ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
214
BUXORO OBIDALARI
Teshayeva Shahzoda Rahim qizi
Osiyo Xalqaro Univesiteteti
Tarix ta’lim yo’nalishi 1-kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10951887
Annotatsiya.
O‘zbekistonning boy me’moriy an’analari jahon madaniy merosi rivojining
barcha bosqichlari, nodir me’moriy asarlarining turli-tuman ko‘rinishilarini o‘zida mujassam
etgan bo‘lib, minoralar kabi o‘ziga xos inshootlar me’morchiligida ham ma’lum darajada sezilarli
iz qoldirgan.
Kalit so'zlar:
So’g’d,Xorazm, Baqtra , Sopollitepa, Ark qal'asi, Mir Arab madrasasi, Poyi
Kalon majmuasi.
MONUMENTS OF BUKHARA
Abstract.
The rich architectural traditions of Uzbekistan emdiv all stages of the
development of the world cultural heritage, various forms of rare architectural works, and also in
the architecture of unique structures such as towers. left a significant mark.
Key words:
Sogd, Khorezm, Baqtra, Sopollitepa, Ark fortress, Mir Arab Madrasah, Poyi
Kalon complex.
ПАМЯТНИКИ БУХАРЫ
Аннотация.
Богатые архитектурные традиции Узбекистана включают в себя все
этапы развития мирового культурного наследия, различные формы редких архитектурных
произведений, а также в архитектуре таких уникальных сооружений, как минареты, в
той или иной степени оставившие значительный след.
Ключевые слова:
Согд, Хорезм, Бактра, Сополлитепа, крепость Арк, медресе Мир
Араб, комплекс Пои Калон.
O'zbekiston — ulug' avliyolar Vatani. Bu erda buyuk so'fiy darg'alar yashagan va sof
islomiy ta'limot hamda uning ma'rifatini tarqatgan. Buxorodagi islomiy me'moriy yodgorliklar –
Ark qal'asi, Mir Arab madrasasi, Poyi Kalon majmuasi, eski shahar ansambli, mashhur Buxoro
hovuzlari asriy ko'rkamligi va jilosini yo'qotmasligi uchun zarur konservatsiya va restavratsiya
ishlari bajarildi. Buxoroda ko‘plab minoralar mavjudki, ular qariyb o‘ttiz asrni qarshilagan Sharif
shahar husniga ko‘rk qo‘shib kelmoqda.
Buxoro minoralari orasida Minorai Kalon (Kalon minorasi) o‘zining mahobati,
naqshlarining murakkabligi, bejirimligi hamda ne-ne jang-u jadallar va tabiat sinovlariga dosh
berib kelayotganligi bilan alohida ajralib turadi. Minoralar turli davrlarda turli vazifalarni
bajargan. Qadimdan minoralar masjid va madrasalar yonida ularga tutash qurilgan. Minorai Kalon
Buxorodagi betakror me’moriy yodgorlik hisoblanadi. Qaysidir ma’noda qadim Buxoroning ramzi
desak ham bo‘ladi. Minora Poyi Kalon me’moriy majmuasining bir qismi.
U Mir Arab madrasasi hamda Kalon Masjidining o‘rtasida qad rostlagan. Eski Buxoroning
eng baland inshootidir. Minorai Kalon tojik tilidan tarjima qilinganda katta minora ma’nosini
anglatadi. Minora arabcha so‘z bo‘lib, «Baland inshoot» degan ma’noni anglatadi.
Minora, aslida, masjid va madrasalar yonida yoki ularga tutash qurilgan bo‘lib, namoz
o‘qishga undaydigan azon chaqirish uchun mo‘ljallangan joy vazifasini bajaradi. Tarixiy
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
215
manbalarda minoralarning ayrimlari dushman qo‘shinlarini kuzatuvchi soqchixona sifatida va bir
majmuaga ko‘rk va salobat berish hamda uni qurdirgan shaxsning kuch-qudratini namoyish qilish
uchun ham bunyod etilgan. Narshaxiyning “Buxoro tarixi” kitobida yozilishicha, birinchi
Minorani Buxoroda Abu Abdulloh al Jahoniy 918-919 -yil qurdirgan. Bu Minora qulagandan
so‘ng Arslonxon yangi Minora binosini qilishga farmon beradi. Minora qurilishi oxiriga yetmay
qulaydi. Uning o‘rnida avval ham minora bo‘lgan, u qulab tushgach, mustahkam qilib qayta
qurilgan. Minoraning hozirgi ko‘rinishi o‘sha vaqtda bunyod etilgan. O‘z vaqtida Minorai Kalon
yuqoridan kuzatish, hamda aholini namozga chaqirish uchun xizmat qilgan.
