ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
615
ZAMONAVIY MENEJMENT TIZIMIDA RAHBARLIK USLUBLARINING
TASNIFLANISHI
Ikromov Elyor Ibodulloyevich
Osiyo xalqaro universiteti "Iqtisodiyot" kafedrasi o’qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10667095
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Inson faoliyati turlicha bo’lib, turli xil yo’nalishga
qaratilgan. Rahbarlar shuni yaxshi bilishi zarurki, agar ishlab chiqarishning kelajak
muammolariga o‘z vaqtida ahamiyat berilmasa, unda hozirgi vaqtda sexlarda, uchastkalarda
yaxshi iqtisodiy ko‘rsatkichlarga erishish mumkin bo‘lmaydi. Shuning uchun ishlab chiqarishda
usta, sex boshlig‘i va boshqa rahbarlar istiqboldagi muammolarni, ilg‘or mehnat usullarini
qidirib topishi, ixtirochilik ishlarini ishlab chiqishi va ularni joriy qilishi, ishchilar malakasini,
bilim saviyasini ko‘tarishni yaxshi bilishi va uni amalga oshirishi kerak.
Kalit so’zlar:
Rahbarlik uslublari, zamonaviy menejment tamoyillari, rahbar mehnati,
rahbar, kichik biznes, boshqaruv xodimlari, kichik va o’rta tadbirkorlikda boshqaruv xodimlari.
CLASSIFICATION OF LEADERSHIP STYLES IN THE MODERN MANAGEMENT
SYSTEM
Abstract.
In this article, human activity is different and focused on different directions.
Managers should know that if the future problems of production are not given importance in time,
then it will not be possible to achieve good economic indicators in workshops and sections.
Therefore, in production, the foreman, the head of the workshop and other leaders should look for
prospective problems, advanced work methods, develop inventive works and introduce them, know
well how to improve the skills and knowledge of workers and implement it.
Key words:
Leadership styles, modern management principles, leadership work, leader,
small business, management staff, management staff in small and medium enterprises.
КЛАССИФИКАЦИЯ СТИЛЕЙ ЛИДЕРСТВА В СОВРЕМЕННОЙ СИСТЕМЕ
УПРАВЛЕНИЯ
Аннотация.
В данной статье деятельность человека различна и ориентирована на
разные направления. Руководители должны знать, что если вовремя не придать значение
будущим задачам производства, то добиться хороших экономических показателей в цехах
и участках не удастся. Поэтому на производстве мастер, начальник цеха и другие
руководители должны искать перспективные задачи, передовые методы работы,
разрабатывать изобретательские работы и внедрять их, хорошо знать способы
повышения квалификации и знаний рабочих и реализовывать их.
Ключевые слова:
Стили лидерства, современные принципы управления, лидерская
работа, лидер, малый бизнес, управленческий персонал, управленческий персонал на малых
и средних предприятиях.
Korxonalarni boshqarilishida turli rahbarlar va menejerlarni uchrashish mumkin, ular
boshqaruvni turli usul va uslublar asosida amalga oshirib boradilar. Korxonalar yoki kompaniyalar
boshqaruvini tashkil etishda boshqaruvchi shaxs o‘zining rahbarlik uslublarini mukammal joriy
eta oladigan muhitni yaratishi kerak. Kompaniyalardagi ishchi-xodimlarni muvofiq tarzdagi
boshqaruvini tashkil etishda u yoki bu darajadagi rahbarlik uslublaridan foydalanishga to‘g‘ri
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
616
keladi. Shunga binoan ijtimoiy psixologiyada rahbarlik uslublari uch xilga bo‘linishi mumkin:
avtokratik, demokratik va liberal.
