‘Dofaor axborotnomasi, 2012, № 2, Samarqancf
Homiladorlarda
temir
yetishmovchilik
anemiyasini uchrashi va etiopatogenezi BJSST
ma’lumotlariga ko’ra yer kurrasida 5 mlrd.ga ya- qin
odam kamqonlik bilan kasallangan; Shulardan eng
ko’p uchraydigan temir yetishmovchiligi kamqonligi
bo’lib 90% ni tashkil etadi. Homiladorlar
kamqonligida qon zardobida temir miqdo- rini
kamayishi 49-99% ni tashkil etadi. [5]. Ros- siyada
oxirgi 10 yil ichida temir yetishmovchiligi anemiyasi
miqdori oshganligi kuzatilib u xomiladorlaming
41.7% ni tashkil qiladi [21].
Yillar
mobaynida
temir
yetishmovchiligi
anemiyasi
Markaziy
Osiyoga,
jumladan
O’zbekistonda ham dolzarb muammolardan biri
bo’lib qolmoqda. Tekshirilgan fertil yoshidagi
homilador ayollarning 66% temir yetishmovchiligi
anemiyasi qayd etilgan [2]. Bizning respublikamizda
bu kamqonlik 60-70% ga tengdir. Bu ko’rsatkich
Qoraqolpog’istonda
30%,
Buxoroda
74.8%,
Toshkent shaxrida 72.4%, Farg’onada 60.7%,
Qashqadaryoda
93.9%,
Xorazmda
71.3%,
Andijonda 74.2%, Surxandaryo va Toshkent
viloyatlarida 60-61% ni tashkil etadi. Birgina
Samarkand viloyatida 2009-201 lyillarda fertil
yoshidagi ayollarda kamqonlik uchrashi 80- 88% ga
tengdir [23].
Homiladorlik vaqtida temir yetishmovchiligi
oshishining sababi homilador ayolda aynan temir
moddasiga bo’lgan extiyojning oshishi bilan bog’lik.
Homiladorlikning 2-3 trimestrida temirga bo’lgan
talab 5.6 - 6 g/sut ga etadi, bunda yul- doshning va
homilaning
o’sishi
uchun
(350-380
mg),
eritropoezning kuchayishi va boshqa sarfla- nishlar
uchun (450-550 mg), bachadonning o’sishi uchun
(150-200 mg) miqdorda temir moddasi sar- flanadi
[20].
Noina’lum sabablarga ko’ra homiladorlikning 1-
trimestrida temir moddasinig ingichka ichaklar- da
surilishi pasayadi, 2-3 trimestrida esa bu ja- rayon
oshadi. Biroq so’rilishning oshishi temiming kunlik
so’rilish normasini 5.6 - 6 mg ni qoplab berolmaydi,
shuning uchun temirning ta- biiy yetishmovchiligi
kelibchiqadi [31].
Biroq temir yetishmovchiligi anemiyasi homi-
ladorlik vaqtida gemoglobin pasayishi uchun ta- biiy
sabablardan hisoblanmaydi. Homiladorlikning 16-18
haftaligida aylanib yuruvchi plazma miqdori 40% ga,
aylanib yuruvchi eritrotsitlar miqdori esa 20- 25% ga
oshishi kuzatiladi. Bu yo’sinda sodir bo’ladigah
fiziologik gemodilyut- siya homiladorlikning 32-
haftasida muhim aha- miyatga ega [30].
siyada 9 - 30%, [23].
Rossiyada homiladorlarda kamqonlik 40% ga
BJSST ma’lumotlariga ko’ra Amerikh" va
Evropaning taraqqiy etgan joylarida homilador
ayollar orasida kamqonlik 24-53% kuzatiladi,
shuning ichida temir yetishmovchiligi kamqonligi 7-
15% ni tashkil qiladi: Niderlandiyada 6-28%, Buyuk
Britaniyada - 6%, Daniyadal8%, Frantyaqin
aniqlangan bo’lib Moskva shaxrida bu ko’rsatkich
38.9% ga teng [15]. Jahonning turli mintaqalarida
anemiya homilador ayollarning 45- 95% da
uchraydi(3).
Shimoliy sharqiy Osiyoda bu ko’rsatkich 70% ni
tashkil qiladi. Markaziy Osiyoda 57.3% uch- raydi,
jumladan Tojikistonda 23-84%, Qirg’izistonda 50-
48% kuzatiladi [16].
. Ayollarda kamqonlikning kelib chiqish fak-
torlaridan biri - intergravidar interval qisqa bo’lgani.
Bu holatlardan biri kamqonlikdir, agar ayol tez-tez
tug’sa yoki abort qildirsa organizmn- ing immun
holati o’zgaradi, quvvatsiz bo’lib qol- ganidan
kamqonlik tus oladi. Odatda inson orga- nizmida
temir miqdori 3,5- 5,0 grammgacha bo’ladi.
Homiladorlikda kamqonlikning kelib chi- qishi
haqida ko’p nazariyalar mavjud, ammo temir
yetishmovchiligi natijasida vujudga keladigan
kamqonlik ko’proq homiladorlikka aloqador.
