Maqolada qishloq xo‘jaligi yerlaridan oqilona foydalanishni tashkil etishning zamonaviy muammolari keltirilgan. Qishloq xo‘jaligi yerlaridan foydalanish amaliyotining kamchiliklari va qishloq xo‘jaligi yerlarini boshqarish tizimining funksiyalari tarkibi aniqlandi. Qishloq xo‘jaligidan foydalanishning asosiy muammolarini zaif agrar siyosati, yerni boshqarish tizimining yo‘qligi, yerni boshqarishning ayrim funksiyalarining rivojlanmaganligi, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining moliyaviy ba’zasining zaifligi, agrobiznesning jiddiy xavflari deb atashadi. Yerdan foydalanishni tashkil etish muammolarini hal qilish bo‘yicha takliflar asoslanadi qishloq xo‘jaligi maqsadlari: qishloq xo‘jaligi yerlarini boshqarishning samarali tizimini tiklash; yerni boshqarishning asosiy funksiyasi sifatida yerni boshqarishni loyihalash amaliyotini tiklash imkoniyatini ta’minlash; yerlarning holatini samarali monitoring qilish va yer fondidagi sifat o‘zgarishlarini baholash tizimini yaratish; qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarini moliyaviy qo‘llab quvvatlash, belgilangan yer massivlaridan oqilona foydalanish; qishloq xo‘jaligining investitsion jozibadorligini oshirish.
Iqtisodiyotning biologik, tabiiy-iqlim va tashqi sharoitlarga yuqori darajada bog'liqligi tufayli qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi yuqori darajadagi xavf bilan tavsiflanadi. Qishloq xo'jaligi mahsulotlari yetkazib berishning bozor narxlarining o'zgarishiga nisbatan egiluvchanligi, jahondagi kutilmagan vaziyatlar va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini tartibga soluvchi me'yoriy-huquqiy bazaning o'zgarishi qishloq xo'jaligida xavfning muhim manbalari hisoblanadi.
Qishloq xo'jaligi mahsulotlarining xalqaro savdosiga ayrim davlatlarga qo'yilgan cheklovlar, yakuniy iste'molchilar uchun ichki va tashqi bozorlarda etkazib berish zanjirlarining uzilishiga olib keladigan logistika bilan bog'liq qiyinchiliklar hozirgi vaqtda dunyoda qishloq xo'jaligi uchun asosiy xavflardir. Aholi sonining o'sishi, yer, suv va energiya resurslariga talabning ortishi, shuningdek, iqlimning keskin o'zgarishi oziq-ovqat xavfsizligiga ta'sir ko'rsatuvchi asosiy xavf va omillardir.
Qishloq xo‘jaligi zamonaviy iqtisodiyotning o‘zagi sifatida innovatsion yechimlarni talab qiladigan o‘ziga xos va tobora murakkablashib borayotgan muammolarga duch kelmoqda.[3] Jahon bozorida raqobatning kuchayishi, milliy oziq-ovqat xavfsizligi muammolarini hal qilish va Jahon savdo tashkilotiga (JST) a’zo bo’lish shartlariga moslashish zarurati qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini innovatsion rivojlantirishning dolzarbligini isbotlaydi. Bu yo‘nalishlardan biri agrosanoat majmuasida klasterlarni shakllantirishdir. “Klaster” tushunchasi ochib berilgan, uning elementlari va xususiyatlari ko‘rib chiqilib, klasterlarning iqtisodiyotdagi o‘rni bo‘yicha mahalliy va xorijiy olimlarning tadqiqotlari natijalari umumlashtirilgan. Klasterlar va vertikal integratsiyalashgan tashkilotlar o’rtasidagi farqlar aniqlanadi va umumlashtirilgan shaklda