Bu davrlarda o’zimizda ham ya’ni O’rta Osiyoda miloddan avvalgi III mingyillikda, ba’zi
ma’lumotlarga ko’ra, X ming yilliklardan boshlangan. Juda ko’p arxeologik qazishmalar bu
yurtda otashparastlar va budda dinlariga mansub bo’lgan ibodatxonalar qurilganligidan dalolat
beradi. O’sha davrlarda qal’alar qurilishi ham keng rivojlangan. Hozirgi kunda ham 400 ga yaqin
qal’alarning qoldiqlari O’zbekiston hududida mavjuddir. Bronza davrida O’zbekiston hududining
janubida Sopollitepa murakkab arxitektura komplekslari vujudga kelgan.
Milodgacha bo’lgan I ming yillikda Baqtriya, So’g’d, Xorazm kabi haqiqiy shaharlar
vujudga kela boshlaydi. Qal’alar yarim doira shaklidagi minoralar, devor ichi yo’llari, tiyrandoz
o’qchilar uchun mo’ljallangn ko’pgina tuynuklar bilan qurila boshlangan. To’g’ri burchakli yoki
doira shakliga ega konstruksiyalar qal’a devorlarini mustahkamlagan. Bunday qurilish
obyektlariga misol qilib, Surxondaryo viloyati hududidagi qadimgi Qiziltepa, Bandixon,
Talashkan va yana boshqa obyektlarni ko’rishimiz mumkin. O’zbek me’morchiligi ham boshqa
me’moriyinshoatlardan farq qiladigan bir inshoat bor, bu IX-X asrlardagi Somoniylar davriga
tegishli hisoblanadi. Aniqroq qilib aytadigan bo’lsak Ismoil Somoniy davrida o’zi uchun qurdirgan
maqbarasi.Uning qurilishi ikki dinni o’zida jaylaydi, yani o’sha davrlarda yurtimizda Islom dini
kirib kelgan bo’lsa ham hali Zardushtiylik diniga etiqot qiluvchilar bor edi. Ismoil Somoniy ikki
tomonga ham maqul keladigan inshoat qurishni buyuradi. Ustalar bu ishni mohirona amalga
oshirganlar. Maqbara g’ishlari shunday o’rnatilganki uzoqdan ochilgan kitobni eslatadi. Bu esa
Islom dini uchun xosdir. Maqbara tepasidagi o’rnatilgan panjaralar quyosh nurini ichkariga
to’g’ridan-to’g’ri tushmasligini tamilaydi. Maqbaraga g’ishlarni bir biriga yopishtirish uchun hech
nimadan foydalanilmagan, g’ishtlar shunday qo’yilganki uni ko’rgan inson hayrat oladi. Mana
bizning moxir quruvchilarimizning zukkoligi.
Xulosa o’rnida shuni aytadigan bo’lsam har bir zamonning yetuk shaxslari bor . Hozirda
ham yurtimizda shunday imoratlar qad ko’taryapdiki ularni ko’rib lol qolasiz, bu zamon talabi ,
shunday ekan har bir davrning o’z talab istaklari mavjud.
REFERENCES
1.
F. Bobojonova. Buxoro me’moriy obidalari. Buxoro me’moriy obidalari tarixi. T.: “Fan
va ta’lim” nashriyoti Buxoro-2022
2.
H.To’rayev. Buxoro tarixi. O’quv qo’llanma. T.:”Durdona” nashriyoti Buxoro-2020
3.
R. Madiyeva. Buxoro- qadim madaniyat va ilm-fan o’chog’i.
4.
Vatixov, Mirzayev. Me’morchilik tarixi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
216
5.
Toshpo’latova, S., & Tursuntoshova, S. (2024). KHOJA ABDULKHOLIQ
GIJDUVANI.
Modern Science and Research
,
3
(2), 87–93. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30711
6.
Toshpo’latova, S. (2024). ETHNOLINGUISTICS OF ETHNOLOGIES OF
BUKHARA.
Modern Science and Research
,
3
(2), 1004–1011. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/29523
7.
Toshpo’latova,
S.
(2024).
ETHNOLINGUISTICS.
Modern
Science
and
Research
,
3
(2), 500–507. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
8.
Toshpo’latova, S. (2024). RELIGIOUS ANTHROPOLOGY.
Modern Science and
Research
,
3
(1), 504–510. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
9.
Shakhnoza Shuhratovna, T. (2023). M. S. ANDREYEV’S WAY OF LIFE.