Homilaning o’sishi va bachadon muskullari uchun
hamda homila va ona o’rtasidagi yo’ldosh orqali
aylanadigan qon (3-qon aylanasi) uchun ham al-
batta temir moddasi ko’prok kerak bo’ladi (JSST,
2003). Shu jarayonni ta’minlash uchun ona orga-
nizmi kamida 450 mg temirni asta sekin sarflab
boradi, shu tufayli uning organizmida temir
yetishmovchiligi yuz beradi, oqibati ayolga kam-
qonlik paydo bo’ladi [3].
Temirning
organizmga
taksimlanishi:
gemoglobindagi temir 1,5-3,0 g (1500-3000 mg).
Zaxiradagi temir (depo) 0,5-1,5 g. (500 - 1500 mg).
Mioglobindagi, fermenlardagi temir 0,5 g (500 mg).
Tashiladigan temir 0,003 - 0,004 g (3-4 mg). [29].
Qon
zardobida temirning taqsimlanishi (tash-
lanadigan, plazmadagi, aylanib yuradigan temir)
1)
10-27 mkmol/1 ni tashkil etadi. Organizmda
3-4
mg
umumiy
miqdori.
2)Temir
plastik
substraktla- ri: suyak ko’migida tashilib, gemoglobin
sintez bo’lishi uchun va to’qima kislorod bilan
taminla- nishi uchun va depo organlarga zaxiraga
turishi uchun sarflanadi. Qon zardobiga temir
miqdoriga
qarab
organizmning
temir
bilan
tuyinganligi yoki temir yetishmovchiligini qon
aylanish darajasini, zaxiradagi temir miqdorini
aniqlash mumkin. 3)Qon zardobidagi temir faqat
homilador ayolga 72 soat ichida temir preparatlari
istemol qilgan bo’lsagina aniqlash mumkin.
Imamova Yu.A.,
HOZIRGI AKUSHERLIKDA HOMILADORLAR KAMQONLIGIDA.
Abdullaev D.N.,
Niyazova N.X.,
Umarova O.A.
TASHHISLASH VA DA VOLASH USULLARI (ADABIYOTLAR SHARHI)
SamMI (rektori - prof. Shamsiev A.M.) VMOF akusherlik va ginekologiya kafedrasi (mu-
diri - dotsen Safarov A.T.)*
'
.....
r
(Doctor axfiorotnomasi, 2012, № 2. Samarqantf
Zaxiradagi temir normal holatda zaxiradagi temir 1g
(1000 mg) ni tashkil qiladi, u oqsil bilan birikkan
bo’lib, asosan jigatga, taloq va suyak iligiga
to’planadi. Temir yetishmovchiligini aniqlash
muhum usularidan biri - qon surtmasi va uning
ko’rsatkichi hisobla- nib, eritrotsitlar holatini, o’rta
eritrotsitlar hajmini pasayishi, o’rta hujayra ichi
gemoglobinning pa- sayishi, o’rta hajm ichi
gemoglobin
kontsentratsiyani
aniqlash
bilan
baholanadi.
Bular
uchun
gemoxromiya
va
mikrotsitoz xos. Qon zar- dobida temiming oqsil
bilan bog’lanishi va qon zardobidagi temiming
kontsentratsiyasi o’zgarishi bilan kuzatiladi.(3)
Haqiqiy temir yetishmovchiligi anemiyasi
belgilari: Gemoglobin: 110 g/1 dan past. Eritrotsit:
3,5 mingdan kam. Rang ko’rsatgich: 0,8 - 0,85 dan
past. Gematokrit: 0.30 - 0.33 dan past. Qon
zardobidagi temir: 10.0 mkmol/1 dan past. UXG <
24-28. UXIGK<300g/l [1].
Temir yetishmovchiligi anemiyasining ijti- moyi
ahamiyati aholining salomatlik holati va mehnatga
layoqatligi bilangina emas. balki nasliga ta’siri bilan
ham belgilanadi. Temir yetishmovchiligi anemiyasi
keng tarqalganligi kasallikning polietiologiyaligi
bilan bog’lik, ammo kasallikning umumiy
patogenetik omili bo’lib, ekzo- va endogen sabablar
tufayli
organizimda
temir
yetishmovchiligi
hisoblanadi. Temir yetishmovchiligi anemiyasi
rivojlanishida
qon
yuqotish
[25],
to’g’ri
ovqatlanmaslik [23], oshqo- zon-ichak traktining
temirni absorbtsiya qilishdagi holatigina emas, balki
jigaming funktsional holati [10,27] roli hamma
tomonidan e’tirof qilingan. Har Qanday genezli
anemiyada ham to’qima gi- poksiyasi tufayli
parenximatoz a’zolaming, shu jumladan jigaming
ham shikastlanishi rivojlanishi mumkin. Jigaming
temir almashinuvdagi rolini hisobga olgan holda
temir almashinuvining, jumladan uning zaxira hosil
qilishining buzilishi tufayli jigarda funktsional va
metabolik o’zgarishlarni sodir boTishini kutish
mumkin. Bu temir yetishmovchiligi anemiyasi bilan
xastalangan bemorlarda kompleks anemiyaga qar-
shi farmokoterapiyaning takomillashtirish taqozo
etadi(35).
Temir yetishmovchiligadan kelib chiqadigan
kamqonlik organizmda oqsil almashinuviga yo- mbn
ta’sir ko’rsatadi, natijada jigarda transferrin ishlanib
chiqishi yomonlashadi, buning oqibatida me’da
ichak
yo’llarida
hazm
faoliyati
susayadi.
