Ushbu maqolada Xorazm adabiy muhiti shoiri Muhammad Hasan Mutrib Hoji Tabib o‘g‘lining (1853–1923) lirik she’rlari matnshunoslik aspektida tadqiq qilingan. Shoirning nashr qilingan she’rlari, O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti fondida 903/IV, 906/VII raqami ostida saqlanayotgan qo‘lyozmalari, Laffasiyning 12561 raqamli tazkira qo‘lyozmasiva, Matnazar Pirnazarovning “Mutrib Xonaxarobiy (Risola majmua)”si, Bolta Davlatovning “Xorazm haqiqati” gazetasi (1991-yil, 20-iyul soni), “Guliston jurnali” (1974-yil 7-soni), Polvonnazir Bobojonov (Laffasiy. Tazkirayi shuaro. 1992) tomonidan nashr qilingan she’rlari qiyoslab o‘rganilgan.
Mutrib devoni qo‘lyozmasini joriy imlodagi nashri bilan qiyosiy o‘rganish natijasida aniqlangan farqlar ilmiy tasnif etilgan va tahlil qilingan. Qiyosiy tahlillar natijasida Mutrib devonining mukammal nashrlarini tayyorlash matnshunoslik oldidagi dolzarb vazifalardan ekanligi ta’kidlangan.
Без глубокого изучения истории текста классических произведений искусства невозможно говорить о прогрессе науки текстологии. Потому что концепция истории текста является одной из основных теоретических основ текстологии. «История текста включает в себя все процессы от исследования генеалогии рукописных источников до изучения мировоззрения и представлений автора и переписчика источника, от реализации творческого замысла автора в создании произведения к изучению его взаимосвязанных сторон с другими литературными памятниками, имеющими отношение к его созданию в той или иной степени» [6,9], становится более ясным, насколько важно изучение этой научной проблемы.
В этой книге рубрики «Назм Бостони» Закирджон Халмухаммад , великий поэт и писатель, литературовед и филолог своего времени, искусный каллиграф, судья, который признан «Зубдат уль-Хукамо» («Сара Судьи») и Фурката (1859–1909) содержит образцы его произведений в различных лирических жанрах. В стихотворениях поэта, вошедших в этот сборник, философия любви и жизни, отношение художника к социальной и политической действительности, темы науки и просвещения осмыслены в сочетании глубокого содержания и красивой художественной формы. Мы верим, что этот поэтический букет понравится любителям поэзии.
Maqolada turkiy adabiyotda mavjud ikki yirik asar – Alisher Navoiy va Muhammad Fuzuliyning “Layli va Majnun” dostonlari qiyoslandi. Qiyoslar natijasida dostonlarning vazni, janri, kompozitsiyasiga xos xususiyatlar, qahramonlar tasviri va voqealar ifodasidagi o‘ziga xoslik masalasi tadqiq etilib, har ikki ijodkorning mavzuga yondashishdagi o‘xshash va farqli tomonlari aniqlangan. Layli va Majnun haqidagi afsonaning doston shaklida forsiy va turkiy adabiyotga kirib kelishi masalasi ko‘rib chiqilgan. Majnunning tarixiy shaxs yoki to‘qima obraz ekanligi haqidagi olimlarning fikrlari o‘rganilib tahlil qilindi.
Навоийшунослик тарихида ўтган асрнинг 60-йиллари қўлёзма манбаларни ўрганиш ҳамда нашрга тайёрлаш ишларига эътибор сиёсий талаб даражасида кўтарилганлиги билан ажралади. Бу давр навоийшунослиги шоир ижодини муҳим ва долзарб муаммолар бўйича тадқиқ этиш босқичига кўтарила борди. Навоийшуносликда янгича тамойилларнинг ривож топиши шоир ижодини ўрганишда турли йўналишдаги илмий-эстетик таҳлиллар кўпая борганлиги, илмий мақола, монографиялар билан бирга илмий тадқиқот ишлари олиб борилиши кенгайганлиги ҳамда навоийшунослик ишлари кўплаб олимлар томонидан махсус тадқиқ этила бошланганлиги билан аҳамият касб этади. Ушбу монографияда навоийшунос, матншунос олима Суйима Ғаниеванинг тадқиқот усуллари ва мезонлари тадқиқ этилган.
Монография адабиётшунос олимлар, олий ўқув юртининг ўзбек филологияси талабалари, магистрантлар ҳамда Суйима Ғаниева илмий фаолияти билан қизиққан кенг китобхонлар оммаси учун мўлжалланган.
