Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
95
DOI: 10.38095/2181-466X-202192-95-103 УДК 618.19-006.6-073.4/.8
АНДИЖОН ВИЛОЯТИ АЁЛЛАР ОРАСИДА СУТ БЕЗИ САРАТОНИ БИЛАН
КАСАЛЛАНИШ ВА КЕЧКИ БОСҚИЧЛАРНИНГБАТАФСИЛ ТАҲЛИЛИ
Д. А. Урманбаева
1
, Д. З. Мамарасулова
1
, Д. М. Турсунов
2
1
Андижон давлат тиббиѐт институти,
2
Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиѐт маркази,
Андижон вилояти филиали, Андижон, Ўзбекистон
Таянч сўзлар:
кўкрак бези саратони, профилактика, кўкрак бези саратони касалликлари, ультратовуш диагно-
стикаси.
Ключевые слова:
рак молочной железы, профилактика, предраковые заболевания молочной железы,
ультразвуковая диагностика.
Key words:
breast cancer, prevention, precancerous breast diseases, ultrasound diagnostics.
Ижтимоий-иқтисодий, маъданий ва демографик силжишлар аҳоли турмуш тарзини бир қанча ифода-
лайди. Ушбу омиллар аҳоли орасида турли ҳил касалликлар билан бир қаторда, сут бези саратони (СБС) ни
ҳам ривожланишида бевосита ѐки билвосита таъсир ўтказмай қолмайди. Шуни инобатга олиб, маълум бир
ҳудудларда СБС билан касалланишнинг асосий тенденцияси ривожланиши ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлиш
муҳим ҳисобланади. Андижон вилояти, Андижон шаҳар ва туман аѐллар орасида 2016-2019 йилларда СБС
касалланиш кўрсаткичлари асосий қонуниятлари икки даврга бўлинган ҳолда (2016-2017 ва 2018-2019) ўрга-
нилди ва 2025 йилга қадар касалланиш прогнози қилинди.
ПОДРОБНЫЙ АНАЛИЗ ЗАБОЛЕВАЕМОСТИ И ПОЗДНИХ СТАДИЙ РАКА ГРУДИ У ЖЕНЩИН
АНДИЖАНСКОЙ ОБЛАСТИ
Д. А. Урманбаева
1
, Д. З. Мамарасулова
1
, Д. М. Турсунов
2
1
Андижанский государственный медицинский институт,
2
Андижанский филиал Республиканского Специализированного научно-практического медицинского центра
онкологии и радиологии
Социально-экономические, культурные и демографические сдвиги отражают несколько образов жизни.
Эти факторы играют прямую или косвенную роль в развитии рака груди (РМЖ), а также различных
заболеваний среди населения. Имея это в виду, важно иметь четкое представление о развитии основной
тенденции заболеваемости SBS в определенных регионах. Среди женщин Андижанской области, города и
района Андижана в 2016-2019 годах были изучены основные закономерности показателей заболеваемости
ГПС в два периода (2016-2017 и 2018-2019 годы) и составлен прогноз заболеваемости до 2025 года.
DETAILED ANALYSIS OF THE INCIDENCE AND LATE STAGES OF BREAST CANCER AMONG
WOMEN IN ANDIJAN REGION
D. A. Urmanbaeva
1
, D. Z. Mamarasulova
1
, D. M. Tursunov
2
1
Andijan State Medical Institute,
2
Republican Specialized Scientific-Practical Medical Center of Oncology and Radiology, Andijan regional branch
During the study, a comprehensive analysis of breast cancer incidence, late stages and mortality in 2016-2017
was conducted in Andijan region, Andijan city and district. The results showed that during the follow-up years, the
incidence of this disease was highest in all age groups in the above-mentioned regions, and a rejuvenation of the dis-
ease was observed. The mortality rate also increased in 2017 compared to the previous year in certain age categories.
The stages of the disease among patients diagnosed with primary breast cancer were also analyzed, and based on the
results of this analysis, the reasons for the late detection of the disease were highlighted.
Долзарблиги.
Кўплаб тадқиқотчилар кўрсатишича, сут бези саратонининг эрта
аниқлаш тамойилига сут бези саратонининг ноинвазив (инвазив бўлмаган) босқичи( МКБ 0
босқичида, преинвазив саратон), ривожланишнинг инвазив сут бези саратони билан касал-
ланишининг пасайиши, шунингдек 90% даволаниш имкониятига эга бўлганларда эрта
босқичларда сут бези саратонини аниқлаш (МКБ I босқичи) киради. Қуйидаги ҳужжатда
келтирилган кўрсатмалар сут бези саратонини эрта аниқлаш ва ташҳислаш учун умумиллий
кенг қамровли сифатли дастур ишлаб чиқишнинг тахминий шароити ҳисобланади. Бунинг
оқибати сут бези саратонидан ўлимни ўз вақтида камайтириш шартидир. Касалликни эрта
босқичда даволаш сут бези саратонига чалинган беморлар ҳаѐт сифатини яхшилашда даво-
лашнинг қўшимча интенсив усули билан бирга олиб борилади. Қўлланмани амалга ошириш
Д. А. Урманбаева, Д. З. Мамарасулова,...
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
96
аѐллар саломатлигини сезиларли тарзда яхшилашга имкон беради Springer-Verlag 2004.
(Short Version of the Guideline: Early Detection of Breast Cancer in Germany, Albert, U.-
S.Schulz, K.-D.