Organizmda oqsil yetishmovchiligi esa qon ishlab
chiqaradigan organlarda qon yaratilishiga ta’sir
etadi, chunki gemoglobin massasi globin deb ata-
luvchi oqsil komponentidan tashkil topgan. Homi-
lador ayollarda kamqonlik bo’lganda qon zardo- bida
umumiy oqsil
miqdori kamaygan bo’ladi.
Kamqonlik qanchalik og’ir bo’lsa oqsil miqdori
shuncha kam bo’ladi [3]. O’ta og’ir darajali kam-
qonlik tug’ruq vaqtida og’ir kechishi ko’p qon
ketishi natijasida onalar o’limining sababi bo’lishi
mumkin. Bunday homiladorlar homiladorlik vaqtida
bakterial infektsiyasi (siydik yo’llari infektsiyasi)
tug’ruqdan
keyingi
davrda
infektsiya
yuquvchanlikka moil bo’ladi. [22].
Olimlaming fikricha temir etishmovchiligi
anemiyada chuqur venalar trombozi kuzatiladi.
Homila ahvoli esa o’rta darajali anemiyada faqat-
gina qoniqarli bo’ladi. Og’ir darajali kamqonlikda
muddatidan oldingi tug’ruq hamda homila
o’sishining orqada qolishi kuzatiladi. Lekin homila
tomonidan
temir
yetishmovchiligi
anemiyasi
kuzaatilmaydi, chunki u platsenta orqali aktiv ra-
vishda temirni ona organizmidan oladi. Biroq og’ir
darajali
temir
yetishmovchiligi
anemiyasida
homiladorlikni oxirgi 2 oyida tug’iladigan bola,
bolalar anemiyasi, ovqat hazm qilish sistemasi va
nafas yo’llari infektsiyasi bilan tug’ilishga moil
bo’ladi [11].
Homiladorlik vaqtida temiming sarflanishi:
Homilador ayollarga kunlik temiming istemoli 2 mg
tashkil etadi. Kunlik ovqat tarkibiga temir miqdori 5-
15 mg ni tashkil etish kerak, shundan ovqat ichak
traktida faqatgina 10% (0,5 - 1,5 mg) miqdori
suriladi. Organizmga temiming bu miq- doriga
tushishi kunlik sarflanadigan (siydik bilan, o’t bilan
chikishi) temir miqdori o’mini qoplaydi va bu
menstrual qon ketishdagi temirni o’mini qoplashga
yetadi.
Homiladorlik vaqtida temiming sarflanishi 15-
18 mg/sutka dan oshadi. Bu homiladorlarda eri-
tropoezni kuchayishi va homila o’sishi bilan bog- lik.
Butun homiladorlik davomida temiming sarflanishi
1220 mg ni tashkil etad - 500 mg: eritro- poezning
hisobiga. 300 mg fetoplatsentar sistemaning o’sishi
uchun - 190 mg kunlik temir sarflanishi uchun. 230
mg tug’ruq vaqtida sarfla- nadi. Kunlik temiming
organizimga tushishi asosan 750 mg ni ovqat
hisobiga. Qolgan 460 mg organizmga zaxirada
turgan temir yoki temir preparatlarini istemol
qilishda topiladi. [1]. Kamqonlik homiladorlikning
3-chi oyligida oshadi [4,7].
Og’ir
holdagi
anemiyalarda
eritrotsitlar
funktsiyasi buzilib, to’qimalar gipoksiyasi kuzatiladi
(36).
_ Ilmiy tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, temir
yetishmasligi natijasida organizmning barcha a’zo va
sistemalaridagi xujayralarda oksidlanish - qay-
tarilish
jarayonining
funktsiyalarida
chuqur
o’zgarishlar keltirib chiqarmoqda [24,15].
(Doctor axfiorotnomasi, 2012, № 2. Samarqantf
Temir yetishmovchiligi anemiyasida qon zar-
dobida temir miqdori kam bo’lib 10 mmol/1 (60 mkg
% dan ) past bo’iadi. Qon zardob'ining temir olish
xususiyatiga esa yuqori bo’lib 70 mmol/1 dan (300
mkg % past) bo’iadi [32,33].
1
Normada ayol organizmida temir zaxirasi kam
bo’lib 300 mg dan oshmaydi. Homilador bo’lgandan
so’ng temir moddasinihg intensiv sarfi sababli, bu
moddaga bo’lgan talab juda oshadi. Mavjud bo’lgan
temirning 36% gemoglabin miq- ddrining ko’payishi
va bachadon mushak qavati- dagi mioglobin
moddasini ishlab chiqarilishiga ishlatiladi 21,8%
homila va yo’ldosh extiyoji uchun sarflanadi,
temirning 14,3 % organizmdan chiqib ketadi. Uning
14,2% tug’ruqda yuqotiladi, 6 oylik laktatsiya
davomida esa zaxiradagi 14,2% temir moddasi
ishlatiladi. Shunday qilib tug’ruq, homiladorlik va
tug’ruqdan keyingi davrda ona organizmi o’rtacha
1000 mg (900-1100 mg) temir moddasi sarf etadi.
