Бугунги кунда маҳаллий ҳокимият ва жамиятимиз миллийлигининг тикланишидаги долзарб масалалардан бири фуқаролар ўзини ўзи бошқаруви институтининг илмий асосланган тушунча ва моҳиятини давлат ва жамиятни ривожлантиришдаги мақсад ва вазифалари билан боғлиқ ҳолда ишлаб чиқиш ҳисобланади.
Мақолада Покистон Ислом Республикасининг Шанхай ҳамкорлик ташкилоти (ШҲТ)га аъзо бўлиши ва ташкилотнинг бугунги шароитда минтақавий ҳамкорликнинг асосий омили сифатида иштирок этиши муҳокама қилинади. Бугун Покистон ШҲТга аъзо бўлишни минтақавий сиёсатнинг асосий пойдевори деб ҳисоб лайди. Шанхай ташкилотидаги иштироки Исломободнинг халқаро позициясини мустаҳкамлаш, геостратегик ва геоиқтисодий салоҳиятни рўёбга чиқариш, Россия Федерацияси, Хитой Халқ Республикаси, Марказий Осиё мамлакатлари билан муносабатларни ривожлантириш, минтақавий хавфсизлик соҳасидаги ўз мавқеини мустаҳкамлашга, шунингдек, анъанавий рақиби бўлмиш Ҳиндистонни “тутиб туриш”га ёрдам беради. Шанхай ташкилотининг самарадорлиги янги форматда ўрганиб чиқилди. ШҲТни Покистон ва Ҳиндистоннинг қўшилиши билан кенгайтирилиши бу ташкилотни кўп томонлама ҳамкорликнинг асосий воситаларидан бирига айлантирди. Бу эса унинг G7 гуруҳининг Осиёдаги аналоги сифатида умумжаҳон аҳамиятга эга бўлган янги куч марказига айланиши мумкинлигини тақозо қилади. Покистон ва Ҳиндистоннинг аъзо бўлиши ташкилотдаги куч мувозанатини ўзгартирди ва Исломобод билан Деҳли ўртасида, шунингдек, Деҳли билан Пекин ўртасидаги зиддиятлар Шанхай ташкилотининг самарадорлигини янги форматда камайтириши ҳам мумкин. Мақолада Покистон ва Шанхай ҳамкорлик ташкилоти аъзо-давлатлари ўртасидаги истиқболли ҳамкорлик йўналишлари ўрганиб чиқилади. Исломобод Шанхай ташкилотлари билан ҳамкорликни мустаҳкамлаш, терроризм ва экстремизм муаммоларига минтақавий ёндашувни кучайтириш, минтақавий ривожланиш, хавфсизлик ва барқарорликка қўшган ҳиссасини мақсад қилиб олган. Исломобод Афғонистон муаммосини ҳал қилишда Шанхай ташкилотининг Россия, Хитой ва Марказий Осиё давлатлари билан биргаликдаги фаол иштирокидан умидвор. Иқтисодий жиҳатдан, Покистон учун Шанхай Ташкилоти энергетика, транспорт ва алоқа соҳаларида ўз манфаатларини илгари суриш учун асосий платформадир. Шанхай Ҳамкорлик Ташкилотидаги энг муҳим мақсадларидан бири сифатида Исломобод Марказий Осиё мамлакатлари энергия ресурсларидан истеъмол ва транзит учун фойдалана олишни, ўз навбатида, Шанхай Ташкилотига эса ўз ҳудуди орқали Жаҳон Океани, Яқин Шарқ, Жанубий ва Жануби-Шарқий Осиёга кириш имкониятини тақдим этишни кўрсатди.
Мақолада Ўзбекистон иқтисодий тараққиётининг ҳозирги босқичида ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш мақсад ва вазифалари таҳлил
қилинган. Шунингдек, қишлоқ ҳудудий тизимларини ривожланишини баҳолаш мезони, уларни бошқариш тамоиллари ҳамда асосий шартлари таклиф этилган.
Социология ижтимоий ҳаётни, хусусан ижтимоий ўзгаришларни инсон хатти-ҳаракатларининг сабаблари ва социал оқибатлари контекстида ўрганади. Ушбу жараёнлар шунингдек умуман тарих ва хусусан аниқ бир даврга боғлаб ўрганилади. Шундан келиб чиққан ҳолда, ижтимоий констурукциялар, яъни ижтимоий гуруҳлар, институтлар ва ташкилотлар одамларнинг ушбу тузилмалардаги ҳолати ва роли нуқтаи назаридан қаралади. Инсоннинг барча хулқ-атвори ва хатти ҳаракати ўз моҳияти ва оқибатларига кўра ижтимоий мазмунга эга бўлганлиги сабабли, социологияпредмети инсон омили билан боғлиқ. Бу айниқса жамиятнинг сиёсий тарихи, аввало энг янги тарихи билан боғлиқлигини кўрсатади.
