№ 1/S (2024) “Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika” jurnalining maxsus soni

 Ushbu maqola tadbirkorlik sub'ektlarida tovarlarning funktsiyalari va xususiyatlarini ko'paytirish, sifatli tovarlarning yangi modellari va variantlarini ishlab chiqish, tovarlarning xususiyatlarini yangilash va foydani oshirishga qaratilgan. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, pazandachilik, moda, sayyohlik va sayohat sanoati uchun ular qo'shimcha qiymat va taqdim etilayotgan mahsulot va xizmatlarda farqlashni ta'minlaydi, narx bo'yicha esa raqobatbardosh va raqobatbardosh narxlarni qo'llaydi. Savdo sanoatidan farqli o'laroq, ular asosan raqobatbardosh narx strategiyasidan foydalanadilar, bundan tashqari ular o'z mahsulotlarini bozor tomonidan qabul qilinishi uchun o'ziga xos bozorlarga e'tibor qaratadigan maqsadli bozorga ega. Texnologiyani qo'llash, shuningdek, yaxshi munosabatlar o'rnatish va iste'molchilar va tomoshabinlar bilan muloqot qilish uchun veb-saytlar va ijtimoiy tarmoqlar orqali pazandachilik, moda va sayyohlik va sayohat sanoatida kengroq qo'llanilmoqda.

Ushbu maqolada kompetensiya so‘zining paydo bo‘lishi va rivojlanishi haqida fikrlar ketirilgan. Shu bilan birga kompetensiyani rivojlantirishda o‘qituvchining o‘rni va kommunikativ muloqot o‘rnatishi kerakligi ham aytib o‘tilgan

Ushbu maqolada, arab tili “sarf” va “nahv” ilmida noqis fe’llar o‘rganib chiqildi. Olib borilgan izlanishlarimiz natijasida, “sarf” va “nahv” ilmida noqis fe’llarning farqlari ko‘rsatib berilgan. Tadqiqot ishining maqsadi, asl arab manbalarga tayangan holda “sarf” ilmida o‘rganiladigan noqis fe’llar va “nahv” ilmida o‘rganiladigan noqis fe’llarni farqlarini ajratib berish.

Ushbu maqolada genderlingvistika tushunchasi, ayollar nutqining turli vaziyatlarga xos xususiyatlari, ular nutqining erkaklar nutqidan farqli jihatlari tahlil etildi. Ayollar nutqining yosh, davr, kasb, ma'lumoti, yashash joyi va tarzi kabi jihatlari orqali farqlanishi yoritib berildi.

Maqolada matnlarni tarjima qilish jarayonida lingvosemiotik tahlilning roli ko‘rib chiqiladi. Lingvosemiotika fanlararo soha sifatida tilshunoslik va semiotikani birlashtirib, imo-ishora tizimlari Lingvoosemiotikaning asosiy tushunchalariga, jumladan, belgi, kod, kontekst, talqin va maʼno tushunchalariga alohida eʼtibor beriladi. Muallif tarjimaning to‘g‘riligi va adekvatligini ta’minlash uchun lingvosemiotik tahlilning muhimligini ta’kidlaydi, bu esa so‘zma- so‘z tarjimadan qochish va manba matnning madaniy va stilistik xususiyatlarini saqlab qolishga yordam beradi. Metaforalar, idiomalar va madaniy ahamiyatga ega matnlarni tarjima qilishda lingvosemiotik tahlilni muvaffaqiyatli qo‘llash misollari uning amaliy ahamiyatini ko‘rsatadi. Ushbu yondashuvdan foydalanishda tarjimonlar duch keladigan muammolar ham muhokama qilinadi va ularni bartaraf etish uchun yechimlar taklif etiladi. Xulosa qilib aytganda, lingvosemiotik tahlil tarjimalar sifatini oshirishning muhim vositasi ekanligi ta’kidlanadi.

Ushbu maqolada diskurs ya’ni og’zaki nutq jarayonida hamda badiiy asarlar tarkibida “ota” terminining ma’nolari, ushbu terminning qo’shimchalar qabul qilib, o’z ma’nosidan tashqari ko’chma ma’nolarda ham qo’llanilishi yoritib berilgan.

Ushbu maqolada turizm terminlarining semantikasi ochib berilgan bo’lib, turizm terminlarining milliy va umuminsioniy mazmuni ko’lami yoritilgan. Turizmning inson hayotidagi ahamiyati, kognitiv, sog’lomlashtirirsh, ijtimoiy  va kommunikativ, sport, emotsional-psixologik va estetik, ijodiy hamda ziyorat  funksiyalari keng misollar bilan dalillangan.