Shunday ekan har qaysi normal kechadigan
homiladorlik temir moddasining
Mamlakatimizda akusherlik va ginekologiya
hamda perinatologiya 2004 yildagi anjumanida
kamqonlikning quyidagi darajalari kiritildi. Qon
tarkibidagi gemoglobin miqdoriga qarab:
O’rta 71,0 g/l gacha
Og’ir 41 - 70 g/l gacha
O’ta og’ir - 40 g/l dan past
O’ta og’ir darajadagi kamqonlikni uchrash sa-
bablariga olib keluvchi omillar:
1
)Gastrogen faktorlar - gastritlar, oshqozon va
12-barmoqli ichak yara kasalligi, oshqozon va ichak
rezektsiyalari
2)
Enterogen faktor - o’tkir va surunkali
duodenitlar, ovqat hazm qilish va surilishning bu-
zilishi, surunkali kolitlar).
3)
Jigaming o’tkir va surunkali kasalliklari
(o’tkir va surunkali gepatitlar, jigar sirrozi kabi
kasalliklari hisobiga jigardagi birlamchi patologik
jarayon hisobiga transferrin defitsiti yuzaga kelib,
temir transportini buzadi) surunkali infektsiyalar va
intoksikatsiyalar sabab bo’iadi.
Shu bilan birga [25,27,28], hamda boshqa
mualliflarning 2000 yillardagi ma’lumotlariga ko’ra
temir yetishmovchiligi kamqonligiga olib keluvchi
quyidagi faktorlar mavjud: - turli lokali- zatsiyada
joylashgan surunkali qon ketishlar (osh- kozon-ichak
sistemasi, to’g’ri ichak qon ketishlari, buyrakdan qon
ketishlar 80-90%, ayoltanqisligiga olib keladi. Bu
holat homiladorlikning 3-uch oyligida 90% ayollarda
aniqlanadi [12].
Shu paytgacha kamqonlikning bir necha tasni- fi
taklif etilgan JSST kamqonlikning quyidagi tas-
nifini
tavsiya
etgan.
Kamqonlikning
klinik
kechishining og’irligiga ko’ra qonda gemoglobin va
eritrotsit miqdoriga qarab 3 ta darajaga bo’linadi:
1.
yengil daraja - gemoglobin 110-90 g/l, eri-
trotsitlar 3.6* 10 12 g/l.
2.
o’rta daraja - gemoglobin 90-70 g/l, eritrot-
sitlar 3,2-2,6*
Л
12 g/l.
3.
Og’ir daraja - gemoglobin 70 g/l dan past,
eritrotsitlar 2,6* 1012 g/l va undan past [12].
Qondagi gemoglobin va eritrotsit miqdoriga
qarab quyidagi darajalari ajratilgan:
I- darajali kamqonlik - gemoglobin 100-90 g/l
eritrotsitlar 3.6-3,2* 10 12 g/l.
II
- darajali kamqonlik - gemoglobin 90-71 g/l,
eritrotsitlar 3,2-3,0*10 12 g/l.
III
- darajali kamqonlik - gemoglobin 70 g/l dan
past larda va o’smir qizlarda hayz tsikli davrida qon
ketish hajmining va davomiyligining oshishi, ba-
chadon ichi vositasi qullagandan keyin kuzatiladi-
gai ko’p va davomli qon ketishlar, burundan qon
ketishlar), - parhez ovqatlanishlar, temirga bo’lgan
extiyojning oshishi (pubertat, davridagi intensiv
o’sish, homiladorlik, laktatsiya davri) [12].
Har qanday homiladorlik normal kechganida
ham temir moddasining tanqisligiga olib keladi. Bu
holat homiladorlikning 3 oyligida 90% ayollarda
aniqlanadi [12].
Kamqonligi bo’lgan homiladorlarda tug’ruq va
tug’ruqdan keyingi asoratlari 1-3 oylikdagi asorat:
birlamchi platsentar yetishmovchilik, ho- milaning
tushishi, homila rivojlanmasligi.
2
va 3 - oylikdagi asorat: Homilaning erta va
kechgi tushish xavfi, homilaning o’z-o’zidan tu-
shishi, homila gipoksiyasi 63%, bosh miya gipok-
siyasi 40%, normal joyjashgan platsentaning
muddatdan oldin ko’chishi, preeklampsiya.
Tug’ruq vaqtidagi asorat: gipotoniya ya tug’ruq
kuchlarining sustligi 10-15% uchraydi, tug’ruq
vaqtidagi asfiksiya 29%, tug’ruq vaqtida qon ketish.
Tug’ruqdan keyingi asorat: yiringli septik ka-
salliklar, gipogallaktiya, qon ketishi [5].
Kamqonlik gestatsion davmi og’irlashtiradi va
Kechishi G/l
G/%
Eritrotsitlar
Yengil turi 110-91
11,0-9,1
3,6-3,2
O’rta ogir 90-71
9,1-7,1
3,3-3,0
O’gir
70-51
7,0-5,1
3,0-1,8
Eng ogir
50 va undan past 5,0 undan past 2,5-1,5
(Alekseev G.A., 2004)
<Dofyor axborotnomasi, 2012, N° 2, Samarqand
homiladorlik davrda quyidagi asoratlarni keltirib
chiqaradi:
-
preeklampsiya - 40-50%,
-
homiladorlar qusishi - 12%
-
homilani erta va kechki muddatlarda o’z-
o’zidan tushish xavfi - 11 - 42%
-
homilaning fetal distress! - 35%
-
SZRP - 25%
-
platsentar yetishniovchilik 8 - 24%
-
homilani bachadon ichida o’sishdan orqada
qolishi
-Homilani bachadon ichida o’lishi,
-Yo’ldoshning oldinda joylashuvi 1,5%,
-Ko’psuvlilik - 9,5%
-Kamsuvlilik - 12,7%
-Preeklampsiya
-Pielonefrit (Shextman M.M., 2004 )
Kamqonligi bo’lgan homiladorlarda tug'ruq va
chilla davrini kechishi keskin og’irlashtiradi.
