В статье рассказывается об известном азербайджанском поэте Физули, который считал Алишера Навои, выдающегося деятеля узбекской классической литературы, одним из своих предшественников и стал последовователем его литературных и философских взглядов. В частности, газель Физули «Не пять» была написана как татаббу к газели Навои, сравнивались общие черты газели и философские взгляды двух поэтов. Также анализируется поэтическое искусство газели Физули.
O‘zbek mumtoz adabiyoti tarixida tasavvuf (so‘fiylik) tariqati bilan bog‘liq Xoja Ahmad Yassaviy, Boborahim Mashrab, So‘fi Olloyor, Huvaydo, Haziniy va boshqa ko‘plab mutasavvuf shoirlar qadimiy va navqiron Turkiston zaminini xalqlarining madaniy hayotida katta mavqega ega bo‘lgan. XVIII asr oxiri va XIX asr o‘rtalariga qadar yashab ijod etgan, Turkiston adabiy muhitiga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatgan Abdulaziz Hasanxo‘ja o‘g‘li Majzub Namangoniy ham Naqshbandiya tariqatining piri murshidi sifatida xalqqa tanilgan ijodkorlardan.Uning ijodida g‘azal, qit’a, soqiynoma, musallas, murabba’,muxammas, musaddas, musamman kabi janrlarni uchratish mumkin. Ushbu maqolada ijodkor asarlarining janr xususiyatlari yoritilgan. Shoirning qo‘lyozma devonida jamlangan asarlari janr xususiyatiga ko‘ra ajratilgan.
Mazkur maqolada XIX asr oxiri – XX asr boshlarida Muhammad
Rahimxon II Feruz asos solgan Xorazm adabiy muhiti devonchilik an’anasining o’ziga xos shakllari, shahzoda shoirlardan Sultoniy va Sa’diy ijodi va ular tomonidan tartib berilgan devonlar, devonlardagi ba’zi she’rlar, xususan, g’azal, mustazod, muxammaslaridan numunalar keltiriladi, qo‘lyozmalardagi she’rlar matni O‘zbekiston Respublikasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti Qo‘lyozmalar fondida saqlanayotgan manbalar asosida tahlil etiladi. Xorazm devonchilik an’analarini o‘rganish, shahzoda shoirlar, xususan, Sultoniy, Sa’diy, G’oziy, Asadlar tomonidan tartib berilgan devonlar qo‘lyozmalarining o‘zaro matniy-qiyosiy tadqiqi va tahlilini amalga oshirish o‘zbek adabiyoti tarixini to‘ldiradi hamda bu davrning tarixiy, madaniy, adabiy muhitini o‘rganish muhim manba bo‘ladi.
В статье рассматривается вопрос поэтического возрождения традиций Алишера Навои в поэзии представителя современной узбекской поэзии Абдуллы Орипова. Анализируются концепция творчества двух поэтов, освещение ими развития национального языка, традиции и новаторства в жанре газелей, следование ритму, общие черты и различия в художественной интерпретации содержания хадисов. В результате анализа были сделаны научно-теоретические выводы.
В конце XIX – начале XX века в Хорезме Мухаммед Рахимхан Феруз второй создал уникальную литературную атмосферу в своем дворце. В этот период работали такие творческие созидатели такие, как Табиби, Мутриб, Байани, Аваз Утар, Чокар, Шинаси. Большинство из них были двуязычными и писали на узбекском и персидском языках. В соответствии с указом хана было организовано много поэтических вечеров, бахру-байты, конкурсы газелей, где поэты читали образцы своих новых стихов. Составляли байазы (Сборник избранных стихов разных поэтов), тазкиры (Антологии), мунтахабские – избранные диваны творческих созидателей литературной среды Хивы. А также стихи поэтов были собраны в их деванах (Сборник стихов), мухаммасатах (Сборник упятеренных/пятистишников), газалийатах (Сборник газелей), рубайатах (Сборник четверостишие-дубайти), маснавийатах (Сборник сдвоенный стихов). Они были скопированы во многих экземплярах квалифицированными каллиграфами. В настоящее время значительная часть этих произведений хранится в рукописном фонде Института востоковедения им. Абу Райхана Беруни Академии Наук Республики Узбекистан и музее Хивы Ичан Кала. Среди них имеется литературное наследие двуязычного (зуллисанайн) хивинского поэта Мутриба Ханахараба, сына Мухаммад Хасан Деван Хаджи Табиба (1853–1923). Его стихи включены в состав избранных деванов № 2679/II, 903/V, 906/VII и байазов. Известно, что в некоторых байазах встречаются стихи не вошедшие в диван поэта. Один из таких байазов, был переписан Муллой Мухаммад Йусуф Чакар бин Мухаммад Йусуф Деван Харратом, согласно указу Феруза, в который вошли стихи Мутриба и еще 21 поэтов, написанные в жанре газель. Этот источник сейчас хранится в главном фонде Института востоковедения Академии наук Узбекистана под номером 1184. В статье рассматривается литературное наследие Мутриба Ханахараба, включенные в избранный диван и байаз, которые хранятся в фонде ИВ АН РУз. Они изучались в аспекте литературного источниковедения и текстологии. В результате проведенного структурного исследования были выявлены, что 9 газелей из байаза отсутствуют в диване, а также сравнительным анализом текстов четырех газелей с копией рукописным диваном были показаны различия и некоторые недостатки при копировании источника. Впервые публикуется полный текст 9 тюркских газелей в транслитерации, которые не вошли в список рукописного дивана поэта.
