Вестник врача, Самарканд
2014, № 3
Doktor axborotnomasl, Samarqand
11
Nazarova M.B.,
Akramova D. T.
Jaxon
Sog’liqni
Saqlash
Tashkilotining ma’lumotlariga ko’ra,
semizlik bugungi kunda eng ko’zga
tashlanadigan, lekin zamonaviy tibbiyot
jamoasi tan olmayotgan
muammo
hisoblanadi.
Oxirgi 30-yil ichida yer yuzida
semizlik va ortiqcha vaznli odamlar soni 2
martaga oshgan. Hozirgi kunda 2
milliardga yaqin odam ortiqcha vaznga
ega. Bu raqamlarni bolalar o’rtasida ham
yuqoriligi albatta tashvish tug’diradi.
Jumladan 2010 yilda 43 mln bolalar
semizlik va ortiqcha vazinga ega bo’lgan.
Ushbu kasallik G’arb davlatlarida va
Shimoliy
Amerikada
epidemiya
miqyosida
tarqalmoqda. AQSHda 10% 2 yoshgacha
bo’lgan bolalar ortiqcha vazn va semizlik
bilan og’rigan, 2 dan 5 yoshgacha bo’lgan
bolalar esa 20% tashkil qiladi. Rossiya
ham semizlik ko’p uchraydigan 20 ta
davlatlar qatoriga kiradi. Ma’lumotlarga
nazar
tashlasak
2002-yildan
2007-
yilgacha semizlikning har yilgi ko’payishi
1% ni tashkil qilgan. Yana shuningdek
2004 yilda ortiqcha vazn bilan 30 foiz 30
yoshgacha bo’lgan, semizlik bilan esa 5
foiz 30 yoshgacha bo’lgan yoshlar
aniqlangan. E’tiborlisi 2 yoshgacha
bo’lgan 21% bolalarda semizlik xavfi
mavjudliki va 27% bolalar esa ushbu
kasallik bilan kasallanib ulgurganligining
qayd etilishidir.
Yildan-yilga “semizlik” diagnozli
bolalar soni ko’paymoqda. Buning
natijasida metabolik sindrom va ularning
ayrim ko’rinishlari namoyon bo’lgan yani
arterial gipertenziya, diabet va tomirlar
buzilishlari
kabi
kasalliklar
ham
ko’paymoqda.
Adabiyotlarda
ushbu
bolalarda
2-3
yoshda
surunkali
yallig’lanish belgilari paydo bo’lishi
haqida ma’lumotlar keltirilgan. Bundan
tashqari ularda aterosklerozning erta
rivojlanishi kuzatilgan.
Oxirgi
yillarda
ko’plab ilmiy
maqolalarda semizlik kelib chiqishi
sababini antenatal va postnatal davr bilan
ham bog’lamoqdalar.
Bir qator ilmiy ishlar semizlik kelib
chiqishi xavfini onaning homiladorlik
paytidagi
ovqatlanishing (ortiqcha yoki yetarli
bo’lmagan) va ko’krak suti yetarli bo’lib
bolani emizmaslik bilan bog’laydilar.
Birinchilar qatorida bu ta’limot bundan 40
yil avval nemis olimi (Dorner, 1975)
tomonidan
keltirilgan.
Unga ko’ra
“gormonlarning va metabo- litlarning erta
rivoj-lanishining
kritik
davrlaridagi
kontsent- ratsiyasi - katta yoshda uchrashi
mumkin bo’lgan kasalliklarni belgilaydi
“degan fikr bildirgan. Bundan tashqari,
antenatal
va
emizish
davridagi
ovqatlanish semizlik xavfini belgilovchi
omillardan biri ekanligini aniqlagan.
Homiladorlik payti yuqori darajadagi
moddalar
almashinuvi
bilan
birga
kechadi. Onaning ovqatlanishini buzilishi,
homila rivojlanishiga ham bevosita ta’sir
qilib turli xil patologik holatlarning kelib
chiqishiga asos bo’ladi. Bunga 1944-1945
yillardagi Daniyadagi ochlik payti misol
bo’ladi. Ijtimoiy-iqtisodiy tomondan
rivojlanmagan
davlatlarda ko’plab bolalar kichik vazn
bilan tug’ilib yillar o’tib ularda semizlik
alomatlari aniqlangan. I.GIukman fikriga
ko’ra (2011) buning belgilari kichik bo’y,
gormonal
xulq-
atvorni
buzilishi,
insulinga chidamlilikning rivojlanishi va
yog’ to’qimani ko’payishi bilan namoyon
bo’ladi.