Беморлар томонидан айтилган клиник синовларнинг охирги натижалари бўйича сўнг-
ги норматив кўрсатмаларга мувофиқ усуллардан фойдаланган ҳолда ишлаб чиқариш жараѐ-
нида бемор акцент билан сут бези саратони симптомлари индекси (FBSI) – саратонни даво-
лашнинг янги функционал усулини яратдик. Усуллар (Методлар): 52 нафар беморда III ѐки
IV босқичдаги сут бези саратонини даволаш вақти мониторинги учун миллий кўп тармоқли
онкологик тармоқлар, шунингдек қўллаб қувватлаш ташкилоти хизматидан олинган жуда
муҳим белгилар ҳақида маълумот олдик. Иштирок этувчи беморлар ўзларининг муҳим бел-
гилари / интервью ва белгиларнинг назорат рўйхатини очиш орқали ўз муаммолари ҳақида
ўртоқлашишди. Таркибни етарлича қамраб олишни таъминлаш учун комплекс онкологик
тармоқлар миллий муассасалари ва сурункали касалликларни даволашни ўлчаш тизимини
функционал баҳолаш пунктларида шифокор-онкологлар сўровлари асосида FBSIнинг орги-
нал версияси билан бир қаторда натижалар ҳам баҳоланди. Биз яна биринчи навбатда касал-
лик ѐки уни даволаш билан боғлиқ Миллий умумҳажмли онкологик тармоқларнинг 10
нафар онкологларидан маълумотлар олдик.
Натижалар ва мухокамалар.
СБС аѐллар хавфли ўсмалар структурасида ўрганилган
ҳудудларнинг барчасида лидерлик қилди. Аѐллар онкологик патологиялари структурасини
ҳудудларга бўлган ҳолатда ўрганиш хавфли ўсмаларни эрта аниқлашга қаратилган диагно-
стик ва скрининг тадбирларни режалаштиришда муҳим аҳамият касб этади.
Аҳоли сони ўсиши бўйича Давлат статистика бўлимларидан олинган маълумотлари
қуйидагича: 2016 йилда Андижон шахар аҳолиси сони 415 346 нафар бўлиб, улардан 209827
нафарини (50,5 %) аѐллар ташкил қилган. 2017 йилда шаҳар ҳудудида аѐллар сони 211419
нафарга (50,1 %) етган. Андижон туманида 2016-2017 йилларда аѐллар сони мос равишда
119349 (49,8%) ва 122176 (49,9%) нафарни ташкил қилган. Юқорида таъкидланган локация-
лар 2016-2017 йиллардаги аҳоли сони 1 жадвалда тасвирланган.
Оригинальная статья
1 жадвал.
2016-2017 йилларда ҳудудлар аѐл аҳоли сони.
Онкологик касаллик ва ўлим шаклланишида аҳоли руҳий эмоционал ва ижтимоий-
иқтисодий ҳолатининг сезиларли аҳамиятга эга эканлигини исботловчи кўплам илмий
ишлар мавжуд. Камбағаллик ва оғир депрессияга олиб келувчи кучли сурункали стресс он-
кологик хавфлиардан бири ҳисобланади. СБС касалланиш кўрсаткичи ўсиши зарарланиш
хавфи кўтарилиш билангина боғлиқ бўлмай, балки ушбу кузатув йилларда (2016-2017) хавф
гуруҳига оид ѐш структураси сони ошиши билан ҳам боғлиқ бўлган.
Қолаверса, ҳудуд аѐллари маълум бир ѐш гуруҳларга ажратилган ҳолда 100000 аѐлга
касалланиш кўрсаткичи ўрганилди. Натижалар қуйидагича кўринишда: 17-34 ѐш – 13, 35-44
ѐш – 20,8, 45 – 54 ѐш – 32,5, 55-64 ѐш – 67,1, 65 ваундан юқори – 45,5. Таҳлил натижасида
СБС билан юқори касалланиш частотаси кузатилган гуруҳ 55-64 ѐш деб топилди (2 жадвал).
Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий текширув
маркази статистика бўлими маълумотларига кўра 2016 йилда бирламчи аниқланган бемор-
лар сони 22065 (100000 аҳоли сонига 66,7) нафарни ташкил қилган, улардан 11881 (53,8%)
таси аѐллар орасида аниқланган. Республика бўйича йил давомида 2905 нафар аѐлга СБС
ташҳиси қўйилган ва аѐллар онкологик касалликлар структурасида 1-ўринни (24.5%) эгал-
лаган. 2016 йилда ушбу хасталик сабабли 1400 та ўлим қайд этилган бўлиб, касалланиш ка-
Йиллар
2016 йил
2017 йил
Жойлашиши
Жами
Аѐллар
Жойлашиши
Жами
Андижон шаҳри
415346
209827
Андижон шаҳри
415346
Андижон тумани
239129
119349
Андижон тумани
239129
Андижон вилояти
2910483
1441230
Андижон вилояти
2910483
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
97
2 жадвал
2016 йилда аѐллар аҳолисининг ѐш тузилиши ва касалланиш кўрсаткичи (%).
3 жадвал
2016-2017 йилларда Ўзбекистон Республикасида ѐш бўйича сут бези саратонидан
касалланишнинг таҳлили.
би аѐллар ўлим структурасида лидерлик (19.5%) қилган.
Ушбу йил батафсил таҳлилига кўра кечки босқичлар (III– IV ст.) 1134 нафарга етган,
умумий структурада 10%, бирламчи аниқланган СБС структурасида 39 % ни ташкил қилган
(3 жадвал).
2017 йил ўтказилган таҳлил маълумотлари шундай кўринишда: бирламчи ҳисобга
олинган беморлар сони 22730 (100000 аҳоли сонига 72) нафар бўлиб, улардан 13058 нафари
(57,4%) аѐллар орасида аниқланган. Бирламчи СБС ташҳиси қўйилган беморлар сони Рес-
публика бўйича 3162 нафарга етган ва аѐллар онкокасалликлар структурасида 24,5%
кўрсаткич билан 1-ўринни эгаллаган. Шу йилда СБС дан 1645 та ўлим ҳолати қайд этилган
ва аѐлларда онкопатологиялардан ўлим струтурасида ҳам (21,2%)лидерлик қилган. 2017
йилда кечки босқичлар барча хавфли ўсмалар структурасининг 11 % ни ташкил қилган бўл-
са, бирламчи аниқланган СБС нинг 41% ни кўрсатган. Бундан келиб чиқиб айтиш мумкин-
ки, сут бези визуал орган бўлишига қарамай кечки босқичлар аниқланган беморлар контин-
генти ҳануз юқорилигича қолмоқда.
Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиѐт
маркази статистика ва канцер-регистр бўлими маълумотларига асосан 2016 йилда маълум
ѐш гуруҳларига нисбатан ўтказилагн таҳлил натижалари қуйидагича: бирламчи аниқланган
СБС билан беморлар сони 2905 нафар (аѐллар хавфли ўсмалари умумий структурасида
24,5%), улардан 17-34 ѐш – 186 (6,4%), 35-44 ѐш – 541 (18,6%), 45-54 ѐш – 880 (30,3%), 55-
64 ѐш – 823 (28,3%) ва 65 ва ундан юқори– 475 (16,4%) нафарни ташкил қилди.
2017 йил маълумотлари асосида ҳам ҳудди шундай аналогик таҳлил ўтказилди ва
Ёши
17-34 ѐш
35-44 ѐш
45-54 ѐш
55-64 ѐш
65 ва ундан
катта ѐш
Жойла-
шиши
Аҳоли
сони
Касал-
ланиш
Аҳоли
сони
Касал-
ланиш
Аҳоли
сони
Касал-
ланиш
Аҳоли
сони
Касал-
ланиш
Аҳоли
сони
Касал-
ланиш
Андижон
шаҳри
69283
1,5
33615
26,8
27685
47,1
22369
80,7
17583
51,4
Андижон
тумани
36270
5,5
17551
28,6
14178
42,6
12403
56,4
9432
21,7
Андижон
вилояти
46214
7
3,2
22402
5
22,7
18329
2
41,5
14678
2
50,7
11390
3
26,5
17-34
35-44
45-54
55-64
65 ва
ундан
катта
Жами
абс % абс
%
Абс
%
абс % абс
%
Абс
2016 йил
Касалланиш
186
6,
4
541
18,
6
880
30,
3
Касалланиш
186
6,
4
541
18,
6
880
Ўлим
43
3,
1
183
13,
1
382
27,
3
Ўлим
43
3,
1
183
13,
1
382
2017 йил
Касалланиш
207
6,
5
629
19,
9
948
30 Касалланиш
207
6,
5
629
19,
9
948
Ўлим
73
4,
4
194
11,
8
462
28,
1
Ўлим
73
4,
4
194
11,
8
462
Д. А. Урманбаева, Д. З. Мамарасулова,...
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
98
Оригинальная статья
натижалар қуйидагича кўринишда тасвирланди: бирламчи СБС аниқланган беморлар сони
3162 нафарга етган, яъни ўтган йилга нисбатан 257 тага кўп. Аѐллар умумий онкострукту-
расида 24,2 % гача кўтарилган. Ёшга нисбатан ўтказилган таҳлил натижалари: 17-34 ѐш –
207 (6,5%), в 35-44 ѐш – 629 (19,9 %), 45-54 ѐш – 948 (30 %), 55-64 ѐш – 900 (28,4 %) ва 65 ва
ундан юқори – 478 (15,2 %) нафарни ташкил қилган.
Республика бўйича СБС билан умумий касалланиш кўрсаткичи 2016 ва 2017 йилларад
мос тарзда 24,5% ва 24,2%ни ташкил қилган. Умумий касалланиш кўрсаткичи бўйича мўта-
диллик кузатилган бўлса ҳам, ѐш гуруҳлари орасидаги тафовут сезиларли даражада ўзгар-
ган.
Республика бўйлаб хавфли ўсмалар сабабли қайд этилган ўлим сони 14068 нафар,
улардан 7194 нафари аѐллар (таблица 3.2). 2016 йилда СБС сабабли қайд этилган ўлимлар
сони 1400 та (аѐлларда умумий ўлим структурасида 19,5%), улардан 17-34 ѐш – 43 (3,1%),
35-44 ѐш – 183 (13,1%), 45-54 ѐш – 382 (27,3 %), 55-64 ѐш – 404 (28,9%) ва 65 ва ундан
юқори – 388 (27,6 %) нафарни ташкил қилди.
2017 йил давомида Республика бўйича хавфли ўсмалардан ўлган беморлар сони 14373
нафар бўлиб, улардан 7633 таси аѐлларда қайд қилинган. Ҳисобот йилида СБС дан жами
1645 (аѐллар ўлими онкоструктурасида 21,6%) нафар бемор ҳаѐтдан кўз юмган. Бу кўрсат-
кич 2016 йилга нисбатан 2 %га кўп. Ёшга нисбатан ўлим таҳлили қуйидагича: 17-34 ѐш – 73
(4,4 %),35-44 – 194 (11,8 %), 45-54 – 462 (28,1 %), 55-64 – 495 (30,1 %) ва 65 ва ундан юқори
ѐш – 421 (25,6 %). Кузатув йилларида ўлим кўрсаткичлари қиѐслаб кўрилганда касаллик
кечиши жараѐнига агрессив таъсир этиши мумкин деб ҳисобланувчи организмдаги гормо-
нал ўзгаришлар содир бўладиган репродуктив ва пременопаузал даврларда 2017 йилда орт-
ган.
Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий амалий текширув
маркази, Андижон филиали услубий бўлим маълумотлари таҳлилида касалланиш, кечки
босқичлар ва ўлим кўрсаткичлари ўсиш суръати ҳам ҳудди шундай.