Встатье рассматриваются стих и его характеристики, поэтические требования к стиху, степень их сохранения и развития в историческом развитии нашей классической поэзии. В качестве объекта классической поэтики было взято творчество великого поэта З. М. Бабура. В газелях Бабура выявлен состав байта, его ведущие теоретические требования, функции и типы разных поэтических жанров, а также рассмотрены способы определения шах бейта в газели.
Qo‘qon adabiy muhiti shoirlari XIX asr oxiri – XX asr boshlarida turli janr va mavzularda ijod qilishgan. Bu davr ijodkorlari o‘zlarining betakror lirik asarlari bilan mumtoz adabiyotimiz xazinasini boyitdi. Husaynquli Sulaymonquli o‘g‘li Muhsiniy (1860-1917-yil) ham Qo‘qonda yashab ijod qilgan ana shunday iste’dodli shoirlardan biridir.
Mazkur maqolada Husaynquli Muhsiniy lirik merosi jamlangan devoni nashri va qo‘lyozma nusxalari tarkibiga kirgan she’rlari mavzu ko‘lamiga ko‘ra tasniflangan. Shoir she’rlari ishqiy, diniy-tasavvufiy, ma’rifatparvarlik, axloqiy-falsafiy va ijtimoiy mavzularda ekani aniqlanib, tahlil etilgan. Shuningdek, shoir she’riyatining janr xususiyatlari yuzasidan ham ilmiy-nazariy qarashlar bildirilgan. Mumtoz she’riyat an’analari shoir ijodida qanday davom ettirilgani va asarlarida davr ijtimoiy hayotidagi o‘zgarishlar qanchalik aks etgani tadqiq qilingan.
В статье идет речь о творчестве таких поэтов, как: Жаъфар, Жаталли, Атал, Афзал, Вали Аврангободи, Мир, Камол Хон Рустами, Мирза Мухаммад Мукими, живших в Декане (Индия) в XVII–XVIII вв.
Mazkur maqolada Qo‘qon adabiy muhitining vakilasi Uvaysiy lirik merosida muxammas adabiy shaklining o‘rni, bu shakldagi namunalar tahlili, devonlaridan o‘rin olgan muxammaslar bog‘langan ijodkorlar guruhlangan, yaxlit bir umumiy manzara yaratilgan.
Usmonli turk adabiyotida “Layli va Majnun” dostonlarini yozgan shoirlarning soni 20 dan ortadi. Ular orasida Lorendeli Hamdiyning 1542 yilda yaratilgan “Layli va Majnun” dostoni o‘ziga xos o‘ringa ega. Doston forsiy xamsanavislar dostonlariga javoban yozilibgina qolmay, “Doston- ning yozilish sababi” bobida Hamdiy o‘zbek ijodkori Alisher Navoiyning nomini ham tilga oladi. Hamdiyning ushbu dostoni adabiyotshunoslikda forsigo‘y salaflari: Nizomiy, Dehlaviy va Jomiylarning dostonlari bilan qiyosan o‘rganilgan, lekin Alisher Navoiyning “Layli va Majnun” dostoni bilan maxsus muqoyasa etilmagan. Har ikki dostonning syujet xususiyatlari, qahramonlar tasviri va voqealar rivojida mushtarakliklar ko‘zga tashlanadi. Lekin kompozitsion qurilish, janriy tarkib va dostonlarda qo‘llanilgan vazn nuqtai nazaridan farqlar ko‘zga tashlanadi. Alisher Navoiy dostoni 38 bob, 3623 baytdan iborat bo‘lsa, Lorendeli Hamdiyning masnaviysi hajman anchagina katta: 5441 baytdan iborat. Hamdiy o‘z dostonini faqat masnaviyda yozib qolmay, uning tarkibiga g‘azal, qasida kabi janrlarni ham kiritgan. Alisher Navoiy esa, turkiy tilda ilk “Xamsa”ni yaratgani uchun xamsanavislikning barcha an’analarini to‘la saqlab qolgan. Hamdiy dos- tonini tadqiq qilish asnosida unda Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostoniga o‘xshash jihatlar ham borligi ma’lum bo‘ldi.
В статье пишется о творчестве поэтов, живших в Голконде в XV–XVII вв. во время правления династий Кутубшахов, таких как, Мухаммад Кули Кутубшах, Султан Ибрахим, о его книге Шархи маргуб аль-кулуб и Шахадат аль-хакикат, Бурханиддин Джанам, о его маснави «Иршаднама», «Сукх Сахела», а также поэтов, таких как Аминуддин Ала, Камал Хан Рустами, Мирзо Мухаммад Мукими и других.
Ushbu maqolada “Majolis un-nafois”da nomi qayd etilgan temuriy devon sohiblari haqida ma’lumot berilgan. Jumladan, Shoh G‘arib Mirzo, Xalil Sulton, Saydi Ahmad Mirzo, Sulton Mas’ud Mirzolar o‘z davrining go‘zal va boshqa davrlarga o‘rnak bo‘ladigan adabiy muhit yaratganlari, ilm-fan homiysi bo‘lganlari, ijodkor sifatida mumtoz adabiyotning turli xil janrlari va vaznlarida ijod qila olganlari fikrimizning tasdig‘i sifatida keltirilgan.
Bundan tashqari, o‘z davri ijodkori uchun mas’uliyatli vazifalardan biri bo‘lgan devon tartib bergan ijodkorlarning she’riyati mavzu ko‘lami,
devonning fanga aniqlanganidan tashkil topgan janrlar va bizga noma’lum bo‘lgan devonlarni topish zaruriyati to‘g‘risida atroflicha fikr yuritilgan.