klasterlar ko’proq demokratik boshqaruv, boshqaruv qarorlarini qabul qilish, innovatsion yo’naltirilganlik va barcha ishtirokchilarning innovatsion rivojlanishi uchun imkoniyatlar yaratish bilan tavsiflanadi, degan xulosaga keladi. Agrosanoat klasterlarining ta’rifiga kelsak, ularni mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish va agrosanoat sohasida innovatsion faoliyatni rag‘batlantirish maqsadida korxonalarning hududiy birlashmalari sifatida ko‘rib chiqish taklif etilmoqda. Ish oziq-ovqat subkomplekslarida agrosanoat klasterlarini shakllantirishning dolzarbligini belgilaydi, bunda tayyor mahsulotni sotishdan oldin xom ashyo ishlab chiqarish investitsiya faoliyatini faollashtirish va innovatsiyalarni joriy etish asosida yagona takror ishlab chiqarish tsiklini ifodalaydi. Qishloq xo‘jaligi klasterlarining ijobiy va salbiy tomonlari ko‘rsatilgan. Zamonaviy sharoitda iqtisodiyotni tarmoqlar yoki bo’linmalarga bo’lishning an’anaviy usuli mantiqiy emas. Innovatsiyaga yo‘naltirilgan iqtisodiyot doirasida qishloq xo‘jaligi klasterlari agrosanoat majmuasida integratsiya jarayonlari rivojlanishining yuqori darajasini ifodalaydi va ularning mavjudligi qishloq xo‘jaligini sifatli rivojlantirishning asosiy shartidir.
Maqolaning mazmuni Orolbo‘yi hududidagi qishloq xo‘jaligi ixtisoslashuvidagi mavjud muammolarni tizimli tahlil qilish orqali ularni bartaraf etishda zamonaviy tajribalarni amaliyotga qo’llash bo’yicha nazariy takliflar keltirilgan. Shuningdek ushbu muammolarga yuzaga kelishiga sababchi bo’ladigan omillar ham keltirilgan.
Qishloq xo’jaligida yangi texnologiyalar bilan innovatsion yangiliklar tashkil qilish maqolada ilgari surilgan maqsadni asosiy vositasidir.
Ushbu maqolada: Butun dunyoda oziq – ovqat muammosi va O‘zbekiston xalqi o‘zini o‘zi oziq – ovqat bilan ta’minlashi va boshqa davlatlarga eksport qilishi uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Maqolaning asl mohiyati shundan iboratki, tashlandiq yerlardan qancha unumni foydalanish va u yerlardan foyda olish oziq – ovqat bilan ta’minlash kerakligi aytib o‘tilgan.
O’zbekiston xalqaro iqtisodiy munosabatlarida tashqi savdo jarayonlari muhim ahamiyat kasb etadi. Tashqi savdoni rivojlantirish bevosita eksport salohiyatini oshirish, miqdor va sifat jihatdan yangi mahsulot va xizmatlarni jahon bozoriga yetkaziob berish bilan amalga oshadi. Bugungi kunda qishloq xo’jaligi sohasida ulkan eksport potensial borligi ko’plab tadqiqotlarda ta’kidlanib kelinadi. Biroq qishloq xo’jaligi ishlab chiqaruvchilari, mahsulotni qayta ishlovchilar orasida duch kelinayotgan muammolardan biri tashqi bozor haqida zaruriy ma’lumotlarga ega bo’lish, innovatsion va texnologik o’zgarishlar moslashish, xalqaro bozor talablarini o’rganish bilan tavsiflash mumkin.
Mazkur maqola O’zbekiston qishloq xo’jaligi mahsulotlarini eksport salohiyatini oshirishda marketing tadqiqotlarining o’rni va ahamiyati, mahsulotlar sotuvida qiymat zanjirini shakllanish jarayonalari, xalqaro bozordagi raqobatbardoshlikni oshirish usullari hamda mavjud muammolarni tahlil qilish maqsad qiladi.