Андижон вилоятида 2016 йилда бирламчи аниқланган беморлар сони 1 791 (100000
аҳоли сонига 61.5) нафар, улардан 1010 таси аѐлларда аниқланган. Вилоят бўйлаб бирламчи
сут бези саратони ташҳиси 236 нафар аѐлга қўйилган. Умумий аѐллар онкострутурасида
ушбу касаллик 23,4% кўрсаткич билан лидерлик қилган, касаллик натижасида қайд этилган
ўлим сони 89 та бўлиб, ўлим структурасида ҳам (18,5%) 1-ўринни эгаллаган. 2016 йилда 74
та кечки босқич (III – IV) аниқланиб, умумий структурада 13 %, сут бези саратони структу-
расида 31,4% ни ташкил қилган.
Вилоят 2017 йил таҳлили қуйидагича кўринишда бўлди: бирламчи аниқланган бемор-
лар сони 1783 (100000 аҳоли сонига 64,5) нафарни ташкил қилган, улардан 984 таси аѐллар
орасида ташҳисланган. Сут бези саратони билан бирламчи тасдиқланган беморлар 257 та ва
аѐллар онкоструктурасида 26,1 % ни ташкил қилган. Бу кўрсаткич 2016 йилга нисбатан 3%
га кўп. Ҳисобот йили давомида 98 та СБС сабабли ўлим қайд этилиб, ўлим структурасида
18,6% ни тушкил қилган.2017 йилда жами 99 та кечки босқич қайд этилган бўлиб, умумий
структурада 13%, бирламчи беморларнинг 38,5% ни ташкил қилган (4 жадвал).
Бугунги кунга келиб Фарғона водийсида Республикамиз умумий аҳолисининг 28,6 %
истиқомат қилади. 2020 йил сўнги маълумотларига кўра Андижон вилояти аҳолиси сони
3 127.8 минг нафарга етган (умумий аҳоли сониннг 9.3%). Андижон шаҳар ва туман аҳоли-
си сони 703 517 нафар (22,5%) бўлиб, уларнинг 353443 нафари (50,2 %) аѐллар. Ушбу
таъкидланган ҳудудларда аҳоли зичлиги, ўзига ҳослиги ва ментолитетини инобатга олиб
аҳоли орасида СБС билан касалланиш таҳлили ўтказилди. Ёшга нисбатан батафсил таҳлил
қуйидагича кўринишда.
Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиѐт
маркази, Андижон филиали статистика бўлими маълумотларига кўра, 2016 йилда жами бир-
ламчи 236 нафар бемор аниқланган бўлиб, аѐллар лнкоструктурасида 23,4% ни ташкил
қилган.
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
99
Изоҳ: 2017 йилга нисбатан (р< 0,05)
17-34
35-44
45-54
55-64
65 ѐшдан
ошганлар
Жами
абс % абс
%
абс
%
абс
%
абс
%
абс
2016
Касалланиш
13 5,5 44
18,6
81 34,3 Касалланиш
13
5,5
44
18,6
81
Ўлим
2
2,2 10
11,2
22 24,7 Ўлим
2
2,2
10
11,2
22
2017
Касалланиш
17 6,6 58
22,6
71 27,6 Касалланиш
17
6,6
58
22,6
71
Ўлим
3
3
17 17,3* 27 27,6 Ўлим
3
3
17
17,3*
27
4 жадвал
2016-2017 йилларда Андижон вилоятида ѐш бўйича сут бези саратонидан касалланишнинг
тақсимланиши.
СБС билан энг кўп касалланиш 35-54 (18,6%000), 45-54 (34,3%000), 55-64 (32,0%000)
ва 65дан юқори (9,4%000) бўлган ѐшда кузатилди. Динамикада 35-44 (22,6%000) ѐшда
(р<0,05) касалланиш кўрсаткичи сезиларли даражада ортган. Ўлим кўрсаткичи бўйича ре-
продуктив ѐшдаги беморларда салбий динамика кузатилди.
2016 йилда Андижон вилоятида хавфли ўсмалардан жами 1114 та ўлим қайд этилган,
улардан 480 нафари аѐллар. Ҳисобот йилида СБС сабабли содир бўлган ўлим сони 89 та
(аѐллар ўлим структурасида 18,5%), улардан 17-34 –2 (2,2%), 35-44 – 10 (11,2%), 45-54 –22
(24,7%), 55-64 – 27 (30,3%) ва 65 дан юқори ѐш – 28 (31,6%) ҳолатни ташкил қилди. 2017
йилда СБС туфайли 98 та (аѐллар ўлим структурасида 18,6%) бемор ҳаѐтдан кўз юмган, ѐш-
га нисбатан таҳлил натижаси қуйидагича: 17-34 – 3 (3%), 35-44 – 17 (17,3%), 45-54 – 27
(27,6%), 55-64 – 31 (31,6%) ва 65 дан юқори ѐш – 20 (20,5%).
Меҳнатга лаѐқатли ѐшдаги беморлар орасида ўлим кўрсаткичининг баланд бўлиши
Республика иқтисодий ва ижтимоий ривожланишига сезиларли даражада путур етказили-
шига олиб келиши мумкин.
Кузатув йилларида олинган натижалар ўзаро таққосланди ва қуйидаги нетижалар
олинди. 2017 йилда 35-44 ѐшдаги ўлим кўрсаткичи (17.3%), 2016 йилда ўлим кўрсаткичига
(11,2%) нисбатан сезиларли даражада ошган (р< 0,05), лекин бошқа гуруҳларда натижалар
бироз ошган: 45-54 ѐш - 24,7% дан 27,6% га, 65 дан юқори ѐшда эса ушбу хасталикдан ўлим
кўрсаткичи пасайган. Бу натижа метаболик жараѐнни пасайиши ўсма ўсиши секинлашуви-
га, касаллик тарқалишига ва рецидивсиз давр ѐки ремиссия даври чўзилишга таъсир қили-
шини яна бир бор тасдиқлайди (4 жадвал).
