniń rawajlaniwinda ayriqsha orinǵa
iye oyshil, danishpan, alim esaplanadi. Ol Aristotel shiǵarmalarin tereń ózlestirip, logika,
matematika, medcina hám filosofiyaniń rawajlaniwina óz úlesin qosadi. Ilimpazlar Farabiy 70ke
jaqin xaliqtiń tilin bilgen dep ataydi. Jettik bilimliligi ushin Farabiydi Aristotelden keyingi
"Ekinshi muǵallim" yamasa "SHiǵis Aristoteli"dep atagan. Oniń túsindiriwinshe adam dúnya
rawajlaniwiniń jetilisken shińi. Adamǵa tálim-tárbiya beriw isi tábiyat qubilislarinan óz maqsetleri
ushin paydalana biliw, basqa adamlar menen duris qatnasta boliw jámiyettiń talaplarina juwap
bere alatuǵin adam sipatinda qáliplesiwi ushin kerek degen. Ol tálim-tárbiya degen terminge
aniqlama berip tálim degen sóz adamlar arasindaǵi bilimlerdi, al tárbiya usi adamlar ortasindaǵi
minez-quliq jetiskenleklerin birlestiriw dep túsindiredi. Jaslarǵa bilimdi túsindirgende olardi
yadlap aliwi emes, al izbe -izlikti saqlap belgili bir baylanislar boyinsha yadta toliqtirip uǵiwi zárúr
degen.
Farabiydiń usinday hár tárepleme jetilisken aqilli, adamlardi tárbiyalaw kerek degendegi
maqseti ideal baxitli jámiyetke erisiw edi.
SHiǵistin belgili ulamasi Yusip Has Hajib 1019-jiliToqpaq qalasinda dúnyaǵa keledi. Ol
arab, iran, tájik tillerin hám bul xaliqlardiń folklorin, ádebiyatin puqta úyrenedi. Usi dereklerden
nar alǵan shayir pedagogikaliq mazmundaǵi "Qutadǵu bilig" dástanin dóretti. Bul shiǵarma
pedagogika tariyxinda ádep-ikramliliq temasinda jazilǵan salmaqli shiǵarma. Has Hajib tárbiyaniń
maqseti balani ata-anaǵa xalqqa xizmet etetuǵin etip qáliplestiriw dep túsindiredi hám tárbiya
túrlerin erte jastan baslap balaǵa úyretiwdi áhmiyetli dep esaplaydi. Solay etip, Yusup Has Hajib
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
572
óziniń jámiyetlik-pedagogikaliq kózqaraslarinda ilimdi, jámiyetti gúllendiriwshi tiʻykarǵi
faktorlardiń biri dep esaplaydi. Ol ilimniń, oqiwdiń jámiyettiń rawajlaniwindaǵi atqaratuǵin
xizmetine ayriqsha áhmiyet beredi. Óziniń shiǵarmasinda insaniń kamalǵa keliwiniń jol-joriqlari,
usillari, shara-ilajlarin sheberlik penen aship kórsetedi. Sonliqtan da,bul shiǵarma óziniń ilimiy
aǵartiwshiliq, tárbiyaliq áhmiyeti usi dáwirge deyin joyitqan joq.Yusup Has Hajibtiń "Qutadǵu
bilig" shiǵarmasiniń ózbek tilindegi balalarǵa iqshamlastirilǵan formasi Boqijon Tuxiliev
tárepinen basip shigariladi. Oniń shiǵarmalarindaǵi ádep-ikramliliq didaktikaliq táreplerdi
Q.Karimov, Y.Jumabaevlar tárepinen izertlengen. Qaraqalpaqstanda K.Axmetova "Yusup Has
Hajibtiń pedagogikaliq kózqaraslari"boyinsha dissertaciyaliq jumisin jaqlaǵan.