Maqolada yangi sho‘roso‘ngi makonining shakllanishi bilan yuzaga kelgan ziddiyatli vaziyatlarni o‘rganishda etnik jamiyatdagi asosiy nazariy yondashuvlar muhokama qilinadi. Bu yondashuvlarning qanday konseptu- al zaif tomonlari yoki, aksincha, evristik imkoniyatlari keskinlikning o‘ziga xos holatlarini o‘rganishda, ba’zida kuch tahdidi yoki zo‘ravonlikdan ochiq foydalanish natijasida etno-siyosiy mojarolar deb nomlanishda o‘z aksini topadi. Bu masala, xususan, etnik kamsitish va yuzaga kelayotgan nizolarni tartibga solish kabi hodisalarni o‘rganish uchun katta metodik ahamiyatga ega. Ekspert tadqiqot usuli esa sud ekspertizasi predmetiga tegishli faktik ma’lumotlarni aniqlash uchun uning obyektlarini o‘rganishda qo‘llanadigan mantiqiy yoki instrumental operatsiyalar tizimidir. Ekspert tadqiqotlari metodikasi – sud ekspertizasi predmetiga tegishli faktik ma’lumotlarni aniqlash uchun uning obyektlarini o‘rganishda qo‘llanadigan usullar tizimi.
Научная концепция статьи состоит в том, что национальное литературно-эстетическое мышление является первостепенным критерием в оценке творчества писателя, а сущность литературы определяется художественной интерпретацией национального духа. Лучшие образцы народной литературы мира, независимо от языка, на котором они написаны, стоят на повестке дня как вопрос номер один, подлежащий научному анализу с точки зрения выражения национального духа. Роман Абдуллы Кадыри «Минувшие дни» анализируется в узбекской литературе ХХ века как произведение, отвечающее этому критерию. По мнению автора, национальный дух отражается в романе «Минувшие дни» на основе следующих трех принципов: 1) интерпретация конкретных обычаев, традиций, ценностей, мечтаний и стремлений нации, воплощающих дух нация; 2) выражение способности нации критически взглянуть на себя; 3) поэтическое изображение в пьесе устоявшихся убеждений, присущих национальным личностям. В свою очередь, первый из этих принципов воплощает в себе нравы нации, второй — волю, а третий — убеждения, и эта троица формирует национальный дух в целом. В конце статьи подводятся теоретические итоги исследования.
Ushbu maqolada Abdulla Oripovning adabiy-estetik qarashlari falsafasi zamirida so‘zning qimmati, she’rning ahamiyati, adabiyotning
ma’naviy-tarbiyaviy vazifasi katta ahamiyat kasb etishi tahlil etildi. Shoir, she’r va so‘z uchligi Abdulla Oripov adabiy-estetik qarashlarining asosini tashkil etishi, “Ehtiyoj farzandi” maqolasida shoir ijodkor shakllanishining uch bosqichini ajratib ko‘rsatishi, shoir, she’r va so‘z uchligi bilan bog‘liq fikrlari Abdulla Oripovning adabiy-estetik konsepsiyasi yuksak talablarga asoslanganini ko‘rsatishi barobarida, ijod ahlini o‘z-o‘zini taftish qilishga, ijodiy kamolot yo‘lida muttasil izlanishga da’vat etishi jihatidan hech bir zamonda o‘z ahamiyatini yo‘qotmasligi yoritildi.
Ma’lumki, so‘nggi yillarda respublikamizda tilga bo‘lgan e’tibor jadal sur’atlarda rivojlanib bormoqda. Shu munosabat bilan yurtimizning turli hududlarida yashovchi aholi shevasining o‘zbek adabiy tiliga munosabati masalasini o‘rganish dolzarb masalaga aylandi. Ushbu maqolada Qashqadaryo viloyati Yakkabog‘ tumani Terak qishlog‘i shevasiga xos bo‘lgan oziq-ovqat nomlari leksikasini tahlil qilish va uning o‘zbekadabiy tiliga munosabati masalasini o‘rganish bosh mezon qilib olingan.
В статье рассматривается выражение идеи национальной независимости через поэтические символы в поэзии сына Абдулхамида Сулеймана Чолпана. В лирике поэта выражены аналитические мысли о поэтической функции таких символов, как сны, оковы, облака, звезды, заря. В результате анализа были сделаны научные обобщения о том, что данные поэтические символы представляют собой символ страны, находящейся под игом тирании, мечты и стремления поэта к свободе нации, независимости Родины.
В статье описываются способы, с помощью которых студенты по модулю Русский язык для иностранных могли использовать свой словарный запас в учебном процессе, чтобы создать среду для общения, проанализировать коммуникативную ситуацию, овладеть, правильно понять текст и сформулировать ситуацию в ответах.
