Мақолада афғон олимларининг грамматик асарларида исмий сўз туркумлари таснифи, олимларнинг назарий қарашларидаги ўзаро тафовутлар ҳамда қиёсий таҳлил ёритилган. Таҳлил учта грамматик асар асосида олиб борилган.
В данной статье отображена роль личных имён собственных в литературном произведении в создании «семантической композиции» художественного текста и показана связь имён собственных, как значимый элемент, с другими средствами стиля. В работе показали, что личные имена собственные являются объектом комплексной науки ономастилистики, которая включает в себя методы лексикологии, семиотики, стилистики, поэтики и лингвистики текста в широком смысле
Цель исследования – определить особенности перехода частей речи в имя существительное. В статье рассматривается один из типов транспозиции: субстантивация в русском и узбекском языках. Анализирован переход знаменательных и служебных частей речи в разряд существительных. Обосновывается мысль о том, что в исследуемых языках субстантивируются чаще всего прилагательные и причастия, немного реже – местоимения и числительные. При субстантивации меняются семантические, морфологические и синтаксические свойства слов и их функциональные особенности.
Бугунги кунда доменларга доир низоларни анъанавий одил судлов доирасида кўриб чиқиш узоқ давом этадиган ва самарасиз жараён ҳисобланади. Бу муаммони ечиш учун мамлакатимизда ва чет элда низоларни ҳал қилишнинг процессуал жиҳатдан соддалаштирилган, лекин самарали механизмини яратиш йўлида қадамлар ташланган.
Таъкидлаш жоизки, семантик узгаришлар жараёнида нарса-буюм, холат, харакат, сифатларнинг кандайдир белгилари билан ухшашлиги асосида номнинг бирор сузга утиши узига хос ахамият касб этади. Баъзан сузнинг янги маъноси асос бошлангич маънога ухшамайди, бу эса, уз навбатида, янги суз хосил булганидан далолат беради, яъни омонимлик хусусиятига эга саналади, масалан: cavalry термини замонавий талкинда “кушиннинг юкори харакатчан тури” {танк кушиилари, аэромобиль кушинлар, кавалерия) [1, 228.]. Ушбу холатда бу каби талкиннинг инглизча кулланилиши атайлаб килинган ташвикотга ухшайди, яъни “кавалерияга хос” анъаналарнинг кушиннинг янги турига (кавалсриянинг “классик” вазифаларини амалга оширувчи - разведка, куриклаш, рейд кабилар) мсрос булиб колганига ишора килинади.
В данной статье рассмотрен один из типов перехода частей речи – субстантивация в русском языке. Примеры рассмотрены на материале Словаря омонимов русского языка.
Ушбу мақола киши исмларининг ўзбек тили луғавий бойлигининг таркибий қисми эканлиги, бу исмлар ўзбек халқининг улкан маданий ва маънавий қадриятининг ажойиб дурдо-наларидан биридир. Чунки бу исмларда халқимиз босиб ўтган машаққатли ва зиддиятли тарихий йўл, кенг халқ оммасининг турли-туман орзу-умидлари, армонлари, фалсафий, диний, маънавий-ахлоқий, тарбиявий-эстетик қарашлари, эътиқодлари, ўзига хос одат ва расм-русумлари, инсонга бўлган ҳурмат эҳтироми, фарзандига қаратилган муҳаббати ўз ифодасини топган. Исм қўйилиши эстетик ва этик тамойиллар, исм танловчиларнинг орзу-истаклари, расмрусумлари, диний эътиқод, дунёқараши, миллий хусусият ва бошқаларга боғлиқ. Ўзбек оилаларида исм қўйишда ижтимоий шарт-шароитлар, ота-онанинг ижтимоий-синфий табақаси, хўжалик фаолияти ҳам маълум аҳамиятга эга бўлган. Маълумки, ўзбек тилидаги аксарият исмларни араб тилидан кирган исмлар ташкил этади. Улар араб тилидаги сифатдошдан, масдар – ҳаракат номи ҳамда изофа бирикмали отлардан иборат. Бундан ташқари, ўзбек тилида ажнабий тилдан кирган араблашган отлар ҳам бор. Айниқса, фарзандларга ном қўйилаётганда уларни асл шаклидагига мос тарзда имловий, фонетик ва сематик жиҳатларини эътиборга олиб қўйиш ҳам этик, ҳам эстетик жиҳатдан катта аҳамиятга эга.