Ushbu maqolada futbolda terminologiya juda xilma-xilligi, futbolda ishlatiladigan atamalar kundalik hayotda, boshqa sport turlarida ham qo'llanilishi ko'rib chiqiladi.  Ko'pincha biz bu atamalarning kelib chiqishi haqida, hatto ularning ma'nolari haqida ham o'ylamaymiz.  Vatanimiz 2024 - yilgi Futsal bo'yicga jahon chempionati kabi yirik futbol turnirining o‘yinlarini o‘tkazish sharafiga muyassar bo‘lganligi sababli, O'zbek tilidagi futbol terminologiyasining kelib chiqishini o‘rganish, shuningdek, ingliz va o‘zbek tillarida futbol atamalarini o‘zlashtirishga qaror qildim.

O'quvchilarning tushunish darajasini yaxshilashda semantikaning o'rni juda muhimdir. Semantika tilning ma'no jihatlarini o'rganadigan soha bo'lib, u matnni chuqurroq va to'liqroq tushunishga yordam beradi. Bu maqolada biz semantikaning o'quvchilar tushunchasini qanday yaxshilashi haqida ilmiy asoslangan tahlilni ko'rib chiqamiz. Matn tushunish va semantika o'rtasidagi bog'liqlikni tahlil qilish orqali o'qituvchilar va ta'lim siyosatiga mas'ul shaxslar uchun muhim tavsiyalar ishlab chiqamiz.

Dunyo tillarida makonni ifodalovchi birliklarning funksiyalashuv jihatlari pragmalingvistika, kognitiv lingvistika, kommunikativ lingvistika kabi zamonaviy yoʻnalishlar doirasida keng tadqiq etilmoqda. Makonni ifodalovchi birliklarning fransuz va oʻzbek tillarida ifodalanish xususiyatlarini tizimli oʻrganish hamda ularning semantik tasniflash tamoyillarini ishlab chiqish yangicha yondashuv asosida ochib berish zaruriyatini taqozo qiladi. Ushbu maqolada makon munosabatlarini oʻrganishda makon parametrlarining ahamiyati yoritib berilgan.

Ushbu maqola deb nomlanuvchi joy nomlarini tizimli o‘rganishni o‘rganadi. Matn geografik joylashuvlar uchun nomlar qanday yaratilishini boshqaradigan asosiy tamoyillar va metodologiyalarni o'rganadi. Bu nomlarning shakllanishiga ta’sir etuvchi lingvistik, tarixiy, madaniy va geografik omillarni o‘rganadi, bu bilan bog‘liq murakkab jarayonlar haqida tushuncha beradi. Matn o‘z tahlili orqali toponimlarning insoniyat sivilizatsiyasi va geografiyasining boy gobelenini qanday aks ettirishi, o‘ziga xoslik, xotira va meros belgisi bo‘lib xizmat qilishiga oydinlik kiritadi. Bu toponimikaning insonning atrof-muhit bilan o‘zaro munosabatini, til va geografik makon o‘rtasidagi murakkab o‘zaro ta’sirni tushunishdagi ahamiyatini ta’kidlaydi. Toponimlarning shakllanishining nazariy tamoyillari bo‘yicha tadqiqotlar madaniy merosni asrab-avaylash, til xilma-xilligini tushunish, geografik o‘ziga xoslikni o‘rganish, fazoviy tahlilni osonlashtirish, siyosiy qarorlar qabul qilish va fanlararo hamkorlikni rag‘batlantirish uchun juda muhimdir. U insoniyat jamiyatlari o‘z muhitlari bilan qanday munosabatda bo‘lishi va joy nomlari tarix, o‘ziga xoslik va geografik xotiraning havzasi bo‘lib xizmat qilishi haqidagi bilimimizni boyitadi.

Ushbu maqola qadimgi davrlarda floristik frazeologiyalarning qo'llanilishini, bu botanik iboralar madaniy va semantik qiymat nuqtai nazaridan qanchalik muhimligini o'rganadi. Maqolaning maqsadi shundan iboratki, o'simlikka asoslangan iboralar asosan bezak bo'lganmi yoki ular muhim madaniy xabarlarni olib yurganligini aniqlashdir. Ba'zilar bu iboralar chuqur ramziy ahamiyatga ega deb hisoblasa-da, tanqidiy nuqtai nazar buni shubha ostiga qo'yadi va ular muhim ma'noni yetkazishdan ko'ra ko'proq bezak haqida bo'lishi mumkinligini taklif qiladi.

Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришиши билан тилимизнинг ўзига хос миллий хусусиятларини ёритишга эътибор қаратилди. Тилнинг бундай хусусияти айниқса, қиёсий тилшунослик асосида ўрганганда намоён бўлади. Лекин шу кунга қадар ўзбек тилини нутқий жанрлар назарияси асосида таҳлил қилиш усули билан ўрганишга жиддий эътибор қаратилгани йўқ. Қадаҳ сўзи нутқий жанрида қадаҳ ва унинг ичидаги мусаллас, яъни шароб даврлараро ва диний эътиқодлараро асосий лингвистик атрибут сифатида илоҳий тушунчадан ижтимоий базмий тушунчага айланиш жараёнларида турли даврларда турли ҳалқларнинг турлича қарашлари, яшаш шароитлари, эътиқод тизимлари кабиларга гувоҳ бўлган. Ушбу жиҳатларига кўра қадаҳ сўзи нутқий жанрини халқнинг тарихий, ижтимоий, даврий хусусиятларидан дарак берувчи нутқий жанр сифатида баҳолаш мумкин.

Ushbu maqolada universitetda lingvistik kompetentsiyaning shakllanish va rivojlanish tarixi davr talablari nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. Zamonaviy jamiyatda yuqori darajadagi lingvistik malakaga ega bo'lgan mutaxassislar ayniqsa talabga ega. Muallif tomonidan mutaxassislar faoliyatining xususiyatlarini, talabalarning lingvistik kompetentsiyaning hozirgi holatini tahli, ularning lingvistik malakasi pastligining sabablari va lingvistik fanlarning mutaxassislar tayyorlash tizimidagi o'rni, shuningdek nutq mahoratini oshirish yo'llari haqida so’z yuritiladi.

Ushbu maqola tilshunoslikda XX asrda pragmatik hodisa sifatida rivojlana boshlagan “Antroposentrizm va tilning antroposentrik birikmalarI” kabi ilmiy atamalar qay tarzda kirib kelgani, xamda qanday hususiyatlarga ega ekanligi xaqida so‘z yurutiladi. Zamonaviy tilshunoslikda so‘ngi kunlarda inson o‘zi foydalanayotgan yoki o‘zi yangi tamoyillarini kashf etayotgan bir vaqtda tilning omili sifatida ham tadbiq etib kelinmoqda. Bu omil esa tilning funksional imkoniyatlarini kengaytirishi hamda o‘ziga xos yo‘nalishga ega bo‘lishi bilan alohida mohiyatga egaligi chuqur tahlil qilingan.

Ҳозирги глобал иқтисодиётнинг талаби эса касбий ва ихтисослик хусусиятларидан келиб чиқадиган соҳавий инглиз тилини ўргатиш, дунёнинг исталган нуқтасида турли маданият ва тил соҳиблари билан профессионал хизмат соҳаларида муваффақиятли коммуникатив нутқий мулоқот, касбий ҳамкорлик ҳамда илмий-тадқиқот ишларини олиб бориш даражасидаги касбий коммуникатив компетенцияга эга  мутахассисларни тайёрлашдир. Шундай экан ушбу мақолада педиатрия йўналишида инглиз тили ўқитишнинг лингводидактик муаммолари ҳақида маълумотлар келтириб ўтилган, шунининг турли тадқиқотчилар фикрлари ҳам ёритилган.

Maqolada tarjimashunoslikning asosiy muammolaridan biri – filologiya fakultetida tarjimaning nazariy va amaliy fanlari doirasida nutq birliklari tarjimasi va tarjimani o‘qitish metodikasi o’rganiladi. Tarjima qobiliyati muammosi zamonaviy lingvistik tarjimashunoslik doirasida tarjimaning ko‘p darajali ekvivalentligi tushunchasidan asl va tarjima matnlarining kommunikativ ekvivalentligi uchun asos sifatida ko‘rib chiqildi.

 Maqolada tarjima jarayonida talqinning o'ziga xos xususiyatlari xususida so'z boradi. Maqola ingliz yozuvchisi O. Uayldning “The ballada of Reading Gaol” asarini ingliz tilidan rus va o'zbek tillariga tarjima qilishidagi talqinning o‘ziga xos xususiyatlariga bag‘ishlangan. Asliyat va tarjima o'rtasidagi adekvatlikka erishish yo'llarini asoslaydigan turli nazariyalar mavjud. Germenevtika nuqtai nazaridan milliy ma’naviyat tashuvchisi bo‘lgan til birliklarining talqinini tarjimaga kiritish zarur. Tarjima tillararo transformatsiya sifatida birinchi navbatda axborotni qabul qiluvchining tushunishini ta'minlashi kerak, maqolada, shu kabi nazariyalar muhokama qilingan.

 Ushbu maqola Yangi O‘zbekistonda ta’lim sifatini yanada yaxshilash maqsadida talaba yoshlarni tanqidiy fikrlashini rivojlantirishga, ularni yoshligidan bilimlarini boyitishga, mustaqil fikrlashini, erkin ijod qilishini yo‘lga qo‘yishga o‘rgatish lozimligi haqida bayon qilingan.

