(Вестниқврача, Самарканд
2012, № 4
■Doctor axborotnomasi, Samarqand
3
Abdullayev S.A., Toirov A.S.,
Axmedov А.1.,
Xudaynazarov O’.R.,
Ahnardanov Ya. T.,
Almanov I.P.
Me'da va 12 barmoqli ichak yara kasalligining eng xavfli
asoratlaridan oshqozon ichak tizimidan og’ir qon oqishlar
hisoblanadi. Gastroduodenal yaralardan qon ketishlarni
davolash hozirgi zamon klinik xirurgiyasining muhim
muammolaridan biri bo’lib hisoblanadi. Me'da va o’n ikki
barmoqli ichak yara kasalligi sababli sodir bo’ladigan qon
ketishlar oshqozon-ichak tizimidan qon oqishlam- ing 60-
80% ni tashkil etadi.Yana muhim tomoni shundan iboratki
bunday bemorlarning o’lim sur’ati yuqori bo’lib va bu
ko’rsatkich 25-30% gacha qolmoqda [7,12]. Hozirgi vaqtda
yara kasalligi bilan operativ davolash faolligi 10-40% ni
tashkil qiladi. Vaholanki xirurgik davolashning natijalari
ham juda samarali deb bo’lmaydi. Ayniqsa, keksa yoshli
bemorlar orasidagi o’lim 50% atrofida kuzatilib, uning
pasayishi kuzatil- mayapti [4]. O’tkir qon yuqotishlarda
yuzaga chiqadigan patalogik holatlar asosan sirkulya-
siyadagi qon hajmining pasayishi bilan bog’liq. Ana shu
sababli simpatik va endokrin tizimlarida faollashuv, qon
aylanishning markazlashuvi, pe- riferik qon aylanishning va
mikrotsirkulyatsi- yaning buzilishi natijasida a'zo va
to’qimalarda ishemiya va gipoksiya rivojlanadi [15]. Bu
reaksiyalarning haddan tashqari rivojlanishi va uzoq davom
etishi organizmdagi himoya mex-
anizimlarining buzilishiga olib keladi va shok rivojlanadi.
O’tkir qon ketishlarda oksidlanish jarayonining kuchayishi
bilan
organizmdagi
anti-
oksidant
himoyasining
yetishmovchiligi
natijasida
biologik
membranalarda
oksidlanish yuzaga chiqadi. Natijada lipidlarning perekisli
oksidlanish (LPO) faolligi oshadi va antioksidantlar yet-
ishmovchiligiga olib keladi. Me'da va 12 barmoq ichak
yaralaridan qon oqishlarda LPO xossasini aktivlashishi
natijasida antioksidant himoya funksiyasining pasayishi
fanda to’la hal qilin- magan. Ana shulami hisobga olgan
holda me'da va 12 barmoq ichak yaralaridan qon ketishlarda
lipidlarning
perekisli
oksidlanish
va antioksidantlar
miqdorini aniqlash o’ta muhim deb iso- bladik.h
Izlanishni maqsadi:
Me'da va 12 barmoq ichak
yaralaridan qon oqishlar bilan bemorlar qon zardobida LPO
va antioksidant (AO) lar miqdorini aniqlab, ularni kompleks
davolashda antioksi- dantlaming ishlatilishini patogenetek
asoslash.
Izianishlarning materiallari va usullari:
Biz o’z
kuzatuvlarimizni Samarqand shahar tibbiyot birlashmasi
xirurgiya va reanimatsiya bo’limlarida me'da va 12 barmoqli
ichak surunkali yarasi va ulardan qon oqish asorati bilan
2008-2012 yillar- da davolangan 60 ta bemorlar ustida olib
bordik.
1-
Jadval
Bemorlarning yoshi va jinsiga qarab bo’linishi
Jinsi/yoshi
16-20
21-40
41-60
61-70
71 > Jami
Erkaklar
4
14
11
7
3
39
Ayollar
2
8
5
5
1
21
Jami
6
22
16
12
4
60
Keltirilgan 1 jadvaldan ko’rinib turibdiki yara
kasalligining qon ketish asorati eng ishga layoqatli guruhlar
orasida 21-60 yoshgacha bo’lgan bemorlarda uchradi.
Anamnezining eng muhim faktorlaridan biri, bu qon oqish
holatlarning ku- zatilishidir.Yaradan qon oqish asorati
asosan 3-12 yil anamnezida yara bo’lgan bemorlarning
47.4% ni tashkil qilib, yara kasalligining o'bektiv va
su'bektiv belgilari bo’lmagan bemorda esa 32% ni va birinchi
marta qon oqqanligi aniqlandi.