Ушбу мақолада ўрта аср араб ва форс манбаларга асосланиб, хоразмликларнинг XIII аср 30 йилларида Яқин Шарқ мамлакатлари ҳаётида тутган тарихий ўрни кузатилади. Маълумки, Хоразмшоҳлар сулоласидан охирги Хоразмшоҳ-шижоатли Жалолиддин Мангуберди Хоразм ташқарисида ҳам ўн минг аскар йиғиб, мўғуллар билан жанглар олиб борди ва уларнинг ғарб томондаги мусулмон ерларини забт этишга қаратилган зафарона юришларига тўсқинлик қилиб турди. 1231 йили Жалолиддин ҳалок бўлгандан сўнг унинг бошқарувисиз қолган аскарлари бутун Яқин Шарқ мамлакатлари бўйлаб кезиб юришиб, гоҳ салжуқий султонларининг, гоҳ Миср ва Шомда ҳукмдорлик қилиш учун ўзаро ашаддий кураш олиб бораётган аййубий шаҳзодаларнинг ҳарбий хизматида бўлдилар. Шунингдек, хоразмликлар ёрдамида аййубийлар салбчилар устидан ғалаба қозониб, муқаддас мусулмон шаҳри ал-Қудсни ва бир нечта қалъаларни озод қилдилар. Кейин эса мамлук султони Қутуз_ улар ёрдамида араб ерларига бостириб келган мўғуллар устидан ғалаба қозонди. Бу муҳим воқеа-ҳодисаларнинг барчаси Мақризий, Ибн Ийас, Ханбалий, Суйутий, Ибн Тагри Берди ва XIII-XV асрлар бошқа тарихчиларининг солномаларида ўзининг батафсил тасвирини топган. Бу тарихчилар асосан Миср ва Шомда аййубийлардан мамлукларга, яъни- қипчоқ, Хоразм, туркман каби элатлардан чиққан, ёшлигида қуллик тақдирини бошидан кечирган мамлук султонлари даврида ижод қилганлардир. Уларнинг асарларида Яқин Шарқнинг тарихий майдонида XIII аср 30-60 йиллари намоён бўлиб, муҳим роль ўйнаган хоразмликларнинг фаолияти такрор қайд этилиб, шу минтақада яшовчи халқлар тақдирини ҳал қилувчи жангларда хоразмликлар қувватли ҳарбий куч сифатида иштирок этгани таъкидланади. Шунингдек, солномалар муаллифлари хоразмлик ҳисобланган тарихий шахсларга ҳам алоҳида эътибор берадилар. Масалан, улар жориядан Миср маликаси даражасига кўтарилган Шажарат Дуррга ёки ёшлигида қулликка сотилиб, аввал амир, сўнг Миср султони мавқейига кўтарилган Сайфиддин Қутуз тақдирларига батафсил тўхталадилар. Мамлук султони Қутуз ўзининг туркий амирлари билан, шу жумладан ўзи паноҳ берган хоразмликлар билан, 1260 йили Айн Жалут деган жойда (Фаластин минтақаси) Миср чегараларига етиб келиб, таҳдид солаётган мўғулларга муросасиз жангда қақшатгич зарба бериб, араб оламини ёвузлардан озод қилади. Солномаларда бир овоздан Миср султони Сайфиддин Қутузнинг ҳақиқий исми Маҳмуд ибн Мамдуд эканлиги ва у Хоразмшоҳ Жалолиддин Мангубердининг жияни бўлганлиги якдиллик билан таъкидланади, яъни уни Хоразмшоҳлар сулоласига мансублиги кўрсатилади. Юқорида зикр этилган тарихчилар асарларида хоразмликлар мағрур ва мардона инсонлар сифатида тасвирланади. Тақдир тақозоси билан ўз диёридан узоқда, ғурбатликда дарбадар бўлиб юрган Жалолиддин ватандошлари Яқин Шарқнинг турли бурчакларидан жой топиб ўтроқ турмуш тарзига ўтиб, маҳаллий халқларга қўшилиб кетади, аммо қадимги қўлёзмаларда Хоразмнинг жасур ўғлонлари тўғрисида абадий тарихий хотира қолди.
Ныне ни у кого уже не возникает сомнений в том, что домен является неотъемлемой частью функционирования компьютерной сети Интернет в привычном для пользователя виде. Краткое описание этого функционирования может быть сведено к следующему. Каждый компьютер, подключенный к сети, имеет уникальный IP-адрес, по которому осуществляются поиск и взаимодействие компьютеров в сети. IP-адрес представляет собой последовательность из четырех чисел, разделенных точками. Для удобства запоминания и восприятия была создана доменная система имен (Domain Name System – DNS), позволяющая сопоставлять абстрактное символьное имя (site.ru) конкретному IP-адресу в сети (198.198.68.200)1.