Rahbarlikning avtokratik uslubi – yakkahokimlik asosida hukmronlikni ushlab turuvchi va
amalga oshiruvchi rahbarlik uslubidir. Unga quyidagi belgilar xosdir:
yakkahokimlik, bir o‘zi bilgan tarzda qaror qabul qilish;
ma’muriyatchilik, qo‘l ostidagi xodimlarning ishiga doim aralashib turish;
qattiqqo‘llik, ya’ni xodimlarga nisbatan
rahmdillik
fazilatlari bo‘lmaydi;
rasmiyatchilik, ayrim holatlarda, ya’ni rahbarning o‘ziga ma’qul bo‘lgan vaziyatlarda
«so‘z» va «ish» birligi bir biriga mos kelmay qoladi;
ko‘proq o‘z fikrini ma’qullashni afzal ko‘rish.
Avtokrat rahbar boshqariladigan jamoaning diqqat e’tiborini o‘ziga qaratib oladi. Barcha
hukmronlik uning qo‘lida bo‘ladi va barcha katta-kichik muammolarni, yakka o‘zi hal qiladi. Qo‘l
ostidagilar bilan kam gaplashadi, talabchan, aksariyat holatlarda qo‘rqitish usulini qo‘llaydi. Agar
qo‘l ostidagilarning fikrini eshitishga to‘g‘ri kelsa, u buni o‘z obro‘yiga putur etkazayapti deb
tushunadi. Xodimlarni fikrini tinglash ikkinchi darajali hisoblanadi. Avtokrat rahbar qo‘l
ostidagilar bilan sovuq muomalada bo‘ladi. O‘zining xonasini bezatishni yaxshi ko‘radi, qabuliga
kiruvchilarga qo‘shimcha rasmiyatchiliklar ko‘rsatadi. Xullas korxonada u rahbar ekanligini
xodimlarning ongiga yaxshiroq singdirishga intiladi.
Avtokrat rahbar kamda-kam kuladi, uning ko‘rinishi doim ish bilan band bo‘lganini aks
ettiradi. Agar avtokrat rahbarning duneqarashi torroq bo‘lsa, o‘zini aqlli ko‘rsatishga urinadi.
Uning asosiy belgisi shundaki, kam bilimli bo‘lsa ham, itoatkor ishchi unga yoqadi. Unda
tashkilotchilik qobiliyati, boshqaruvning umumiy madaniyati – kasb tayyorgarligi etishmaganda
salbiy tomonlari tez bilinib qoladi. O‘z ustidan zarur nazoratni yo‘qotgan, bu kabi rahbar o‘zini-
o‘zi idora qilolmasligi zolimga aylanishi, ishchilarni, inson qadrini pastga uruvchi bo‘lishi
mumkin.
Yuqoridagi fikrlar avtokrat rahbarning salbiy tomonlarini tavsiflaydi. Ammo shu bilan
birga, avtokrat rahbar uslubida ijobiy belgilarni ham topish mumkin. Masalan, bu turdagi rahbarlar
voqealarga tezkorlik bilan munosabat bildiradi. Chaqqon va donoligi bilan muammolarni
yechimini tez hal etishga urinadi. Agar avtokrat rahbarning dunyoqarashi keng bo‘lsa, u
qiyinchiliklarni qo‘rqmay bartaraf etadi. Ular tez va dalil qaror qabul qiladilar va ularni amalga
oshiradilar. Bunday kadrlar o‘zlariga ishonadilar va jamiyatga rahbarlik qilish qobiliyatiga
erishadilar. Bu kabi uslubda ta’sir ko‘lami tezlashadi, bu esa ishlab chiqarishda murakkab holat va
sharoitlar yuzaga kelganida qo‘l keladi.