Ushbu maqolada o‘zbek bolalar adabiyotining yirik namoyandasi yozuvchi Xudoyberdi To‘xtaboev asarlari tahlilga tortilgan bo‘lib, ularda o‘smir ruhiyati ifodasi, shuningdek, bola ruhiyatini tasvirlar ekan, unda yozuvchi biografiyasining qay darajada ishtirok etishi masalasiga ham batafsil to‘xtab o‘tilgan. Aslida, Har qanday badiiy asarda qaysidir darajada yozuvchining biografiyasi aks etishi tabiiy. Zero, yozuvchi asar yozar ekan, uning hayoti davomida duch kelgan voqealari hamda kechirgan his-tuyg‘ulari o‘sha asarda muhrlanib boradi. Biz yozuvchi Xudoyberdi To‘xtaboyev asarlari tahliliga to‘xtalar ekanmiz, ularda, avvalo, yozuvchining hayot yo‘li, xarakteri (tabiati) aks etishini ko‘ramiz.
Shuningdek, maqolada bugungi o‘zbek bolalar adabiyotidagi bosh muammo – bola tarbiyasida uning ruhiyati birlamchi ekanini badiiy asarlar misolida yoritib berildi. Bolalar uchun yozigan badiiy asar bola ruhiyatining in’ikosi ekani ta’kidlangan.
В данной статье впервые проведен сравнительный анализ произведения Хирами «Тутинамэ» с произведениями Нахшаби и других авторов, которое до сего времени не было объектом специального научного исследования. В статье раскрываются творческие достижения автора, их использование современниками, а также следование литетурно-художественным традициям.
Maqolada “Alpomish” dostonining o‘rganilish tarixi xususida so‘z boradi. Shuningdek, ushbu dostonning turli xalq baxshilaridan yozib olingan variantlari, ulardagi umumiy va o‘ziga xos jihatlar tadqiq qilingan. Ushbu dostonning, Bulung‘ur dostonchilik maktabining atoqli namoyandasi Fozil Yo‘ldosh o‘g‘lidan yozib olingan varianti eng mukammal va eng badiiy jihatdan barkamoli ekanligi, binobarin, ushbu variant bo‘yicha olib borilgan ko‘plab tadqiqotlarga asos bo‘lganligi xususida fikrlar bayon qilingan. Shuningdek, maqolada ushbu doston bo‘yicha mashhur rus olimi V.M.Jirmunskiyning tadqiqotlari ham tahlil qilingan. “Alpomish” dostoni bo‘yicha amalga oshirilgan ishlar uch yo‘nalishga bo‘lib tekshirilgan. Birinchi bosqichda dostonning xalq baxshilaridan yozib olinish jarayoni, qachon, qaysi baxshidan, kim tomonidan yozib olinganligi, shu yozib olingan nusxa nashr qilingan bo‘lsa, kim tomonidan nashrga tayyorlanganligi, nashr qilinmagan bo‘lsa, qo‘lyozmasi qaysi xazinada saqlanayotganligi xususida ma’lumotlar berilgan.
Mumtoz qofiya ilmi alohida mustaqil ilm sifatida poetikaning tarkibiy qismi sifatida risolalar tarkibida alohida tadqiq etilgan. Poetikaga oid risolalarning barchasida adabiy tur va janrlar, badiiy san’atlar, aruz vazni kabi ilmlar qatorida qofiya ilmi nazariyasi alohida qismlar ostida taqdim qilingan. Mumtoz adabiyotda qofiyaning bir necha jihatlariga ko‘ra turlari o‘rganilgan. Alohida ta’kidlash kerakki, qofiyaning turli jihatlariga ko‘ra bu turlarining mukammal tarzda qo‘llanishi baytlar takomilini belgilab bergan. Maqolada poetikaga oid risolalarda keltirilgan qofiyaning vazniy, raviy harfining ishtirokiga ko‘ra, qofiya harflarining ishtirokiga ko‘ra, qofiyaning tuzilishiga ko‘ra bir qancha turlarining nazariy asoslari qiyosiy tarzda o‘rganiladi.
Mazkur maqolada badiiy asar strukturasida sarlavhaning ahamiyati xususida mulohaza yuritiladi. Asar sarlavhasida muallif g‘oyaviy,estetik qarashlarining namoyon bo‘lishi yoritiladi. Ma’no nuqtalarining yaxlitlik kasb etishi mohiyatni aniq ravshan anglatish imkonini berib, asar estetik quvvatini oshiradi. Sarlavhada tabiatdagi unsurlar nomi vositasida ramziylik, ishoraviylik ortib boradi. Badiiy muloqotga kirishayotgan san’atkor kitobxonga ma’lum axborot, yangilikni yetkazibgina qolmay, uni ijodiy yondashuvga chorlashi darkor.