2016 йилда Андижон шаҳарда бирламчи 299 (100000 аҳоли сонига 72) нафар хавфли
ўсма аниқланган, улардан 175 таси аѐлларда тасдиқланган. 2017 йилга келиб бирламчи бе-
морлар сони 274 (100 000 аҳолига 65) нафарни ташкил қилган бўлиб, улардан 168 нафари
аѐллар.
Касалланишнинг ѐшга нисбатан ўтказилган таҳлил маълумотлари қуйидагича: 2016
йилда 17-34 ѐшдаги аѐллар орасида 100 000 аҳоли сонига 1,8, 2017 йилда эса 2,4 нафарни
кўрсатди (р<0,05). 35-44, 45-54, 55-64 ва 65 ѐшдан юқори бўлганларда касалланиш мос тарз-
да 17,8, 28,6, 33,9 ва 17,9 нафарни ташкил қилди. Ушбу категориялар 2017 йилда бошқача-
роқ кўринишда бўлди: 35-44 (19), 45-54(21.6) 55-64 (38,2) ва 65 ѐшдан юқори (19). СБС би-
лан касалланиш 55-64 ѐшдаги аѐллар орасида 2016 йилга (33.9) нисбатан 2017 йилда (38,2)
динамикада сезиларли ортган (барча кўрсаткичлар 100 000 аѐллар сонига).
Андижон шаҳри бўйича ҳаммаси бўлиб ҳар иккала жинс вакиллари бўйича хавфли
ўсмалардан ўлганлар 206 ҳолатни ташкил қилади, уларнинг 137 нафари аѐллардир. 2017
йили СБС дан 34 нафар бемор вафот этган (аѐллар умумий ўлим структурасида 30,7%),
улардан 17-34 ѐш беморларда ўлим кузатилмаган, 35-44 ѐш - 3(8,8%), 45-54 ѐш – 6 (17,6%),
55-64 ѐшда –12 (35,3%) ва 65 ѐшдан катталарда 13 (38,3%) та ўлим кузатилган. Турли ѐш
Д. А. Урманбаева, Д. З. Мамарасулова,...
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
100
Изоҳ: 2017 йилга нисбатан (р< 0,05).
17-34
35-44
45-54
55-64
65 ѐшдан
ошганлар
Жами
абс % абс
%
Абс
%
абс
%
абс
%
Абс
2016
Касалланиш
1
1,8 10 17,8
16
28,6 Касалланиш
1
1,8
10
17,8
16
Ўлим
2
7,1
1
3,6
10
35,7 Ўлим
2
7,1
1
3,6
10
2017
Касалланиш
1
2,4
8
19
9
21,4 Касалланиш
1
2,4
8
19
9
Ўлим
-
-
3
8,8
6
17,6 Ўлим
-
-
3
8,8
6
5 жадвал
2016-2017 йилларда Андижон шаҳри бўйича сут бези саратонидан касалланиш ва ўлимнинг
тақсимланиши.
гуруҳлари орасида ўлим кўрсаткичларини қиѐсий баҳолаб, ўлим ҳолатининг ўсиши менопа-
узадан олдин ва менопаузада кузатилган дейиш мумкин.
Андижон шаҳри бўйича 56 та бирламчи сут бези саратони (33,3%) ва 28 (24,3%) та
ўлим ҳолати қайд этилган, кўриниб турибдики, ушбу касалликдан ўлим кўрсаткичлари се-
зиларли даражада кўпайган (5 жадвал). 2017 йилда умумий ўлим ҳиссаси 30,7% ташкил
қилган, бу кўрсаткич 2016 йилда 24,3% га тенг бўлган, бундан кўринадики, кечки босқич
ҳолати ўлим кўрсаткичини оширади.
Андижон шаҳри бўйича ҳар иккала жинс орасида хавфли ўсмалардан 59 та ўлим қайд
этилган, уларнинг 23 таси аѐллардир. 2016 йилда СБС дан жами 4 бемор вафот этган
(аѐллар ўлим струтурасида 17,4%), улардан 35-44 ѐшлиларда 1 та (25%), 55-64 ѐшлиларда 1
(25%) ҳамда 65 ва ундан катта ѐшлиларда 2 (50%) киши вафот этган, 45-54 ва 17-34 ѐшли-
ларда ўлим кузатилмади. Андижон тумани бўйича ҳар иккала жинс вакилларидан 61 ҳолат-
да хавфли ўсмадан ўлим кузатилган, уларнинг 40 таси аѐлларни кўрсатади. 2017 йилда СБС
дан ҳаммаси бўлиб 10 ҳолатда ўлим кузатилган (аѐллар умумий структурасида 25%), бу
2016 йилга нисбатан 8% кўп, улардан 17-34 ѐшда ўлим кузатилмаган, 35-44 ѐшда – 1 (10%),
45-54 ѐшда – 4 (40%), 55-64 ѐшда – 4 (40%) 65 ѐшдан катталарда 1 (10%) ўлим ҳолати
аниқланган. Андижон шаҳар статистика бўлими маълумотлари бўйича агар ѐш гуруҳлари
орасида ўлим кўрсаткичлари таққосланса, Андижон туманида 45-54 ѐшлиларда ўлим 23%
кўп (6 жадвал).
2016 йили Андижон тумани бўйича бирламчи аниқланган беморлар сони 151 (100 000
аҳолига 63,1) нафарни ташкил этиб, уларнинг 85 нафари аѐллар бўлган.