Ushbu tadqiqotda SIga (sun’iy intellekt) asoslangan o‘quv o‘yin platformasi bo‘lgan Quizizz’ning bo‘lajak ingliz tili o‘qituvchilarining pedagogik kompetentligini oshirishda samaradorligi o‘rganildi. Tadqiqot davomida Quizizz’dan foydalanish bo‘yicha ta’lim olgan va uni o‘qitish amaliyotiga kiritgan 50 nafar ingliz tili o‘qituvchilari ishtirokida aralash yondashuv qo‘llanildi. Ma’lumotlar so‘rovnomalar, klaster kuzatishlari, fokus guruhlari, ijodiy tahlillar orqali to‘plandi. Miqdoriy natijalar ishtirokchilarning o‘z-o‘zidan xabar qilingan kompetentligi va Quizizz kabi SI texnologiyalaridan foydalanishga bo‘lgan ijobiy munosabati sezilarli darajada yaxshilanganini ko‘rsatdi. Shu bilan bir qatorda, olingan natijalar talabalar bilan ishlashning kuchayishini, formativ baholashni soddalashtirishni, shuningdek, kontent yaratish va texnologik to‘siqlardagi qiyinchiliklarni ko‘rsatdi. Tadqiqotda Quizizzning ta’lim, infratuzilma va qo‘llab-quvvatlash zarurligini inobatga olgan holda ta’lim kompetentligini oshirish potentsiali yoritilgan.

Ушбу мақолада талабаларни ижтимоий фаоллигини шакллантириш тизимида ўз-ўзини бошқариш жараёнида ўз-ўзини назорат қилиш ва ўз-ўзини таҳлил қилиш кўникмаларини ҳам ҳосил компетенциялари ва талабаларнинг дарсдан ташқари бўш вақтларини самарали ўтказишни таъминлаши зарурлиги кўрсатиб ўтилган

Ushbu maqolada Qoraqalpogʻiston respublikasi umumiy oʻrta ta’lim maktablarida Kimyo fanidan hisoblash masalalarni  echishni oʻrgatishda Elektron nashrdan foydalanish natijalari keltirilgan.

Ushbu maqolada an'anaviy o'qitish usullarining talabalarning akademik rivojlanishiga ta'siri tahlil qilinadi va bu yondashuvlarni yanada innovatsion pedagogik texnologiyalar foydasiga qayta ko'rib chiqish taklif etiladi. Muallif alohida o‘quvchilarga rasman e’tibor bermaslik, ularning individual ehtiyojlariga yetarlicha e’tibor bermaslik kabi oldingi usullar ko‘pincha o‘quvchilarning bilim olishga qiziqishini yo‘qotib, o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqara olmasligiga olib kelishini ta’kidlaydi. Maqolada har bir talabaning rivojlanishiga qaratilgan yangi yondashuvlar ko'rib chiqiladi va ulardan o'z-o'zini anglash va o'quv jarayonida faol ishtirok etishni rag'batlantirish uchun foydalanishning afzalliklari muhokama qilinadi.

Butun dunyoda muxlislari va amaliyotchilari bor gandbol xalqaro maydonda. Bu doimiy ravishda rivojlanib boradigan va katta qiziqish uyg'otadigan sport turidir . Gandbol, yugurish, Sakrash, sprint, chaqqonlik, otish, blokirovka qilish va surish kabi harakatlar ustunlik qiladi. Bu kuchli aloqani talab qiladigan Olimpiya jamoaviy sport turi. Qo'l to'pi bo'yicha texnik va taktik ko'nikmalar uchun maksimal mushak kuchi, kuch (portlash kuchi), ayniqsa, sakrash va otish ko'rsatkichlari paytida kuch) va bir oyoqdagi muvozanat muhim va nerv-mushak tizimiga ta'sir qiladi.  Sportchini baholash .o'quv dasturlari qayta tashkil etilishi mumkin va bundan tashqari, bu natijalar Shu nuqtai nazardan, siz pliometrik mashqlar kabi chaqqonlik, tezlik va portlovchi quvvat ko'rsatkichlarini yaxshilashingiz mumkin. Bu mavsum davomida tez o'sish dasturlarini amalga oshirishga imkon berishi mumkin.

Ushbu maqolada Markaziy Osiyo, xususan O‘zbekiston hududida ta’limning rivojlanish bosqichlari, maktablarnig ochilish tarixi, eski maktablar tuzilishi va faoliyati, ma’rifatparlar, jadidlar va ularning g‘oyalari to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan.