<Dofyor a-x6orotnomasi, Samarqancf
2012, № 3
Ъестниқврача. Самарканд
3
FARG’ONA VODIYSI SIIAROITIDA ARTERIAL QON BOSIMIMNG
YUQORIDARAJALARINI EPIDEMIOLOGIK TAVSIFI
Andijon Davlat tibbiyot instituti
Qon bosimining ortishi yoki yuqori darajalari (QBYuD),
ya’ni predgipertenziya va arterial gi- pertenziyalar jiddiy
ijtimoiy va tibbiy muammo bo’lib qolishda davom etmoqda.
QBYuD ayrim mamlakatlarda o’rtacha 40% ni tashkil etib
aholi orasida qayd qilinmoqda va bu daraja oxirgi 10 yillar
davomida, ya’ni kliniko- farmokoterapevtik texnologiyalar
oqimini keskin ortishiga qaramas-dan, deyaiii saqlanib
qolmoqda.
Hattoki,
nataqat
klinik-fundamental
yo’nalishdagi, balki profilak-tik mohiyatli tadqiqotlar
ko’lami ortib borayotgan Rossiyada ham aynan shunday
nomaqbul tendensiyani QBYuDga nisbatan inavjudligi
e’tiborni tortadi. Ushbu mamlakatda QBYuD bo’yicha
aholini xabardorligi darajasi 77,9 % ni taslikil etadi-yu, lekin
ulami faqat 59.4% tasigina antigipertenziv terapiyaga jalb
qilinishga erishil-gan xolos. Davolanishga olinganlarni
salkam 80% unumsiz davolanadi (ularda yurak-tomir
kantinu-umi tabiiy tarzda davom etadi yoki bu xavf aholi
orasida saqlanib qoladil), aniqrog’i faqatgina 21,5%
gipertonik mijozlar samarali davolanishga erishadilar [1].
Demak, rivojlangan va rivojlanish yo’lida bo’lgan
barcha mamlakatlarda QBYuD, birin-chidan, pandemik tus
olib ko’payayotganligi bilan va ikkinchidan, asosiy yurak-
tomir xastaliklarini (YuTX), avvalambor yuqori o’lim
sabablari bo’lgan bosh miya insulti va miokard infarktini eng
muhim xatar omili (XO) bo’lib qolganligi tufayli tib ilmiga
va amaliyotida dolzarb masala bo’lib qolgan.
Ma'lumki, turli mamlakatlar va populya-tsiyalarda
olingan epidemiologik natigalar bir-biriaridan tafovut qiladi.
mintaqaviy epidemi-ologik qonuniyatlarni aks ettiradi va
ulami bir tekisda barcha aholi guruhlariga yoki boshqa
mamlakat amaliyotiga tadbiq etish mantiqan maqbul
bo’lmaydi. Shuning uchun alohida o’lka yoki xudud
populyatsiyalarida muntazam ravishda QBYuDga oid
inonitoringni o’tkazib turish hamda undan kelib chiqib
davolash-profilaktika tadbirlarini nionandlashtirib borish
tavsiya etiladi yohud aynan shunday yo’lni tibbiyotda yo’lga
qo’ya olgan mamlakatlarda QBYuD muammolarini hal
etishda allaqachon muvaffaqiyatlarga erishi la boshlagan [2].
Farg’ona vodiysi sharoitida aynan shunday ilmiy
yo’nalish yo’lga qo’yilgan va u dunyo tajribasiga monand
tarzda hamda xalqaro yirik ilmiy maktablar bilan
hamkorlikda oxirgi 36 yilda uzluksiz amalga oshirilib keladi.
Biz ular asosida QBYuD epidemiologik tavsiflari
evolyutsiyasini
qiyosiy
baholashga
hamda
lining
muammolarini yoki istiqbollarini “ko’rish” imkoniyatiga ega
bo’ldik. O’ylaymizki, ularga "Ilmiy nigoh” tashlash bugungi
fan uchun va kardiovaskulyar profilaktika tizimini vodiy
misolida butun mamlakat bo’ylab takomillashtirishda,
so’zsiz, ahamiyat kasb etadi. Warning natijalariga alohida
urg’u bilan to’htalib o’tishni lozim deb topamiz.
Ilk epidemiologik tekshiruv QBYuDga nisbatan 1976
yili o’tkaaldi. Bir vaqtli ushbu epidemiologik tadqiqotga
Andijon shahrida yashovchi 40-54 yoshli o’zbek va rus
uyushmagan aholisi tasodifiy tanlov yo’li bilan ajratib olindi.
Jami 600 ta aholi tekshiruvdan o’tkazildi, QBYuD (AG) deb
arterial bosimni > 160/95 mm simob ustuniga teng darajasi
qabul qilindi. QBYuD ushbu populyatsiyada 12,3% darajada
qayd qilindi (o’zbeklarda - 9.8% va rusiy zabon aholida -
17,2%). Aniqlandiki, QBYuD etnik xususiyatlaiga ega,
nisbatan ko’p kelgindi aholi orasidla uchraydi va yoshga
bog’liq bo’lib ko’payadi.
Epidemiologik vaziyatni chuqurroq tahlil qilish va
ulami evolyutsiyasini kuzatish maqsadida 10 yillik
prospektiv epidmonitoring aynan mazkur 600 ta tekshirilgan
populyatsiyada tashkil etildi, 10 yillik o’zgarishlar yoki AG
entropiyasi aniqlandi. 10 yilda QBYuD chastotasini sezilarli
o’sishi tasdiqlandi: uning aniqlanish chastotasi 12,3% dan
21,9% gacha, yani 9.6% ga etib ortganligi tasdiqlandi yoki
yiliga salkam 1% ga yetib AGni vodiy aholisi orasida
ko’payib borish kuzatildi. Bu jarayonni kelgindi aholida
shiddatliroq tus olinganligi ham e'tibomi tortadi. QBYuDga
bog'liq holda yurak isheinik kasalligiga (YuIK) 10 yilda
46,2% yetib ortdi yoki QBYuD kuzatilmagan aholida bu
o’sish 15,0% dan oshmasligi ma’lum bo’ldi. Demak,
QBYuD YuIK bilan xastalanish xavfini vodiy sharoitida 3
martaga yetib oshirishi tasdiqlab berildi.
Ushbu O’zbekistonda ilk bor amalga oshirilgan
prospektiv epidemiologik tadqiqotda yana tasdiqlandiki,
QBYuD sabab bo’lib ro’y bergan aterosklerotik
kasalliklardan o’lim deyaiii 6 karraga (QBYuD-siz aholiga
qiyosan) yetib ortib boradi.
QBYuD
tavsifi
yana
8
yillik
epidemiologik
monitoringda maxsus o’rganildi. Buning uchun 1984 yili
1976 yilda tanlab ajratilgan populyatsiyaga monand tarzda
va bir xil standartizatsiyalangan usullar qo’llanilib yangi 40-
54 yoshli erkaklar populyatsiyasi (jami 904 ta)
shakllantirildi. Ularda ariiqlangan cpid-vaziyat 8 yil ilgarigi
QB Y uD oid vaziyatga solishtiri 1 ib dinamikada baholandi.
Bunday usul bilan epidtadqiqot ham QBYuDga nisbatan
ilk bor mamlakat ko’lamida vodiyning Andijon shahrida
bajarildi. Aytish joiz bo’ldiki, ushbu tadqiqot ham o’ta
muhim xulosalarga kelishga fundamental asos bo’lib xizmat
qildi. Chunonchi, ma’lum bo’ldiki YuIK QBYuDga bog’liq
holda 7,9% ga yetib ortadi yoki ushbu tekshiruvda ham
QBYuD mazkur xastalikni kuchli xatar omili ekanligi
tasdig’ini topdi va yiliga YuIK bilan xastalanishni 1% ga
yetib ko’payib borishi to’la isbotlandi. Bundan tashqari,
sistolik qon bosim (SQB) va diastolik qon bosim (DQB)
o’rtacha darajalari 8 yil ichida 0,7 mm (yiliga salkam 0.1 mm
ga) va 3,5 mm gacha (yiliga 0,4 mm ga yetib) ortganligi
ma’lum bo’ladi.
Qishloq aholisida QBYuD epidtavsifini o’rganish
uchun 2 ta maxsus bir vaqtli epidemiologik tadqiqot 1982 yili
tashkil etildi va ungajami 9417 ta 20-59 yoshli qishloq
aholisi (4914 tasi pestitsid kam qo’llaniluvchi tenitoriya va
4503 tasi pestitsid qiyosan ko’p qo’llaniluvchi tenitoriyada
yashovchi aholi) jalb qilindi. Warning 941 tasi to’liq
tekshiruvdan o’tkazilib quyidagilar isbotlab berildi: 1)
Pestitsidemiya QBYuD ni xatar omili bo’lib hisoblanadi va
unga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq holda QBYuD tarqalishi
darajasi aholi orasida ko’payib boradi; 2) Pestitsidlar kam
qo’llaniladigan qishloq aholisida QBYuD tarqalish darajasi
10,6% tashkil etadi (erkaklarda - 6,9% va ayollarda - 3,7%
R<0,05); 3) pestitsidlar ko’p qo’llaniladigan xududda
yashovchi aholida QBYuD chastotasi 24,6% ga yetib qayd
Mamasoliyev N.S., Yuldashev R.N.,
Jumaboyeva M.A., Saidjonov L.S.,
Usmonov B.U., Nigmatshaeva X.,
Sodiqovu D. T.
<Dot$or a%6orotnomasi, Samarqancf
2012, № 3
4
qilinadi (erkaklarda - 9,6% va ayollarda- 15,0%, p<0,05).
Eslatib o’tish kerak bo’ladi. ushbu populyatsiyada ham
QBYuD tashxisoti eski mezonlari (>160/91 mm sim.ust)
qo’llanilgan.
Ayollar
populyatsiyasida
liam
QBYuD
epidemiologiyasi 2 ta tadqiqot tashkil etilib o’rganildi.
Birinchisi, 1996 yili Andijonda shakllantirildi va unda 15- 49
yoshli (reproduktiv yosh) 10870 ta ayoldan 1087 ta 10% li
tanlov qilindi. Undan 912 tasi (82,1%) to’liq epidtekshiruvda
o’rganildi. Ikkinchisi, vodiyning Namangan shahrida 2004
yili 15-49 yoshli ayollarda 23600 aholi jalb qilinib tashkil
etildi va 10% li tanlov yo’li bilan 2360 ta ayolda QBYuD ga
oid epidemiologik tadqiqot bajarildi.
Aniqlandiki. Andijon ayollari populyatsiyasini liar
to’rtinchisida yumshoq AG va har beshinchisida turg’un AG
qayd qilinadi. Og’ir AG 3,5% darajada kuzatiladi.
Namangan 15-49 yoshli ayollari orasida AG 36,7% ga
yetib uchraydi, og’ir AG 12,7% va stabil AG - 28,2%
chastotalar bilan ifodalanadi.
Navbatdagi. epidemiologik tekshiruv Andijon sharoitida
QBYuDga bag’ishlanib 2009 yilda amalga oshirildi. Unda >
15-70 yoshli jami 603 ta aholi (280 ta erkaklar va 323 ta
ayollar) tekshirildi va tekshiruv ham 10%> li tanlov yo’li
bilan ajratib olindi. Bunda quyidagilar aniqlandi: 1)
Predgipertenziya 26,5% ga yetib qayd etiladi (23,2% > 15-
70 yoshli ayollarda va 30,0% erkaklarda); 2) Yoshga bog’liq
holda predgipertenziyani aniqianish chastotasi erkaklarda 3,4
martaga.va ayollarda 20 martaga yetib oitadi; 3) > 15-70
yoshli aholi orasida AG 16,9% ni tashkil etib uchraydi va
ayollarda 6,9% ga yetib erkaklarga qaraganda ko’p uchraydi;
4) AG tarkibida eng ko’p chastota bilan SAG (72.9%), AG II
(56,9%) va AG III (24,3%) darajalari kuzatiladi; 5) AG I
darajasi 17.6% dan ortmasdan qayd etiladi.
Ushbu populyatsiya bugungi AGni epidemiologik
(Вестниқврача,
Самарканд
tavsifini 33 yil o’tib qiyoslash imkoniyatini vodiy sharoitida
beradi. Xususan, 33 yillik QBYuD epidmonitoringi
ko’rsatadiki, 40-59 yoshli erkaklar populyatsiyasida AG ni
aniqianish darajasi vodiy sharoitida 12,3% dan 46,2% ga
yetib, yani 33,9% yoki 3,9 barobariga ko’paygan. Ikkinchi
tekshiruvda AGni yangi taslixisiy mezonalari qo’llanilgan
bo’lsada, bari bir bu fakt - AG ga nisbatan epidvaziyatni
nomaqbul tarzda muddatlanib avjlanayotganligini ko’rsatadi.
Vodiy sharoitida QBYuD chastotasi ko’payib borishi
sabablarini o’rganish maqsadida farmako-epidemiologik
tekshiruvlar ham birinchilardan bo’lib amalga oshirildi va
muhim natijalar olindi.