Tarkibdagi ilk semiotik markaz sarlavha bo‘lib, unda muallif g‘oyasi, konsepsiyasi jo bo‘ladi. Sarlavha ilk taassurot, muallif hamda kitobxonning ruhiy muloqoti debochasi. San’atkorlar borlig‘i, iste’dodi, ijodiy niyatini baholash shu lahzadan boshlanadi. “Yur, tog‘larga ketamiz”, “Qoyalar ham yig‘laydi”, “Saodat sohili” kabi qissalar maskan nomi bilan quvvatlanadi. Makon tasviri estetik zavq beribgina qolmay, shu maskan bilan bog‘liq asosiy voqea, kalitga ishora beradi.
Ilk jumla muloqotning ibtidosi, qahramon hamda kitobxonning g‘aybona uchrashuvi, kompozitsion sathning muhim belgisi. Keyingi holatu vaziyat, dialogu monolog debochasi. Mavzu, muammolar borasidagi ilk taassurot, bu keyingi bosqichga ko‘tarilish, faollikni jadallashtirish jarayoni. Qissada epigraf poetik mazmunni umumlashtirish, badiiy niyatni uqishda muhim sanaladi. Muallif yoritayotgan masalaga doir zarur ko‘chirma (she’r, hikmat, maqol, hadis kabi)ni kiritib, g‘oyaviy, hissiy salmoqdorlikni oshiradi. U asosiy ma’noni o‘zida jo aylagani, qahramon holatini asoslashi, fikrni tasdiqlashi bilan e’tiborni tortadi.
Статья посвящена оде, написанной известным представителем тюркской литературы Хафизом Хорезми в связи со смертью представителя династии темуридов, мецената литературы и искусства Ибрахима Султана, который на протяжении 20 лет правил в империи областью Форс.
В конце XIX – начале XX века в Хорезме Мухаммед Рахимхан Феруз второй создал уникальную литературную атмосферу в своем дворце. В этот период работали такие творческие созидатели такие, как Табиби, Мутриб, Байани, Аваз Утар, Чокар, Шинаси. Большинство из них были двуязычными и писали на узбекском и персидском языках. В соответствии с указом хана было организовано много поэтических вечеров, бахру-байты, конкурсы газелей, где поэты читали образцы своих новых стихов. Составляли байазы (Сборник избранных стихов разных поэтов), тазкиры (Антологии), мунтахабские – избранные диваны творческих созидателей литературной среды Хивы. А также стихи поэтов были собраны в их деванах (Сборник стихов), мухаммасатах (Сборник упятеренных/пятистишников), газалийатах (Сборник газелей), рубайатах (Сборник четверостишие-дубайти), маснавийатах (Сборник сдвоенный стихов). Они были скопированы во многих экземплярах квалифицированными каллиграфами. В настоящее время значительная часть этих произведений хранится в рукописном фонде Института востоковедения им. Абу Райхана Беруни Академии Наук Республики Узбекистан и музее Хивы Ичан Кала. Среди них имеется литературное наследие двуязычного (зуллисанайн) хивинского поэта Мутриба Ханахараба, сына Мухаммад Хасан Деван Хаджи Табиба (1853–1923). Его стихи включены в состав избранных деванов № 2679/II, 903/V, 906/VII и байазов. Известно, что в некоторых байазах встречаются стихи не вошедшие в диван поэта. Один из таких байазов, был переписан Муллой Мухаммад Йусуф Чакар бин Мухаммад Йусуф Деван Харратом, согласно указу Феруза, в который вошли стихи Мутриба и еще 21 поэтов, написанные в жанре газель. Этот источник сейчас хранится в главном фонде Института востоковедения Академии наук Узбекистана под номером 1184. В статье рассматривается литературное наследие Мутриба Ханахараба, включенные в избранный диван и байаз, которые хранятся в фонде ИВ АН РУз. Они изучались в аспекте литературного источниковедения и текстологии. В результате проведенного структурного исследования были выявлены, что 9 газелей из байаза отсутствуют в диване, а также сравнительным анализом текстов четырех газелей с копией рукописным диваном были показаны различия и некоторые недостатки при копировании источника. Впервые публикуется полный текст 9 тюркских газелей в транслитерации, которые не вошли в список рукописного дивана поэта.