Дакҳинийда ёзилган “Лайли ва Мажнун” маснавийсининг Ожиз тахаллуси билан ижод қилган бир неча шоирлардан кимнинг қаламига мансублигини аниқланиб, Ожиз ёзган маснавийнинг олти нафар қўлёзма нусхаларининг бир-биридан фарқли жиҳатлари таҳлил қилинган. Маълумки, урду тилида, аниқроғи қадим урду – дакҳинийда “Лайли ва Мажнун” достонига маснавий шаклида жавоб ёзган шоирлар орасида Муҳаммад Шариф Ожизнинг маснавийси бадиий қиммати нуқтаи назаридан “Лайли ва Мажнун” нинг дакҳинийдаги бошқа вариантлари орасида алоҳида ўрин тутади. Дакҳиний шоирлари орасида Ожиз тахаллуси билан бир неча шоир қалам тебратган. Салоржанг музейида сақланган ғазаллар, мухаммас ва бошқа ёзувлар асосида бир тахаллусли бир неча шоирга тааллуқли маълумотларни аниқлаб, “Лайли ва Мажнун” маснавийси кимнинг қаламига мансуб эканлигини аниқлаш, мақсад қилиб олинди. Ҳайдарободда ўтган илмий сафар чоғида Ожиз тахаллусли шоирларнинг ҳаёт йўли ва асарларини ўрганиб, маснавий қайси Ожиз томонидан ёзилганини билиш борасида уринишларимиз натижаси шуни кўрсатдики, Орифиддин Хон Ожиз дакҳинийда ижод қилган, Асафжоҳ ҳукмронлиги даврида яшаган машҳур шоир. Иккинчи шоир – Муҳаммад Али Ожиз, ёки Сайяд Маҳмуд Ожиз бўлиб, “Миср маликаси” номли маснавий муаллифи. Яна бир “Гул о- санўбар”маснавийсининг муаллифи ҳам Ожиз тахаллуси билан қалам юритган шоир бўлиб, унинг тил хусусиятларидан Валийдан кейин яшаб ўтган шоир эканлиги маълум бўлди. Қадим дакҳинийда ёзилган насрий асар “Иблиснома” нинг муаллифи ҳам Ожиз тахаллусли шоирдир. “Лайли ва Мажнун” бу шоир қаламига мансуб эмаслиги аниқланди. Навал Сингҳ Ожиз Асафжоҳлар даврида ижод қилиб ўтган шоир ҳисобланади. Яна бир Ожиз тахаллусли шоир ўтганки, унинг 16 банддан иборат мухаммаси бўлиб, асарнинг тили юқорида номи тилга олинган баёз муаллифи кўчирган ғазал муаллифига ишора қилади. “Мухаммаслар” сарлавҳали баёзда бир неча шоирнинг мухаммаслари жо бўлиб, унда Ожиз номли шоирнинг мухаммаси ҳам бор, унинг тили Валий ижод қилган давр тилига яқин, умуман олганда, бу баёздан жой олган мухаммасларнинг муаллифи Валийдан сал кейин яшаб ўтган шоирлар бўлган.
Ushbu maqolada hozirgi kunda ta’lim jarayonida innovasion texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqish va talab, professional ta’limi tizimi, kasbiy ta’limning amalga oshirishdan vazifalari, kasbiy ta’limining asosiy tamoyillari haqida fikr yuritilgan.
Понятие доменного имени является ныне предметом активного обсуждения, причем возникает вопрос о необходимости придания доменному имени статуса объекта права.
Maqolada buyuk astronom, matematik va geograf Al-Farg‘oniy o‘rta asrlarda O‘rta Osiyoda yashaganligi aytiladi. Evropada u Alfraganus, Sharqda esa Xasib nomi bilan mashhur bo'ldi. Osmon jismlarini muttasil kuzatgan Al-Farg‘oniy juda ko‘p kashfiyotlar qilgan. Sharq donishmandining kitoblari 700 yildan ortiq Yevropa ensiklopediyalari va darsliklari uchun asos bo‘lib xizmat qildi. Al-Farg‘oniyning ilmiy asarlari uning nomini abadiylashtirib, jahon shuhratini keltirdi.