Kamqonlik hisobiga tug’ruqda quyidagi asoratlar.
1
- qog’anoq suvlarini muddatdan oldin ketishi
[17].
2
- normal joylashgan yo’ldoshning vaqtidan
oldin ko’chishi 2.9-10 % kuzatiladi .
3
- Gipotoniya so’ngra DVS-sindromini sodir
bo’lishi natijasida massiv qon ketadi.
4
- Bachadon qisqarish funktsiyasini buzilishi
5
- tug’ruq faoliyati sustligi 10-15%
6
- Tug’ruqdan keyingi erta davrlarda gipo-
atonik qon ketishlar 7 - 10 %
Kamqonligi bo’lgan ayollarda chilla davr
cho’zilib bir qancha asoratlarga olib keladi. Og’ir
ekstragenital kasalliklari bo’lgan, ayniqsa o’ta og’ir
darajadagi kamqonligi bo’lgan ayolda invo- lyutsion
tiklanish jarayonini normal kechish qiyin bo’lib,
ko’pincha kamqonlik bilan tuqqan ayollarda aseptika
va antiseptika qoidalarining buzilishi, tug’ruqda
suvsiz davrnnng cho’zilishi uzoq mud- datdagi
cho’zilgan tug’ruq, tug’ruqda ko’p qon ketishi,
ayolning tug’ruqda jarohatlanishi, operativ yo’l bilan
tug’dirish tug’ruqdan keyingi septik kasalliklami
vujudga kelishiga zamin yaratadi. Bunda ayollarda
quyidagi asoratlar kelib chiqadi:
1.
Tug’ruqdan keyingi isitma
2.
Jarohat chokining ochilib ketishi 3,3%
3.
Endometrit 5,8 - 12%
4.
Mastit 2%
5.
Gipogalaktiya 38-39%
6.
Chilla davri yiringli septik kasalliklari 12 %
[32].
Temir yetishmovchilik anemiyasida diagnos-
tikasi va klinika. Anemiyaning og’ir darajasi (Hb <
60 g/1) o’z-o’zidan avval muddatdan oldingi tug’ruq,
kam vaznda chaqaloq tug’ilishi va homila o’limiga
nisbatan xavfni oshiradi. Yengil, o’rta darajadagi
anemiyani
baholash
murakkabroqdir,
chunki
perinatal patalogiya bu holatda asosan qo’shimcha
kasalliklar oqibatida, sifatsiz ovqatla- nish va
homilador ayolning ijtimoiy ekonomik holati
oqibatida kelib chiqadi [33].
Temir yetishmovchiligi anemiyasi (Hb < 90g/l)
bilan homila rivojlanishining og’ir buzilish- lari,
jumladan tug’ruq vaqtidagi asoratlar bir biri bilan
bog’likligi
aniqlangandir.
Homila
tushishi.
Muddatdan oldingi tug’ruq. Homilaning o’sishdan
orqaga qolishi. Homila fetal sindromi.
Onalar infektsiyasining uchrash darajasi oshi-
shi kuzatilgan [34]. Anemiya kuzatilganda bachadon
platsentar kompleksiga keskin o’zgarishlar kuzatildi.
Miometriyga distrofik jarayonlar kuza- tildi.
Platsentaga esa gipoplaziy, progesteron, estradiol,
platsentar
laktogen
miqdorining
kamayishi
kuzatiladi [13].
Klinikkechishida.
Temir yetishmovchiligi
anemiyani
klinikasi
temir
qay darajada
yetishmovchiligi bilan bog’lik.
Yengil
darajadagi temir
yetishmovchiligi
anemiyasida klinik belgilar odatda kuzatilmaydi,
faqat obektiv tekshirganda, labarator o’zgarishlar
aniqlanadi.
O’ta og’ir darajali anemiyada klinik belgilar
namoyon bo’la boshlaydi. Temir miqdorining
yetishmovchiligi ortib borishi bilan ayolda holsiz-
lik, bosh aylanishi, bosh og’rig’i,yurak urishi,
hansirash, hushdan ketish, ish faoliyatining pa-
sayishi, uyquchanlik belgilar kuzatiladi. Bu belgilar
TEA da emas, TEA spetsifik belgilar his- soblanmay,
boshqa anemiya turlari uchun ham kuzatilishi
mumkin.TEA uchun ishtahaning buzilishi, terming
o’zgarishi, timoqlar, sochlar sinuv- chanligi,
mushaklar holsizligi, anemiyaning og’irlik darajasi
bilan o’zgaradi [31].
Homilador
kamqonligi
homiladorlikning
kechishi, tug’ruq vaqtida, homilaning o’sishi uchun
salbiy ta’sir qiladi. Turli mualliflaming fi- kricha [6]
gipertenziv buzilishi bilan temir yetishmovchiligi
anemiyani qo’shilib kelishi 1,5 barobar ko’proq
uchraydi.