Biroq, ba’zi bir rahbarlar o‘zining ta’lim berish rolini «inson omili» zaruratini, ya’ni qo‘l
ostidagilar bilan munosabat madaniyatini tushunib etmasligi, sababli qattiq ma’muriyatchilikka
aylanishiga olib keladi. Bu kabi avtokrat rahbarlar tashkilot jamoalarining fikri bilan hisoblashmay
jamoaning ishlash qobiliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Rahbarlikning demokratik uslubi o‘zaro munosabatlarda tenglikni ko‘zlaydigan,
muzokaralarda ochiq fikrlar aytadigan, kamchiliklarni yuzma-yuz holatda hal etishga kirishadigan
rahbarlik uslubidir. Aslida demokratiya so‘zi yunoncha «demos» so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib,
«xalq» ma’nosini bildiradi. Demak, demokratiya xalq hokimligini anglatadi. Demokratik
yondashuv esa odamlar manfaatini ko‘zlaydigan yondashuvni aks ettiradi. Demokratik rahbarlik
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
617
uslubida rahbar bo‘ysunuvchilarning o‘zaro munosabatini, o‘zaro hurmatini, ishonchini,
xodimlarning fikrlarini inobatga olib boshqaradi. Bu esa xalq fikri bilan hisoblashish demakdir.
Demokratik rahbarlik uslubi quyidagicha belgilarni o‘ziga qamrab olgan:
muammolarni hamkorlik asosida hal etish;
qabul qilingan qarorlarni ish bajaruvchilarga yaxshilab tushuntirishga intilish;
qo‘l ostidagi xodimlarning tashabbusini qabul qilish va qo‘llash;
demokratik rahbar qaror qabul qilishdan avval, uni xizmatchilar orasida muhokama qiladi,
ularga jamoadagi ishlar ahvoli haqida axborot berib boradi, bunda u muvaffaqiyatlar va
qiyinchiliklarni ochiqdan ochiq gapirib beradi;
demokrat rahbar o‘ziga aytilgan tanqidni to‘g‘ri qabul qiladi va bunga munosabatini fikri
asosida ifodalaydi;
ishchi va xizmatchilar bilan bo‘lgan muomalada o‘zining ustunligini sezdirmaydi;
barcha ishni kengashish asosida echimini topishga intiladi;
ochiqlik va oshkoralikni ustun qo‘yadi.
Rahbarlikning demokratik uslubi tobe xodimlarning tashabbuslarini taraqqiy ettirish, o‘z
huquqlari doirasida o‘zlarini erkin tutishlari uchun yaxshi sharoit yaratadi. Bunda boshqaruv
jamoalarining dunyo qarashlarini umumiyligi va rahbarning yuqori obro‘ga egaligi aniq ko‘zga
tashlanadi. Bunday rahbarlik uslubini amaliyotda uzluksiz qo‘llash juda qiyin. Buning uchun
demokrat rahbar idel shaxs sifatida barcha ishlarga o‘z vaqtida ulgurib ishlashi lozim.
Rahbarlikning liberal uslubi insonning betaraflikka xos fazilatlarini qamrab olgan uslubdir.
Chunki “liberal‖ so‘zi rahmdil, saxiy, olijanob degan ma’noni anglatadi. Rahbarlikning bu uslubi
o‘ziga xos xususiyatga ega. Rahbar o‘zining rahbarlik holatini namoyish etmaydi, aksincha, u
bundan uyaladi va uning o‘zi yot bo‘lgan xodisalarning taraqqiy etishiga sharoit yaratib
qo‘yganligini bilmay qolishi mumkin. Korxonaning eng ustuvor vazifalarini bajarishga
kirishganday bo‘ladi, lekin ularga aralashmaydi. Ko‘proq qo‘l ostidagilar bilan kelishib ishni
tashkillaydi. Qo‘l ostidagilarga hurmat bilan murojaat qiladi va «juda iltimos qilaman», degan
iboralarni qo‘llash asosida ishlaydi.
Qo‘l ostidagilar fikrini vaqti yo‘q bo‘lsa ham sabr bilan, erinmay tinglaydi. Ishchi-xodimlar
taklifidan foydali fikrlarni izlaydi va ularni hayotga tadbiq qilishga harakat qiladi. O‘zining
sipoligi yoki uyatchanligi uchun «birinchi qatorlardan» qochadi. O‘zini o‘zi oshkoraligini
yoqtirmaydi. Ammo, bu ijobiy tomonlar tobe xodimlarga yoqadi va ularning ayrimlari rahbarning
bu xislatlaridan boshqa niyatlarda foydalanishi mumkin.