Ma’lumotlarga
ko’ra
AQSHda 25% fertil yoshdagi ayollarda
(20-44 yosh) ortiqcha vazn, 23% esa
semizlik kuzatiladi. Metabolik statusni
rivojlanishi onaning homiladorlik paytida
ovqatlanish ratsioniga bevosita bog’lik.
Semizlik va ortiqcha vazn nafaqat
shu organizm uchun, balki butun bir
jamiyat uchun ham yetarli muammo va
tashvishlarni keltirib chiqaradi. Shuning
uchun ham bu holatlarga hozirgi kunda
global masala sifatida yondoshilmoqda.
Yildan- yilga aholi o’rtasida semizlik va
ortiqcha vaznli insonlami, shu jumladan
bolalar sonini ko’payib borayotganligi
tibbiyot xodimlari oldiga ko’ndalang, o’z
yechimini kutayotgan
vazifalarni
qo’ymoqda.
Ma’lumotlarda to’yingan yog’larni
homiladorlik va semiziklik paytida ko’p
iste’mol qilish o’spirinlik yoshida
semizlikni uchrashiga olib keladi degan
fikrlar mavjud. Semizlikni oldini olish
faqatgina
onaning
homiladorlik
paytida
ovqatlanishiga
bog’lik
bo’libgina
qolmasdan, balki tug’ish paytiga ham
bog’likdir.
Keyingi yillirdagi tadqiqotlar shuni
ko’rsatadiki, kesar kesish yoli bilan
tug’ilgan bolalarda semizlikka olib
keluvchi xavf omillari yuqori bo’lar ekan.
Keyingi semizlik va yurak qon tomir
kasalliklarini omili bo’lib bu bir
yoshgacha bo’lgan davrda vaznni
ko’tarilishi hisoblanadi.
Tatqiqotchilar tamonidan turli xil
ovqatlanishga bog’lik holda bolalaming
vazn
va
bo’y
ko’rsatkichlari
o’rganildi.
Olingan natijalar shuni isbotladiki,sun’iy
ovqatlantirishdagi bolalar, ona suti bilan
oziqlangan bolalardan ko’ra ortiqcha vazn
va teri osti yog’ burmasi kattaligi bilan
farqlanadi.
Yog’ to’qimasi semizlikka chalingan
bemorlarda
endotoksemiyadan tashqari, surunkali
yalig’llanish manbasi
SEMIZLIK
Toshkent tibbiyot akademiyasi Urganch filiali
Doktor axborotnomasi, Samarqand
Вест
12
Вестник
врача,
Самарканд
hisoblanadi.
So’nggi yillarda adabiyotlarda semirish
va ichak mikrobiotasini bir-biriga bog’lovchi
yangi ma’lumotlar paydo bo’ldi. Jumladan 3,
6, 12, 18 oylik bolalardagi ichak miqrobiotasi
tarkibi bilan 7 yoshli bolalar tana massasi
indeksi ko’rsatkichlari taqqoslanganda, 7
yoshdagi bolalarda tana massasi indeksi
go’daklik
paytida
ko’p
miqdorda
bifidobakteriyalari bo’lgan bolalarga nisbatan
past bo’lishi aniqlangan. Ortiqcha vazni
bo’lgan bolalarda ko’p miqdorda St.aureus
topilgan. Bn esa faqat kesar kesish yo’li bilan
tug’ilgan bolalarda semirishning uchrashi
ko’proq bo’lishini anglatadi. Chunki kesar
kesish yoli bilan tug’ilgan
bolalarda
bifidobakteriyalar
miqdori
pasayishi
aniqlangan.
O’tkazilgan ilmiy tadqiqotlar shuni
ko’rsatadiki
sog’lom
odamlar
ichak
mikrobiotasi, semirish bilan og’rigan odamlar
mikrobiotasidan farq qilishini yani semirish
bilan og’rigan bemorlarda Firmicutes, sog’lom
odamlarda
Bacteroides
bakteriyalar
ustunlik qilishi
aniqlangan.
Eksperimental tajribalar natijasida ma’lum
bo’ldiki
oziqlanish
xarakteri
ichak
mikrobiotasi
turini
aniqlaydi.
Yuqori
kaloriyali,
tarkibida
ko’p
miqdorda
to’yingan
yog’lar
saqlovchi
ovqatlarni iste’mol qilish bifidobakteriyalar
miqdorini pasayishiga olib keladi. Ma’lumki
bifidobakteriya ichak devorlarini himoyalash
xususiyatiga
ega.