Muddatidan
oldin
homiladorlikning
uzilishi 15-42%, shundan muddatidan oldingi
tug'ruq, ko’p suvlilik, muddatidan oldingi homila
suvining ketishi, har 3-chi homila- dorlikda
kuzatiladi. Tug’ruq kuchlaring sustligi 15%, tug’ruq
vaqtida qon ketish 10%, tug’ruqdan keyingi septik
asoratlar 12%, gipogalaktiya 39% ayollarda
kuzatiladi [19].
Homiladorlar temir yetishmovchiligi anemiya,
homilaga nisbatan, homila o’sishining orqada qo-
lish sindromi, erta neonatal davming asoratli
kechishiga olib kelishi mumkin. Chaqaloqlik da-
vrida tana massasining kamayishi, uning sekin
tiklanishi, kindik qoldiqchasining sekin tushishi va
bitish jarayonining sekinlashuvi, fiziologik sa-
riqlikning uzoq davom etishi bilan xarkterlanadi(
29).
‘Dofaor axborotnomasi, 2012, № 2, Samarqancf
Temir etishmovchiligi anemiyasini davolashi-
da: barcha davolash usullari ayol organizmining
kasaliklariga qarshi kurashishi qobiliyatini oshi-
rishga qaratilgan bo’lishi kerak.Temir etishmov-
chiligi anemiyasini davolashda temir preparatlari va
ratsional ovqatlanish tartibiga rioya qilish ke- rak.
Temir etishmovchiligi anemiyasini engil for- masini
ambulator sharoitda,o’ta og’ir va og’ir da- rajasini
stationar sharoitda davolash kerak.
Homilador ayolning kun tartibi to’g’ri uyush-
tirgan bo’lishi, vaqtida to’g’ri ovqatlanish katta
ahamyatga ega. Ayol vitaminlarga, oqsilga boy
ovqatlami iste’mol qilishi kerak.
VOZ tavsiga ko’ra:
-Peroral dori vositasi(ichishga qulay,yahshi
so’riladi)
-Fe3+preparati (yahshi so’riladi)
- Temir sulfati(yahshi so’riladi va samarali)
-Fe2+ preparati (organizimdan sekin ajraladi ,
yahshi so’riladi, yahshi hazm bo’ladi)
Peroral qabul qilinadigan dori vositasi 2guruhga
ajratilgan:
Ionli(ikki valentli temir preparati): Sorbufer
durules,Tardiferon,Totema,Ferretab.
Ionsiz(uch
valentli
temir
prepara-
ti):Maltofer,Ferrum Lek ,Ferlatum dori preparatlari
kiradi.(30)
Organizimda tushgan temir preparati ferritin va
gemosidirin shaklida to’planadi va u gemogla- bin
hosil bo’lishi uchun sarflanadi.Fe2+ preparati
anemiyaning engil formasini va profilaktikasi uchun
50-60mg sutkalik dozasi belgilangan.
Preparat bemoming ahvoliga qarab tanlanadi.
Kamqonlik kasalligi uchrashi, onalar va
perinatal o’limiga bevosita va bilvosita ta’siri
bo’yicha anemiyalarda aholining salomatligi
ko’rsatkichlarini
yomonlashtirmoqda.
Anemiyaning homiladorlik muddatiga, paritetga,
intergravidar intervaldan, turmush sifatiga tug’ridan
to’g’ri bog’likligi aniqlangan [27,28].
Anemiyada uning og’irlik darajasida bog’liq
ravishda 20-40% larda preeklampsiya rivojlanadi
[5].
Temir yetishmovchilik anemiyasini davolash
rejasida quyidagi printsiplarga amal qilinadi: Temir,
mikroelement, vitaminlar, oqsil, kaliy Anemiyaning
o’ta og’ir va og’ir darajasini uchun 100-12Qmg
Fe2+preparati
davolash
uchun
ke-
rak.(V.l.Kulakov.2005)
Homiladorlar va emizikli ayollarga TEAni
profilaktika va davosi uchun vitaminlar va mi-
kroelementlarga boy bo’lgan kompleksli tabletka-
lari
foydali(Temir
glukanati,miss
glukanati
,marganet glukanati )100-200mg sutkalik temir
preparati
Temir preparatini parenteral yuborish uchun
mahsus ko’rsatma asosida qilinadi.
Temir etishmovchiligi anemiyasining og’ir da-
rajasida peroral terapiyaning samarasi bo’lmaganda.
Oshqozon ichak traktida so’rilish jarayoning
buzilishi bo’lsa.
-Temir tuzlarini ko’tara olmasa.
-Oshqozon va 12barmoqli ichakning yara ka-
salligining qo’zish davrida.
Parenteral yuborish uchun uch valentli temir
preparati ishlatiladi.
Gemoglabin miqdori normallashgandan keyin
ham profilaktika maqsadida temir preparatini 6 oy
qabul qilish kerak.Bundan tashqari oqsil va temir- ga
boy bo’lgan oziq ovqat mahsulotlarini istemol qilish
kerak.Temiming maksimal dozasi ovqatlar- dan
2.5mg sutkasiga so’riladi.Ovqatlaming ener- getik
qiymati oqsil,mevalar va sabzavotlar hisobi- ga
10%ga oshirilishi kerak.(V.l.Kulakov.2005)
Homilador ayollar konsultatsiyasiga kasallikn-
ing og’irligiga qarab quyidagi preparatlar tayinla-
nadi.(Tabletka,draje,sirop,eritma.)
defitsitini bartaraf etish, gemodinamika va tizimli
almashinuv jarayonlarini
normal lashtirish,
akusherlik asoratlarini oldini olish va davolash,
homila gipoksiyasi va gipotrofiyasini davolash.(8)
Tibbiyot amaliyotiga homiladorlar anemiyasini
yuqorida sartab o’tilgan davolash printsiplarini joriy
etilishiga qaramasdan, u akusherlik asoratlarini
keltirib chiqaruvchi omillar orasida yetakchi
o’rinlardan birida turibdi.