American
Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(10),
https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2280
10.
Shuhratovna, T. S. (2024). Linguistic Anthropology.
EUROPEAN JOURNAL OF
INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION
,
4
(3), 432–437. Retrieved from
https://inovatus.es/index.php/ejine/article/view/2792
11.
Toshpolatova Shakhnoza Shuhratovna. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF
NATIONAL COSTUMES AND RITUALS OF TAJIKS IN THE WORKS OF M. S.
ANDREYEV.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(12), 42–47.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-08
12.
Toshpo’latova S. (2023). M. S. ANDREYEV-SCIENTIFIC CAREER.
Modern
Science
and
Research
,
2
(12),
801–807.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/27191
13.
Sh.Sh.Toshpo‘latova, & I.N.Naimov. (2023). M.S. ANDREYEV – O’RTA OSIYO
XALQLARI ETNOGRAFIYASINING YIRIK OLIMI.
Innovations in Technology
and
Science
Education
,
2
(8),
1214–1222.
Retrieved
from
https://humoscience.com/index.php/itse/article/view/698
14.
Toshpulatova Shakhnoza Shuhratovna. (2023). ETYMOLOGY OF TAJIK
MARRIAGE CEREMONY.
International Journal Of History And Political
Sciences
,
3
(11), 17–23.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue11-05
15.
Toshpo‘latova S. S. (2023). TOJIKLAR MILLIY KIYIM-KECHAKLARI VA
“BESHMORAK” MAROSIMINING ETNOLOGIK TAHLILI.
SCHOLAR
,
1
(28),
395–401.
Retrieved
from
https://researchedu.org/index.php/openscholar/article/view/5071
16.
Naimov, I. & Toshpo‘latova, S. . (2023). MARRIAGE CEREMONY OF TAJIKS IN
THE WORK OF MIKHAIL STEPANOVICH ANDREYEV “TADJIKI DOLINI
KHUF”.
International Journal of Intellectual Cultural Heritage
,
3
(1), 12–16.
Retrieved from
https://ihm.iscience.uz/index.php/ijich/article/view/205
17.
Toshpo’latova, S. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF CALENDRICAL
CALCULATION AND LENGTH MEASUREMENTS OF KHUF VALLEY TAJIKS
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
217
IN THE RESEARCHES OF M.S. ANDREYEV.
Modern Science and Research
,
2
(10),
291–299.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
18.
Toshpo’latova, S., & Ashurova, G. (2023). THE HISTORY AND DESCRIPTION OF
THE WORK OF M. S. ANDREYEV - "ARK BUKHARI".
Modern Science and
Research
,
2
(9), 404–409. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
19.
Toshpo’latova, S. . (2023). A STUDY OF THE WEDDING CEREMONY OF THE
TAJIKS OF AFGHANISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 84–89. Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/23903
20.
Bobojonova Dilnoza Okhunjonovna. (2023). Mahmud Kashgari’s Work "Devonu
Lug’otit Turk" is an Important Scientific Heritage.
American Journal of Language,
Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(10), 538–543. Retrieved
from https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2169
21.
Bobojonova, D. (2023). MAHMUD KASHGARI’S WORK "DEVONU LUG’OTIT
TURK" IS AN IMPORTANT SCIENTIFIC HERITAGE.
Modern Science and
Research
,
2
(12), 742–748. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
22.
Bobojonova, D. (2023). THE ROLE OF MAHMUD KASHGARI’S WORK
"DEVONU LUG’OTIT TURK" IN THE DEVELOPMENT OF THE UZBEK
LANGUAGE.
Modern Science and Research
,
2
(4), 568–5672. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/19394
23.
Oxunjonovna,
B.
D.
(2022).
O'ZBEK
TILSHUNOSLIGIDA
LISSONIY
INTERFERENSIYANING KO'RINISHLARI.
PEDAGOGS jurnali
,
14
(1), 22-25.
24.
Bobojonova,
D.
(2023).
THE
IMPORTANCE
OF
UZBEK
FOLK
PROVERBS.
Modern Science and Research
,
2
(10), 670–675. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25751
25.
Bobojonova, D. (2023). MAHMOUD QOSHGARI’S ”DEVONU LEXICOTIT
TURK" AND ITS PLACE IN LINGUISTICS.
Modern Science and Research
,
2
(10),
538–540.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
26.
Bobojonova, D. (2023). ANALYSIS OF IDIOMS THAT PRESERVE BOTH FORM
AND CONTENT IN MAHMUD KASHGARI’S "DEVONU LUG`OTIT
TURK".