Ózin shayir emes,ádepiilik muǵallimi dep esaplaǵan ulli oyshilimiz bul Axmet Yugnakiy
esaplanadi. Oniń ómiri ham dóretiwshiligi haqqinda mağliwmat joq. Ayirim dereklerge qaraǵanda
Yugnakiy Samarqand wálaytiniń Yugnaq qalasinda tuwilǵan. Tuwma soqir bolip dúnyaǵa
keliwine qaramastan ótkir keyingi,yadi kúshli bolǵan.Ataqli shayir patshalardiń jámiyetti
basqariw,xaliqti tárbiyalap usalap turiw jollari haqqinda "Hibatul -haqoyiq" (Haqiyqatlar siyliǵi)
atli kitap jazǵan. Bul shiǵarmaniń bizge shekem bes nusqasi jetip kelgen bolip,olardiń úshewi
toliq saqlanǵan, qalǵan ekewiniń ayirim bólimleri saqlanǵan. Yugnakiydiń shiǵarmalari 1915-
1916 hám 1925-jillari Stambul qalasinda Najib Osim tárepinen basip shigarilǵan. "Hibatul
haqoyiq" shiǵarmasiniń joqari dárejede kórkem filosofiyaliq hám pedagogikaliq jaqtan áhmiyeti
ulli bolǵanligi sebepli oni qayta basip shiǵariwǵa barqulla zárúlik tuwilip kelgen. Sol sebepli,
1971-1972-jillari K.Mahmudovtiń miynetleriniń nátiyjesindeTashkent qalasinda,1984-jili Alma-
Ata qalasinda shiǵarilǵan. "Hibatul-haqoyiq" tiń toliq nusqalari Turkiya kitapxanalarinda,ayirim
bólimlerinen ibarat bir nusqasi Berlinde saqlanadi.
SHayirdiń pikirinshe, jámiyettiń jaqsi yáki buziq islerge bóyim boliwina adamlardiń ózi
ayipli. Adamlar jaratilsi jaǵinan birdey olardiń bir-birinen parqi, olardi qáliplestirgen tálim-
tárbiyadan dep túsindiredi. Insandi tárbiya kamalǵa keltiradi. Tárbiya izbe-iz júrgizilgende ǵana
nátiyjege erisiledi Tárbiyaniń baǵdari oqiw ilimge qiziqtirip, ilimdi rawajlandiriw. Axmet
Yugnakiydiń bul shiǵarmasinda insandi kamalǵa keltiriwdiń eń áhmiyetli hám tiykarǵi ólshemleri
sipatinda insanniń bilimge iye boliwi, yaǵniy aqil tárbiyasin beriw kerek dep túsindiredi.
XV ásirge kelip te shiǵis áleminde ilim-pán,aǵartiwshiliqtiń rawajlaniwi dawam etti.
SHińǵisxan mámleketimizdi basip alǵannan són kóp qalalar wayran boldi,xalqimiz qiyin
ahwalǵa túsip qaldi. Bul ahwaldan elimizdi Amir Temur qutqardi. Oniń húkimdarliǵi dáwirinde
misli kórilmegen rawajlaniw boldi. Jańa mektep,medreseler qurildi, alartiwshiliqti qollap-
quwatladi. Bul dáwirde de ulli shayirlar, oyshillar, ilimpazlar jetilisip shiqti. Solardan biri shayir,
oyshil, maǵmleket iskeri Mir Alisher Nawayi hám oning ustazi parsi-tájik shayir Abdiraxman
Jámiy bolip esaplanadi.Ulli shayir Alisher Nawayi 1441-jili 9-fevralda Gerat qalasinda tuwiladi.
Oniń ilimge bolgan qiziǵiwshiliǵin óz waqtinda ańlaǵan ata-anasi oni 1445-jili Gerat
mektepleriniń birine oqiwǵa beredi. Sońinan Iranniń Meshxet qalasinda oqiwin dawam
ettiredi.Mektepte oqip júrgen waqitlarinda ótmishtegi ilimpazlardiń ulli oyshillardiń haʻm sol
zamandaǵi záberdes bolǵan shayirlardiń shiǵarmalari menen tanisa baslaydi.oniń menen sheklenip
qalmay, 10-12-jaslarinda ustazi Lutfiydiń basshiliǵinda óz betinshe shiǵarmalar dórete baslaydi.
Nawayi usi waqitlardan baslap -aq talantli shayir sipatinda xaliqqa tanila baslaydi. Ol
túrkiy tilinde jazilǵan qosiqlarina Nawayi, parsi, tájik tilindegi qosiqlarina Faniy dep ádebiy laqab
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
573
qoyip jazadi. Ol ilim hám kórkem ónerdiń túrli tarawlari ádebiyat,tariyx til bilimleri, súwretlew
óneri menen birge tálim-tárbiyani jetilistiriwge de úlken diqqat awdaradi. Óziniń "Xamsa",
"Maxbub ul-qulub" atli úlken shiǵarmalarinda tálim tárbiyasin, aʻdep-ikramliliqqa baylanisli
óziniń kózqaraslarin bayanlaydi.Ilimdi xaliqti, nadanliqtan, jawizliqtan qutqariwshi faktor
sipatinda táriyipleydi.
Ádep-ikramliliqtinʻ eń áhmiyetli ólshemi sanalǵan aʻdep haqqinda pikir júrgizip Nawayi
jaqsi minez-quliqtiń tiykari ádep dep kórsetedi. Oniń shiǵarmalarinda bala tárbiyasi menen
shańaraqta hám mektepte shuǵillanip úlgi kórsetiw usillarinan paydalaniw usinis etiledi. Tárbiya
hám tálim beriw ata-ana hám de muǵallim tárepinen alip bariliwi lazim dep aytadi. Ol balalarǵa
dene jazasin beriwdi emes, ol óz ólsheminde xosh múláyimlik penen qatnas jasawdi uqtiradi.
Nawayi tárbiyada insanniń ózin-ózi tárbiylawi,qáte-kemshiliklerdi sezip dúzetiwlerine itibar
beredi. Ilim-pán sirlarini iyelewdiń insan ushin áhmiyetin kórsete kelip, ilimdi qarańǵiliqti jaqtirtip
turatuǵin shiraqqa megzetedi. Ilimge insandi xaliqti nadanliqtan ǵázepleniwden qutqariwshi derek
sipatinda qaraydi.Alisher Nawayi Samarqandda óz esabinan "Ixlosiya" medresesin qurǵizadi hám
janinda mektep ashadi. Ol tárepinen islep shiǵilǵan bilimlendiriw sistemasi tómendegishe:
1.Mektep yáki medresede bilim aliw
2.Alim, ónerment yamasa iskusstvo xizmetkerlerine shákirt boliw tiykarinda tálim aliw.
3. Óz betinshe ilimdi úyreniw.
Birinshi prezidentimiz I.Karimov óziniń "Joqari mánawiyat -jeńilmes kúsh" kitabinda
Alisher Nawayiǵa tómendegishe táriyip bergen."Eger bul ulli insandi áwliye desek, ol áwliyeler
áwliyesi, oyshil desek, oyshillardiń oyshili, shayir desek, shayirlardiń sultani" degen.
XVásirde jasaǵan parsi-tájik shayir Abdiraxman Jamiydiń pedagogik pikirleri de áhmiyetli
boldi. Ol 1414-jili Jam qalasinda tuwiladi. Keyin Gerat qalasinda kóship keledi. Tereń bilim hám
keń dúnya qaraslari arqali Abdiraxman Jamiy xaliq arasinda shayir hám alim sipatinda oǵada úlken
abiroyǵa iye boladi. Ol ǵázel múlkiniń sultani Alisher Nawayi menen dosliq baylanista boladi.
Birge dóretiwshilik etedi. Jamiydiń tárbiyaliq, ádep-ikramliliq kózqaraslari "Bahoriston",
"Hafta avrang" shiǵarmalarinda sáwlelengen.SHayir ónersiz hám bilimsiz adamdi otinnan basqaǵa
jaramaytuǵin miywesiz terekke usatadi.Hárbir jas áwladti ilim, óner úyreniwge, bul jolda sabirli
boliwǵa shaqiradi. Ilim menen ónerdi adamdi múshkil ahwaldan qutqariwshi qural dep esaplaydi,
soniń ushin jas bolsa da, ǵarri bolsa da, patsha yáki gedey bolsa da hámmege óner iyelewi pariz
ekenligin kórsetip ótedi. Abdiraxman Jamiydiń pikiri boyinsha "ámelde qollanilmaǵan bilim
záhárge teń " boladi. Sebebi, insan ómiriniń qisqagina oniń ómirdi biyhuwda ótkermewi kerekligin
belgili dárejede iyelegen bilimlerin turmista qollaniwdiń zárúrligin ámeliyatta qollanilmaǵan
bilimniń biyhuwdaliǵin uqtiriladi háreket jasaydi.