Мўғул аёлларининг жамиятдаги сиёсат, иқтисодиёт ёки дин каби турли соҳаларида фаол иштирок этиши империянинг барча ҳудудларида ХII асрнинг охиридан тортиб ХIV асрга қадар кузатиш мумкин. Ушбу ҳудудларнинг аксариятида аёлларнинг жамият учун аҳамияти регент сифатида намоён бўлган. Ҳудди шундай, Мўғуллар ҳукмронлиги ва унинг кенгайиши чўққисида Чиғатой улуси Ўргина Хотун исмли аёл томонидан бошқарилган. Шу сабабдан, XIII асрда бу аёлнинг ҳокимият ва бошқарувга кўтарилиши, хонликдаги аҳамияти хусусидаги таҳлиллар ушбу тадқиқотнинг асосий мақсади бўлиб, Ўргина хусусида маълумот берувчи ёзма манбалар, нашрлар ва тадқиқотлар асосидаги қарашлар билан хулосалар қилинади. Чиғатой вафотидан сўнг улуснинг тарихи қироллик оиласининг турли аъзолари ўртасидаги тартибсизликлар ва қарама-қаршиликлар билан тавсифланган. Тахт учун бўлган курашлар аввалидан улус тақдирига таъсир эта бошлаган. Шундай тиғиз бир вазиятда улуснинг ҳукмдори сифатида Ўргина (1251-1260) сиёсий бошқарувда пайдо бўлган. Манбаларнинг гувоҳлик беришича улус асосчиси билан Ўргина ўртасида жуда яқин алоқалар бўлиб, Чиғатой уни севимли набираси Қора-Хулагу билан унаштириш мақсадида Марказий Осиёга олиб келтирган. Чиғатойнинг ўз меросхўрини айнан Ўргинага уйлантиришга бўлган қизиқиши, унинг оилавий келиб чиқишига назар ташланганда янада равшан бўлади. Бинобарин, уларнинг ўзаро никоҳлари, Чиғатой авлодининг Ойрат қабиласи ҳамда Чингизийлар ўртасида кенгроқ иттифоқини мақсад этган эди. Гарчи дастлабки йилларда Ўргинанинг бошқаруви тўғрисида маълумотлар етарли бўлмаса-да, улус тарихида содир бўлаётган сиёсий ҳолатлар 1250 йилларнинг иккинчи ярмида манбаларда зикр этила бошланди. Мисол учун, бошқарувда унинг диний қарашлари олимларнинг эътиборини ўзига қаратган. Баъзи тадқиқотчилар унинг исломни қабул қилганлиги ҳақида тахмин қилишади, баъзилар эса йўқ. Лекин унинг ҳукмронлиги даврида бирор диний танглик ва қарама-қаршиликлар қайд этилмаган. ХIII аср Моварауннаҳрда Ўргина Хотуннинг бошқаруви, албатта, Чингизхоннинг набираси бўлиши ва унинг Чингизхон императорлик оиласи билан яхши алоқада бўлганлиги туфайли берилган юқори мақом билан мустаҳкамланди. Аммо, агар бу ҳолатлар маълум бир вақтда унинг тахтга ўтиришини маъқул кўрса, унинг давлат раҳбари сифатидаги роли, унинг вазифалари ва легитимлиги Марказий Осиё аёлларининг қадимги анъаналари асосида қаралиши лозим
Тарихдан маълумки, форс тили ўзининг тил хусусиятини йўқотмаган қадимий тиллардан бири ҳисобланади. Замонлар ва тарихий шароитлар бошқа тиллар лексикасига форсий сўзларнинг, қолаверса, араб тилининг таъсир ҳукмини ўтказган. Бу жараёндан ўзбек тили лексикаси ҳам мустасно эмас. Қадим замонлардан бери форстожик тилининг Мовароуннаҳр ўлкалари тиллари, хусусан, ўзбек тили билан ёнма-ён ишлатилиши кузатилади. Натижада, форс ва араб тилларидан кўплаб сўзлар ўзбек тили лексик таркибига сингиб кетган, яъни ҳам форс тилида, ҳам ўзбек тилида муштарак сўз сифатида ишлатилади. Аммо ишлатилаётган ҳамма муштарак сўзлар ҳам айни бир маънони ифодалаш учун қўлланилмайди. Ўзбек тилида шундай соф арабий сўзлар мавжуд эканки, уларнинг маъновий чегараси форс тилида бошқа мазмунни ифодаласа, ўзбек тилида умуман бошқа маънони ифодалайди. Эътиборли жиҳати, ҳар икки тилларда ишлатилаётган бу сўз-атама ҳар иккала тилда фаол нутқ қатламига