№ 5/S (2024) Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika

Mazkur maqolada o‘zbek va rus tillarining paremiologik birliklarida “sevgi” tushunchasi borasida fikr yuritiladi. Shu bilan birga o‘zbek va rus tillaridagi matn va maqollardan namunalar keltirilib tahlilga tortildi.

        Ushbu maqola yaqinlaringiz va umuman begonalar bilan aloqalarni tahlil qilishga qaratilgan. Bunday muloqot odamlar o'rtasida muayyan aloqalar va rollarning mavjudligini ko'rsatadi. Muloqot kontekstini hisobga olish uchun ma'ruzachi adresat atributlari, jumladan jinsi, yoshi (yosh guruhi), vaziyatdagi funksiyasi va vaqti-vaqti bilan suhbatdoshning oilaviy holatidan kelib chiqqan holda adresatni tanlaydi.Biz yaqinlarimiz bilan muloqot qilganimizda, munosabatlar tarixi ko'pincha ko'proq tanishish va qulaylikni ta'minlaydi va rasmiyatchilikka bo'lgan ehtiyojni kamaytiradi. Biz umumiy tajribaga, ichki hazillarga va o'zaro tushunishga tayanishimiz mumkin. Boshqa tomondan, notanish odamlar bilan suhbatlashish boshqa darajadagi e'tiborni talab qiladi. Umumiy tarixga asoslanmagan holda, jinsi, yoshi yoki kasbiy roli kabi kuzatilishi mumkin bo'lgan omillarga asoslanib, shaxsga qanday murojaat qilishni tanlash muhim bo'lib qoladi. Notanish odamlar xushmuomalalik va hurmatni kutishlari mumkin, ayniqsa rasmiy sharoitlarda, shuning uchun muloqot ko'proq himoyalangan yoki tuzilgan bo'lishi mumkin.

Ushbu maqolada kumanlarning “Kodeks kumanikus” qo‘lyozmasi haqida so‘z yuritilgan. Qo‘lyozmada mavjud turkiy topishmoqlar izohlangan va ularning bugungi kundagi muqobili ko‘rsatilgan. Topishmoqlarning folklorshunoslikdagi o‘rni qay darajada ekanligi ochib berilgan.

Юрист нутқидаги мулоқот хулқининг функциоллашуви табиий ва ижтимоий экология билан ўзаро боғлиқдир, чунки уларнинг ҳар бири юристнинг профессионалашган нутқига таъсир кўрсатади. Табиий экологиянинг таълимда, жамиятда ва муҳитдаги ўзгаришларга боғлиқ қоидалар юристлар учун ижтимоий муҳит билан интеграцияланади. Бу эса ҳар бир жамиятдаги муаммоларни, урф-одатларни ва маданиятни ҳисобга олишни талаб қилади. Юристнинг нутқи фақатгина қонуний аниқликни таъминлаш билан чегараланмай, балки жамиятда адолатни, ҳурматни ва ўзаро тушунишни ҳам кўзлайди. Ушбу мақолада табиий ва ижтимоий экологиянинг ўзаро таъсири юрист нутқида тутган ўрни ва аҳамияти кўриб чиқилади.

Ushbu maqolada faleronimlarning morfologik tarkibi, tuzilish qoliplari, yasalish qonuniyatlarini tahlil qilish tadqiqotning maqsadi etib belgilandi. Faleronimlarning struktural tahlili alohida o‘rganildi, ularning yangi derivatsion modellari ko‘rib chiqildi.

Maqolada Shashmaqom, Farg‘ona-Toshkent maqomlari, Xorazm maqomlarining doira usullari tizimlarini o‘zaro tahlili yuzasidan qisqacha xulosalar berilgan. Ushbu yo‘nalishdagi izlanishlar sharq mumtoz musiqasi jumladan O‘zbek maqomoti ildizlarining kelib chiqishi va shakllanishida bir o‘zak, bir tizim va bir falsafa asos ekanligi xususida o‘zaro farqli va o‘xshash jihatlari bayon etilgan.