IX ásirde jasap ótken Orta Aziyaniń ataqli alimi Maxmud Qashqariy házirgi Qitay
Respublikasi aymaǵinda dúnyaǵa keledi. Ol ilimniń túrli tarawlari boyinsha shuǵillanip, soniń
ishinde arabi, túrk tillerin, parsi ádebiyatin puqta ózlestirgen adam bolǵan. Oniń túrkiy xaliqlardiń
xaliq pedagogikasin ózine ózek etip alǵan"Devanu luǵat at-túrk" atli shiǵarmasiniń mazmuni
ayriqsha diqqatqa ilayiq. Bul kitap Evropada birinshi ret 1894-jili Vengriya Ilimler
akademiyasinda járiyalandi. 1914-jili nemec tiline awdarilip basilǵan. 1939-jili Basim Atalay
tárepinen túrk tiline awdarilip Ankarada kitap etip basip shiǵarilǵan. Ózbekstanda Saliq
Mutallibov tárepinen ózbek tiline awdarilip 1960-1963-jillari " Túrkiy sózler sózligi" degen at
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
574
penen tom etip baspadan shiǵarildi. Kitapta sol waqittaǵi túrkiy xaliqlardiń sózlik qurami hám
túsindirmelerinen tisqari xaliqtiń bala tárbiyalaw dástúrine tiyisli folklarliq-etnografiyaliq
maǵliwmatlar, tálim-tárbiya dástúleri de bayan etilgen.Ásirese naqil-maqallar elege shekem
tárbiyaliq xarakterge iye bolip kiyatir. Kitapta adamlardińanadan birdey bolip tuwilatuǵinliǵin
tastiyiqlay otirip, olardińsońinan jaqsi yamasa jaman boliwi tárbiyaǵa ǵárezli bolatuginin uqtiradi.
Tárbiyaǵa baylanisli "Qus uyada ne kórse, ushqanda soni isleydi", "Ayasining balasi atasina
usaydi" siyaqli naqillardi keltiredi. Oniń keltirip ótken naqil-maqallariniń, danaliq sózleriniń
hárbirinde tereń máni, adamniń aqil sezimin jawlap alatugin qúdiretli kúsh bar.
Maxmud Qashqariy óz shiǵarmasinda tálim-tárbiyaǵa baylanisli awizeki ádebiyat
úlgilerinde óz dáwirindegi xaliq pedagogikasiniń mazmunin, principlerin hám usillarin beredi.
Kitaptaǵi Maxmud Qashqariy táriyiplegen "Xaliqqa jaqsiliq et, oni suwdiń astina taslasanʻ
da suwdiń ústide kóreseń " degen xaliq naqilin túrkiy xaliq pedagogikasiniń tiykari desek te boladi.
Kitapta shańaraq tárbiyasi haqqinda derekler berilip, balaniń keleshegi ushin tárbiyaniń
tásiri ulken ekenligi túsindiriledi.
Orta Aziyada xaliqlariniń pedagogikaliq oylari tariyxina jetilistiriwge úlen úles qosqan
alim Abu Rayxan Beruniy 973-jili Xarezmniń Qiyat qalasinda tuwiladi.Ol baslawish tálim
alǵannan keyin belgili matematik, astronom Abu Nasr Ibn Irak Mansurda óqiydi, onnan Evklid
geometriyasin, Ptolemeydiń astronomiyaliq táliymaylarin úyrenedi. Ol 22 jasinda birinshilerden
bolip aspan hám jetdiń globusin jasap, astronomiyaga baylanisli bolǵan "Kartografiya " "Globus
jasaw kitabi" "Jerdegi orinlardiń uzinliq hám keńisliklerin aniqlaw" siyaqli birneshe kitaplardi
jazadi. Ózi jasaǵan ásbaplar menen Qiyat qalasinda astronomiyaliq baqlawlardi ámelge asiradi.