Rahbarlikning liberal uslubiga quyidagi belgilar xos:
liberal rahbar ishda uncha faol emas:
hamma ishlarga aralashishni yoqtirmaydi:
begonalar ta’siriga oson bo‘ysinadi va bevaqt qabul qilingan qarorlardan tezda voz
kechadi:
murakkab vaziyatlarda ikkilanish juda kuchli, unda bir fikrga kelishlik va izchillik
xususiyati juda sust:
xodimlarga nisbatan o‘ta umshoq va muloyimdir;
qo‘l ostidagilar bilan munosabatni buzmaslik uchun jiddiy tadbir va harakatlardan o‘zini
tiyadi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
618
Yuqoridagi fikrlar asosida 1-jadvalda rahbar uslublari tahlilining tasniflanishini va
rahbarlarni qo‘l ostidagilar bilan o‘zaro munosabatlaridagi o‘lchamlarini keltirdik. Ko‘rib
chiqilgan uch tur uslubni qo‘llaydigan rahbarlar o‘zlarining kundalik ishlarida o‘ziga xos turdagi
boshqaruv qoidalariga suyanadilar. Masalan, bir xil masalani echashda, bir turdagi ish bajarishda
va muayyan natijaga ega bo‘lishda, ular turli yo‘l va uslublardan foydalanadilar, ya’ni ular o‘z
uslublarini ishlab chiqadilar. Xususan, shaxsni moddiy rag‘batlantirish masalasi avtokrat demokrat
va liberal rahbarlar tomonidan turlicha tushuniladi.
Rahbarlik uslublarining turkumlanishi
1-jadval
Rahbar va qo‘l
ostidagilarni o‘zaro
munosabatlarining
ko‘rsatkichlari
RAHBARLIK USLUBLARI
Avtokratik
Demokratik
Liberal
Qarorlarni qabul
qilish usuli
Muammolarni yakka
yechadi
Qarorni qabul
qilishdan avval qo‘l
ostidagilar bilan
maslahatlashish.
Yuqori rahbarni
ko‘rsatmasini yoki
kengash qarorini
kutadi
Qarorni
ijrochilarga etkazish
usuli
Farmon,buyruq beradi
Taklif qiladi, iltimos
qiladi
Iltimos qiladi, yalinadi
Javobgarlikni
taqsimlash
O‘z zimmasiga oladi
yoki qo‘l ostidagilarga
yuklaydi
Javobgarligini
xuquqlarga qarab
taqsimlaydi
O‘zidan xamma
javobgarliklarni olib
tashlaydi
Kadrlar tanlashga
munosabati
Malakali
xizmatchilardan
qo‘rqadi, ulardan ozod
bo‘lish yo‘lini
qidiradi
Ishbilarmon, o‘qimishli
ishchilarni tanlab oladi
Kadrlar tanlash bilan
shug‘ullanmaydi
Shaxsiy bilim
etshmasligiga
bo‘lgan munosabati
Hamma narsani biladi va
bajara oladi deb
hisoblaydi
O‘z malakasini uzluksiz
oshirib boradi, tanqidga
ijobiy qaraydi
O‘z bilimini to‘ldirib
boradi, bilim olishni
ostidagilarga maslaxat
beradi
Aloqa qilish uslubi
Oraliq
saqlaydi,muomalaga
kirishmaydi
Do‘stona munosabatdagi
muomalani yoqtiradi
Aloqa qilishdan
qo‘rqadi, boshqalar
tashabbusi bilan
muomala qiladi
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
619
Qo‘l ostidagilar bilan
bo‘lgan munosabat
xususiyati
Kayfiyatga qarab
tekis, doimiy o‘zini o‘zi
nazorat qiladi
Yumshoq kelishib
ketadi
Intizomga
munosabati
Rasmiyatchilik, qattiq
intizom tarafdori
Ma’noli intizom
tarafdori, odamlarga
qarab munosabatda
bo‘lish tarafdori
Yuzaki tartib tarafdori
Qo‘l ostidagilarga
ma’naviy ta’sir
ko‘rsatishga
munosabati
Jazo berishni asosiy
tarbiya usuli deb biladi.