Ma’lum bo’ldiki > 15-70 yoshli uyushmagan aholi
orasida 37,2% ga yetib QBYuD gipertoniya krizi bilan
asoratlanib uchraydi (erkaklarda - 27,9% va ayollarda 43,0%,
p<0,05). Buning asosiy sababi 84,9% ga yetib QBYuDni
davolashdagi
farmako-epidemiologik
nomuvofiqlar
(antigipeitenziv
terapiyani
nomuqobil
o’tkazilishi,
nomuntazam gipotenziv terapiya, nomuvofiq antigipeitenziv
faoliyat) bo’lib hisoblanadi.
Xulosalar
1.
QBYuD ni barvaqt aniqlash, profilaktika qilish va
davolashni takomillashtirishda epidemiologik va farmako-
epidemiologik tadqiqotlarni muntazam o’tkazib turish
muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday amaliyot QBYuD
terapevtik inuammosini deyaiii 100,6% ga yetib ijobiy hal eta
oladi.
2.
Mamlakatning muayan mintaqalaridagi QBYuD ga
oid epidemiologik vaziyatdan kelib chiqib unga oid
birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi profilaktik chora-
tadbirlari keng ko’lamda hamda uzluksiz olib borilsa
maqsadga muvofiq bo’ladi. Buning uchun AG ga qarshi
ittifoq shaklidagi maxsus markaz yoki jamiyatlar har bir
viloyatda tashkil qilinsa mantiqan to’g’ri bo’ladi.
HOMILANING INFEKSIYAGA CHALINISHINITASHXISLASH VA XUSU- SIYATLARINI
BAHOLASH
SamMl (rektori - prof. Shamsiyev A.M.) vrachlar malakasini oshirish fakulteti, akusherlik va
ginekologiya kafedrasi (mudiri - dots. Safarov A.T.)
So’nggi yillarda olib borilgan tadqiqotlar shuni
ko'rsatmoqdaki. klinikyo’l bilan diagnostika qilingan bar-
cha homiladorlikJaming 15-20% o‘z-o’zidan bola tushishi
bilan yakunlanmoqda, shulardan 75-80% 12 hattalikkacha
bo'lgan muddatga to‘g‘ri keladi [3]. Bu holat homilador-
likni erta muddatlarda yo’qotish deb ataladi va tabiiy tan-
lanishning o’ziga xos mexanizmlaridan biri deb hisoblanadi,
chunki jami tushgan homilalarning:
•
60-65% ida homtlada rivojlanish nuqsoni;
•
20-25% ida trofoblast nuqsonlari;
•
10-20% ida boshqa sabablar (bachadon rivojlanish
nuqsonlari, zaharlanishlar, surunkali kasalliklar, travmalar
va hokazo) kuzatiladi [18].
Hozirgi davrda zamonaviy akusherlik va peri-
nalologiyaning muhim tibbiy-ijtimoiy muammolaridan biri
homila ichi infeksiyasidir. Homila ichi infeksiyasi - bu
embrion, homila va chaqaloqning infeksion kasalligi bo’lib,
bunda infeksiya bilan zararlanish ona qornida va tug’ruq
jarayonida tug’ruq yollarida yuzaga keladi. Infeksiya bilan
homilani zararlanislii natijasida homilani o‘z- o'zidan
tushishi, tug’ma rivojlanish nuqsonlari yoki cliaqa- loklarda
o‘tkir inteksion jarayonlar rivojlanadi [2,3,5,16].
Bu infeksiyalami haqiqiy uchrab turishi hozirgacha to'la
aniqlanmagan, ammo bir necha muallitlar bu patolo- giyani
odam populyatsiyasida 10% gacha tarqalgan deb
aytibo’tishgan [18].
Homilani ona qornida zararlanishiga olib keladigan
ko’pgina kasalliklar homilador ayolda subklinik formada
kechadi. bu esa mazkur patologiyani antenatal davrda
tashxislashga qiyinchilikJar tug’diradi. Statistik
Adabiyotlar
1.
Национальные клинические рекомендации. Москва - 2009. - стр. 292.
2.
Шалыюва С.А. и др. Артериальная гипертензия - распространенность, осведомленность, прием
антигипертензивных препаратов и и эффективность лечения среди населения Российской Федерации
И
РМЖ.-
2006-4: 48-49.
Odilova А. А.,
Safarov А. Т.,
Pansatova D. U.