Bemorlarning ko’pehiligida (62%) epi- gastiral soxada
og’riq, zarda qaynash, ko’ngil aynish va har-xil dispeptik
holatlar kuzatilgan.
Bemorlarning 66% ni erkaklar va 34% ni ayollar tashkil
qiladi. Qon oqish asorati asosan erkaklarda bo’lib, ularning
ko’proq jismoniy mexnat bilan shug’ullanishi bilan bog’liq.
Ayrim bemorlarda bir martadan ikki va ko’p marotaba
takrorlanishi holat aniqlandi.
Keltirilgan jadvaldan ko’rinib turibdiki yara- dan qon
oqqan bemorlarning 31 tasida yo’ldosh kasalliklar aniqlandi.
Statsionarlarga tushgan be- morlarni kompleks holda
tekshirish o’tkazildi: umumiy va ob'yektiv ko’rik va
anamneziga alo- hida e'tibor qilindi. Qonning klinik-
bioximik tahlillari, koagulogramma, qon guruhini va Rh
faktorini aniqlash, qondagi qand miqdorini, umumiy oqsil
satxini. bilirubin miqdori, AsT. AIT, mochevina va kreatinin
miqdorlarini aniqlashdir. Qonning uyushuvchanligi holatini
koagulogramma ko’rsatkichlari PT1, fibrinogen faolliklari
aniqlanadi. Biz o’z kuzatuvlarimizda zudlik bilan qon
yuqotish darajasini aniqlash zarur bo’lganda Algover
usulidan foydalandik. К = A/P=0,5.
ME'DA VA 12 BARMOQ ICHAK YARALARIDAN QON KETISH BILAN
BEMORLARDA LIPIDLARNING PEREKISLI OKSIDLANISH! VA
ANTIOKSIDANT TIZIMINING HOLATI
SamMI (rektor - prof. A.M. Shamsiev) pedialriya fakulteti
xirurgik kasalliklar va HDX xirurgiyasi kursi (mudiri - prof. S.A. Abdullaev) Samarqand
shaxar tibbiyot birlashmasi (bosh vrachi - Sh.N. Ibragimov)
Ъестни^врача, Самарканд
2012, № 4
'Doctor cv(6orotnomasi. Samarqand
4
2-
jadval
Gastroduodenal qon oqishlar bo’lgan bemorlardagi yo’ldosh kasalliklari
Qo’shnia kasalliklar
Mutloq
%
Yu.I.K
18
30
Yu.I.К +Gipertoniya kasalligi
6
10
Yu.I.K +Jigar sirrozi
3
5
Qandli diabet
4
6,7
Qo’shma kasalliklar yo’q
29
48
Jami
60
100
Hamma
bemorlar
klinikada
endoskopik
tek-
shirishlardan o’tkazildi. 9 ta (15%) bemor klinikaga tushishda
arterial qon oqayotganiigi (F- I-A), 25 ta (42%) bemorda
sekin parcnximatoz qon oqayotganiigi (Ғ-П-А) va 26 ta
bemorda birlainchi endoskopik tekshirishda qon oqib ut-
ganligi klinik belgilari topildi. Yaralardan qon oqish bilan
bemorlar qon zardobidagi LPO ning birlamchi moddasi diyen
kon'yugati (DK) va ikkilamchi moddasi malonli dialdegid
(MDA) V.B Gavrilov usulida aniqlandi.Organizmdagi
antioksidant tizimi holatini baholash uchun anti- oksidant a-
tokoferrol (TF) miqdori A.A Pokrovskiy va A.A Abramovlar
(1966) usulida 1; 3; 7; 10 kunlari aniqlandi.
Biz kuzatgan bemorlarni uch guruhga bo’ldik. Birinchi
guruh 20 ta bemor gastroduodenal yaralardan qon oqishlar
bilan qon zardobida LPO faol- ligi (DK; MDA) va
antioksidant (a-tokoferrol) miqdorini aniqladik.
Bu guruh qon oqish hajmiga qarab 1 A guruxi-
yuqotilgan qon miqdori 600 ml gacha bo’lgan 10 ta bemor va
IB-gurux - yo’qotilgan qon miqdori 600 ml dan 1200 ml
gacha bo’lgan 10- ta bemor kiritildi.