Doim turli
rag‘batlantirishlarni
ishlatadi
Huddi shunday
harakat qiladi
Yuqoridagi uslublardan tashqari ma’muriy buyruqbozlik tizimidan ma’lum bo‘lgan yana
bir boshqaruv uslubi borki, bu byurokratik uslubdir. Boshqaruvni byurokratik uslubi – bu shunday
boshqaruvki, unda shakllar mohiyat ustidan ustuvorlik qiladi. Boshqacha aytganda, unda rahbar
boshliq sifatida yuqoridan tasdiqlangan hujjatga asosan majburiyatlarni amalga oshirilishini, bu
majburiyatlar va tavsiyanomalar o‘z vaqtida va aniq bajarilishini talab qiladi. Hozirgi kunda
byurokratik uslub eskirgan hisoblanib, davr talabiga mos emas va bunday uslublardan
foydalanishga chek qo‘yilgan.
Xulosa qilib aytganda, zamonaviy menejment tizimida rahbarlikni olib borish juda
murakkab jarayon bo‘lib, boshqaruv uslublarini qo‘llashda qobiliyat bilan birga muayyan bilimga
ega bo‘lish kerak. Korxonalar yoki kompaniyalar boshqaruvini tashkil etishda menejment
uslublaridan foydalanish nafaqat o‘rinli balki, juda ham zarurdir. Rahbarlikning u yoki bu
uslublarini qo‘llash menejerlarning bilimi, saviyasi, dunyoqarashi va boshqaruvchilik
qobiliyatining naqadar mukammalligiga juda bog‘liq bo‘ladi.
REFERENCES
1.
Khudoynazarovich, S. A. (2021). An Opportunity of Internet Marketing in Tourism
Sphere. International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 3(3),
356-361.
2.
Шадиев, А. Х. (2020). Факторы, влияющие на развитие экотуризма. Достижения
науки и образования, (5 (59)), 31-32.
3.
Bazarova, M. . (2024). DISTINCTIVE FEATURES OF PERSONAL MANAGEMENT
IN THE ACTIVITIES OF COMMERCIAL BANKS. Modern Science and Research, 3(1),
563–567.
4.
Supiyevna, B. M. (2022). Innovatsion iqtisodiyotda inson kapitalini boshqarish tizimini
takomillashtirish.
5.
Bahodirovich, K. B. (2023). EVOLUTION OF THE AUDITING PROFESSION IN THE
SMART MACHINE AGE. Gospodarka i Innowacje., 41, 450-454.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
620
6.
Khalilov Bahromjon Bahodirovich. (2023). The International Financial Reporting
Standards (IFRS) Mean to Businesses and Investors in Uzbekistan. Miasto Przyszłości, 42,
746–750.
7.
Jumayeva, Z. (2024). ROLE OF THE STATE IN REGULATING THE ECONOMY.
Modern Science and Research, 3(1), 511-516.
8.
Bustonovna, J. Z. (2023). INVESTMENTS IN HUMAN CAPITAL AND
PECULIARITIES OF THIS PROCESS IN UZBEKISTAN. International Journal of
Education, Social Science & Humanities. Finland Academic Research Science Publishers,
11(8), 36-44.
9.
Abidovna, A. S. (2023). MODERN TRENDS IN MANAGEMENT STRATEGIES AND
THEIR APPLICATION IN COMMERCIAL BANKS. Gospodarka i Innowacje., 41, 326-
332.