JSST ma’lumotlariga ko’ra foliviy kislotani
kundalik rejasini qabul qilishi kerak homilador ayol.
Temir preparati askorbin kislota va foliviy kislota
bilan birga (400 mg) qullaniladi.
Ovqat tarkibida temirning taqsimlanish:
Preparat
Qo’shimcha kom-
panentlari
Chiqarilish
formasi
Dozasi, mg
Ferretab
Foliviy kislata
Tabletka
50mg
Sarbufer du-
rules
Askorbin kislota
Tabletka
lOOmg
Feranat
Fumarat kislota
Suspenziya
10mg( 1 ml)
Ferlatum
Protein suktinat
Suspenziya
2.6(lml)
Apo-
Feroglyukonat
Foliviy
kisla-
ta,tiankobalamin
Tabletka
33mg
Feropleks
Askorbin kislota
Draje
lOmg
Tardiferon
Mukoproteaza
Tabletka
80mg
Ferum Lek
Polimaltoza
Tabletka,sirop
100,50(5ml)
(Aylamazyan E.K., 2009)
•Dofyor a%6orotnomasi, 2012, № 2, Samarqancf
I
18
-yaqin orada TEA bilan ogrigan bo’lsa -surunkali
infektion kasalliklari yoki surunkali ichki organ
kasalliklari
-ko’p tuguvchi ayollarda
-homiladorliknmg birinchi trimestrida gemog- labin
miqdori 90g/l dan kam bo’lsa
-egiz homilardorlikda
-gipertenziv buzilishi bof'homiladorlarda
-ko’p yillar davomida хаўг tikliriing 5 kundan ortiq
davom etishida.
Homiladorlarga tavsiya etiladigan temir pre- paratlari
natijasida tugiladiganbolada temir prepa- ratlari zahirasi
to’planadi va u chaqaloqlar TEA sini oldini oladi.
Profilaktika kasalikning oldini olish uchun shaxar
poliklinikalar va QVP sharoitida sanitariya profilaktika
ishlarni yo’lga qo’yish, homiladorlar- ni patronaj yo’li
bilan erta aniqlash, ular bilan o’z vaqtida ish olib borish
muhimdir. Ayolda tez-tez homilador bo’lmaslik, har 3-4
yilda tuqqanda shu davr mobaynida organizmining dam
olishi va nati- jada keyingi homiladorlikni yaxshi
sharoitda o’tishiga tushuntiriladi.
Shunday qilib temir yetishmovchiligi anemiyasi bor
homilador ayollarda surunkali temir yetishmovchilik
anemiyasi
profilaktikasi
va
davolashda
ko’pgina
yutuqlarga erishilganiga qa-
tavsiya etiladi:
ramay, bu muammo dolzarbligicha
qolmoqda.
Adabiyotlar
1, Авруцкая B.B., Некрасова М.Г., Михайлова E.A. Продукция интерлейкина при физиологической и осложненной
беременности. Мать и дитя: материалы Российского Форума, М., 2007 - с. 6-7. 2. Акушерство: Национальное
руководство / под ред. Э.К. Айламазяна, В.И. Кулакова, В.Е. Радзинского, Г.М. Савельевой, М.: ГЭОТАР - Медиа,
2006. - 1200 с. 3. Алексеев Г.А., Абашен В.Т. Анемия. СПБ: Гиппократ, 2004 - 512. 4. Аристова И.В, С-Ю. Юрьев.
Комплексное лечение анемии у беременных. Мать и дитя: материалы. Рос.форума - 2007.с - 15 5. Айламазян Э.К.
Акушерство и гинекология. . Учебник для медвузов 3-е. изд. СПБ - 2009. 6. Бо- боева Х.К., Додхоева М.Ф., М.Г.
Шералиева. Профилактика и лечение ЖДА. Мать и дитя: Материалы Рос. Форума - М, 2007. С. 27. 8. 7 Бурдина
Л.В. Влияние анемии и препаратов железа на течение беременности. Авто- реф. ...дис.канд.мед.наук. Л.В. Бурдина.
Пермь, 2003. 23 с. 9. Белок С.М., Бурлев В.Д. Железодефицит у беременных. 2000. 10. ВОЗ. Официальный
ежегодный отчет. Женева 2003-2005. 11. Дворецкий Л.И., Диагностика и лечение анемии. РМЖ. 2003 №8. 12.
Джаманаева К.Б. Патогенические механизмы развития анемии у беременных. Акушерство, гинекология,
перинатология. 2000. №2. С 24-25. 13. Зокирова Н.П. Тугилиши юкори булган минтакаларда оналар касалликлари
ва улимини камайтиришнинг клиник жихатлари. Тошкент 2005 й. 14. Кулаков В.И. Рациональная фармакотерапия
в акушерстве и гинекологию В.И. Кулаков, В.Н.Серова. Москва. 2005. 15. Левандовский И.В. Фармакологические
свойства препарата Фенюльс. Мать и дитя: Материалы 3-го Рос.форума: Стенограмма науч.симп.