оид. Қолаверса, солиштирилаётган тиллардаги айни сўзларнинг ясалиш усуллари халқаро стандартга мос бўлиши керак. Бундай тадқиқот натижасида форс ва ўзбек тилларидаги муштарак сўзларнинг этимологик асоси ва ясама сўзнинг чегаравий маъноси масалаларига ойдинлик киритилади. Масалан, ўзбек тилида бўлган ‘мухторият‘, ‘маъмуриятʼ, ‘маъмурʼ, ‘муқобилʼ, ‘ҳакамʼ, ‘ташрифʼ, ‘инсонпарварликʼ, ‘дорулфунунʼ, ‘хусусийлаштиришʼ, ‘иқтисодиётʼ, ‘жаридаʼ, ‘маълумотномаʼ, ‘режаʼ, ‘дастурʼ, ‘инқилобʼ сингари асли жуда кўплаб асоси арабий ўзлашмалар борки, уларнинг маънолари араб тилидаги мазмунини тўлиқ акс эттирмайди. Ҳатто мазкур сўзлар бугунги кунда русча-байналмилал сўз-атама ўрнига таклиф қилинган ва аллақачон тилга сингиб улгурган, шунингдек, терминлик хусусиятларини акс эттирувчи муштарак сўзлар ҳисобланади. Мана шундай сўзларни семантик ва функционал жиҳатдан тадқиқ қилиш ўзбек лексикологиясининг ривожи учун хизмат қилади. Сабаби, 1989 йилда ўзбек тилига “давлат тили” мақоми берилиши билан, унинг нуфузи ҳақида қайғуриш вазифаси қўйилди. Шунга биноан, мақолада бугунги кунда ўзбек тилида ишлатилаётган форсий муштарак сўз-атамаларнинг семантик-структур таҳлили ёритиш мақсад қилинди.
Ҳадислар ғарбда XIX асрдан буён кенг муҳокамага сабаб бўлиб келаётган мавзулардан биридир. Аксарият ғарб олимларининг фикрича, ҳадислар тўқиб чиқарилган ва уларнинг ҳеч қандай тарихий аҳамияти йўқ. Ўз ўрнида ушбу қарашларни буткул инкор қилувчи талайгина тадқиқотчилар ҳам топилади. Ушбу мақолада хорижда ҳадис ва ҳадисшунослик масаласида чоп қилинган элликка яқин тадқиқотларни илмий, қиёсий-тарихий, тавсифий таҳлил қилиш мақсад қилинган. Йиғилган адабиётлар ўрганилиб Ғарб олимларининг ҳадис илми масаласидаги қарашлари икки гуруҳга бўлинди. Аксарият тадқиқотчилар, хусусан, Игнац Гольдциер, Шахтлар ҳадисларни бутунлай инкор қилиб, уларнинг тарихий аҳамияти йўқ деб даъво қилган бўлса, бошқа гуруҳ олимлари Жон Буртон, Мотзки, Н.Аббот кабилар эса ҳадисларни Қуръони Каримдан кейинги ўринда турадиган ишончли манбалар сифатида эътироф этган. Ғарб олимлари чиқарган баъзи юзаки хулосалар Ф.Сезгин, Абу Шуҳба, ал-Марсафий, ал-Аьзамий, Малоуш каби мусулмон тадқиқотчилари томонидан тарихий фактлар асосида рад қилинган. Қуйида Ғарбда ҳадисшунослик илмига қизиқишнинг пайдо бўлиши, ҳадис илми тараққиётига оид зиддиятли қарашларнинг тадрижий ўзгариши, олти ишончли саҳиҳ ҳадислар тўплами ва уларга хорижлик олимлар муносабати, ҳадисларнинг тарихий аҳамияти ва ислом дунёсидаги ўрни таҳлил қилинди. Мақола сўнгида барча фанлар сингари ҳадисшунослик илми ҳам доимий тараққий этиб бораётгани кўринди. Янги манбалар топилиб, нашр қилиниши натижасида айрим ғарблик олимлар чиқарган нохолис, ноаниқ хулосалар юзага чиқди. Бу ҳолат ғарбда ҳадисларга нисбатан мўтадил тенденсия шаклланишига олиб келди. Жуйнболл, Берг, Шелер каби олимларнинг ҳадисларга оид сўнгги тадқиқотлари кўриб чиқилганда мазкур ҳолат аниқ кўринади. Биз ҳам ҳамма ҳадислар саҳиҳ, тўғри бўлган деган фикрдан йироқмиз. Дарҳақиқат, ислом тарихида турли даврларда ҳадис тўқиш ҳолатлари кўп бўлган. Аммо, баъзи “сохта” ҳадислар туфайли барча ҳадисларни қоралаш Қуръони Каримдан кейин турадиган манбаларни инкор қилишдир. Демак, бугунги кунда ғарбда нашр қилинган аксарият ишлар илмийлик, тарихийлик ва холислик тамоиллари асосида қайта кўриб чиқилиши лозим.