2016 йилда 17-34 (0%) ѐш гуруҳида бирорта ҳам СБС дан касалланиш ҳолати аниқлан-
мади, 2017 йилда эса СБС дан касалланишда кескин равишда 3 (12,5%) ўсиш кузатилди, бу
17-34
35-44
45-54
55-64
65 ва
ундан
катталар
Жами
абс
%
абс
%
абс
%
абс
%
абс
%
абс
2016
Касалланиш
-
-
3
18,8
5
31,3 Касалланиш
-
-
3
18,8
5
Ўлим
-
-
1
25
-
-
Ўлим
-
-
1
25
-
2017
Касалланиш
3
12,5
6
25
7
29,2 Касалланиш
3
12,5
6
25
7
Ўлим
-
-
1
10
4
40
Ўлим
-
-
1
10
4
6 жадвал
Андижон туманида сут бези саратонининг ѐш бўйича тақсимланиши.
Изоҳ: 2017 йилга нисбатан (р< 0,05).
Оригинальная статья
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
101
эса Ўзбекистон Республикасининг барча эпидемиологик ҳолат омиллари ва аҳолининг ўси-
ши билан СБС ѐшараѐтганлигини кўрсатади (6 жадвал). 2016 йилда Андижон тумани бўйи-
ча умумий касалланиш хавфли ўсмалар стурктурасида 18,8%, ўлим 17,4%, 2017 йилда ка-
салланиш 28%, ўлим эса 25% (р< 0,05) га тенг бўлиб, таққослаб кўрилганда 10% га ошгани
аниқланган.
Андижон вилояти филиали статистика бўлими 2016 йилги маълумотларига кўра, Ан-
дижон туманида ҳаммаси бўлиб 16 ҳолатда (аѐллар умумий структурасида 18,8%) СБС
аниқланган, 17-34 ѐшда ушбу касаллик аниқланмаган, 35-44 ѐшда 3 (18,8%) нафар аѐлда
аниқланган, 45-54 ѐшда – 5 (31,3%), 55-64 ѐшда– 6 (37,5%) ҳамда 65 ва ундан катта ѐшда – 2
(12,4% кишида аниқланган). 2017 йил маълумотларига кўра, 24 ҳолат қайд қилинган (аѐллар
умумий структурасида 28,2%), бу кўрсаткич 2016 йилга нисбатан 10% кўп саналади, улар-
дан 17-34 ѐшда –3 (12,5%) нафар, 35-44 ѐшда – 6 (25%) нафарда, 45-54 ѐшда – 7 (29,2%) бе-
морда, 55-64 ѐшда – 7 (29,2%) нафар ҳамда 65 ва ундан катта ѐшда – 2 (8,1%) нафарда СБС
аниқланган, юқорида берилган маълумотлардан келиб чиқиб, касалланиш кичик ѐшда 3
(18,8%) аниқланганлигини кўриш мумкин, 2016 йилда бу ѐш гуруҳида бирорта ҳам касал-
лик аниқланмаган.
Соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан онкологик хизматни ташкиллаштириш ва ре-
жалаштиришда хавфли ўсмаларда ўлим билан боғлиқ бўлган ижтмоий-иқтисодий йўқоти-
шларни аниқлаш учун тадқиқот ва саратонга қарши тадбирларнинг устувор йўналишларини
танлаш жуда муҳимдир. 2016-2017 йилларда битта ишчи ҳисобига миллий кирим ва ўлим
ҳақидаги статистик бошқарув маълумотарини қўллаш билан СБС да ўлим билан боғлиқ
ижтимоий-иқтисодий йўқотишлар баҳоланди.
Эрта кузатилган ўлим билан боғлиқ иқтисодий йўқотиш вафот этган шахслар томони-
дан пенсия ѐшига етгунча, яъни, бўлажак меҳнат даври учун миллий кирим ҳажмини белги-
лайди.
Иқтисодий зарарни ҳисоблаш шартли характерга эга, бироқ сут бези саратони оқиба-
тидаги ўлим билан боғлиқ йўқотишнинг миқдорий баҳолаш натижалари ҳудудий соғлиқни
сақлаш ташкилотига моддий, молиявий ва ходимлар ресурсларига эга тақсимлашда ҳолатни
баҳолаш имконини беради.
Аниқ ва муваффақиятли даволаш учун онкологик муассасаларига мурожаат қилган ва
бошқа ҳолатларда аниқланган сут бези саратони бирламчи аниқланган беморларда касаллик
босқичини тўғри аниқлаш муҳим ҳисобланади. Андижон шаҳри ва Андижон тумани ҳудуд-
ларида СБС тасдиқланган беморларда жараѐн босқичлари ўрганилди (маълумотларнинг
асосий манбаси бўлиб ташриҳ журналлари, амбулатор ва назорат карталари хизмат қилди).
Статистика бўлими маълумотларига кўра, 2016 йилда Андижон шаҳрида бирламчи 56
Ёши
17-34
35-44
45-54
55-64
65 ва ундан
катта
Жами
Босқич
N
%
n
%
n
%
Босқич
N
%
n
%
n
I
1
2.17
1
2.17
-
-
I
1
2.17
1
2.17
-
II
1
2.17
1
2.17
6
13
II
1
2.17
1
2.17
6
III
5
10.9
4
8.7
2
4.3
III
5
10.9
4
8.7
2
IV
2
4.3
1
2.17
1
2.17
IV
2
4.3
1
2.17
1
Жами
9
19.6
7
15.2
9
19.6
Жами
9
19.6
7
15.2
2017 йил
I
-
-
-
-
-
-
I
-
-
-
-
-
II
1
2,4
5
11,9
7
16,7
II
1
2,4
5
11,9
7
III
-
-
1
2,4
2
4,8
III
-
-
1
2,4
2
IV
1
2,4
1
2,4
-
-
IV
1
2,4
1
2,4
-
Жами
2
4,8
7
16,7
9
21,4
Жами
2
4,8
7
16,7
7 жадвал
2016-2017 йилларда Андижон шаҳрида бирламчи СБС аниқланган беморлар босқичи.