Modern
Science
and
Research
,
2
(9),
64–67.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/23909
27.
Bobojonova D. (2024). MANIFESTATION OF LEXEMES RELATED TO THE
PROFESSION OF BLACKSMITHING IN FOLK PROVERBS.
Modern Science and
Research
,
3
(1), 687–693. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/28380
28.
Bobojonova, D. (2024). TYPES OF OCCUPATIONS RELATED TO THE LIFE OF
THE UZBEK PEOPLE (within the profession of blacksmithing).
Modern Science and
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
218
Research
,
3
(2), 739–746. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/29461. More Citation Formats
29.
Okhunjonovna, B. D. (2024). Analysis of Folk Proverbs Based on
Medicine.
EUROPEAN
JOURNAL
OF
INNOVATION
IN
NONFORMAL
EDUCATION
,
4
(3), 125-131.
30.
Oxunjonovna, B. D. (2023). MAHMUD QOSHG'ARIYNING “DEVONU LUGOTIT
TURK” DAGI SHAKLINI HAM, MAZMUNINI HAM SAQLAGAN IDIOMALAR
TAHLILI.
31.
Баходировна Х. Ш. (2024). Из Истории Изучения Пословиц И Поговорок.
Miasto
Przyszłości
,
46
,
513–520.
Retrieved
from
https://miastoprzyszlosci.com.pl/index.php/mp/article/view/2892
32.
Хасанова, Ш. (2024). https://doi.org/10.5281/zenodo.10651477. MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(2),
425–435.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10651477
33.
Xasanova, S. (2024). DIFFERENCE BETWEEN PROVERB AND SAYING.
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(1),
140–147.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10467418
34.
Xasanova, S., & murodova, D. (2023). REPRESENTATION OF THE SYSTEMIC
RELATIONS
OF
RUSSIAN
VOCABULARY
IN
PROVERBS
AND
SAYINGS.
Modern Science and Research
,
2
(10), 276–280. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/24346
35.
Xasanova, S. (2023). USING EXPRESSIVE VOCABULARY IN RUSSIAN
PROVERBS.
Modern Science and Research
,
2
(10), 403–408. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25248
36.
Hasanova, S. (2023). SYSTEM RELATIONS IN THE RUSSIAN LANGUAGE
VOCABULARY.
Modern Science and Research
,
2
(9), 72–74. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/23900
37.
Баходировна, Х. Ш. (2023). Гендерная Лексика В Русском Языке.
International
Journal
of
Formal
Education
,
2
(11),
324–331.
Retrieved
from
http://journals.academiczone.net/index.php/ijfe/article/view/1505
38.
Хасанова Шахноза Баходировна. (2023). РЕПРЕЗЕНТАЦИЯ СИСТЕМНЫХ
ОТНОШЕНИЙ РУССКОЙ ЛЕКСИКИ В ПОСЛОВИЦАХ И ПОГОВОРКАХ.
International journal of education, social science & humanities. finland academic
research
science
publishers,
11(4),
1220–1226.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7847968
39.
Xasanova, S. (2023). STRUCTURAL – SEMANTIC CHARACTERISTICS OF
PROVERBS.
Modern Science and Research
,
2
(12), 619–625. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/27109
40.
Nigmatova Gulnoz Khamidovna, & Khasanova Shakhnoza Bakhodirovna. (2022).
System Relations in the Vocabulary of the Russian Language.
Global Scientific
Review
,
3
,
44–48.
Retrieved
from
https://www.scienticreview.com/index.php/gsr/article/view/22
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
219
41.
Shaxnoza Baxadirovna, X. (2023). PROVERBS IN THE LEXICOGRAPHICAL
ASPECT.
International Journal of Formal Education
,
2
(12), 429–437. Retrieved
from http://journals.academiczone.net/index.php/ijfe/article/view/1771
42.
Xasanova, S. (2024). DIFFERENCE BETWEEN PROVERB AND SAYING.
Modern
Science
and
Research
,
3
(1),
140–147.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/27853
43.
Xasanova, S. (2024). NAMES OF PERSONS IN RUSSIAN, UZBEK PROVERBS
AND SAYINGS.
Modern Science and Research
,
3
(2), 425–435. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/29049
44.
Хасанова,
Ш.
Б.
(2023).
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ
ВЫРАЗИТЕЛЬНЫХ
ВОЗМОЖНОСТЕЙ ЛЕКСИКИ В РУССКИХ ПОСЛОВИЦАХ.
Modern Science
and Research
,
2
(10), 403–408. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/25248