Maqolada qishloq va suv xo’jaligida elektr ta’minoti fanini o’qitishning didaktik tamoyillarini belgilashga doir asoslar yoritilgan bo’lib, mazkur fanning o’ziga xosligini inobatga olib o’qitish tamoyillari ilmiy jihatdan tadqiq etilgan.
Ushbu maqolada qishloq xo’jalik yerlaridagi vegatatsiya davri damidagi barcha turdagi o’zgarishlarni kuzatish va kerakli qarorni vaqtida qabul qilish uslubini takomillashtirish uchun asos sifatida masofadan zondlash ma’lumotlaridan foydalanish haqida takliflar keltirilgan.
Shokolad va shokolad mahsulotlari tarkibida kakos moyi qo’llanilishi lozim. Biroq kakos moyining tannarxi qimmatligi sababli unung o’rinbosarlari ishlab chiqilgan. Maqolada shokolad mahsulotlari tarkibida qo’llaniladigan kakos va uning o’rnida ishlatiladigan yog’lar haqida ma’lumotlar keltirilgan. Shuningdek shokolad mahsulotlari tarkibida qo’llaniladigan qandolat yog’lari va kakos yog’i o’rinbosarlarining fizik-kimyoviy ko’rsatkichlarini tahlil qilish natijasida olingan natijalar keltirilgan. Tadqiqot natijasida tahlil qilingan yog’larning tarkibidagi tran yog’ kislotalar miqdori standart meyorlaridan ko’p ekanligi aniqlandi.
Ushbu maqolada bolalar oziq-ovqat mahsulotlari bozorida marketing tadqiqotlari o‘tkazish va bolalar oziq-ovqat mahsulotlari bozorining xususiyatlariga ko‘ra tasniflanishi ko‘rib chiqilgan. Bolalar oziq-ovqat mahsulotlari bozorining alohida elementlarining o‘zaro bog‘liqlik sxemasi ishlab chiqilgan.
Ma’lumotlarga ko‘ra, 2050 yilga borib, insonlar soni 9.1 mlrd. ga etib, ularni oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashda katta muammolar paydo bo‘ladi. Hayvon oqsiliga bo‘lgan talab keskin oshib ketishi natijasida, keyingi 35 yil davomida go‘sht mahsulotlarini ishlab chiqarishni 72% ga oshirish talab etiladi. Bu esa foydalanilayotgan qishloq xo‘jalik er maydonlarining 3/2 qismida chorva mollarini etishtirish taqazo etadi. Bu esa o‘z navbatida er maydonlaridan, suv zahiralaridan samarali foydalanish, atrof muhitga ajraladigan is gazining keskin ko‘payishiga sabab bo‘lishi bilan bir qatorda, juda katta miqdorda ozuqa mahsulotlari etishtirish muammosini ham keltirib chiqaradi. Mazkur muammolarni hal etish uchun muqobil manba sifatida ozuqabop hasharotlardan foydalanish zaruriyati paydo bo‘lmoqda.
Bugungi kunda qishloq xo'jaligi O'zbekistonning rivojlanishida muhim o'rin tutadi
iqtisodiyot. Sektor mamlakat YaIMning 27 foizini omil xarajatlari va 27 foizini tashkil qiladi jami bandlik. 2025 yilga kelib mamlakat YAIM 100 milliard dollarga yetishi rejalashtirilgan va yillik eksport 30 milliard dollarga yetishi rejalashtirilgan. Bu raqamlarga erishish uchun, ishga solinmagan qo'shimcha daromad olish uchun qishloq xo'jaligining salohiyatidan foydalanish kerak mehnat imkoniyatlar. Global standartlar o'zgarishlar, yuqori qiymati sifatida ishlab chiqarish, qishloq xo'jaligi tovarlari uchun talab katta o'sish, agri Klaster sanoat sub'ektlari ushbu sektorga iqtisodiy haydovchi bo'lishga imkon beradi
AKT, elektronika, sanoat ishlab chiqarish va neft va gazga o'xshash rivojlanish sanoati.