Mazkur maqolada media-kommunikativ muloqotda paralingvistik vositalarning ahamiyati va ularning lingvokulturologik tadqiqi tahlil qilingan. Paralingvistik vositalar muloqotda axborotni ifodalashda verbal vositalarni to‘ldiruvchi va ba’zan ularning o‘rnini bosuvchi asosiy element sifatida ko‘rib chiqiladi. Tadqiqotda noverbal vositalarning lingvomadaniyatshunoslik va lingvopsixologik o‘lchamlari, gender xususiyatlari, milliy va professional ko‘rinishlari, shuningdek, ularning jamiyat va kasbiy faoliyatdagi ahamiyati tahlil etilgan. Paralingvistik vositalarning universal va xususiy turlari muloqot samaradorligini oshirishda muhim omil sifatida tavsiflangan.

Tibbiyot terminologiyasi uzoq vaqt davomida sog'liqni saqlash sohasida samarali muloqot uchun asos bo'lib xizmat qilgan. Ushbu maqola tibbiyot terminologiyasining tarixiy rivojlanishini, uning ildizlarining qadimgi sivilizatsiyalarga tarqalishini va zamonaviy tibbiyotda qo'llaniladigan  yunon-lotin dubletlarining rolini ta’kidlaydi. Yunon va lotin dubletlarining uyg’unligi tibbiy nutqda aniqlik, ravshanlik va universallikni kuchaytirishini ko’rib chiqadi.

Ushbu maqola o‘rta ingliz tili (1150–1500) va o‘rta yuqori nemis tili (1050–1350) davrida “haven” va “haben” fe’llarining rivojlanishini qiyosiy tahlil qiladi. Tadqiqot ushbu fe’llarning qadimgi ingliz va qadimgi yuqori nemis tillaridagi leksik fe’l sifatidagi rolaridan tortib, perfekt zamonlarni hosil qiluvchi yordamchi fe’llarga aylanish jarayonini o‘rganadi. O‘rta ingliz tilidagi “haven” va o‘rta yuqori nemis tilidagi “haben” fe’llari, ayniqsa, o‘tmish zamon shakllarida, kuchsiz fe’llar guruhiga o‘tish jarayonida sezilarli morfologik o‘zgarishlarga uchragan. O‘rta ingliz tilida “haven” ba’zi kuchli konjugatsiya izlarini saqlab qolgan bo‘lsa, o‘rta yuqori nemis tilida “haben” kuchsiz konjugatsiya qoidalariga qat’iy rioya qilib, o‘tmish zamon shaklini -te qo‘shimchasi bilan hosil qilgan. Har ikkala fe’l ham tugallangan harakatlarni ifodalash uchun participlar bilan ishlatiladigan analitik perfekt zamon shakllarini yaratishda muhim rol o‘ynagan, lekin ularning sintaktik vazifalari tillararo farqlangan. Tahlil shuni ko‘rsatadiki, “haven” va “haben” yordamchi fe’l sifatida o‘xshash rivojlanish jarayonlarini boshdan kechirishiga qaramay, ular o‘ziga xos grammatik xatti-harakatlarni, ayniqsa, o‘timsiz va o‘timli fe’llar bilan qo‘llanishida namoyon qilgan. Ushbu o‘zgarishlar ikkala tilda ham fe’llarning sintetik shakllardan analitik shakllarga o‘tishida muhim bosqich bo‘lib, zamonaviy ingliz va nemis tillaridagi zamon tuzilmalarini shakllantirishda asosiy rol o‘ynagan. Tadqiqot ushbu o‘zgarishlarning har ikki tilning fe’l morfologiyasi va sintaksisining tarixiy rivojlanishidagi kengroq ta’sirini ham ta’kidlaydi.

Ushbu maqolada toponim tarkibli frazeologik birliklarning madaniy-tarixiy xususiyatlari fransuz va o‘zbek tillari materialida o‘rganiladi.              Har bir millatning yashash makonlarini nomlashi qadimdan mavjud. Shu sababli toponimlar qadimgi shaklini saqlagan holda qo‘llanilib kelgan. Toponim komponentli frazeologizmlar tarkibi o‘zgaruvchan bo‘ladi, chunki avlodlar almashgani sari davrga bog‘liq holda ular ham yangilanib boradi. Ularning hisoblash natijalari shundan dalolat beradiki, ikkala tilda toponimlarning frazeologik birlik hosil qilish jarayoni bir xil kechadi, chunki ularning asosida umumiy madaniyat unsurlari yotadi.

Ushbu maqola oziq-ovqat texnologiyasi talabalarining so‘z boyligini oshirishda innovatsion o‘qitish usullarining samaradorligini o‘rganadi. Interfaol mashqlar, loyiha asosidagi ta’lim va raqamli vositalarni o‘z ichiga olgan ushbu tadqiqot ushbu yondashuvlarning o‘quvchilarning so‘z boyligini o‘zlashtirish va saqlashga ijobiy ta’sirini ko‘rsatishga qaratilgan. Tadqiqot metodologiyasi ikkita guruhning qiyosiy tahlilini o‘z ichiga oldi: innovatsion usullarda sinalayotgan eksperimental guruh va an’anaviy o‘qitish usullariga amal qilgan nazorat guruhi. Natijalar shuni ko‘rsatdiki, eksperimental guruh lug’at bilimi, tushunish va foydalanishda sezilarli yaxshilanishlarni ko‘rsatdi. Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, innovatsion mashqlar oziq-ovqat texnologiyasi bo‘yicha talabalarning so‘z boyligini sezilarli darajada yaxshilashi mumkin, bu esa o‘quv samaradorligi va martaba tayyorgarligini oshirishga olib keladi.

Xalqaro munosabatlar tobora rivojlanib borayotgan davrda hazilni lingvistik va madaniy hodisa sifatida o‘rganish katta ahamiyatga ega hisoblanadi. Hazil ko‘pincha madaniy o‘ziga xoslikning ifodasi sifatida qaralib, ammo uning o‘o‘ziga xos xususiyatlarini tushunish oddiy tilni bilishdan ko‘ra ko‘prog‘g‘ini talab etadi. Hazillarni noto‘g'ri talqin qilish o‘o‘zaro munosabatlardagi to‘siqlariga va hatto nizolarga sabab bo‘lishi mumkin. Ushbu maqola o‘zbek va ingliz madaniyatlarining asosiy xususiyatlarini ko‘rib chiqadi va bu madaniy xususiyatlar ularning hazil-mutoyibasini qanday shakllantirishini o‘rganadi. Bundan tashqari, tadqiqot onlayn muloqotda hazilning o‘rni va ahamiyatini bayon qiladi va raqamli asrda uning o‘sib borayotgan ta’sirini tushuntiradi. Madaniy va lingvistik jihatlarni tahlil qilish orqali maqola madaniyatlararo hazilning murakkabliklarini va uning globallashgan dunyoda samarali muloqotga ta’sirini yoritishga qaratilgan.

Ushbu maqola talabalarda ijtimoiy-shaxsiy kompetentlikni rivojlantirishning nazariy jihatlarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Unda kompetentlik tushunchasining mazmuni, talabalarning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik, shuningdek, zamonaviy ta’lim tizimida ushbu kompetentlikni rivojlantirishga ko‘mak beruvchi pedagogik yondashuvlar tahlil qilingan. Mazkur maqola ijtimoiy-shaxsiy kompetentlikni shakllantirish bo‘yicha metodologik tavsiyalarni ham o‘z ichiga olgan.

Mazkur maqolada o‘zbek xalqining sevimli shoiri Iqbol Mirzo she’rlarida “ko‘ngil” komponentli metaforik, okkazional iboralarning hosil qilinishi bilan bog‘liq uslubiy xususiyatlar haqida fikr yuritilgan.

Adabiyot orqali ingliz tilini o'qitish an'anaviy usullardan tashqari tilni o'zlashtirishga dinamik va jozibali yondashuvni taklif etadi. Talabalarni turli xil adabiy asarlarga jalb qilish orqali o'qituvchilar til ko'nikmalarini oshirishlari va shu bilan birga tanqidiy fikrlash, madaniy ong va hissiy aqlni rivojlantirishlari mumkin. Adabiyot so'z boyligini kengaytirish, grammatikani tushunish va murakkab mavzularni o'rganish uchun boy manba bo'lib xizmat qiladi va uni ingliz tili sinfida bebaho vositaga aylantiradi. Ushbu yondashuv nafaqat o'qishga bo'lgan muhabbatni rivojlantiradi, balki talabalarni matn bilan shaxsiy darajada bog'lanishga undaydi va shu bilan ularning til va inson tajribasi haqidagi tushunchalarini chuqurlashtiradi.

Ushbu maqolada XX asr boshlari badiiy tafakkur tarzini yangilashga hissa qo‘shgan shoir, nosir va dramaturg Hamza Hakimzoda Niyoziy she’riyatiga xos alohida jihatlar va shoirning poetic obrazlari tahlilga tortilgan.

Мақолада Ўзбекистондаги ўзбек тилида яратилган замонавий болалар адабиёти ютуқлари ҳақида умумий маълумот берилган. Муҳаббат Йўлдошева ва Гулноз Тожибоева ижодининг янгиланган поэтикаси асосида таҳлиллар олиб борилган. Шунингдек, турли ёш гуруҳлари учун Ўзбекистоннинг рус тилидаги болалар адабиёти кўриб чиқилади. Натижада муаллифлар таржима фаолияти мавжуд адабий жараённинг икки компоненти ўртасида тажриба алмашишни кучайтиришга каратилган бўлиб, бу Ўзбекистон болалар адабиётининг жаҳон адабий жараёнларига яқинлашиши ҳамда интеграциялашувига имкон беради, деган xулосага келади.

Ушбу мақоланинг асосий мақсади юмор назарияларининг икки танланган инглиз романи, яъни Молхона ва Пашшалар Хукмдори асарлари нуқтаи назаридан адабиётда кулгу ролини чуқурроқ таҳлил қилиш. Юмор ва юмор назарияларини таърифи атрофлича берилди. Ушбу мақоланинг янгилиги шундаки, у танланган романлар мисолида юмор учта асосий назариясини чуқур таҳлил қилади. Эътибор қаратилган баъзи асосий жиҳатлар қуйидагилардан иборат: биринчидан, ҳар бир романда тасвирланган асосий қаҳрамонларнинг таҳлили. Иккинчидан, ҳар икки асарда ҳокимиятнинг қулашининг сатирик тонини таҳлили ва таққослаш. Ушбу жиҳатлар учта асосий юмор назарияси — Устунлик назарияси, Уйғунсизлик назарияси ва Енгиллик назарияси орқали таҳлил қилинади.

Ushbu maqolada XIX markazga taalluqli ijtimoiy masalalar va ularning Gektor Malo va Teodor Drayzer asarlaridagi aks etishi muhokama qilinadi. Ikki yozuvchining kompozitsiyalarini qiyoslash orqali so‘zlarni mahorat bilan ishlatish san’ati tahlil qilinadi.

Ushbu maqola italyan muallifi A.Barikko asarlaridagi grafik elementlarni o‘rganish muammosiga bag‘ishlangan. Ularning talqini matnni filologik tahlil qilishda muhim ahamiyatga ega. Muallifning ba’zi asarlarini ("Dengiz-Okean", "Novechento", "Tongda uch marta") tahlil qilib, eng ko‘p ishlatiladigan grafik elementlar tinish belgilari, kursiv, bosh harflar va "oq dog‘lar" ekanligi aniqlandi. Aniqlanishicha, aksariyat hollarda ular ekspressiv funksiyaga ega, qahramonlarning his-tuyg‘ularini yetkazishga, matndagi intonatsion va semantik ta’kidlashga qaratilgan.

Ushbu maqola boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish darslari davomida nutqiy imkoniyatlarini rivojlantirishning ahamiyati va usullarini tahlil qilishga bag‘ishlangan. Nutq madaniyati va lug‘at boyligini oshirish o‘quvchilarning nafaqat ta’limdagi, balki kundalik hayotdagi muvaffaqiyatlarini ham belgilab beradi. O‘qitish jarayonida ijodiy metodlar, interfaol yondashuvlar va texnologiyalar yordamida o‘quvchilarning muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish yo‘llari ko‘rsatib beriladi.

Ushbu maqolada boshlang’ich ta’lim yo’nalishi talabalarida sun’iy intellekt tizimlari orqali ularning kasbiy mahortini rivojlantirishga doir elementlar va xususiyatlari bilan bog’liq asosiy tushunchalarni aniqlashga va raqamli savodxonlikga orqali ona tili o'qitish metodikasining metodologik asosi borliqni bilish nazariyasidir. Bu fanning bosh vazifasi o'quvchilaming o'zbek tili lug'at boyligini to'liq o'zlashtirib olishlarini ta’minlashga doir ilmiy tahliliy ishlar amalga oshirilgan.

Ushbu maqola mustaqil ta'lim jarayonlarini osonlashtirishda onlayn platformalar va veb-resurslarning muhim rolini o'rganadi. Bu raqamli vositalar va manbalar o'quvchilar uchun o'rganish moslashuvchanligini, kirish imkoniyatini va shaxsiylashtirishni qanday oshirishini ta'kidlaydi. Tadqiqot turli xil onlayn platformalarni, shu jumladan ta'limni boshqarish tizimlarini, ta'lim veb-saytlarini va ijtimoiy tarmoqlarni o'rganib chiqadi va o'z-o'zini boshqarishni qo'llab-

quvvatlashda samaradorligini namoyish etadi. Bundan tashqari, maqolada raqamli savodxonlik talablari va samarali pedagogik strategiyalarga ehtiyoj kabi onlayn ta'lim bilan bog'liq muammolar va cheklovlar muhokama qilinadi. Oxir oqibat, topilmalar umrbod ta'limni rivojlantirish va rivojlanayotgan ta’lim landshaftiga moslashish uchun texnologiyani ta'limga integratsiyalashning muhimligini ta’kidlaydi.

Ushbu maqola kundalik hayotda ham, ta’lim jarayonida ham o'qishni tushunish qobiliyatini yaxshilash bo'yicha keng qamrovli qo'llanmani taqdim etadi. Maqola o'qishni tushunishning ma'nosi va ahamiyatini, o'quvchilar duch keladigan umumiy muammolarni, tushunish va xotirani yaxshilashning turli usullarini qamrab oladi. Maqolada muhim g'oyalarni umumlashtirish, kitoblarga izoh berish va o'tmishdagi bilimlarni faollashtirish kabi foydali usullar mavjud. Maqola uchta bo'limdan iborat: "O'qishdan oldin", "O'qish paytida" va "O'qishdan keyin". Kitob, shuningdek, o'quv qo'llanmalari va raqamli yordamchilar kabi foydali manbalar va vositalarni ta'kidlaydi va izchil o'qish amaliyotining muhimligini izohlab beradi.Ushbu maqola tushunish qobiliyatini yaxshilashni va o'qishni yanada qiziqarli va samaraliroq qilishni istagan har bir kishi uchun foydali bo'ladi.

Ushbu maqolada talabalarni to‘garaklar orqali ijodiy faolligini rivojlantirishda texnologiyalaridan TRIZ va ARIZ pedagogikasi imkoniyatlaridan samarali foydalanish yo‘llari va mualliflik asosida tavsiya asosida innovatsion texnologiyalardan biri yosh ijodkor portfoliosi yoritilgan.