Ilimpaz matematika, geodeziya, tariyx, astronomiya, geografiya ilimlerine baylanisli 160
tan aslam kitap jazǵan. Bizge shekem qirqqa yaqin kitabi jetip kelgen. Oniń"Indiya",
"Mineralogiya", "Geodeziya", "Saydana" atli shiǵarmalari alimniń dúnyaǵa túsinigin tábiyatqa
kózqaraslarin pedagogikaliq oylarin bahalawda úlken áhmiyetke iye. Ol "Kanon Másuda
"kitabinda N.Kopernikten 500 jil aldin jerdiń óz kósherinde hám quyash átirapinda aylanip
júretuǵinin dálilledi.Beruniy tábiyat ilimine baylanisli kóp jańaliqlari ashti, olardi jaslarǵa úyretiw
táreptari boldi. Sol sebepli ol ilim úyretiwde ustazldrdiń orni áhmiyetli ekenligin eger Ustaz tereń
bilimli bolmasa, shagirtleride shala sawat bolip shiǵatuǵinin eskertti. "Muǵallim qanday bolsa,
oqiwshisida sonday boladi"dedi.Beruniy ilim úyretiwde ózlestirgen bilimlerdi tez-tez qaytalap
turiw kerekligin eskertwdi. Oniń pikirinshe, "Bilim qaytalaw hám tákirarlaw jemisi" Beruniy
óziniń pedagogikaliq kózqaraslarinda jaslarǵa ádep-ikramliliq taʻrbiya beriwge de óz pikirin ayti.
"Indiya" kitabinda hárbir milettiń ózine tán tárbiya beriw usili hám sistemasi bolatuginin
korsetti. Xaliqtiń demokratiyaliq mazmundaǵi ádep-ikramliliq talaplarina súyene otirip, jaslardi
ádepke tayarlawdiń basli sebebi adamgershilikli, saqiy kishpeyil, adalatli,miynet súygish etip
tárbiyalaw kerek dep eskertti. Beruniy jaslardi miynet súyiwshilikke tárbiyalaw kerekligine de
úlen itibar berdi. Ol "Mineralogiy" kitabinda:Tusti juwiw kóz hám qabaqlardi taza tutiw, olarǵa
súrme qoyiw, shashlardi zárúr bolganda boyaw, tirnaqalardi alip turiw hám oni siyalamawdi" talap
etip jaslardi jarasiqli suliw kóriniste bolsa, azadaliǵi unamli, ádepli minez-quliqli boladi degen.
Beruniy Evropaliq ilimpazlardan 450 jil aldin Amerika materiginiń bar ekenligin boljap
óziniń shiǵarmalarinda jazǵan.Ilimpaz 1029 juldizdiń koordinatalarin sizdi hám dúnyaniń
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
575
geografiyaliq kartasin dúzgen. Abu Rayxan Beruniydiń ilimiy hám filosofiyaliq miyrasi sózsiz
dúnya ilimi hám mádeniyatiniń rawajlaniwina úlken tásir jasadi.
Birinshi prezidentimiz I.Karimov shiǵista oyaniw dáwirin tómendegishe táriyiplegen.
"Eger Evropada oyaniw dáwiriniń naʻtiyjeleri sipatinda ádebiyat ham kórem óner
shiǵarmalari arxitektura durdanalari, medcina hám insandi ańlaw barisinda jańa oylap tabiliwlar
júzege kelgen bolsa, SHiǵis Oyaniw dáwiriniń ózine tán qaʻsiyetleri, matematika, astronomiya,
fizika, ximiya, geodeziya siyaqli aniq haʻm tábiyǵiy pánlerdiń sonday-aq tariyx, filosogiya hám
ádebiyattiń rawajlaniwinda kórindi.
Juwmaqlap aytqanda, renessans dáwirinde shiǵista pedagogika iliminiń rawajlaniwina,
ilim-pán hám aǵartiwshiliqqa óz úleslerin qosqan ulli babalarimiz jetilisip shiqti. Olardiň ashqan
jańaliqlari dúnya júzin tań qaldirǵan.
REFERENCES
1.
Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik Uzbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz. –T.. “Uzbekiston”, 2016 y.
2.
Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy taqlil, qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar
faoliyatini kundalik qoidasi bulishi kerak. - T.: “Uzbekiston”, 2017 y.
3.
O.Alewov, A.Pazilov, Q.Seytmuratov, T.Ótebaev "Pedagogika tariyxi"
4.
Nókis. 2020-jıl.
5.
K.Xoshimov, S.Nıshanova t.b «Pedagogika tarixi» T. «Uqituvchi» 1996-yil.
Internet saytları:
6.
www. tdpu. uz
7.
www. pedagog. uz
8.
www. Ziyonet. uz