Ikkinchi gurux gastroduodenal yaralardan qon ketishlar
bilan 20 ta bemorning davolash kom- pleksiga antioksidant a-
tokoferrol atsetatning 20% eritmasi 10 kg/massaga 3 ml dan
va 5% askorbin kislotasining eritmasi 12 ml dan tavsiya
qilindi.
Uchunchi gurux - yarali gastroduodenal qon oqishlar
bilan ananaviy usulda davolangan 20 ta bemor taqqoslash
uchun olindi.
Gipoksiya LPO faollashuvini boshlovchi mex- anizmi
hisoblanadi, shu bilan bir vaqtda a’zolarda funksional
o’zgarishlar chaqiradi va asosan, jigar fermentlaring faolligi
oshishi kuzatiladi. Tek- shirish natijalari shuni ko’rsatadiki,
birinchi va ikkinchi guruh bemorlarda LPO jarayonining faol-
lashuvi aniqlangan.
Olingan natija va uning muhokamasi:
Me'da va 12
barmoqli ichak yaralaridan qon oqishlar bilan birinchi guruh
bemorlar qon zardobida DK miqdori birinchi kundan 1,2-1,3
marta ko’tarilgan, 3-kuni biroz pasayishiga qaramay normaga
tushmagan, qolgan 7-10 kunlari norma- dan 1,3-1,4 marta
baland bo’lgan.
MDA miqdori esa birinchi kundan 2,4 marta oshgan va
3-7-10 sutkalarda ham normadan 2,9 marta baland bo’lganligi
kuzatildi. 10-sutkaga borib uning miqdori tusha boshlagan.
LPO dara- jasi 3-so’tkadan 1,4 marta ko’paygan va tek-
shirishning oxirgi kunigacha saqlanib qolgan. Shu paytda
hujayralarning yog’da eruvchi antioksidant ’ a-tokoferrol'
ning miqdori hamma tekshirish kunlari miqdori normadan
past bo’lgan. Birinchi kuni 1,5 marta, 3 - kuni 1,36 marta,7 -
kuni 1,54 marta va 10 - kuni 1,54 marta kamaygan.
Koeffitsiyenti (LPO/AOT) va disbalans borligi aniq
ko’tarilgan. Bu guruh bemorlarda endogen antioksidant tiz-
imining mobilizatsiyasi kuzatilgan.
Ikkinchi guruh ya'ni massiv va katta qon oqishlar
bo’lgan bemorlar qoni zardobida DK mi- qdorining oshishi
birinchi guruhga qaraganda birinchi kuni ancha 1.8-1,9 marta
baland bo’lgan va 10-kunga borib normaga yaqinlashgan.
MDA miqdori normaga nisbatan 10 kun mobaynida
ko’tarilib borgan. Agar birinchi kuni 1,5 marta oshgan bo’lsa,
3 - kuni 2,2 marta va 7; 10 kunlari 2,5 marta oshganligi
aniqlandi. Demak shu guruh bemorlar qonidagi LPO darajasi
hamma tekshirish kunlari baland bo’lgan. Oksidlanish
darajasining oshishi birinchi kuni 1,3 marta bo’lsa 10 kunlari
2,5 marta bo’lgan. Antioksidant tizimi ko’rsatkichi bo’lgan
tokoferol miqdori ikkinchi guruh bemorlarida birinchi kuni 5
martaga ko’tarilgan bo’lsa, qolgan kunlari normadan 1,7- 1.3
marta past bo’lgan.
LPO faolligining birinchi va ikkinchi guruh bemorlar
orasidagi farqi koeffitsiyenti К aniq 2 guruh bemorlar qonida
1,3,7,10 kuniariga asosan 1.7, 2.5. 1.8, 2.9 marta kutarilgan.
Shunday qilib olingan ma'lumotlarga asosan shunday
xulosaga kelish mumkinki, gastroduodenal qon oqishlar bilan
bemorlarda LPO holati faolligining oshishi birlamchi DK va
MDA moddalari hisobidan yu- zaga chiqadi.
Antioksidant sistemadagi o’zgarishlar bu guruh larda
qarama-qarshi xarakterda bo’ldi. Ikkinchi guruxdagi
bemorlarda TF ning o’zgarishi 3 kungacha, birinchi
guruxdagi bemorlarda TF barcha kunlardagi tekshirishlarda
pasayganligi aniqlandi. Ikkinchi guruhdagi bemorlarda
bunday o’zgarishlar LPO; DK va MDA kuchayishi bilan
bog’likdir, shu bilan bir vaqtda antioksidant siste- maning
faolligi
oshishi
yuz
beradi,
bu
esa
depo-
dan
antioksidantlarning chiqishi bilan bog’lik. Birinchi guruhdagi
bemorlarda jarohatdan keyingi erta davrda DK ning miqdori
oshmaganligi. tokoferolning pasayishi aniqlangan. Shuni
aytish mumkinki, bunday holatlarda hujayra ichi anti-
oksidanti tokoferrol LPO ni ingibirlashga to'liq yetadi.
Ikkinchi guruhda esa DK va MDA miqdori ko’payganda TF
miqdori ularni kamaytirish uchun yetmaydi, bu esa
antioksidant sistemaning mobili- zatsiyasiga sabab bo’ladi.
Qon zardobidagi fer- mentlar faolligi ikkinchi guruhidagi
bemorlarda yaqqol rivoj langan. Qon oqish natijasida bo’lgan
gipoksiya chuqurroq bo’lgan va barcha tekshiru- vlarda
gipoksiya
saqlanganligi
aniqlandi.
Erkin
radikalli
oksidlanishi, antioksidant sistema, kislo- rod gomeostazi, qon
ferment spektrining turg’un va yaqqol buzilishi gipoksiyani
chaqiruvchi sab- abni-yuqotishni taqozo qiladi. Lekin bu
chora tad- birlar o’z-o’zidan biologik himoyaga qarshi ja-
rayonga ta'sir qila olmaydi, chunki bunda anti- oksidantlar
miqdori keskin kamaygan bo’ladi. Shuning uchun me'da va
12 barmoq ichak yara- laridan qon oqishlar kuzatilgan
bemorlarni kom- pleks davolash uchun antioksidantlar
kiritilishi lozim. LPO kechadigan membrana tuzilmalarida vit
E stabillovchi rol o’ynaydi. Olingan ma'lu- motlarga tayanib
me'da va 12 barmoq ichak yara kasalligi bilan qon oqishlar
kuzatilgan 20 ta be- morda medikamentoz terapiya
kompleksiga antioksidant a-tokoferrol 50 mg, askorbin
■Вестникврача, Самарканд
2G12, № 4
<DoH$or axborotnomasi, Samarkand
5
kislota 5%-10mlm/oga dozada qo’shildi.
Vitamin E (a-tokoferol) tabiatda eng keng tar- qalgan
antioksidant bo’lib, lipofil molekula bo’lib xisoblanadi,
membrananing
gidrofob
qavatida
erkin
radikallarni
inaktivatsiya qilish qobiliyatiga ega. Ana shu sababli perekisli
oksidlanishi rivojlanish zanjirini to’xtatadi.
Hozirgi kunda tokoferollaming 8 tipi bor, shu- lardan eng
faoli a-tokoferol hisoblanadi.Vitamin E o’zidagi vodorod
atomini Iipidlarning pero- ksid erkin radikallariga berib, LPO
rivojlanishini to’xtatadi. Reaksiyalar natijasida hosil
bo’ladigan vitamin E ning erkin radikali stabil bo’lib, u zan-
jirning rivojlanishida qatnashmaydi. Vaholanki vit E radikali
xususan lipidlarning perekisli radikallari bilan o’zaro ta'siri
natijasida ularni tiklaydi.
Vitamin C - antioksidant bo’lib, LPO ning in-
gibirlashda ikkita har xil mexanizimlar bilan ta'sir qiladi.
Birinchidan vitamin C vitamin E ning oksi- dlangan
shaklini tiklaydi va tuqimalar meinbra- nasini ta'minlaydi.
Ikkinchidan vit C suvda eriydigan vitamin bo’lib va
kuchli tikiash xususiyatiga ega bo’lganligi uchun
kislorodning faol shakligi ta'sir qilib ularni inaktivatsiya
qiladi.
Xulosalar
Bemorlardagi
gastroduodenal
qon
oqishlarni
baholashning eng muhim adekvat kriteriyasi bo’lib LPO
holatining
buzilishi
bo’lib
LPO/AOT
koefisienti
ko’rsatkichlarida disbalans yuzaga chiqadi.
Gastroduodenal qon oqishlar bilan bemorlarga uning
qon yuqotgan xajmiga qarab kompleks davolash arsenaliga a-
tokoferol atsetat va askorbin kislotasining katta dozada
kiritilishi muhim pato- genetik omil hisoblanadi.
Adabiyotlar
l.Aysxanov S. K., Vartanov S. A., Ramazanov M. M. Aktivnaya individualizirovannaya taktika lecheniya bolnwx s
krovotochauximi yazvami jeludka i dvenadsatiperstnoy kishki // Vest, xir.- 2002. - T. 148, № 4. - S. 21-23. 2.Alipov V. V.
Osobennosti sistemw gemostaza pri ostrwx jeludochnwx krovotecheniyax // Sovremennwye problemw ekstrennogo i planovogo
lecheniya bolnwx s yazvennoy boleznyu jeludka i dvenadsatiperstnoy kishki: Tez. dokl. Vseros. nauch.- prakt. konf.- Saratov,
2003. - S. 23. 3.Asrarov A. A., Babaxanov O. A., Kim 1. A. Algoritmw lechebnwx meropriyatiy pri gastroduodenalnbix
krovotecheniyax // VIII Respublikanskaya nauchno-prakticheskaya konferensiya «Vaxidovskiyc chteniya - 2003»: Tez. dokl.-
Tashkent, 2003. - S. 12. 4.Altwyev В. K., Rixsibekov Z. N., Muxammedov X. Ya. Prognozirovaniye retsidiva iz. ostrwx
gastroduodenalnbix yazv //' VIII Respublikanskaya nauchno-prakticheskaya konferensiya «Vaxidovskiye chteniya - 2003»: Tez.
dokl. - Tashkent, 2003. - S. II. 5.Bogutskiy Z. 1. Otdalennwye rezultatbi konservativnogo lecheniya yazvennwx
gastroduodenalnbix krovotecheniy // Zdravooxr. Belorussii. - 2003. - № 1. - S. 53-55. 6.Bratus V. D., Sidorenko V. M., Fedorov
Ye. A. Gemorragicheskiy shok pri ostrom jeludochnom krovotechenii // Klin, xir.- 2009. - № 8. - S. 13-16. 7.Verbitskiy
V.GJeludochno-kishechnwye krovotecheniya yazvennoy etiologii( patogenez,diagnostika,lecheniye) : Avtoref. Dis... dra
med.nauk.St-Peterburg: VMA 1999 8.Voskressenskiy O.N.,Levitskiy A.P.Perekisnoye okisleniye lipidov v jivoin organizme//
Vopr.med.ximii.-1990.-№6.- -S.563-583 9. Gavrilov V.B ..Gavrilov A.R.,Majul L.M..Analiz metadav apredeleniya produktov
perekisnogo okisleniya lipidov v swvorotke krovi po testu s tiobarbiturovoy kislatoy.// Vopr.med.ximii.-l987.-T.33,Vbip.l.-S.l 18-
122.3. lO.Davwdov B.V.,Polumiskov V.Yu..Golikov P.P.,Golikov A.P.Jntegralnaya otsenka balansa perekisnogo okisleniya
lipidov i antioksidantnoy sistemw.//Klinicheskaya labaratornaya diagnostika. Tez.dokl.4-go Vsesayuznogo s'yezda spetsialistov
po labaratornoy diagnostike.-M.,1991.-S48-49. I l.Zatevaxin I. I., LUyegolev A. A., Titkov B. Ye. Yazvennwye
gastroduodenalnbiye krovotecheniya: sostoyaniye problemw i realnwye perspektivw // Ros. med. jur. - 2008. - № 2. - S. 3-7.
12.Kalish Yu. I., Yuldashev R. Sh., Ozoraliyev G. B. Taktika i xirurgicheskoye lecheniye atipichnwx yazv jeludka, oslojnennwx
krovotecheniyem // Xirurgiya Uzbekistana. - 2002. - № 4. - S. 24-27. 13.Karimov Sh. I., Asrarov A. A., Babaxanov O. A.
Xirurgicheskoye lecheniye gastroduodenalnbix krovotecheniy // VIII Respublikanskaya nauchno-prakticheskaya konferensiya
«Vaxidovskiye chteniya - 2003»: Tez. dokl.- Tashkent, 2003. - S. 44. 14.Losev R. Z., Chirkov Yu. V. Sovremennwye problemw
xirurgicheskoy taktiki pri ostrwx krovotecheniyax iz gastroduodenalnbix yazv // Vestn. xir. - 2006. - № 6. - S. 28-31.13. 15.Moroz
V.V.,Ostapchenko D.A.,Meuiyeryakov G.N.,Radayev S.M.,Anesteziol i reanimatol 2002; 6: 4-9 16. Aljebreen AM. Fallone CA,
Barkun AN. Nasogastric aspirate predicts high-risk endoscopic lesions in patients with acute upper-GI bleeding. Gastrointest
Endosc 2004;59:172-8.