Мазкур мақолада ҳиндий тилидаги сон компонентли фразеологик бирликлар атрофлича ўрганилган. Мақолада бирликларга оид сонлар иштирок этган фразеологик бирликларгина таҳлилга тортилган. Уларнинг ўзига хос жиҳатлари тадқиқ этилган. Таҳлилга тортилган мисоллар фразеологик бутунлик, фразеологик қўшилма ва фразеологик чатишма каби гуруҳларга тақсимланган ва турли хил моделлар ишлаб чиқилган. Мақолада бирликларга оид сонлар иштирокида ҳосил бўлган фразеологик бирликлар таркибида асосан “бир” саноқ сони фаол иштирок этиши, бошқа сонлар эса фразеологик бирликлар таркибида нисбатан кам қўлланилиши аниқланган. “Бир”, “икки”, “тўрт” ва “етти” саноқ сонлари иштирок этган фразеологизмлар қолган сонлардан фарқли равишда учала гуруҳда ҳам ўз ифодасини топганлиги кўрсатиб берилган. Сон компонентли фразеологик бирликлар ҳиндий тилидан ўзбек тилига таржима қилинганида сонларга хос лексемалар ўз маъносини йўқотиши ва аксарият ҳолларда уларнинг ўрнини маъно кучайтирувчи бошқа сўзлар эгаллаши каби хусусиятлар ҳам ўрганилган ва уларнинг ўзига хос жиҳатлари мисоллар талқинида очиб берилган. Ҳиндий тилидаги сон компонентли фразеологик бирликлар таҳлил қилиниши натижасида улар орасида сўз бирикма шаклига хос иборалар нисбатан кам учраши, шунингдек, фразеологик бирликлар таркибида соматик отлар нисбатан кўп қўлланилиши ҳам аниқланган. Таҳлилга тортилган бошқа фразеологик бирликлар гуруҳидаги мисоллардан фарқли ўлароқ фразеологик чатишма гуруҳига оид мисоллар таркибида фақатгина сонларга хос лексемалар иштирок этганлиги ҳам маълум бўлган.
Ўзбекистонда янги Уйғониш даври, яъни Учинчи Ренессанс пойдеворини яратиш асосий мақсад этиб белгиланди. Ренессансларга давлат йўл очиб беради, кашфиётларни эса эл орасидан етишиб чиққан истеъдодлар содир қилишади. Яъни уйғонишлар ва тараққиётни юксак маънавият эгалари яратишади. Бугунги кунда Ўзбекистон учинчи Уйғониш даври остонасида турибди. Учинчи ренессансни амалга ошириш учун унинг мустаҳкам пойдевори ҳисобланмиш аждодларимизнинг илмий маърифий меросларини ўрганиш, таҳлил этиш ва амалиётда фойдаланиш имкониятларини излаб топиш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади. Мусулмон олимлар астрономик жадваллар – қуёш, ой ва сайёра, ҳамда юлдуз каталогларини тузишга катта эътибор ажратишар эди. Ушбу жадвал ва маълумотномалар ёрдамида сайёралар, юлдузлар ҳаракатини белгилаб олиш ва қуёш ва ой тутилишлари вақтини аниқлаш мумкин эди. Аббосийлар халифалиги пойтахти ҳисобланмиш Боғдод IX асрдан бошлаб бир неча юз йилликлар давомида йирик илмий марказ ҳисобланган. Бу ерда Аббосидлар сулоласи вакили боғдодлик халиф Ал Маъмун «Байт ул-ҳикма» - «Донишмандлар уйи» шарқона Фанлар Академиясини ташкил этди, у яна Маъмун Академияси номини ҳам олган эди. 832-833 йилларда Ал Фарғоний ер меридианини узунлигини ўлчаш бўйича экспедицияда қатнашган. Ал Фарғоний ғарбда лотинлаштирилган Alfraganus, шарқда эса Хасиб исмлари билан машҳур бўлган. Ал Фарғонийни илмий ишлари унга оламшумул машҳурликни олиб келди. IX асрнинг ўртасида Ал Фарғоний Қоҳирага кўчиб ўтди ва у ерда умрининг охиригача яшади. Ал Фарғонийнинг «Самовий ҳаракатлар ва умумий илми нужум китоби», «Астрономия асослари ҳақида китоб» ва бошқа трактатлари астрономия бўйича араб тилида ёзилган илк асарлардан эди. Ал Фарғоний қуёшда доғлар мавжудлигини аниқлаган ва 832 йилда бўлиб ўтган қуёш тутилиши башорат қилган эди. Олимнинг Қоҳирадаги фаол олиб борган фаолиятининг яна бир натижаси Нил дарёси суви сатхини ўлчайдиган янги асбоб “миқёс ан-Нил” нилометрни яратилди. У Ал Фарғоний томонидан 861 йилда қўрилган эди.