Железодефицитные состояния в акушерстве и гинекологии М, 2001 с. JO- 13. 16. Михайлова Е. Железодефицитная
анемия, 2005. 17. Никитин Е.Н., Крепанов А.Ш., Алексеева М.М. Железодефицитные состояния у жителей
Удмуртской республики / Гематол. и трансфузол./ 2000, 1, 27-30. 18. Омаров Н.С.М. Абу Наср М.А. Давидова М.Й.
Оптимизация дородовой подготовки и ведения родов у женщин с железодефицитной анемией. Акуш. и гинек. 2000,
№ 5. 19. Петровский Б.В. Анемия: акушерские и перинатальные аспекты. РМЖ, 2005. 20. Подзолкова Н.И.,
Назарова С.В., Шевелева Т.В. Железодефицитная анемия беременных. Рус.мед.журн., 2003.11(5): 326-32. 21. Серов
В.Н. Орджоникидзе Н.В. Анемия. Акушерские и перинатальные аспекты. РМЖ, 2004. 12 (1) 12-5. 22. Серов В.Н.
Диагностика и лечение железодефицитных анемий у беременных. Рус.мед.журн. 2002. 23. Серов В.Н., С.А.
Шаповаленко. Железодефицитные состояния в различные периоды женшины. Метод-учеб, пособие. РМЖ, 2003.
24. Сулаймонова Д. Мониторинг и оценка эффективности комплексной программ профилактики дефицита железа
среди женшин фертильного возраста в Ферганской и Хорезмской областях.Узбекистан тиббиет журнали, 2007. 25.
Савельева Г.М. Акушерство: Руководство для врачей, М.. Геотар, 2006. 26. Смирнов О.В.,Чеснокова Н.П.,
Михайлов А.В. Железодефицитная анемия у беременных. Этиология и патогенез метаболических и
функциональных расстройств. Саратов, 1994. 27. Железодефицитная анемия беременных: учеб, пособие. А.А.
Полянин, М.А. Тарасова, О.Н. Аржанова и др. СПБ, 2002.1 6 с. 28. Шехтман М.М. Железодефицитная анемия и
беременность. Гинекология. 2000; 6: 164 - 72. 30. Шехтман М.М. Железодефицитная анемия и беременность
Гинекология. 2006 №6. 204 - 210. 29. Юсупова Л.Н. Тактика ведения беременных с железодефицитной анемией.
Автореф. ...кан.мед.наук, М., 2002. 31. Allen L.H. Pregnancy and iron deficiency: unresolved issues. Nutr Rew 2000. 32.
Baker.W.F.Hematol Oncol clin Nam 2000:14/5/: 1061-77. 33. Williams Obstetrics, 21
s1
edition. Me Graw - Hill, 2001 -
1668 P. 34. Levine E.M. chai V. Barton .J.J. Strom C.M / Obstetr. and Gynecol - 2002 - vol. 97 - P 439 - 442. 35. Hercberg
S. Precios P. Iron deficiency in Europe / Publ. Hith Nutr - 2001 - vol - 4/№2B - P537 - 545. 36. Zhang P.Pu. 1 inhibits
GATA-1 function and erythroid differentation by blockibg GATA-1 DNA binding / P. Zhang A. Iwama/Blood - 2000. Vol.
96 - P. 26-41. 37. Margaret P.R. et.al. Abnormal iron parameters in the pregnancy syndrom preeclampsia. Am.J.Obstet.
Genecool.2002. V. 187. p. 412-418.
5-10mg. jigar,loviya,soya,shoh yormasi.
1-
5mg. tuhum,go’sht,baliq,o’rik,non.
1 mg.sut.kartoshka,sabzi,lavlagi,olma.( 14)
Temir yetishmovchiligi bor homilador ayoi-
larda ovqatlanish rejasi:
Nonushta soat 8:00 da 30%
2-
nonushta soat 11.00-12.00 da 20%
Tushlik soat 14.00 da 35- 40% Tushlikdan
keyin 17.00 da 5% Kechki ovqat 20.00 da 5-
10%
1-
uch oylikda: Oqsil 140 g, yog’ 80 g, uglevod
350 g, sutkalik kalloriyasi 2800-3000 kkall.
2-
Uch oylikda oqsil 160 g, yog’ 90 g , uglevod
400 g sutkalik kalloriyasi 3200-3400 kkall [14].
Temir yetishmovchiligi anemiya aniqlanganda
akusherlik statsionarida, 10-12 kundan keyin am-
bulatoriya sharoiti zarur. Umumiy davomiyligi 6
haftadan
kam
bo’lmasligi
lozim.
Temir
yetishmovchiligi anemiya homiladorlarda erta
aniqlanganda va darxol davolanganda davolash
natijasi yaxshi samara beradi. 35-36 haftada davo-
lash boshlansa, homila o’sishiga ta’sir qilmasa lekin
uni holatini yaxshilaydi va gipoksiyaga nis- batan
chidamliligini oshiradi [24].
Temir etishmovchligi anemiyasing profilakti-
kasi:Quyidagi ayollarga TEA ni profilaktika qilish