Endotoksemiya
tsitotoksinlar
chiqishini
stimullaydi
va
surunkali yallig’lanishga, bu esa
2014,
Ns
3
semirish
va
metabolik sindromga olib keladi. Xaqiqatdan
ham yuqori kaloriyali, to’yingan yog’larni
saqlovchi ovqatlar tana vaznini oshishiga, yog’
to’qimasining
ko’payishiga,
insulinga
chidamlilikni
pasayishiga olib keladi.
Keyingi
yillardagi
adabiyotlarda ortiqcha miqdorda oqsil iste’mol
qilish ham semirishga olib kelishi mumkinligi
to’grisida
ma’lumotlar
keltirilgan.
Faqatgina iste’mol qilingan oqsil miqdori
bolalarda tana massasi indeksini oshishiga olib
keladi. Me’yordan ko’p oqsil iste’mol qilish
quyidagi sabablarga qon plazmasi tarkibidagi
insulinogen
aminokislotalarni
miqdorini
oshishiga, bu esa insulin sekretsiyasining
kuchayishiga olib keladi. ICF-1 yoshgacha
bo’lgan bolalarda o’sish tezligini boshqaruvchi
asosiy omil bo’lib xisoblanadi. Bundan
tashqari ICF-1
adipotsitlar
differentsiatsiyasi
va
proliferatsiyasini
oshiradi
natijada
esa
semirishning rivojlanishiga olib keladi.
Go’daklik davrida me’yordan ortiq
ovqatlantirish nafaqat adipotsitlar sonini
ko’payishiga balki ularning xajmini ham
oshishiga
olib
kelishini
ko’rsatuvchi
eksperimental ishlar mavjud.
Ziegler (2006) tadqiqotlarida ko’krak suti
va sun’iy oziqlantirish kunlik tana massasining
oshishi o’rganilgan. Bunga ko’ra bolalarni
ko’krak suti bilan oziqlantirganda tana
massasini oshishi sun’iy oziqlantirishga
qaraganda kamroq bo’lishi tasdiqlangan.
Kasallikni davolagandan ko’ra, uni oldini
olish muhimdir. Hozirgi zamon tibbiyotining
ham asosiy maqsadi ana shundan iborat.
Olib borilgan qator ilmiy tadqiqot ishlari
va olingan natijalarga ko’ra semizlik va
ortiqcha vazn profilaktikasi chora tadbirlari o’z
ichiga quyidagilarni birlashtiradi. Bu albatta
tug’ruqgacha va tug’ruqdan keyingi bo’lgan
davrlami qamrab oladi. Unga ko’ra birinchi
navbatda homiladorlik davrini me’yorda
kechishini ta’minlash zarur. Yana muhim
omillardan
birisi
homilador
ayolning
ovqatlanishi va vaznini nazorat qilishdir.
Kamqonlikni oldini olish va uni davolash ham
o’ta muhim
hisoblanadi.
Yana
shuningdek homilador ayol ovqat ratsionida
to’yingan
yog’
kislotalarini ist’emol qilishni kamytirishi va
aksincha to’yinmagan yog’ kislotalarini
iste’mol qilishini ko’paytirish lozim.
Keyingi bosqichda tana vazni kam
tug’ilgan bolalarda (gipotro- fiya, chala
tug’ilgan) ularni ovqatlanishini va vaznini
nazorat ostiga olish kerak bo’ladi. Bunda
albatta onani bolada semizlikka chalinishiga
moyillik xavfi borligi to’grisida ogohlantirish
zarur bo’ladi;
Yana shuningdek tana vazni normada va
yetilib tug’ilgan bo- lalami ko’krak suti bilan
emizish, mabodo bolani su’niy ovqatlatir-
ganda esa ona sutiga yaqin bo’lgan
aralashmalarni (probioti- kli) berish maqsadga
mos kelishi to’g’risidagi fikriarni bildirish
kerak bo’ladi.
Adabiyotlar
1.. Шабалов Н.П. Детские болезни. М.: Медицина - 2005 61-62 с.
2.
Нетребенко О.К. Программирование питанием: рацион беременной женщины и здоровье потомства.
И
Педиатрия, 2012,
том. 91. № 5. С. 53-55
3.
Нетребенко О.К. Ожирение у детей: истоки проблемы и поиски решений. Педиатрия, 2012, том. 92, № 6. С.
104-105