Д. А. Урманбаева, Д. З. Мамарасулова,...
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
102
ҳолатда СБС аниқланган. I босқич – 2 (3.6%) ҳолатда, беморлар ѐш тоифаси (17-34 ѐш – 1,
35-44 ѐш- 1), II босқич – 20 (35.7%) ҳолатда, ѐш тоифаси (17-34 ѐш – 1, 35-44 ѐш – 1, 45-54 –
6, 55-64 ѐш – 7, 65 ва ундан катта ѐш - 5), III босқичда – 21 (37,5%) ҳолат (17-34 ѐш – 5, 35-
44 ѐш – 5, 45-54 – 4, 55-64 ѐш – 5, 65 ва ундан катта ѐш - 2), IV босқичда – 13 (23,2%) ҳолат
(17-34 ѐш – 2, 35-44 ѐш – 1, 45-54 – 2, 55-64 ѐш – 5, 65 ва ундан катталар - 13) (7 жадвал).
2017 йил маълумотлари бўйича Андижон шаҳрида 43 та бирламчи СБС аниқланди, бу
кўрсаткич 2016 йил кўрсаткичидан 23,2% кам бўлди (3.7-жадвал). I босқич – 2 (4,7%) бе-
морда (55-64 ѐш – 1, 65 ва ундан катта ѐш - 1), II босқич – 18 (41,9%) ҳолатда ѐш тоифаси
(17-34 ѐшда – 1, 35-44 ѐшда – 4, 45-54 ѐшда – 4, 55-64 ѐшда – 8, 65 ва ундан катта ѐшда - 1),
III босқич – 17 (39,5%) ҳолатда (17-34 ѐшда – 1, 35-44 ѐшда – 2, 45-54ѐшда – 4, 55-64ѐшда –
4, 65 ва ундан катта ѐшда - 6) ва IVбосқич – 6 (14 %) ҳолатда (17-34 ѐшда– 1, 35-44 ѐшда – 1,
45-54 ѐшда – 1, 55-64 ѐшда – 2, 65 дан катта ѐшда - 1) кузатилган.
100 000 аѐллар аҳолисига маълум ѐш гуруҳлари ва уларнинг тузилиши бўйича касал-
ланиш таҳлили қуйидаги кўринишни кўрсатди: 17-34 ѐш – 4,2; 35-44 ѐш – 20; 45 – 54 ѐш–
32,3; 55-64 ѐш – 74,1; 65 ва ундан катта ѐш – 49,1. Агар ѐш гуруҳлари орасида касалланиш
тўлиқ таҳлил қилинса, 2017 йилда ҳам 2016 йилдагидек кўриниш кузатилади, касалланиш
кўрсаткичи асосан 55-64 ѐшда кўпроқ аниқланди.
Андижон туманида ҳам аѐлларда касалланиш ва жараѐн босқичларининг тўлақонли
таҳлили ўтказилди.
Андижон тумани бўйича тадқиқот маълумотлари қуйидаги натижаларда берилди,
2016 йилда Андижон туманида 16 ҳолатда СБС қайд қилинган (3.7-жадвал). Улардан I
босқич – 1 (6,3%) ҳолат (35-44 ѐш - 1), IIбосқич – 3 (18,7 %) ҳолатда (17-34 ѐш – 1, 45-54 ѐш
– 1, 55-64 ѐш – 1), III босқич – 7 (43,8%) ҳолатда (17-34 ѐш – 1, 35-44 ѐш – 2, 45-54 ѐш– 2,
55-64 ѐш – 1), IV босқич– 5 (31,2 %) ҳолатда (17-34 ѐш – 1, 35-44 ѐш– 1, 55-64 ѐш – 2, 65 ва
ундан катта ѐш - 1).
100 000 аѐллар аҳолисига маълум ѐш гуруҳлари ва уларнинг тузилиши бўйича касал-
ланиш таҳлили қуйидаги кўринишда: 17-34 ѐш – 8,3; 35-44 ѐш – 17,1; 45 – 54 ѐш – 21,2; 55-
64 ѐш – 40,3; 65 ва ундан катта ѐшдагилар – 21,2.
Ёши
17-34
35-44
45-54
55-64
65 и стар-
ше
Всего
Босқичи
N
%
N
%
n
%
Босқичи
N
%
N
%
n
I
-
-
1
4,2
-
-
I
-
-
1
4,2
-
II
1
4,2
1
4,2
2
8,4
II
1
4,2
1
4,2
2
III
2
8,4
3
12,5
3
12,5
III
2
8,4
3
12,5
3
IV
-
-
1
4,2
1
4,2
IV
-
-
1
4,2
1
Жами
3
12,5
6
25
6
25
Жами
3
12,5
6
25
8 жадвал
2017 йилларда Андижон туманида бирламчи СБС аниқланган беморлар босқичи.
2017 йил маълумотларига кўра, Андижон туманида 24 та СБС қайд қилинган (10-
жадвал), улардан I босқич 1 (4,2%) ҳолатда (35-44 ѐш - 1), II босқич – 7 (29,2 %) ҳолат (17-
34 ѐш – 1, 35-44 ѐш – 1, 45-54 – 2, 55-64 ѐш – 2, 65 ва ундан катта ѐш - 1), III босқич– 11
(45,8 %) ҳолат (17-34 ѐш – 2, 35-44 ѐш – 3, 45-54 – 3, 55-64 ѐш – 2, 65 ва ундан катталар - 1),
IV босқич – 5 (20,8 %) ҳолатда (17-34 ѐш – 0, 35-44 ѐш – 1, 45-54 – 1, 55-64 ѐш – 2, 65 ва
ундан катта ѐш - 1).
Маълум ѐш гуруҳлари 100 000 аѐлларга аҳолисига ва уларнинг касалланиш структу-
раси таҳлили қуйидаги кўринишда бўлди: 17-34 ѐш – 7,6, 35-44 ѐш – 32,1, 45 – 54 ѐш – 39,9,
55-64 ѐш – 50,4, 65 ва ундан катта ѐшдагилар – 34. Агар 2016 йил натижалари билан
таққосланса, асосан 45 ѐшдан ошган аѐлларда касалланиш 30% кучайган.
Юқорида таъкидланган ҳудудларда аҳоли зичлиги баланд бўлганлиги туфайли ушбу
регион аѐллари орасида профилактик кўрувлар ўтказиш режалаштирилди.
Оригинальная статья
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
103
Андижон вилояти соғлиқни сақлаш ташкилотининг асосий вазифалари – аҳолига мах-
сус тиббий ѐрдам кўрсатиш хизматини (шу қаторда сут бези хавфли ўсмалари билан касал-
ланган беморларга ҳам) режалаштириш, ривожлантириш ва такомиллаштириш ҳисоблана-
ди. Вилоятда онкологик хизмат 1983 йилдан буѐн фаолият кўрсатаѐтган махсус, диагностик,
даволовчи, ташкилий-услубий марказ - Давлат соғлиқни сақлаш муассасаси РИОРИАТМ
Андижон филиали томонидан кўрсатилади.
Хулоса.
Аѐллар хавфли ўсмалари структурасида сут бези саратони ҳиссаси 20,4% ни
ташкил қилади. Амалиѐтда аниқланишича, 44,3 % беморлар сут бези хавфли ўсмалари кеч-
ки босқичларда мурожаат қилади. Буларнинг барчаси аҳолига ихтисослаштирилган ѐрдам
кўрсатиш, ѐмон сифатли ўсма ривожланиш жараѐнидан огоҳлантириш ва олдиндан
аниқлаш учун проилактик тадбирлар олиб бориш муаммонинг долзарблигини олдиндан
белгилаб беради.
СБС касаллигини кечки босқичларга ўтиб кетиш сабаблари қуйидагилар бўлиб қол-
моқда:
- аҳолининг касаллик ҳақида, тиббий ѐрдамга кеч мурожаат қилиш, асоратлари ҳақида
кам маълумотга эгалиги;
- бирламчи тиббий-санитар звено шифокорлари орасида онкологик огоҳликнинг
йўқлиги ва СБС нинг клиник келиб чиқиш кўринишларини билмаслиги;
- ҳатто СБС кенг тарқалган шаклининг клиник кўринишини ҳам билмаслиги;
- қишлоқ жойларда СБС замонавий диагностика даражасининг пастлиги ушбу тоифа-
даги аҳоли учун юқори мутахассислар ѐрдамининг етарли эмаслиги натижаси ҳисобланади.
Кузатув йилларида 090 шаклни таҳлилида СБС (IV клиник гуруҳ) ташҳиси аниқланган
беморларнинг эътибордан четда қолган баѐнномалари ўтказиб юбориш сабаблари орасида
қуйидагиларни кўриш мумкин:
- беморларнинг ўз вақтида мурожаат қилмаслиги- 46,1%;
- касалхонага юборишнинг номутаносиблиги, касалликнинг яширин кечиши — 37,8%;
- тўлиқ бўлмаган ва узоқ текширув - 13,5%;
- текширувдан бош тортиш - 1,1%;
- клиник хатолар - 1,5%.
Тўлиқ бўлмаган ва узоқ давом этган текширув, клиник хатоларни биринчи навбатда
поликлиника ва онкологик кабинетларнинг диагностик аппаратлар (маммография, УТД ап-
паратлари, тўқима биопсияси учун махсус игналар (шприц)) билан етарлича жиҳозланма-
ганлигига боғлаш мумкин. СБС дан ўлим кўрсаткичларини пасайишига асосий умид эрта
ташҳисот мажмуаси ва скрининг элементларини тадбиқ қилиш (анкета савол-жавоблари,
компьютер томография, 40 ѐшдан ошган аѐллар учун маммографик текширув ва 40 ѐшгача
бўлган аѐлларни ультратовуш текшируви) ҳисобланади.
Фойдаланилган адабиѐтлар:
1. Аксель Е.М. Злокачественные новообразования молочной железы: состояние онкологической помощи,
заболеваемость и смертность // Маммология — 2006. — №1. — С. 9–13.
2. Давыдов М.И., Аксель Е.М. Статистика злокачественных новообразований в России и странах СНГ в 2004
г. // Вестник РОНЦ им. H.H. Блохина РАМН. — 2006. — Т. 17. — №3. — С. 132.
3. Злокачественные новообразования в России (Заболеваемость и смертность): стат. сборник. МЗРФ / Под
ред. акад. РАМН Чиссова В.И. и соавт. — М.: Центр информ. техн. и эпидемиол. исследований в области
онкологии, 2012. — 262 с.
4. Керимов Р.А. Возможности диагностики мультицентрического рака молочной железы // Маммология. —
2006. — №4. — С. 22–27.
5. Рожкова Н.И., Харченко В.П., Прокопенко С.П. Система обследования молочных желез. Виртуальная мам-
мология // Матер. 1-й Всерос. науч- практич. конф. с междунар. участием «Актуальные вопросы маммоло-
гии». — М., 2001. — С. 109–113.
6. Чиссов В.И., Старинский В.В., Петрова Г.В. Злокачественные новообразования в России в 2012 году
(заболеваемость и смертность). — М.: МНИОИ им. ПА. Герцена, 2012. — 256 с.
Д. А. Урманбаева, Д. З. Мамарасулова,...