10.
Shamsiya, A. (2023). HR MANAGEMENT AND COACHING IN THE INNOVATIVE
ECONOMY AS A METHOD OF BUSINESS MANAGEMENT. Modern Science and
Research, 2(10), 712–717.
11.
Sodikova, N. (2024). OTMda “Iqtisodoyotda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va
tizimlari” fanini o ‘qitishda raqamli texnologiyalarning o ‘rni. Modern Science and
Research, 3(1), 1-4.
12.
To'rayevna, S. N. (2024). ТADBIRKORLIK SOHASINI MALAKALI КADRLAR
BILAN ТA'MINLASHNING АSOSIY YO'NALISHLARI.
13.
Hakimovich, T. M. (2023). BOSHQARUVCHILARNING SAMARADORLIKKA
ERISHISHDAGI PROFESSIONALLIGI. Gospodarka i Innowacje., 42, 421-425.
14.
Hakimovich, T. M. (2023). TA’LIM TIZIMI BOSHQARUVIDA PEDAGOGIK TAHLIL.
Gospodarka i Innowacje., 42, 415-420.
15.
Jumayeva, Z. (2024). THE NEED FOR AN INNOVATIVE APPROACH IN
MANAGING ORGANIZATIONS. Modern Science and Research, 3(1), 557–562.
16.
Jumaeva, Z. (2021). Modern trends in the economic development of the regions of
Uzbekistan. InterConf.
17.
Akbarovna, N. N., & Bahodirovich, X. B. (2023). AKSIYADORLIK JAMIYATLARIDA
MOLIYAVIY
HISOBOTNING
XALQARO
STANDARTLARI
ASOSIDA
MOLIYAVIY HISOBOTLARINI TUZISH TARTIBI.
18.
Nargiza, N. (2023). THE ROLE OF PROPERTY RELATIONS IN SOCIETY. Modern
Science and Research, 2(12), 889-893.
19.
Ikromov, E. (2024). THEORETICAL FOUNDATIONS FOR THE ORGANIZATION
AND CAPACITY BUILDING OF EXECUTIVE EMPLOYEE LABOR IN PUBLIC
ADMINISTRATION BODIES. Modern Science and Research, 3(1), 939-946.
20.
Ibodulloyevich,
I.
E.
(2023).
MAHALLALARDA
KAMBAG’ALLIKNI
QISQARTIRISH
VA
TADBIRKORLIKNI
RIVOJLANTIRISHNI
TAKOMILLASHTIRISH. Gospodarka i Innowacje., 42, 504-507.
21.
Ibodulloyevich,
I.
E.
(2023).
MAHALLIY
BUDJET
DAROMADLARINI
PROGNOZLASHTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISHDAGI MUAMMOLAR.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
621
22.
Базарова, М. С., Шарипова, М., & Нуруллоев, О. (2021). “РАҚАМЛИ
ИҚТИСОДИЁТ”
ДА
АҲОЛИНИНГ
ИШ
БИЛАН
БАНДЛИГИ
ХУСУСИЯТЛАРИ.
САМАРҚАНД ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ
, 482.
23.
Bakhodirovich, K. B. (2023). International accounting models and their characteristics in
the conditions of innovative economy.
Zien Journal of Social Sciences and Humanities
,
21
,
56-60.
24.
Alimova, S. O. FEATURES OF THE STRATEGIC MANAGEMENT SYSTEM OF
INDUSTRIAL ENTERPRISES.
25.
Raxmonqulova, N. (2024). IMPORTANCE OF PERSONNEL MANAGEMENT IN
BUSINESS DEVELOPMENT.
Modern Science and Research
,
3
(1), 13-17.
26.
Mirzabek, T. (2023). Marketing Kommunikasiyalari Tizimida Og'r Muloqotlar
Xususiyatlari.
Innovations in Technology and Science Education
,
2
(14), 388-391.