Таълим сифатиниоширишнинг яна бир қирраси бу таълим беришда муляж, фантом, автоматлаштирилган маникенлар, тренажѐрлар ва аппаратлардан кенг фойдаланишдир. Тошкент давлат стоматология институтида талабаларни билим савиясини ошириш, ўқув жараѐнини янги ахборот технологиялар билан бойитиш, интерактив ўқитиш усуллари, фан бўйича жаҳондаги энг янги маълумотларга эга бўлиш, кафедраларнинг моддий техника базасини яхшилаш ва ундан барча педагогик ва талабаларни унумли фойдаланиши учун тематик ўқув хоналарини яратиш мақсад қилиб қўйилган. Бундай ўқув тематик хоналарни яратиш педагоглар, магистрлар ва талабаларнинг мустақил тайѐрланишларичун кенг шароит яратиб бериб, қуйидаги вазифаларни амалга ошириш имкониятини беради.
Ушбу мақолада таълимни ривожлантиришнинг замонавий тенденциялари ва муаммолари таҳлилларига кўра, маҳаллий ва хорижий олий мактаблари таълим мазмунининг тарбиявий томонига алоҳида эътибор берилган. Ҳар қандай мутахассисининг нафақат касбий тайёргарлигига, балки унинг маънавий-ахлоқий қиёфасига, ҳамкасбларига, жамият ва атроф-муҳитга бўлган муносабатига ҳам юқори талаблар қўйилади
Ҳар бир тилнинг ўзига хос хусусиятлари ундаги муҳим қатлам ҳисобланган турғун иборалар – фразеологизмларда намоён бўлади. Иборалар шахслар ўртасидаги турли муносабатларни қисқа ва лўнда шу билан бирга тушунарли ва маъноли қилиб ифодалайди. Мақолада фразеология соҳасига тегишли соматик сўзлардан таркиб топган бирикмалар қиёсий таҳлилга тортилган. Улар фразеологияга оид назарий материаллар, илмий адабиётлар ва таржима тўпламлари асосида бериб ўтилди. Шунингдек, мақолада бадиий асарлардаги қаҳрамонлар нутқидан олинган фразеологизмларнинг қиёсий таржимаси ҳам таҳлил қилинди. Фразеологик бирликларни ҳиндий тилидан ўзбек тилига таржима қилишда, даставвал, уларнинг эквивалент ёки муқобилини танлай билишда ва ҳиндий тилидаги иборанинг эквиваленти ёки муқобил вариантларини қўллай билиш керак. Ушбу мақолани ёзишдан кўзланган асосий мақсад ¬¬ ҳиндий тилида соматик отлардан ясалган фразеологизмларни қиёсий таҳлил этишдан иборат. Мақолада қиёсий таҳлил қилишда 3 семантик гуруҳга ажратиб маънолари кўриб чиқилди. Яъни: а) тўла мослик; б) қисман мослик; в) умуман ўхшамайдиган; Фразеологик бирликлар асосан В.М. Бескровныйнинг II томли «Хинди-русский словарь» луғатининг биринчи томи юзасидан таркибида энг фаол ва нофаол соматик сўзлари иштирок этганларидан жамланди. Мақолада асосан ўзбек олимларидан Ш. Раҳматуллаевнинг “Ўзбек тилининг изоҳли фразеологик луғати” китобидан ўзбекча муқобил вариантларини бериш учун фойдаланилди. Фразеологик бирликлар 3 хил усулда таржима қилинди: сўзма-сўз таржима; адабий таржима; маъноси; Хулоса ўрнида ҳиндий тилидаги фразеологик бирликлар қиёсий таҳлилга тортилганда ўзбекча вариантлари билан берилганлиги якуний қилиб берилди.